1. Tera aroni kakawakin te kariki irouia aomata ake a karakinaki n te Baibara?

 TE KARIKI bon oin te amwarake ae kakawaki ibukia aomata aika bati n taai ake a karakinaki n te Baibara. (KBwaai 14:18; Ruka 4:4) Ni koauana, e rangi ni kakawaki “te kariki” n te aro are e kamanenaaki naba n tabetai n te Baibara n nanona iai te amwarake. (Mat. 6:11) E kamanena naba te kariki Iesu n ana kakai aika uoua ake a rangi n ataaki. (Mat. 16:​9, 10) Ti nora rongorongon teuana n Ioane mwakoro 6. Ngkana ti maroroakina te rongorongo aei, ti na nori iai reirei aika ti kona ni maiuakin ngkai.

2. N ningai ae a kainnanoa iai te amwarake aomata aika nga ma nga?

² Imwin aia uarongorongo ana abotoro Iesu, e a toka ma ngaiia n te booti ao n rinanon Namani Kariraia bwa a aonga ni motirawa. (Mareko 6:​7, 30-32; Ruka 9:10) A roko n te tabo ae tionako n aononi Betetaita. Ma n te tai ae waekoa a a roko nga ma nga aomata ao n otabwaninia. E aki katikuia n aroia Iesu. E karekea ana tai n reireinia taekan te Tautaeka n Uea ao ni kamarurungia aoraki. Ngke e a bwakanako riki te tai, a a iangoia taan rimwina bwa a na kangaa ni karekei kanaia aomata aikai. Iai kanaia tabeman ma tii teutana, ao angiina a riai n nakoni kaawa ao ni kabooi kanaia. (Mat. 14:15; Ioa. 6:​4, 5) Tera ae e na karaoia Iesu?

 KATAURAOAN TE KARIKI N TE ARO NI KAKAI

3. E kangaa Iesu ni karekei kainnanoia aomata aika bati? (Nora naba te taamnei ni moan te maekatin.)

³ E tuangia ana abotoro Iesu ni kangai: “A aki riai n nako, ma kam na angania kanaia.” (Mat. 14:16) Anne raoi te kangaanga ibukina bwa iai mwaane aika tao 5,000. Ao n ikotaki ma aine ao ataei, tao 15,000 botaia aomata ake a na kaamwarakeaki. (Mat. 14:21) E taku Anterea: “Iai te teinimwaane aei ae iai irouna nimaua te kariki ae karaoaki man te baare ao uoman iika aika uarereke. Ma iai manenani baikai ibukia aomata aika rangi ni bati aikai?” (Ioa. 6:9) E rangi ni kakanaki te kariki ae karaoaki man te baare irouia aika maiu ni kainnano ao tabeman riki, ao a bae n taarinaki iika aika uarereke aikai ao ni mwau. Ma e bon aki tau mwaitin te amwarake are iroun te teinimwaane ibukini kaamwarakeaia aomata aika bati.

4. Tera reireiara man Ioane 6:​11-13? (Nori naba taamnei.)

⁴ E kani kaota akoaia aomata Iesu ngaia are e a tuangia bwa a na tekateka ni kurubu aika kakaokoro i aon te uteute. (Mareko 6:​39, 40; wareka Ioane 6:​11-13.) Ti warekia ae e katituaraoi Iesu nakon Tamana ibukin te kariki ao te ika. E bon riai ni katituaraoaki te Atua are ngaia te tia karekea te amwarake. Ai tamaroara te kauring aei nakoira bwa ti na kakairi n ana katoto Iesu n tataro imwain te amwarake e ngae ngkana tii ngaira ke iai aomata i rarikira. Imwina e tibwatibwaa te amwarake Iesu ao a amwarake aomata ao a nuai. Iai nikiran amwarake ao e aki tangiria Iesu bwa a na taonaba. Ngaia are e ikotii nikiran amwarake bwa e aonga ni kamanenaaki imwina. E katea te katoto ibukira Iesu bwa ti na kamanenai raoi baika iai iroura ma te wanawana. Ngkana te  karo ngkoe, e aera ko aki rinanon te rongorongo aei ma natim ao ni maroroakin reirei aika kona n reke man te tataro, te iakoakoi, ao te tituaraoi.

5. Tera aroia aomata n te bwai are e karaoia Iesu n te bong arei, ao tera are e karaoia?

⁵ A anaaki nanoia aomata n aron Iesu n angareirei ao n ana kakai. A ataia irouni Mote bwa e na kateirakea te burabeti temanna te Atua, ngaia are a bae ni kangai, ‘Bon taekan Iesu?’ (TuaKau. 18:​15-18) Ngkana ngaia, e na taraa n riki bwa te tia kairiri ae rianako arona, ao e na kona ni katauraoa te amwarake ibukia te natannaomata ni kabane. Ngaia are a a kan “taua Iesu ni kaueaa.” (Ioa. 6:​14, 15) Ngke arona bwa e kariaia Iesu rikin anne, e na boni kairekerekea ma te waaki n tautaeka n Iutaia ae mena i aan ana kairiri Rom. Ma e kariaia? E aki. Ti warekia bwa e “oki [Iesu] nakon te maunga.” Ngaia are n aki ongea kairoroana mairouia tabemwaang, e bon aki kairekerekea ma te waaki n tautaeka. Ai tamaroara te reirei aei ibukira!

6. Ti na kangaa ni kaotia bwa ti kani kakairi n ana katoto Iesu? (Nora naba te taamnei.)

⁶ Ni koauana a na aki tuangira aomata bwa ti na kamwaita te kariki ke ni kamarurungia aoraki n te aro ni kakai, ke a na kataia ni kaueaira ke ni karikira bwa aia tia kairiri. Ma a bae ni kaungaira bwa ti na kairekerekeira ma te waaki n tautaeka n ira te rinerine ibukin temanna ke ni boutokaa temanna are a iangoia  bwa e na kanakoraoi riki bwaai. Ma e mataata raoi ana katoto Iesu. E rawa ni kairekerekea ma te waaki n tautaeka, ao e taku naba imwina: “Tiaki ana bwai te aba au Tautaeka n Uea.” (Ioa. 17:14; 18:36) A kakairi raoi Kristian ni boong aikai n ana iango Iesu ao n ana mwakuri. Ti boutokaa te Tautaeka n Uea anne, ti tataekinna, ao ti tataroa rokona. (Mat. 6:10) Ti na manga okira riki rongorongon Iesu are katauraoa te kariki n te aro ni kakai ao n noria bwa baikara riki reireiara mai iai.

“NANON ANA KAKAI NI KAINETI MA TE KARIKI”

7. Tera are e karaoia Iesu ma ana abotoro? (Ioane 6:​16-20)

⁷ Imwini kaamwarakeaia aomata aika bati iroun Iesu, ao e a tuangia ana abotoro bwa a na kitana te tabo anne ao ni booti n okira Kaberenaum, ao ngaia e nako n te maunga bwa e rawa ni kaueaaki irouia aomata. (Wareka Ioane 6:​16-20.) Ngke a kaieie ana abotoro, ao e a roko naba te angibuaka ae uota te ang ae korakora ma naao aika bubura. E nakoia Iesu ngke e nakonako i aon te ran. Ao e tuanga te abotoro Betero bwa e na nakonako naba i aon te ran. (Mat. 14:​22-31) Ngke e toka n te booti ao e a toki naba karen te ang. A rangi ni mimi taan rimwina ao a taku: “Bon te koaua bwa Natin te Atua ngkoe.” a (Mat. 14:33) A bon teimatoa naba n aki ataa irekereken te kakai aei ma te bwai are e riki mai mwaina irouia aomata aika bati. E korea aei Mareko ibukin te bwai ae riki anne: “A miroaroa iai taan rimwina, bwa a tuai n ataa nanon ana kakai ni kaineti ma te kariki, ao e teimatoa n roo nanoia iai.” (Mareko 6:​50-52) Eng a kabwaka n ota ni korakorani mwaakan Iehova are e angan Iesu bwa e na karaoi iai kakai. N te tai ae waekoa, e a manga taekina Iesu taekan te kakai ae te kariki, ao reireiara mai iai.

8-9. Bukin tera ngke a kakaaea Iesu aomata aika bati? (Ioane 6:​26, 27)

⁸ A kaatuua iangoani baike a kainnanoi n te itera n rabwata ao baike a tangiri aomata aika bati ake e kaamwarakeia Iesu. N te aro raa? A noria n te bong are imwina bwa a a tia n nako Iesu ao ana abotoro. Ngaia are a toka aomata ni booti tabeua ake a roko mai Tiberiati ao ni kaea Kaberenaum ni kakaaea Iesu. (Ioa. 6:​22-24) A karaoa anne bwa a kan ongora riki taekan te Tautaeka n Uea? A aki. A bon tii iaiangoi baike a kainnanoi n te itera n rabwata ao te amwarake. Ti kangaa n ataia?

⁹ Iangoa te bwai ae riki ngke a a kunea Iesu i rarikini Kaberenaum. E tuangia Iesu ae a tii tangiria ni karekei baike a kainnanoi n te itera n rabwata aika aki teimaan. E ataia ae a a “tia n amwarake n te kariki ao [a] nuai iai” ma e ‘kai buakaka te amwarake’ anne. E kaungaia bwa a na mwakuri ibukin te “amwarake ae teimatoa.” (Wareka Ioane 6:​26, 27.) E taekinna Iesu ae e kona Tamana ni katauraoa te aeka n amwarake anne. E bae n rangi ni kamimi irouia te amwarake ae kona ni karekea te maiu are aki toki! Tera te amwarake ae kona ni karaoa anne, ao a na kangaa aomata ni karekea?

10. Tera “ana mwakuri te Atua” ae a riai n ataa taekana aomata?

¹⁰ A bae n iangoia I-Iutaia bwa a riai ni karaoi mwakuri tabeua bwa a aonga n tau ni karekea te aeka n amwarake anne. A bae n iangoi “mwakuri” ake n te Tua Rinanoni Mote. Ma e tuangia Iesu aei: “Aio ana mwakuri te Atua, bwa kam na onimakina teuare e kanakomaia.” (Ioa. 6:​28, 29) A riai n onimakina te tia tei ibukin te Atua bwa e aonga n “reke  [irouia] te maiu are aki toki.” Ni koauana, e a kaman taekina aei mai mwaina Iesu. (Ioa. 3:​16-18, 36) Ao imwina riki, e taekinna bwa ti na kangaa ni karekea te maiu are aki toki.​—Ioa. 17:3.

11. A kangaa ni kaotia I-Iutaia bwa a bon teimatoa naba n tabeaianga ibukini karekean te amwarake? (Taian Areru 78:​24, 25)

¹¹ A aki butimwaea ana angareirei Iesu I-Iutaia akanne, ae taekan “ana mwakuri te Atua” ae boou. A titirakinna ni kangai: “Tera te mwakuri ae kamimi ae ko na karaoia, bwa ti aonga n noria ao ni kakoauako iai?” (Ioa. 6:30) A taekinna bwa aia bakatibu ake n ana bong Mote a kakarekea te manna n te aro ni kakai bwa kanaia ni katoabong. (Neem. 9:15; wareka Taian Areru 78:​24, 25.) E mataata raoi bwa a bon tii iaiangoa karekean te amwarake. A aki naba tuanga Iesu bwa tera ae e nanonna ngke e taekina “te amwarake ni koaua mai karawa,” are kona ni karekea te maiu are aki toki, tiaki n aron te manna. (Ioa. 6:32) A tii kaatuua aia iango ni baike a kainnanoi n te itera n rabwata ao a aikoa iangoi koaua aika kakawaki ake e kataia n tibwai Iesu nakoia. Tera reireiara man te rongorongo aei?

TE BWAI AE RANGI NI KAKAWAKI IROURA

12. E kangaa Iesu ni kaota te bwai ae rangi ni kakawaki?

¹² Aei reireiara ae kakawaki ae reke n Ioane mwakoro 6. Te bwai ae riai n rangi ni kakawaki iroura boni karekeani baika ti kainnanoi ibukin ara onimaki. Uringnga are e a tia Iesu ni katereterea te reirei anne ngke e rawa nakoni kaririana iroun Tatan. (Mat. 4:​3, 4) Ao e katuruturua n ana Kabwarabwara i aon te Maunga bwa e riai temanna ma temanna ni moanibwai baika e kainnanoi ibukin ana onimaki. (Mat. 5:3) Ngaia are ti kona n titirakinira i bon iroura ni kangai, ‘E oti n aroni maiuu bwa I tabeakina riki kainnanou ibukin au onimaki nakoni baika I bon tangiri?’

13. (a) Bukin tera ngkai ti riai ni kukurei n te amwarake? (b) Tera ae kauringira iai Bauro? (1 I-Korinto 10:​6, 7, 11)

¹³ Ti bon riai n tataro ibukini kainnanora n te itera n rabwata ao ni karekea kukureira iai. (Ruka 11:3) E taekinna te Baibara bwa e raoiroi iroun te aomata ‘bwa e na amwarake ao ni moi ao ni karekea kimwareireina n ana mwakuri korakora,’ ao anne “boni mai bain te Atua ae koaua.” (TeMin. 2:24; 8:15; Iak. 1:17) Ma e ngae n anne, ti aki riai ni moanibwaia bwaikorakin te maiu aei ni maiura. E taekina aei te abotoro Bauro ngke e kororeta nakoia Kristian ake a maeka n tain tokin aia waaki I-Iutaia. E taekini baika riki ngkoa irouia tibun Iteraera, n ikotaki ma te bwai are riki i rarikin te Maunga are Tinai. E kauringia Kristian bwa a na “aki tangiri baika karuanikai, n aroia [tibun Iteraera] n tangiri baikai.” (Wareka 1 I-Korinto 10:​6, 7, 11.) Ibukin nanonrangia tibun Iteraera n te amwarake a a riki baike e katauraoi Iehova n te aro ni kakai bwa “baika karuanikai” nakoia. (WarIte. 11:​4-6, 31-34) Ao a amwarake ma ni moi ao ni kukurei ngke a taromauria te kao te teei ae te koora. (TeOti. 32:​4-6) E taekina Bauro te rongorongo aei bwa te kauring ibukia Kristian ake a maiu imwain tokin aia waaki I-Iutaia n 70 C.E. Ti a maeka ngkai n raatokin te waaki ae ngkai, ngaia are ti riai n ongeaba n ana kauring Bauro.

14. Tera ae ti kona ni kantaningaia n te aonnaba ae boou ibukin te amwarake?

¹⁴ Ngke e tuangira Iesu bwa ti na tataro ibukini “kanara ae ti a tau iai n te bong aei,” e reireinira naba bwa ti na tataro ibukini kakororaoan nanon te Atua “i karawa ao n te aonnaba naba.” (Mat. 6:​9-11) Tera ae ko kataamneia n am iango? E taekinaki n te Baibara  bwa nanon te Atua i aon te aba e nanona naba te amwarake ae raoiroi. N aron ae oti n Itaia 25:​6-8, a nang bati amwarake aika raraoi aika ti na kukurei iai i aan Ana Tautaeka n Uea Iehova. E a kaman taekinaki aei n Taian Areru 72:16: “E na bati te uita n te aonnaba, ao e na taonako i aon taubukini maunga.” Ko ingainga ni kamanenai uita tabeua ni karaoa iai am kariki ae ko tatangiria ke ni kataa te kuuka teuana ae boou? Irarikin anne, ko a kona naba ni kang uaan am kureebe ake ko uniki. (Ita. 65:​21, 22) Ao ko na bon aki tiku tii ngkoe.

15. Tera te reirei ae e na karaoaki n te mangauti ae e na roko? (Ioane 6:35)

¹⁵ Wareka Ioane 6:35. Tera ae mena i mwaia naake a kana te kariki ao te ika are e katauraoia Iesu? Ko na bae ni kaitiboo ma tabeman i buakoia n te mangauti ae imwaira. E ngae ngke a aki onimakina Iesu n taai ake rimoa, ma a kona ni manga kautaki. (Ioa. 5:​28, 29) Te koraki akanne a riai n ataa nanon ana taeka Iesu aei: “Boni ngai te amwarake ni kamaiu. Ane e nakoiu ao e na bon aki manga baki.” A riai ni karikirakea onimakinan ana karea ni kaboomwi Iesu, ao n onimakinna bwa e bon anga maiuna ibukia. N te tai anne, ao a nang reiakinaki taekan Iehova ao ana kantaninga naake a kautaki ao ataei aika a bungiaki n te tai anne. Ai kakimwareireira te ibuobuoki n uataboan te waaki n angareirei anne! Karaoan anne ko na bon rangi ni kukurei riki nakoni kanakin te kariki. Eng, a na boni kakawaki riki baika irekereke ma te onimaki.

16. Tera ae ti na rinanona imwina?

¹⁶ Ti a tia n rinanon tabeua rongorongo ake n Ioane 6, ma a bati riki baike e angareirei iai Iesu ibukin “te maiu are aki toki.” A riai Iutaia ni kakauongo raoi iai, ao ngaira naba ngkai. Ti na rinanon riki Ioane mwakoro 6 n te kaongora ae imwina.