I bungiaki n 1927 n te kaawa ae uarereke i rarikin Chicago, Illinois, i U.S.A. Ngaira niman iroun tamara ao tinara, bwa Jetha, Don, ngai, Karl, ao Joy. Ti bane ni motinnanoia bwa ti na beku iroun Iehova ma nanora ni kabane. E kaea te kauoua n reirei n te kuura ni Kireata Jetha n 1943. E rin Don n te Betaera i Brooklyn i New York n 1944, Karl n 1947 ao Joy n 1951. E rangi n ringaki nanou n aia katoto aika raraoi n ikotaki naba ma aia katoto au karo.

Bon taani wawareka te Baibara tamau ao tinau aika tangira te Atua ao a karina i nanora te tangira anne. Ma e a manga bua karinean taian Aro iroun Tamau imwin rikina bwa te tautia i Eurobe n tain te Moani ni Buaka ae Katobibia te Aonnaba. E rangi ni kakaitau tinara ngke e a oki tamara ao e taku nakoina: “Karl, ti a nako n taromauri n aron are ti boni kakaraoia ngkoa.” E kaeka tamara ni kangai: “I a rianna ni kabwakaingkami ma I a aki iri n taromauri.” E taku tinara: “Bwa e aera?” E kaekaa ni kangai: “N tain te buaka, ao a kakabwaiaaki tautia ma aia bwai ni buaka irouia mitinare aika titeboo aia Aaro ma e kaokoro aia itera ae a tei mai iai! Nanona e tei te Atua n itera aika uoua aikai?”

Imwina riki, ngke e nako n taromauri tinara ao a a karebwerebwe n ara mataroa kaain Ana Tia Kakoaua Iehova aika uoman. A angan tamau te boki n reirei ae uoua mwakorona ae atuna Light, ae kabwarabwaraa te boki ae Te Kaotioti. E kukurei iai Tamau ao e a butimwaeia. Ngke e nora te boki tinau ao e a moana naba warekana. N te bong teuana, e a nora te kaongora n te nuutibeeba ae a kaoaki ake a kan ongora, nakon te reirei n te Baibara ni kamanenaan te boki ae te Light. E a iangoia tinau bwa e na nako. Ngke e a roko, ao e a kauka te mataroa te unnaine temanna. E taua te boki teuana i baina tinau ao e taku, “Ko reirei n te boki aei ikai?” E kaeka te unnaine aei, “Eng, nakomai riin.” N te wiki are imwina ao e a kairira tinara, ao imwin anne ti a katoatai n nanako.

N tain te botaki teuana, ao I a tuangaki iroun te tia kaira te reirei bwa N na wareka Taian Areru 144:​15, ae taekinaki iai bwa a a kukurei aika a taromauria  Iehova. E ringaki nanou n te kibu anne, n ikotaki naba ma kiibu aika uoua aika 1 Timoteo 1:​11, ae taekinaki iai bwa Iehova bon “te Atua ae kukukurei,” ao I-Ebeto 5:​1, ike e kaungaira iai bwa ti na “[riki] bwa taani katotonga aron te Atua.” I a ataia ae I riai ni kukurei n te bwai ae I karaoia ibukin au tia Karikiriki ao ni kaitaua ngkai e a riki te koaua bwa te bwai ae kakawaki ni maiu.

Raroan te ekaretia ae te kabanea ni kaan i Chicago bon 32 te kiromita (20 te maire). Ma e ngae n anne, ti boni kaea ao e a ririkirake au atatai n te Baibara. I uringa te tai teuana ngke e rinea Jetha te tia kaira te reirei bwa e na kaeka. Ngke I kakauongo n ana kaeka ao I taku: ‘I ataa arei. I kona ni katea baiu ao ni kaeka.’ I a kakatauraoi ao ni korea oin au kaeka. Ae kakawaki riki, I a rikirake n te onimaki n ikotaki ma tariu ao mwaaneu. I bwabetitoaki n 1941.

I ururinga riki te bwabwaro are ti kaea i Cleveland, i Ohio n 1942. E raka i aon 50 kaawa n te United States aika ongora rinanon te tareboon. A mena ara utu n taian tent n ikotaki ma utu riki ake tabeua i rarikin te tabo ni bwabwaro. E a rangi ni korakora te buaka n te Kauoua ni Buaka, ao e a korakora kakaitaraaia Ana Tia Kakoaua Iehova. N te tairiki, ao I a noriia taari mwaane ni katei aia kaa ao ni kaotaanako ootan aia kaa nako tinanikun te tabo are a tiku iai. A bane ni boonnanoia bwa e na tiku kaka temanna n taiani kaa ao n tantani n te tairiki. Ao ngkana iai kanikinaean te kangaanga, a riai taari mwaane ni kaurai tauran aia kaa ni katekei mataia taani kakaaitara ao ni katangi aia bimbim. A kona ngkanne tabeman ni biri nakoia ni buokiia. I taku, ‘A rangi n tatauraoi nakoni bwaai ni kabane ana aomata Iehova!’ I kakaitau bwa I matu raoi, ao akea ara kangaanga.

Tabeua te ririki imwina, ngke I ururinga te bwabwaro anne, ao I a ataia ae e aki te roko n tabeaianga tinau ke ni maaku. E bon onimakina raoi Iehova ao ana botaki. N na bon aki kona ni mwaninga ana katoto ae tamaroa.

E aki maan imwin te bwabwaro, ao e a riki tinau bwa te bwaiania ae katoatai. Ngaia are e kakauongo raoi n taiani kabwarabwara aika maroroakina taekan te beku ni kabwanina am tai. E taku ngke ti a buti n oki, “I kan reitaanako au bwaiania, ma I aki kona ni karaoa anne ao n tararuaa mwengara.” E a tuangira ngkanne ngkana ti kona n ibuobuoki. Ti kukurei iai, ngaia are e a anganira kaka teuana ke uoua te ruu bwa ti na kaitiakia imwain ae ti kaingabong. Ngkana ti nako n reirei, e a tuoa naba te auti bwa e itiaki ke aki ao imwina e a kaea naba te mwakuri ni minita. Bon te aine ae tatabetabe, ma e bon aki kaaki taekaia natina. Ngkana ti roko n te auti bwa ti na katawanou ke ti a oki man te reirei, e a boni memena naba imwaira. Iai boong tabeua imwin te reirei ae ti iria n uarongorongo, ike e a buokira iai n ota n nanon te riki bwa te bwaiania.

I moana au bwaiania ngke 16 au ririki. E ngae ngke e tuai n riki bwa te tia Kakoaua Tamau, ma e kan ongongora arou n te bwai ae I karaoia. N te bwakantaai teuana, I a tuangnga ae e ngae ngke I kakorakoraai, ma I tuai mani kunea temanna ae  N na reirei ma ngaia n te Baibara. I toki teutana, ao I kangai nakoina, “Ko kukurei ngkana I reirei ma ngkoe?” E iango teutana ao e kaekaai ni kangai, “Bon akea bukina ae N na aki reirei.” Eng, Tamau boni ngaia au moan reirei n te Baibara. Anne bon te bwai ae okoro irou.

Ti reirei n te boki ae “The Truth Shall Make You Free.” Imwin tabeua te tai, I a ataia ae e buokai Tamau ni kanakoraoa arou n ukeuke n te Baibara ao n reireinia tabemwaang. N te katoto, n te bwakantaai teuana ngke ti a tia ni wareka te barakirabe teuana, e a taku naba: “I ataa ae taekinaki n te boki. Ma ko kangaa n ataia ae eti te boki aei?” I aki tauraoi n anne, ngaia are I taku: “I aki kona ni kaota koauana nakoim ngkai, ma n ara reirei are imwina ao I a kona ni kaekaa.” Ao I boni karaoa anne. I kunei kiibu aika boutokaa te reirei are ti maroroakinna. Imwin anne, e a nakoraoi riki aron au katauraoi ibukin ara reirei ao I a bwaati ni karaoa au kakaae. I buokaki iai n ikawai n te onimaki ao e buokaki naba iai tamau. E maiuakina reireiana ao e bwabetitoaki n 1952.

I kitana mwengau ngke 17 au ririki. E riki Jetha a bwa te mitinare, ao Don e kaaina te Betaera. A uaia n tangira mwiokoaia n te aro ae I a rangi ni kaungaaki iai. Ngaia are I a kanoaa te booma ibukin te Betaera ao te Reirei n te Kireata ao ni katikua i nanoni bain Iehova. Tera mwina? I a kaoaki nakon te Betaera n 1946.

A bati mwiokoau aika kakaokoro n te Betaera i nanon ririki aika bati, ngaia are I a reiakini baika bati aika boou. I nanon ririki aika 75 n te Betaera ao I a reireinaki aroni karaoani booki ao te akaunti. I reireinaki naba aroni kabooani bwaai ao kanakoaia nakon taabo tabeua. Ma ae kakawaki riki, I rangi ni kukurei n te reirei n te Baibara ae teimatoa ni katauraoaki n te Betaera n tain te kibu n te ingabong ao kabwarabwara riki tabeua man te Baibara.

E reke naba reireiau mairoun tariu ae uarereke ae Karl, are e kaaina te Betaera n 1947. Bon te tia ukeuke n reirei n te Baibara ao te tia angareirei n te Baibara ae mwaatai. I butiia n te taina bwa e na buokai n te kabwarabwara teuana ae I anganaki bwa N na karaoia. I kabwarabwaraa nakoni Karl ae a bati baika I a tia ni karekei man au kakaae ma I a aki ataia bwa N na kangaa ni kamanenai. E buokai ngke e tabeka te titiraki teuana ae kangai, “Joel, tera te boto n iango n am kabwarabwara?” I waekoa n ataa ae nanonna, ae N na tii kamanena te rongorongo ae kamataataa au kabwarabwara ao ni katikui ake nikiraia. I aki kona ni mwaninga reireiau anne.

 Ti riai ni kabatiaa riki uataboan te mwakuri ni minita ngkana ti kani kukurei n te Betaera, ao anne e kona ni karekea mwina ae kaungaunga. Teuana ae I ururingnga e riki n te moantairiki n te Bronx i New York City. Ti kawara temanna te aine ae e a tia ngkoa ni butimwaea Te Taua-n-Tantani ao te Taratara! ngai ma te tari te mwaane temanna. Ti kabwarabwaraira nakoina ni kangai, “N te bwakantaai aei ao ti buokiia aomata n reiakini baika kaungaunga man te Baibara.” E kaeka ni kangai, “Ngkana taekan te Baibara ao rinnako.” Ti wareki ao ni maroroakini kiibu aika bati ibukin te Tautaeka n Uea ao rokon te aonnaba ae boou. E rangi n ringaki nanon neiei ao e a kaoia raoraona aika bati bwa a na raonira n te wiki are imwina. Imwina riki, e a riki neiei ma buuna bwa ana toro Iehova aika kakaonimaki.

I kakaaea buu ni mare i nanon tao 10 te ririki imwain ae I kaitiboo ma buu. Tera ae buokai ni kakaaea ae e na tau n riki bwa buu? I tataroakina te titiraki ae, ‘Tera ae I kani karaoia imwini mareu?’

I a kaitiboo ma te tari te aine ae arana Mary Aniol n tain te bwabwaro i Yankee Stadium n 1953. Boni kaain te kauoua ni kuura n reirei n te Kireata ngaia ma Jetha ao bon toani mwaaneu ni mitinare. E rangi n ingainga nanon Mary ni karakin nakoiu mwiokoana ngke e mitinare n te Caribbean ao reirei n te Baibara ake e kairi i nanon ririki aika bati. Ngke ti a kinaira riki, ti a ataia ae titeboo tiara n te onimaki ae ti uaiakinna. E a ririkirake ara tangira i marenara, ao ti a mare n Eberi 1955. E kaotia Mary n aanga aika bati bwa bon te bwaintangira ngaia mairoun Iehova ao te katoto ae riai ni kakairi iai te aba. E kukukurei ni mwiokoana nako ake e anganaki. E mwakuri korakora, e tabeakinia raoi tabemwaang, ao e teimatoa ni moanibwaia moa te Tautaeka n Uea. (Mat. 6:33) Ti beku n te aono ae uarereke i nanon tenua te ririki, ao n 1958, ti a kaoaki taangara nakon te Betaera.

E bati reireiau ae reke mairoun Mary. N te katoto, ngke ti moani mare, ti iangoia bwa ti na kaai ni karaoa ara wareware n te Baibara, ni wareki kiibu aika tao 15 teuana imwin teuana. Imwini warekan te kibu, ti anga ara taeka i aon te kibu ao ni maroroakina aroni maiuakinana ni maiura. E aki toki n tutuangai Mary baike e reiakin n te Kireata ke n ana beku ni mitinare. A anganai te wanawana maroro aikai ao ni buokai ni kanakoraoa au kabwarabwara ao kaungaaia taari aine.​—TaeRab. 25:11.

E motirawa buu ae Mary n 2013. Ma I rangi n ingainga n noria n te aonnaba ae boou! Ma ngkai moa, I motinnanoia bwa N na teimatoa ni karekea reireiau, ao n onimakina Iehova ma nanou ni kabane. (TaeRab. 3:​5, 6) I karekea kabebeteau ao kimwareirein au iango n te bwai ae a na karaoia ana aomata Iehova n te aonnaba ae boou. E nanona naba anne reiakinani baika boou ao taekan ara tia Reirei ae Moan te Kakannato! Eng, I rangi ni kaitaua ibukini bwaai ni kabane ake a tia n reireinai iai ao ibukini kaotiotan ana akoi ae bati ae rianako.