1. Tera aroni Betero ngke e reke konaia n te aro ni kakai?

 E KANGAINA n akawa Betero ao akea konana. Ma e mimi ngke e taku Iesu nakoina: “Naako n are iabuti, ao kam a kabwakai naba ami karaun bwa kam aonga ni kona.” (Ruka 5:4) E aki kakoauaa Betero ae e na reke konana, ma e boni karaoa are e tuangaki. E a moanna n raeuaaki te karaun n tinebuni konaia ake a reke. Ngke a ota Betero ma raona ake a mwakuri ma ngaia bwa e karaoa Iesu te kakai, ao a “rangi ni mimi.” E taku Betero: “Kararoako mairou te Uea, bwa te tia bure ngai.” (Ruka 5:6-9) E namakinna Betero bwa e aki tau ni mena i rarikin Iesu.

2. Bukin tera ngkai e ibuobuoki ibukira iaiangoan ana katoto Betero?

² E bon eti ae taku Betero, ae ‘te tia bure ngaia.’ E kaotaki n te Baibara bwa n tabetai e taekin ao ni karaoi bwaai ake e uringaaba iai imwina. Titeboo am namakin ma Betero? Ko kakorakorako ni kanakoraoa aroarom teuana ke ni mwakuria mamaaram teuana i nanon te tai ae maan? Ngkana eng, ko kona ni kaungaaki n reiakinan ana katoto Betero. N te aro raa? Iangoa aei: E kona n aki koreaki taekan ana kairua Betero n te Baibara. Ma e karin te Atua ibukira bwa ti aonga ni karekei reireiara mai iai. (2Tim. 3:16, 17) Reiakinan taekan te mwaane aei ae titeboo mamaarana ao ana namakin ma ngaira, e kona ni buokira bwa ti na ataia ae e aki kantaningaa Iehova ae kororaoi mairoura. E tangirira bwa ti na botumwaaka, ao ti na teimatoa ni kabanea ara konaa n aki ongei mamaarara.

3. Bukin tera ngkai ti riai ni botumwaaka?

 ³ Bukin tera bwa ti riai ni botumwaaka? Ibukina bwa e kanakoraoa ara kekeiaki te kakataneiai. Te kabotau: E kona ni kabanei ririki aika bati te tia katangitang imwain ae mwaatai n ana bwai ni katangitang. N taai akanne, ao e bae ni bati ana tai ae e bure iai arona ni katangitang, ma ngkana e teimatoa ni kataneiai, e na bon nakoraoi. E ngae ngkana e a mwaatai ni katangitang, ma e boni kona naba ni kairua n tabetai. Ma e bon aki kabwaraa nanona. E teimatoa ni kataneiai bwa e aonga n nakoraoi. N aron naba anne, e ngae ngke ti namakinna bwa ti a tia n tokanikai ni mamaarara teuana, ti kona ni manga karaoa te kairua anne. Ma ti teimatoa ni mwakuria. Ti bane n taekin ke ni karaoi baika ti a manga uringaaba iai, ma ngkana ti aki kabwarai nanora ao Iehova e na buokira ni kanakoraoia riki. (1Bet. 5:10) Ti na maroroakina ana katoto Betero ibukin te botumwaaka. Te nanoanga are e kaotia Iesu nakoina n aki ongei kairuana, e kona ni kaungaira bwa ti na teimatoa ni beku iroun Iehova.

4. N aron ae noraki n Ruka 5:5-10, tera are e aranna iai i bon irouna Betero, ma e kangaa Iesu ni karaua nanona?

⁴ E aki taekinaki n te Baibara bwa bukin tera Betero ngke e aranna i bon irouna bwa ‘te tia bure’ ke baikara ana bure ake e iangoi. (Wareka Ruka 5:5-10.) Ma e bae n tia ni karaoi kairua tabeua aika kakaiaki. E ataia Iesu ae e maaku Betero, bwa tao e namakinna Betero ae e aki tau. Ma e ataia naba Iesu ae e kona Betero n teimatoa ni kakaonimaki. Ngaia are e tuanga Betero Iesu ma te akoi bwa e na ‘aki manga maaku.’ Onimakinani Betero iroun Iesu e a bitaki iai maiuna. Imwina ao a a kitana aia bitineti ae te akawa Betero ma tarina are Anterea ao a kabwanina aia tai n riki bwa taan rimwin te Mesia, ae te motinnano ae karekei kakabwaia aika tamaroa.—Mareko 1:16-18.

5. E kangaa Betero ni kakabwaiaaki ngke e aki kariaia ana namakin aika aki raraoi bwa e na tukia man irirakin Iesu?

⁵ E bati rongorongoni Betero aika tamaroa ngke e riki bwa te tia rimwini Kristo. E nora Iesu ni katoka te aoraki, ni kanakoia taimonio, ao ni kauta naba te mate. b (Mat. 8:14-17; Mareko 5:37, 41, 42) E nora naba Betero te miitara ibukin Iesu n riki bwa te Uea n Ana Tautaeka n Uea te Atua, ae te bwai ae e aki kona ni mwaninga. (Mareko 9:1-8; 2Bet. 1:16-18) Eng, e nori bwaai Betero aika e aki  kantaningai bwa e na nori. Ai kukureira ngkai e aki kariaia ana namakin aika aki raraoi bwa e na tukia mani kakabwaia aikai!

6. E waekoa Betero n tokanikai ni mamaarana? Kabwarabwaraa.

⁶ N aki ongei baike e nori ao n ongo, ma e bon teimatoa naba Betero ni kabokorakora ma mamaarana. Iangoi katoto tabeua. Ngke e kabwarabwaraa Iesu aroni karawawataana ao matena ni kaineti ma kakororaoan te taetae ni burabeti n te Baibara, ao e a boaia naba Betero. (Mareko 8:31-33) A okioki naba ni kauntaekaia Betero ao abotoro ake tabeman bwa antai ae kakannato riki. (Mareko 9:33, 34) N ana kabanea n tairiki Iesu imwaini matena, ao Betero e kabwabua taningan te mwaane temanna. (Ioa. 18:10) N te tairiki naba anne, e kakeaa raoraona ae Iesu tenua te tai ibukini maakuna. (Mareko 14:66-72) Ibukin anne, e a tang ni korakai Betero.—Mat. 26:75.

7. Tera are e anganaki iai ana tai Betero imwini kautakin Iesu?

⁷ E aki kabwaraa nanona Iesu iroun ana abotoro ae bwara nanona aei. Imwini kautakin Iesu, ao e angani Betero ana tai bwa e na manga kamatoaa ana tangira ibukin Iesu. E kaoa Iesu Betero bwa e na kawakinia ana tiibu ma te nanorinano. (Ioa. 21:15-17) E kukurei Betero ni karaoa anne. E mena i Ierutarem ni bongini Bentekota ao i buakoia naake a moani kabiraki n te taamnei ae raoiroi.

8. Tera te kairua ae kakaiaki are e karaoia Betero i Antioka?

⁸ Imwin rikina bwa te Kristian ae kabiraki, e a kaaitara Betero ma mamaarana. N 36 C.E., ao e mena Betero i rarikini Korenerio ae te Tientaire ae e aki korotobibiaki ngke e kabiraki n te taamnei ae raoiroi. E mataata raoi iai bwa “e bon aki inanonano te Atua” ao a kona Tientaire n riki bwa kaain te ekaretia ni Kristian. (Mwa. 10:34, 44, 45) Imwin anne, e a amwamwarake ma Tientaire Betero ae te bwai ae tuai kakaraoia mai imwaina. (IKar. 2:12) Ma a iangoia tabeman Kristian aika I-Iutaia bwa a aki riai ni kaai n amwarake I-Iutaia ao Tientaire. Ngke a a roko i Antioka tabeman ake a iango n aron anne, ao Betero e a katoka naba amwarakena ma taari ake Tientaire ibukina bwa e maaka ae a na un Kristian aika I-Iutaia. E nora te mwakuri ni mwamwanaa te aba aei te abotoro Bauro ao e boaa Betero i mataia aomata. (IKar. 2:13, 14) N aki ongea te kairua are e karaoia Betero, ma e boni botumwaaka. Tera ae e buokia?

9. E kangaa ni kaotaki ana kakaonimaki ni koaua Betero n Ioane 6:68, 69?

⁹ E kakaonimaki ni koaua Betero ao e aki kariaia te bwai teuana bwa e na tukia man irirakin Iesu. E kaota ana kakaonimaki ni koaua n te taina ngke e taekina te bwai teuana Iesu ae a aki ota iai taan rimwina. (Wareka Ioane 6:68, 69.) A bati ake a a katoka irirakin Iesu ibukina bwa a aki tataninga ke n ukera kabwarabwaraana. Ma e aki Betero. E ataia ae tii Iesu ae mena irouna “taeka aika kairiri nakon te maiu are aki toki.”

10. E kangaa Iesu ni kaota onimakinani Betero? (Nora naba te taamnei.)

¹⁰ E aki kitana Betero Iesu. N ana kabanea n tairiki ni maiuna i aon te aba, ao e ataia Iesu ae e na kitanna Betero ao abotoro riki tabeman. Ma e ngae n anne, e onimakina Betero Iesu bwa e na manga bon rairaki ao n teimatoa ni kakaonimaki. (Ruka 22:31, 32) E ota Iesu ae “e bon ingainga te nano, ma e mamaara te rabwata.” (Mareko 14:38) Ngaia are imwini kakeaan Iesu irouni Betero, e bon aki kabwaraa nanona Iesu iroun ana abotoro. Imwini kautakin Iesu ao e kaoti nakoni Betero  n tii ngaia. (Mareko 16:7; Ruka 24:34; 1Kor. 15:5) E bae n rangi ni kaungaaki te abotoro ane bwara nanona anne!

11. E kangaa Iesu ni karaua nanoni Betero ae e na boni boutokaia Iehova?

¹¹ E karaua nanoni Betero Iesu bwa e na boni boutokaia Iehova. E katauraoa konaia Betero ao abotoro ake tabeman te ika n te aro ni kakai Iesu are e a manga kautaki. (Ioa. 21:4-6) E karauaki raoi nanoni Betero n te kakai aei bwa e kona Iehova ni waekoa ni karekei baike e kainnanoi n te itera n rabwata. E bae n uringa ana taeka Iesu te abotoro aei ae Iehova e na katauraoi bwaai ibukia naake a “ukoukora moa ana Tautaeka n Uea te Atua.” (Mat. 6:33) Ibukin anne, e a moanibwaia te mwakuri ni minita Betero ao tiaki ana bitineti ae te akawa. E uarongorongo ma te ninikoria ni Bentekota 33 C.E., ni buokiia nga ma nga ni butimwaea te rongorongo ae raoiroi. (Mwa. 2:14, 37-41) Imwina e buokiia I-Tamaria ao Tientaire bwa a na butimwaea te Kristo. (Mwa. 8:14-17; 10:44-48) E kamanena Iehova Betero n te aro ae kamimi ni kairiia aomata n aekaia nako nakon te ekaretia.

12. Ti na kangaa ni buokaki n ana katoto Betero ngkana ti kabokorakora ma mamaarara teuana?

¹² E kona Iehova ni buokira ni botumwaaka. E bae n aki bebete karaoana, riki ngkana ti a maan ni kabokorakora ma mamaarara teuana. N tabetai, a kona ni kangaanga riki mamaarara nakon are e kaaitara ma ngaia Betero. Ma e kona Iehova ni kakorakoraira bwa ti na aki kabwaraa nanora. (TaiAre. 94:17-19) N te katoto, temanna te tari te mwaane e iraorao ma raona ni mwaane i nanon ririki aika bati imwain reiakinan te koaua. E bita maiuna ao e kitan aroaro aika kammaira. Ma e bon teimatoa naba ni kabokorakora ma te nano ae bure anne. Tera ae e buokia ni botumwaaka? E kabwarabwaraa ni kangai: “E kakorakoraira Iehova.” E reitia n taku: “Man ana ibuobuoki taamnein Iehova . . . , I a ataia ae I kona n teimatoa ni kawain te koaua . . . E a tia Iehova ni kamanenaai, ao e teimatoa ni kakorakoraai n aki ongea aki kororaoiu.”

13. Ti na kangaa ni kakairi n ana katoto Betero, n aron are koreaki ni Mwakuri 4:13, 29, 31? (Nora naba te taamnei.)

¹³ N aron ae ti noria, e karaoi kairua tabeua Betero ibukini maakakia aomata. Ma ibukina bwa e tataroakina te korakora, e a  kona Betero ni karaoa te mwakuri ma te ninikoria. (Wareka Mwakuri 4:13, 29, 31.) Ti kona naba ngaira n tokanikai i aon te maaku. Iangoa te bwai ae riki nakon Horst, ae te tari te mwaane ae te roro n rikirake ae maeka n te Nazi i Tiaman. E okioki ni kairoroaki n ana tabo n reirei bwa e na taekina “Heil Hitler!” N oneani mwin are a na boaia ana karo, a tataro ma ngaia ao ni bubutiia Iehova kaninikoriaana. Man aia ibuobuoki ana karo ao onimakinan Iehova irouna, e a karekea korakorana n tei n nene Horst. E taku imwina: “E bon aki kitanai Iehova.” c

14. A kangaa taani kawakintiibu ni karaui nanoia naake a bwara nanoia?

¹⁴ A na bon aki kabwarai nanoia iroura Iehova ao Iesu. E riai ni karaoa ana motinnano ae kakawaki Betero imwini kakeaani Kristo. E na kabwaraa nanona, ke e na botumwaaka n riki bwa te tia rimwini Kristo? E kakorakoraa Iesu n tataro ni bubutii nakon Iehova ibukin ana onimaki Betero bwa e na aki bua. E tuanga Betero Iesu taekan te tataro anne ao e kakoauaa ae imwina riki ao e na kona Betero ni kakorakoraia tarina. (Ruka 22:31, 32) E na bae ni karauaki nanoni Betero ngkana e iaiangoi ana taeka Iesu akanne! Ngkana ti na karaoa ara motinnano ae kakawaki ni maiura, e bae Iehova ni kamanenaia taani kawakintiibu ni katauraoa te karaunano are ti kainnanoia bwa ti aonga n teimatoa n te onimaki. (IEbe. 4:8, 11) E kataia ni katauraoa te kabebetenano anne, te tari te mwaane ae Paul ae e a maan ni beku bwa te unimwaane. E tuangia naake a bwara nanoia bwa a na iaiangoa aron Iehova ni katikiia nakon te koaua. Imwina e karaui nanoia ae e na bon aki kona Iehova ni kabwaraa  nanona irouia ibukin ana tangira ae koaua. E motikia n taku, “I a tia n noriia aika bati aika bwara nanoia, ni botumwaaka man ana ibuobuoki Iehova.”

15. A kangaa aia katoto Betero ao Horst ni kaota koauani Mataio 6:33?

¹⁵ N aron Iehova ni katauraoa te baere e kainnanoia n te itera n rabwata Betero ao abotoro ake tabeman, E na bon tabeakina naba kainnanora n te aro n rabwata ngkana ti moanibwaia moa te mwakuri ni minita ni maiura. (Mat. 6:33) Imwin te Kauoua ni Buaka are Kabutaa Aonnaba ao e a iaiangoa te bwaiania Horst are e taekinaki mai imwaina. E rangi ni maiu ni kainnano, ao e raraoma bwa e na kona ni boutokaia i bon irouna ao n teimatoa ni kabwanina ana tai n te mwakuri ni minita ke e na aki. Tera ae e karaoia? E a iangoia bwa e na kataa Iehova, ni kabanea teuana te wiki n te mwakuri ni minita n tain rokon te mataniwi ae mwamwananga. N tokin te wiki anne, e a mimi ngke e a anganaki te tinaniku iroun te mataniwi ae mwamwananga ma e aki kaotaki bwa mairoun antai. Kanoana bon te mwane ae tau ibukini buokana n ana mwakuri ni bwaiania i nanon tabeua te namwakaina. E iangoa te bwaintangira aei Horst bwa kaotan ae e na boni boutokaia Iehova. E kabanea maiuna ni moanibwaia moa Ana Tautaeka n Uea te Atua.—Maraki 3:10.

16. Bukin tera ngkai e raoiroi ibukira reiakinan taekani Betero ao baike e korei n ana reta?

¹⁶ Ai kukureira Betero ngke e aki kararoaaki iroun Iesu, n aron ngkoa are e tuatua! E teimatoa Kristo ni kataneia Betero bwa te abotoro ae kakaonimaki ao te katoto ae rianako ibukia Kristian. A bati reirei aika kakawaki aika reke man te kataneiai anne ae ti kona ni bane ni kakabwaiaaki iai. E tibwai Betero reirei tabeua akanne ao tabeua riki n ana reta aika uoua ake e korei nakon ekaretia ake n te moan tienture. E na maroroakinaki n te kaongora are imwina kauring tabeua man reeta aikai ao arora ni kona ni maiuakin ngkai.