1. N te aro raa ae a riai Kristian n riki n aron te aroka? (Nora naba te taamnei.)

 “E AKI kona te ang ni kabwakaa te aroka ae kona ni bwaoua.” Te taeka n rabakau aei e kaota kakawakin te bwai teuana ae kateimatoa te aroka bwa e na aki bwaka, ae e kai bwaoua. Ngkana a kan rikirake Kristian n te onimaki, a riai ni kai bitaki naba ke ni kona ni kaangaraoia. N te aro raa? Ti riai n aki imanono n arora ni kaangaraoi arora ngkana a riki bitaki ni maiura ao ni karinei naba aia iango ao aia motinnano tabemwaang.

2. Baikara aroaro aika a na buokira ni kaaitarai bitaki ni maiura, ao tera ae ti na rinanona n te kaongora aei?

² Ngkai ana toro Iehova ngaira, ti tangiria n aki imanono. Ti tangiria naba n nanorinano ao n nanoanga. N te kaongora aei, ti na noria bwa a na kangaa aroaro akanne ni buokaki iai Kristian tabeman ni kaaitarai bitaki ni maiuia. Ti na noria naba bwa ti na kangaa ni buokaki n aroaro aikai. Ma imwain anne, ti na karekea reireiara man aia katoto ae kororaoi Iehova ao Iesu, ibukin te aki imanono.

3. Ti kangaa n ataia ae e bon aki imanono Iehova?

³ E aranaki Iehova bwa “te Bwaa” ibukina bwa e aki kaingingaki. (TuaKau. 32:4) Ma e ngae n anne, e bon aki naba imanono. N aki ongei baika riiriki, e teimatoa Atuara ni kaangaraoia bwa e aonga ni kakororaoaki ana kantaninga. E karikiia aomata Iehova ni katotongana ngaia are iai aia konabwai ni kaangaraoia ma bitaki aika riki ni maiuia. E katauraoi naba booto n reirei n te Baibara aika mataata, aika a buokira ni karaoi  motinnano ma te wanawana n aki ongei kangaanga aika ti kona ni kaaitarai. Ti buokaki n ana katoto Iehova ao booto n reirei ake e anganira, bwa ti na ataia ae e ngae ngke bon “te Bwaa” Iehova, ma e bon aki naba imanono.

4. Anga te katoto ae oti iai bwa e aki imanono Iehova. (Nakoaia Ibonga 5:7, 11)

⁴ A kororaoi aron Iehova ao a aki imanono. E bon aki ribuaka nakoia ana aomata. Iangoa te katoto n aron Iehova n aki imanono nakoia I-Iteraera. E aki kantaningaiia I-Iteraera aika kaubwai ke aika maiu ni kainnano bwa a na anga te karea ae titeboo. Iai naba taai ake e kariaia iai bwa e na anga ana karea temanna ma temanna ni kaineti ma aroni maiuna.—Wareka Nakoaia Ibonga 5:7, 11.

5. Anga te katoto ae oti iai nanorinanon Iehova ao ana nanoanga.

⁵ E kairaki Iehova n nanorinanona ao ana nanoanga bwa e na aki imanono. N te katoto, e oti nanorinanon Iehova ngke e nang kamaunaia aomata aika buakaka ake i Totom. Rinanoia ana anera, e tuanga Rota Iehova bwa e na birinako nakon te aono ae maungaunga. E maaku Rota n nako ikekei. Ngaia are e a bubutii bwa e na kariaiakaki ma ana utu bwa a na nako Toa ae te kaawa ae uarereke ae e na kamaunaaki naba. E kona Iehova ni kairoroa Rota bwa e na ira raoi Ana kaetieti. Ma e kariaia ana bubutii Rota e ngae naba ngke e nang aki ngkanne kamauna Toa. (KBwaai 19:18-22) Iraua te tienture imwina, e a manga kaotiota te nanoanga Iehova nakoia kaain Ninewe. E kanakoa te burabeti are Iona bwa e na katanoataa kamaunaakin te kaawa ao kaaina aika buakaka. Ma ngke a a raira nanoia kaain Ninewe ao e nanoangaiia Iehova ao e a aki kamauna te kaawa.—Iona 3:1, 10; 4:10, 11.

6. Taekini katoto aika kaota aron Iesu ni kakairi iroun Iehova n aki imanono.

⁶ E kakairi Iesu n aron Iehova ae e aki imanono. E karuoaki nako aon te aonnaba bwa e na uarongorongo nakoia “tiibu aika bua aika tibun Iteraera.” Ma e kaotiota te aki imanono ngke e karaoa mwiokoana anne. N te taina ao e a bubutiiaki iroun te aine ae tiaki te I-Iteraera bwa e na kamarurunga natina te aine ae “korakora [taniakina] . . . n te taimonio.” E nanoangaa Iesu neiei ao e karaoa te baere e butiia ao ni kamarurunga natina. (Mat. 15:21-28) Iangoa riki te katoto teuana. Ni moanakin ana mwakuri ni minita Iesu ao e taekina ae kangai: “Ane e kakeaai . . . , ao N na manga kakeaa naba.” (Mat. 10:33) Ma te koaua bwa e kakeaa Betero ngke e kakeeaki irouna tenua te tai? E aki. E iaiangoa Iesu ana rairannano Betero ao ana onimaki. Imwini kautakina ao e a kaoti nakoni Betero ao e karaua nanona bwa e boni kabwaraa ana bure ao e tangiria.—Ruka 24:33, 34.

7. N aron ae taekinaki n Tito 3:2, tera ae ti tangiria bwa ti na kinaaki iai?

⁷ Ti a tia n noria ae a aki imanono Iehova ao  Iesu Kristo. Tera arora ngaira? E kantaningaira Iehova bwa ti na aki imanono. (Wareka Tito 3:2.) Kaotia n aroarom bwa ko aki imanono. Ti kona n titirakinira i bon iroura n aikai: ‘A iangoai aomata bwa I aki imanono, I kai bitaki ao ni kariaia aia iango aomata? Ke a iangoai bwa te aomata ngai ae I tuamatoa, I ribuaka, ao I aki kona ni kaetaki? I kairoroia aomata bwa a na karaoi bwaai n aron are I tangiria? Ke I ongongo irouia tabemwaang ao ni kariaia te baere a tangiria ngkana e riai?’ Ngkana ti kabatiaa te aki imanono, ti a katotonga iai Iehova ao Iesu. Ti na rinanon itera aika uoua ae e kainnanoaki iai te aki imanono, ae ngkana a riki bitaki ni maiura ao ngkana a kaokoro aia iango tabemwaang ao aia motinnano ma ngaira.

8. Tera ae e kona ni buokira bwa ti na aki imanono ngkana a riki bitaki ni maiura? (Nora naba te kabwarabwara mai nano.)

⁸ E irekereke te aki imanono ma arora ni kaangaraoira ngkana iai bitaki ni maiura. A kona bitaki akanne ni karekei kangaanga aika aki kantaningaaki nakoira. Tao e a karina naba n reke iroura te aoraki ae kakaiaki. Ke e kona n rotaki maiura ni bitaki aika riki ni kaubwain te aba ke te tautaeka n te tabo ae ti mena iai. (TeMin. 9:11; 1Kor. 7:31) Ti kona naba ni kataaki ngkana e bitaki mwiokoara n ana botaki Iehova. N aki ongeia bwa tera te kangaanga, ti kona ni kaangaraoira nakoni baika boou akanne ngkana ti karaoi mwaneka aika aua aikai: (1) butimwaea te bitaki, (2) iaiangoi kanoan taai aika imwaim, (3) kaatuua am iango i aoni baika raraoi, ao (4) karaoi bwaai ibukia tabemwaang. b Ti na rinanon ngkai aia katoto taari tabeman ni kakabwaiaaki mani karaoani mwaneka aikai.

9. A kangaa taanga aika mitinare ni buokaki ni kataakia aika aki kantaningai?

⁹ Butimwaea te bitaki. A mwiokoaki Emanuele ao Francesca bwa mitinare n te aba ae ianena. Ngke a nang moana aia reirei n te taetae ao ni karekea kinaakia kaain aia ekaretia ae boou, ao e a roko naba te COVID-19 ao a a riai n tiku n tii ngaiia. E karina ni mate imwina tinan Francesca. E rangi ni kan mena i rarikia ana utu Francesca ma e aki kona ni kawariia ibukini butinakon te aoraki. E kangaa ni buokaki neiei n taai aika kabwaranano akanne? Te moan, a kaai n tataro Emanuele ao Francesca ibukin te wanawana, bwa a aonga ni kona ni kaitaraa te bong teuana ma kanoana. E kaekaa aia tataro Iehova rinanon amwarake n taamnei aika roko raoi n taia. N te katoto, a kaungaaki n ana maroro te tari te mwaane n te taamnei teuana, ae kangai: “Ngkana ti waekoa ni butimwaei bwaai ni kabane aika riki nakoira, ti na boni waekoa naba ni kaoka kimwareireira, ao n teimatoa ni beku ibukin Iehova ao ni kona ni buokiia tabemwaang.” c Te kauoua, a kairaki iai bwa a na karikirakea rabakauia n te uarongorongo n te tareboon ao ni moana naba kairan reirei n te Baibara. Te katenua, a kukurei ni butimwaei aia kaungaunga ao aia boutoka taari ake n aia aono. Iai te tari te aine temanna ae e kakanakoa nakoia naakai, ana rongorongo ae uarereke ao te kibu rinanon te tareboon ni katoabong i nanon teuana te ririki. Ngkana ti butimwaei naba bitaki aika boou ni maiura, ti na karekea raun nanora ni baika ti kona ni karaoi.

10. E kangaa te tari te aine aei ni kaangaraoia nakon te bitaki ae bubura ae riki ni maiuna?

 ¹⁰ Iangoi kanoan taai aika imwaim, ao kaatuua am iango i aoni baika raraoi. E nanokawaki Christina ae tari te aine ae kaain Romania ae maeka i Tiaban, ngke e a kakeaaki te ekaretia are e iriria. Ma e aki kaatuua iangoani baike a a tia n riki. Ngaia are e a motinnanoia bwa e na kabanea ana konaa n te ekaretia n te taetae n Tiaban, n arona n uataboa te uarongorongo n te aono anne. E tuanga raona ni mwakuri ngkoa bwa e na buokia n reireinna te taetae n Tiaban. E kukurei te aine aei ni kamanena te Baibara ao te boroutia ae Ko Kona ni Kukurei n Aki Toki! n reireina iai Christina te taetae n Tiaban. E aki tii rikirake mwaataini Christina n te taetae n Tiaban ma e a moanna naba te aine aei ni kan reiakina te koaua. Ngkana ti iangoi kanoan taai aika imwaira ao baika raraoi, ti kona ni karekei kakabwaia aika aki kantaningaaki mani bitaki aika riki.

11. A kangaa ni buokaki te taanga teuana ngke a kaaitara ma te kangaanga n te mwane?

¹¹ Karaoi bwaai ibukia tabemwaang. E bua aia mwakuri ni karekemwane te taanga teuana ae a maeka n te aba ae katabuakaki iai ara mwakuri, ngke e a rotaki kaubwain te aba. A kangaa ni kaangaraoiia nakon te bitaki aei? Te moan, a karaoi mwaneka ni kabebetea iai maiuia. Imwina, a baireia bwa a na kaatuua aia iango i aoni buokaia tabemwaang n aroia ni katabetabeia n te mwakuri n uarongorongo, n oneani mwin are a na kaatuua iangoan aia kangaanga. (Mwa. 20:35) E taku te buu te mwaane aei, “Ibukina bwa ti katabetabeira n te mwakuri ni minita e a karako iai ara tai n iangoi baika aki raoiroi, ma e a bati riki ara tai ni karaoa nanon te Atua.” Ngkana a riki bitaki ni maiura, ti riai n ururinga kakawakin ae ti na teimatoa ni buokiia tabemwaang, riki n ara mwakuri ni minita.

12. E kangaa ana katoto te abotoro Bauro ni buokira bwa ti na kaangaraoira nakoni bitaki aika riki n ara mwakuri ni minita?

¹² Ti riai naba ni kaangaraoira n ara mwakuri ni minita. Ti kaitiboo ma aomata aika kakaokoro aia koaua ma anuaia, aika roko man aaba aika kakaokoro. E kaangaraoia naba te abotoro Bauro ao ti kona ni karekea reireiara n ana katoto. E mwiokoaki Bauro iroun Iesu bwa ‘te abotoro ae e kanakoaki nakoia aomata aika tiaki I-Iutaia.’ (IRom 11:13) Ni mwiokoana anne, e a uarongorongo Bauro nakoia I-Iutaia, kaaini Kuriiti, taan rabakau, aomata aika mangori, ao ueea. Ibukina bwa e kan ringi nanoia aomata aika kakaokoro akanne, e a riki Bauro “bwa bwaai ni kabane nakoia aomata n aekaia nako.” (1Kor. 9:19-23) E iaiangoi raoi aia katei, rikiaia, ao aia koaua aomata ake a ongora irouna ao e kaangaraoa ana maroro nako iai. E kona naba n uaana ara mwakuri ni minita ngkana ti kaangaraoa ara maroro ni kainetia ma kainnanoia taan ongora.

13. Tera te bae karuanikai ae ti kona n rarawa nako iai ae taekinaki n 1 I-Korinto 8:9, ngkana ti karinei aia iango tabemwaang?

¹³ Ngkana ti aki imanono, ti buokaki naba iai bwa ti na karinei aia iango tabemwaang. N te katoto, tabeman i buakoia taari aine a kakabongana te bwai ni kabotonnnaine ao tabeman a aki. Tabeman Kristian a kani momoi teutana n te kamanging, ma tabeman a motinnanoia bwa a na aki naba moi teutana. A bane Kristian ni kani marurung raoi ma a rinei aia aanga ni bwainnaoraki aika kakaokoro. Ngkana ti a rangi ni kamatoaa bwa a eti riki ara motinnano n te aro ae ti a kataia ni kaungaia kaain te ekaretia bwa a na iria, ti kona ni kamamaaraia tabemwaang ao ni karika te iraraure. Ti aki tangiria bwa e na riki  anne! (Wareka 1 I-Korinto 8:9; 10:23, 24) Ti na rinanoni katoto aika uoua n noria bwa ti na kangaa ni buokaki mani maiuakinani booto n reirei n te Baibara bwa ti na aki tabeitera ao ni kateimatoa te rau.

14. Baikara booto n reirei n te Baibara aika riai ni kaira aroni kunnikaira ao katamaroaara?

¹⁴ Kunnikaira ao katamaroaara. N oneani mwin are e na kamatoaa te tua Iehova ibukin arora ni kunnikainira, e anganira booto n reirei bwa ti na kakairi iai. Ti riai ni kunnikainira n te aro ae tau ibukia ana minita te Atua, ae kaotiotaki iai te wanawana, bwainan te aro ae riai, ao “te iangoraoi.” (1Tim. 2:9, 10; 1Bet. 3:3) Ngaia are ti aki riai ni kan taraaki ma aroni kunnikaira. A na buokaki naba unimwaane ni booto n reirei n te Baibara bwa a na aki karaoi oin aia tua ibukin te kunnikai ao tein te ira. N te katoto, iai unimwaane n te ekaretia teuana aika a kani buokiia taari mwaane aika ataei aika katotonga tein te ira ae taabangaki, ae kororo ma e uakaka. A na kangaa unimwaane ni buokiia ao n aki katea te tua? E angania unimwaane aikai te taeka n reirei te mataniwi n te aono, bwa a na tuangia taari akanne aei, “Ngkana arona bwa ko a tei mai moa ao a a rangi n tataraa riki aron teim taari nakon te baere ko taekinna, iai ngkanne te kangaanga ma kunnikaim ao katamaroaam.” Te kabwarabwara ae uarereke aei e kanakoraoa te kangaanga ao e aki kainnanoaki iai katean te tua. d

15. Baikara tuua n te Baibara ao booto n reirei aika kairira n ara motinnano ibukin ara bwainnaoraki? (IRom 14:5)

¹⁵ Bwainnaoraki. A riai Kristian n tatabemania nako ni baireia bwa tera aron tararuaani marurungia. (IKar. 6:5) Tii tabeua tuua n te Baibara aika mataata raoi, n aron te tua ibukin  te rarawa nakon te rara ao te tabunea, aika a rota ana motinnano te Kristian ibukin rinean ana bwainnaoraki. (Mwa. 15:20; IKar. 5:19, 20) Ma ni kaineti ngkanne ma bwaai riki tabeua e a bon nakon ana rinerine temanna. Tabeman a tatangiria ni kani karekei aia bwainnaoraki man te onnaoraki, ao tabeman a ukeri aanga ni bwainnaoraki riki tabeua. E ngae ngkana ti aki kukurei n te aeka ni bwainnaoraki teuana, ma ti riai ni karinei inaomataia tarira ao mwaanera n te onimaki bwa a na boni karaoi aia motinnano ibukin aia bwainnaoraki. Ngaia are ti riai n ururingi baikai: (1) Bon tii Ana Tautaeka n Uea te Atua ae e na kona ni karekea raoi te marurung ni koaua. (Ita. 33:24) (2) E riai te Kristian ni ‘karekea raoi ana iango’ bwa tera te kabanea n tamaroa ibukina. (Wareka I-Rom 14:5.) (3) Ti aki momotika taekaia tabemwaang ke ni kaaki te bwai ni kabwakabwaka i mataia. (IRom 14:13) (4) A kaotiota te tangira Kristian ao a karimoa moa te katiteuanaaki n te ekaretia, nakon inaomataia n rinea ae a tangiria. (IRom 14:15, 19, 20) Ngkana ti ururingi baikai, ti na kateimatoa ara iraorao ae kaan ma taari ao ni boutokaa te katiteuanaaki n te ekaretia.

16. E na kangaa te unimwaane ni kaotiota te aki imanono nakoia raona n unimwaane? (Nora naba te taamnei.)

¹⁶ A riai unimwaane ni katea te katoto ae raoiroi ibukin te aki imanono. (1Tim. 3:2, 3) N te katoto, e aki riai ni kantaningaia te unimwaane bwa e nang bubutimwaeaki naba ana iango kioina ngkai e ikawai riki nakoia unimwaane ake tabeman. E ataia ae e kona taamnein Iehova ni kaira temanna kaain te rabwata n unimwaane bwa e na taekina te bwai teuana ae boutokaa te motinnano ma te wanawana. Ao ngkana akea te boto n reirei ae uruakaki iai, a tauraoi unimwaane aika a aki imanono ni boutokaa te babaire ae a nanoraoi iai aika bati, e ngae ngkana e kaokoro ma are a tangiria.

17. Baikara kakabwaia aika a karekei Kristian aika aki imanono?

¹⁷ A karekei kakabwaia aika bati Kristian ngkana a aki imanono. E nakoraoi iai ara iraorao ma tarira ao mwaanera, ao e rau iai te ekaretia. Ti kukurei n tamaroan aroaro ao katei aika kakaokoro i buakoia taan taromauria Iehova aika katiteuanaaki. Ao ae kakawaki riki, ti karekea raun nanora n ataakin ae ti kakairi iroun Atuara ae Iehova ae e aki imanono.