1-2. Tera aroia kaaro nakon natiia ae tabeki titiraki ibukin ara koaua aika boto man te Baibara?

 A BATI aika iangoia ae kaikawaaia ataei e kainnanoaki iai te mwakuri korakora. Ngkana ngkoe te karo ae iai natim ae uarereke, ao ti kamoamoako ibukin am mwakuri korakora ni kakorakoraan ana onimaki natim. (TuaKau. 6:​6, 7) Ngkana e a ikawairake natim, e kona n tabeki titiraki aika nano ni kaineti ma ara koaua aika boto man te Baibara, n ikotaki naba ma ana kaetieti te Baibara ibukin te aroaro ni maiu ae riai.

² N te moantai, ko na bae n raraoma ibukin ana titiraki natim. Ko bae n iangoia bwa e mamaara ana onimaki ngkai e tabeki titiraki akanne. Ni koauana, a riai n tabeki titiraki ataei ngkana a tabe n ikawai bwa a aonga ni kakorakoraa aia onimaki. (1Kor. 13:11) Ngaia are akea bukina bwa ti na maaku. Ko kona n iangoi titiraki ake e tabeki natim ibukin ara koaua bwa angam ni buokia bwa e na karikirakea ana konabwai n iaiango.

3. Tera ae ti na maroroakinna n te kaongora aei?

³ N te kaongora aei, ao ti na maroroakina aroia kaaro ni kona ni buokiia natiia (1) ni karikirakea aia onimaki, (2) ni karikirakea aia kakaitau ibukin ana kaetieti te Baibara ibukin te aroaro ni maiu ae riai, ao (3) n tei ibukin aia koaua. Ti na rinanoi naba raoiroin tabekan titiraki irouia natira ao tabeua baika a na karaoi utu ae e na reke iai angaia kaaro ni maroroakina aia koaua ni Kristian.

 BUOKA NATIM NI KARIKIRAKEA ANA ONIMAKI

4. Baikara ana titiraki natim aika e kona n tabeki, ao bukin tera?

⁴ A ataia kaaro aika Kristian ae onimakinan te Atua tiaki te bwai ae e a kaman reke irouia ataei. Ko aki bungiaki ma onimakinan Iehova. Anne naba ae riki nakon natim. E kona te teei n tabeki titiraki ae aron aikai i nanoni waakin te tai: ‘N na kangaa n ataia bwa bon iai te Atua? I kona ni kakoauaa raoi te bae taekinaki n te Baibara?’ Ni koauana, e kaungaira te Baibara bwa ti na kamanenai ‘wanawanara’ ao ni “katai raoiroini bwaai ni kabane.” (IRom 12:1; 1Tet. 5:21) Ko na kangaa ngkanne ni buoka natim bwa e na kakorakoraa ana onimaki?

5. Tera ae a kona ni karaoia kaaro ni buokiia natiia bwa a na karikirakea onimakinan te Baibara irouia? (I-Rom 12:2)

⁵ Kaungaa natim bwa e na kakoauaa raoi ae e boni koaua te Baibara. (Wareka I-Rom 12:2.) Ngkana e tabeki titiraki natim, kaotii nakoina aroni karekeani kaekaaia ni kamanenaani bwaai ni kakaae n aron te Watch Tower Publications Index ao te Research Guide for Jehovah’s Witnesses. E kona n nakon te Research Guide, i aan te taeka ae “The Bible” ao n nakon te atu ae “Inspired by God” n nora kakoauaan ae te Baibara bon tiaki tii te boki ae koreaki irouia aomata. Ma bon “ana taeka raoi te Atua.” (1Tet. 2:13) N te katoto, e kona ni karaoa ana kakaae i aoni kaawan Aturia rimoa ae Ninewe. N taai ake rimoa, ao a iangoia taan rabakau n te Baibara bwa bon akea te kaawa ae Ninewe. Ma n 1850 tabun, ao e a kuneaki te kaawa ae uruaki aei i aantano, ae oti raoi iai bwa a bon eti rongorongo ake n te Baibara. (Teb. 2:​13-15) E kona naba n nora te kaongora ae “Ko Ataia?” n Te Taua-n-Tantani ae bwain Nobembwa 2021 ibukin riki rongorongoni kakororaoan te taetae ni burabeti n te Baibara ni kamaunaan Ninewe. Mani kabotauani baike e reiakin natim man ara boki ma ake e reiakin man taian encyclopedia ke ni booki riki tabeua, e na kona n ririkirake iai onimakinan te bae taekinaki n te Baibara irouna.

6. A na kangaa kaaro ni karikirakea aia konabwai n iaiango natiia? Taekina te katoto. (Nora naba te taamnei.)

⁶ Karikirakea ana konabwai natim n iaiango. E kakaokoro aia aanga kaaro ae a kona ni maroroakini iai ma natiia baika kakaongora ibukin te Baibara ke onimakinan te Atua. E kona n reke angaia ni karaoa anne n taini kawaran te umwanibong, te onnaroka, ke aia aobiti n tararua Ana Tia Kakoaua Iehova. N te katoto, ngkana ko neweabaa te umwanibong, ko kona ni kaira ana iango natim nakon rongorongon rimoa ke bwaai aika kona ni kakorakoraa onimakinan ae e boni koaua te Baibara. E ataia  natim ae e oti aran te Atua i aon Atibuni Moaba ae 3,000 te ririki maanna? E mena Atibuni Moaba aei n te Louvre Museum i Paris, Buranti. Iai naba katoton Atibuni Moaba n te tabo ae “The Bible and the Divine Name” ae mena ni Kautun Aia Botaki Ana Tia Kakoaua Iehova i Warwick, New York. E kaotaki n Atibuni Moaba bwa e kaaitaraia tibun Iteraera Ueani Moaba ae Metia. E boraoi aei ma ae taekinaki n te Baibara. (2Uea 3:​4, 5) Ngkana e bon nori raoi bwaai ni kakoaua natim ibukini koauan ao etin te Baibara, e na boni korakora riki ana onimaki.​—Kabotaua ma 2 Rongorongo 9:6.

7-8. (a) Tera reireiara man tamaroan ao tein taiani karikibwai aika ti nori? Taekina te katoto. (Nora naba te taamnei.) (b) Baikara titiraki aika kona ni buoka natim ni karikirakea onimakinan te tia Karikiriki?

⁷ Kaungaa natim bwa e na iaiangoi karikibwai n te aonnaba. Ngkana ko nakonako n te tabo ni kamaangang ke i rarikin te onnaroka, buokiia natim bwa a nori tein taiani karikibwai aika kamimi aika aki toki ni katotongaki teia. Bukin tera? E oti iai bwa e rangi ni wanawana te tia karaoia. N te katoto, a a tia taan rabakau ni kamatebwaia teini karikibwai aika takaminomino i nanon ririki aika bati. E kabwarabwaraa te tia rabakau ae Nicola Fameli bwa ngkana ko wareki mwaitini karikibwai aika takaminomino, ko na noria bwa a rangi ni mwaiti. A aranaki bwa te Fibonacci sequence. A kona n noraki teini baika takaminomino ni bwaai aika bati n aron tein taian nna n itoi tabeua, bwain taari aika iai nanaia, baan aroka, ao n taian sunflower. a

⁸ E kona natim n reiakin riki aekan teini karikibwai riki tabeua aika kakaokoro n te tabo n reirei. N te katoto, iai tein angiin aroka aika okioki. Iai boton te aroka, mwaangana ao taberana. E aranaki teina aei bwa baika a okioki. A noraki naba baika a okioki teia n taiani karikibwai riki tabeua. Ma antai ae karaoi baikai bwa a na rangi n tamaroa teia? Ngkana e iaiangoi aeka n titiraki akanne natim, e na boni kona ni karikirakea onimakinan ae e boni karikii bwaai ni kabane te Atua. (Ebera 3:4) Ko kona n titirakinna aei ngkana e a ikawai riki, “Ngkana e karikira te Atua, tiaki e ataa riki ngkanne ae tamaroa ibukira bwa ti aonga ni kukurei?” Ko kona ngkanne n tuangnga ae iai n te Baibara reirei aika kakawaki.

KARIKIRAKEA ANA KAKAITAU IBUKIN ANA KAETIETI TE BAIBARA IBUKIN TE AROARO NI MAIU AE RIAI

9. Bukin tera ngkai e tabeki titiraki tabeua natim ibukin ana kaetieti te Baibara ibukin te aroaro ni maiu ae riai?

⁹ Ngkana e titiraki natim ibukin ana kaetieti te Baibara ibukin te aroaro ni maiu ae riai, kataia  n ataia bwa e aera ngkai e tabeki titiraki. E bon aki inanoi ma ana kaetieti te Baibara ibukin te aroaro ni maiu ae riai, ke e tii kabi ni kabwarabwarai ana koaua nakoia aomata? N aki ongeia bwa tera arona, ma ko kona ni buoka natim bwa e na kakaitau ibukin ana kaetieti te Baibara ibukin te aroaro ni maiu ae riai n arom n reirei ma ngaia n te boki ae Ko Kona ni Kukurei n Aki Toki! b

10. Ko na kangaa ni buoka natim bwa e na iaiangoa ana iraorao ma Iehova?

¹⁰ Kaungaa natim bwa e na kawakina ana iraorao ma Iehova. Ngkana ko reirei n te Baibara ma natim, kataia ni buokia bwa e na kaota nanona ni kamanenaan titiraki ao taamnei aika kaotaki n te boki ae Ko Kona ni Kukurei n Aki Toki! (TaeRab. 20:5) N te katoto, e kabotauaki Iehova n reirei 8 ma raoraora ae tabeakinira ae anganira kauring aika ti kona ni kamanoaki iai ao ni kakabwaiaaki. Imwini maroroakinan 1 Ioane 5:​3, ko kona n titiraki ni kangai, “N ataakin ae Iehova bon Raoraora ni koaua, tera ara namakin n te bwai ae tuangira bwa ti na karaoia?” E taraa ni bebete te titiraki anne, ma e kona tabekan te titiraki anne ni buoka natim bwa e na iangoa ana tua te Atua bwa kaotan ana tangira nakoira.​—Ita. 48:​17, 18.

11. Ko na kangaa ni buoka natim bwa e na ataa kakawakini booto n reirei man te Baibara? (Taeka N Rabakau 2:​10, 11)

¹¹ Maroroakina aroni kakabwaiaara mani maiuakinani booto n reirei man te Baibara. Ngkana ko wareka te Baibara ke te kibu n te ingabong ma am utu, maroroakini aroni booto n reirei man te Baibara ni buoka am utu. N te katoto, e nori kakabwaia natim mani bwainakin te mwakuri korakora ao bwainan te koaua? (Ebera 13:18) Ko bae naba ni kabwarabwaraa aroni maiuakinani booto n reirei man te Baibara ni kamanoa marurungira ao ara namakin. (TaeRab. 14:​29, 30) Maroroakinani booto n reirei akanne a na buoka natim ni kakaitau riki n ana taeka n reirei te Baibara.​—Wareka Taeka N Rabakau 2:​10, 11.

12. E kangaa temanna te karo ni buoka natina bwa e na ataa kakawakini maiuakinani booto n reirei man te Baibara?

¹² E kabwarabwaraa Steve ae te karo i Buranti, arona ma buuna ni buoka natiia te mwaane ae Ethan ae tebwi tabun ana ririki, bwa e na ota ae e karaoi tuua Iehova ibukin tangirara, e taku: “Ti titirakinna titiraki aikai, ‘Bukin tera e tangirira Iehova bwa ti na karinea te boto n reirei aei? E kangaa n oti iai bwa e tangirira? Tera ae e na riki ngkana ko aki maiuakina te boto n reirei anne?’ ” Aeka ni maroro aikai, a buoka Ethan bwa e na kakoauai ana kaetieti Iehova ibukin te aroaro ni maiu ae riai. E reitia n taku Steve: “Tiara bwa ti na buoka Ethan n ataia ae iai n te Baibara taeka aika a kawanawana te aba ao a rianako riki nakoni wanawanaia aomata.”

13. A na kangaa kaaro ni kataneia natiia bwa e na maiuakini booto n reirei man te Baibara? Taekina te katoto.

¹³ Kataneia natim bwa e na maiuakini booto n reirei man te Baibara. Te anga teuana ni karaoan anne, ngkana e anganaki natim te boki teuana n te reirei bwa e na warekia. E kona n oti n te boki bwa e taraa n akea kairuan aroia aomata aika kakaraoi mwakuri aika kammaira ke ni kaotiota te un ae korakora. Ko kona ni kaungaa natim bwa e na iangoi aia mwakuri aomata akanne ni kaineti ma booto n reirei man te Baibara. (TaeRab. 22:​24, 25; 1Kor. 15:33; IBir. 4:8) E kona anne ni buokia bwa e na tauraoi n taekina ana koaua nakon ana tia  reirei ao raona n reirei n taini maroroakinan aia bwai n reirei are a anganaki.

KATAURAOA NATIM BWA E NA TEI IBUKIN ANA KOAUA

14. Tera aia bwai n reirei ae e kona ni maaku iai te roro n rikirake ae te Kristian, ao bukin tera?

¹⁴ A kona ni maaku n taai tabetai rooro n rikirake aika Kristian n tei ibukin aia koaua. A kona n namakina te maaku ngkana e maroroakinaki taekan te ewarutin n aia reirei. Bukin tera? A kona n taekinna aia tia reirei ae te ewarutin bon te bwai ae koaua. Ngkana te karo ngkoe, ko na kangaa ni buoka natim bwa e na onimakinna i bon irouna ae e kona n tei n nene ibukin ana koaua?

15. Tera ae kona ni buoka te Kristian ae te roro n rikirake bwa e na onimakina raoi te bwai are e kakoauaa?

¹⁵ Buoka natim bwa e na onimakina raoi te bwai are e kakoauaa. E aki riai ni maamaa natim ibukina bwa e ataa te koaua ibukin te karikibwai. (2Tim. 1:8) Bukin tera? A ataia naba taan rabakau aika bati ae a aki riki i bon irouia baika maiu ke a manennanti n riki. A noria bwa bon iai temanna ae wanawana ae e karikii baika maiu aika kakaokoro. Ibukin anne, a aki butimwaea te reirei ae te ewarutin ae a reireinaki iai n taabo n reirei ni katobibia te aonnaba. E kona natim ni kakorakoraa ana onimaki n arona n iaiangoi bukina ngkai a kakoauaa tabeman taari n te onimaki bwa bon iai ae karika te maiu. c

16. A na kangaa kaaro ni buoka natiia bwa e na tei ibukin ana koaua ae bon iai te tia Karikiriki? (1 Betero 3:15) (Nora naba te taamnei.)

¹⁶ Buoka natim bwa e na tei ibukin ana koaua ae bon iai te tia Karikiriki. (Wareka 1 Betero 3:15.) Ko kona n noria bwa e manena norani kaongora aika rereitaki n jw.org ae “Young People Ask​—Creation or Evolution?” ma natim. Imwina e kona natim n rinea kabwarabwaraana ae iangoia bwa e kona iai ni buokiia tabemwaang n ota bwa bon iai te tia Karikiriki. Kauringnga ae e aki riai ni kauntaeka ma raona n reirei. Kaungaa bwa e na kabwarabwaraa n te aro ae kai ota ao e bebete ngkana iai aika kan ongora. N te katoto, e kona ni kangai raona n reirei: “I tii kakoauaa te bwai ae I kona n noria, ao I tuai man nora te Atua.” E kona te roro n rikirake ae te Kristian ni kangai: “Iangoia bwa ko rianna n te buakonikai  ae raroanako ma te kaawa ao ko a nora te mwanibwa ae rangi ni kan teina. Tera am iango ngke ko noria? Iai te aomata ae kena te mwanibwa. Ai aron naba ara buraneti ao baika maiu ni kabane. Iai temanna ae e karikii.

17. A na kangaa kaaro ni kaungaa natiia bwa e na kakaaei aanga n tibwai koaua man te Baibara nakoia tabemwaang? Taekina te kaikonaki.

¹⁷ Kaungaa natim bwa e na kakaaei aanga n tibwaa te koaua man te Baibara nakoia tabemwaang. (IRom 10:10) Ko kona ni kabotaua ana kakorakora n taekina ana onimaki ma te kakorakora n reiakina katangan te bwai ni katangitang teuana. N te moantai, e katangi katangitang aika bebete katangaia te tia kataneiai. I nanoni waakin te tai, e a bebete riki irouna katangan te bwai ni katangitang. N aron naba anne, e kona te roro n rikirake ae te Kristian ni kamanenai baika bebete n te moantai n tibwaa iai ana onimaki nakoia tabemwaang. N te katoto, e kona n titirakina raona n reirei: “Ko ataia ae a aki toki intinia ni katotongi tein taiani karikibwai? N na kaota te taamnei ae kakaongora aei.” Imwini kaotan te taamnei ae rereitaki ae Was It Designed? e kona ni kangai: “Ngkana e kamoamoaaki te tia rabakau ibukini katotongan tein te karikibwai teuana, antai riki ngkanne ae bon riai ni kamoamoaaki?” Te aeka ni maroro ae bebete anne e kona ni kaungaa nanon te roro n rikirake bwa e na kan ongora ao ni kan reiakina riki ae bati.

TEIMATOA NI BUOKA NATIM BWA E NA KAKORAKORAA ANA ONIMAKI

18. A na kangaa kaaro n teimatoa ni karikirakea onimakin te Atua iroun natiia?

¹⁸ Ti maeka n te aonnaba ae onrake irouia aomata aika aki onimakina Iehova. (2Bet. 3:3) Ngaia are ngkami kaaro ngkai kam reirei n te Baibara ma natim, kaungaa bwa e na ukeri reirei aika a na karikirakea karinean Ana Taeka te Atua irouna ao ana kaetieti ibukin te aroaro ni maiu ae riai. Buokia bwa e na kananoa ana iango n arom n taekini ana karikibwai Iehova aika kamimi. Buokia bwa e na ota n taian taetae ni burabeti man te Baibara aika a tia ni koro bukia. Ao ae kakawaki riki, tataro ma natim ao tataro ibukina. Ngkana ko karaoa anne, ko kona ni kakoauaa raoi ae e na boni karekea kaniwangam Iehova ibukin am kakorakora ni buoka natim ni kakorakoraa ana onimaki.​—2Rong. 15:7.