1-2. (a) Tera te kauring are e angania taan rimwina Iesu? (b) Bukin tera ngke a maakuia aomata taan rimwini Kristo? (Nori naba taamnei.)

 “E BON ingainga te nano, ma e mamaara te rabwata.” a (Mat. 26:41b) E kaotia raoi Iesu n taeka akanne bwa e bon ota iroura ae ti aki kororaoi. Ma e oti naba man ana taeka aikai te kauring ae kangai: Tai onimakiniko i bon iroum n te aro ae riao. Tabeua te aoa imwain ae taekini taeka aikai Iesu, ao a berita taan rimwina bwa a na bon aki kitanna. (Mat. 26:35) A kani karaoa te bwai ae eti. Ma a aki ataia ae a kona ni waekoa ni mamaara ngkana a kaririaki. Ngaia are e kauringia Iesu ni kangai: “Teimatoa n tantani ao n tatataro bwa kam aonga n aki bwaka n te kaririaki.”—Mat. 26:41a.

² E kananokawaki bwa a aki teimatoa n tantani taan rimwini Kristo. A tiku i rarikin Iesu ngke e kabureaki ke a maaku ao a birinako? Ibukina bwa a aki teimatoa n tantani taan rimwina, a a karaoa te bwai are a taekinna bwa a na aki karaoia, ae a kitana Iesu.—Mat. 26:56.

3. (a) Ngkana ti kani kakaonimaki ni koaua nakon Iehova, e aera bwa ti riai n aki onimakinira i bon iroura n te aro ae riao? (b) Tera ae ti na maroroakinna n te kaongora aei?

³ Ti riai n aki onimakinira i bon iroura n te aro ae riao. E koaua ae ti motinnanoia bwa ti na aki kariaia te bwai teuana bwa e na katikira nako mairoun Iehova. Ma ti bon aki naba kororaoi ao ti kona ni kaririaki nakoni karaoan ae bure. (IRom 5:12; 7:21-23) Ti kona ni kaririaki bwa ti na karaoa te bwai ae kairua n te tai ae waekoa. Ngkana ti kan teimatoa ni kakaonimaki ni koaua nakon Iehova ao Natina, ti riai n ongeaba n ana  reirei ni kairiri Iesu ae ti na teimatoa n tarataraira man te kariri nakoni karaoan ae bure. E kona te kaongora aei ni buokira ni karaoa anne. Te moan, ti na noria bwa tera ae ti riai riki n teimatoa tarataraira mai iai. Imwina, ti na maroroakina arora n teimatoa n tarataraira man te kariri. Ao te kabane, ti na noria bwa ti na kangaa n teimatoa n taratara raoi.

TERA AE TI RIAI N TEIMATOA N TARATARAIRA MAI IAI?

4-5. Bukin tera bwa ti riai n teimatoa n tarataraira mani buure naba aika uarereke?

⁴ A kona naba buure aika uarereke ni kamamaraa ara iraorao ma Iehova. Ao a kona naba ni kairira nakoni karaoani buure aika kakaiaki riki.

⁵ Ti bane ni kakaaitara ma te kaririaki nakon te bure. Ma a bane ni kakaokoro mamaarara ngaira n tatabemanira nako, n aron tao karaoan te bure ae kakaiaki, maiuakinan te aroaro ae aki itiaki, ke ti kai mwane n aia iango kaain te aonnaba. N te katoto, e kona temanna ni karaoa te bure ae kakaiaki ae te wene ni bure. Are temanna e bae ni kakorakoraa n rarawa nakon aroaro aika aki itiaki, n aroni kumekumean ana bwai ni kakariki ke matakuakinan te bwaitingako. Ao are temanna e bae ni kabokorakora ma maakakia aomata, te nano ni kan inaomata, te kakaiun, ke te bwai riki teuana. Ti a ota ngkai bwa bukin tera ngke e kangai Iakobo, “a kataaki aomata n tatabemania nako ngkana a katikakinako ao ni mwamwanaaki n oin aia kaibwabwaru.”—Iak. 1:14.

6. Tera ae ti riai ni bwaina te koaua iai?

⁶ Ko ataia bwa tera ae ko kai kaririaki riki iai? E aki raoiroi bwa ti na mwamwanaira i bon iroura n arora n aki tabe ma mamaarara ke n iangoia bwa ti boni korakora ao ti aki kona ni karaoa te bwai ae kairua. (1Ioa. 1:8) Uringnga are e taekinna Bauro bwa a kona naba “Kristian aika . . . ikawai n te onimaki” ni bwaka nakon te kaririaki ngkana a aki teimatoa n taratara raoi. (IKar. 6:1) Ti riai ni bwaina te koaua ngkana ti tuoi nanora ao ni butimwaea ae iai baika ti mamaara iai.—2Kor. 13:5.

7. Tera ae ti riai n tarataraira riki mai iai? Taekina te kabotau.

⁷ Tera ae ti riai ni karaoia ngkana ti a atai baika ti kai kaririaki riki iai? Ti na kakorakoraira riki bwa ti na rarawa nakoni baikanne! N te kabotau, n taai ake a karakinaki n te Baibara ao te bwai ae kai uruaki n oon te kaawa boni mataroana. Ngaia are a bati riki taan teiakini mataroa. N aron anne, ti riai n tarataraira riki mani baika ti atai bwa ti kai mamaara riki iai.—1Kor. 9:27.

 TI NA KANGAA N TARATARAIRA MAN TE KARIRI

8-9. E na kangaa te rorobuaka n ataei are kabwarabwaraaki n Taeka N Rabakau mwakoro 7 ni kona ni kararoaa karaoan te bure ae kakaiaki? (Taeka N Rabakau 7:8, 9, 13, 14, 21)

⁸ Ti na kangaa n rarawa nakon te kariri ao te bure? Iangoa reireiara ae ti kona ni karekea mairoun te rorobuaka n ataei ae maroroakinaki taekana n Taeka N Rabakau mwakoro 7. E wene ni bure ma te aine ae kammaira. Ti noria ni kibuna 22 bwa e “rina” n rimwin neiei te rorobuaka n ataei aei. Ma n aron ae kaotaki ni kiibu ake mai mwaina, e a tia n toui mwaneka tabeua aika kairia teutana imwin teutana nakon te bure.

⁹ Tera ae e kaira teuaei nakon te bure? Te moanibwai, n te moantairiki anne ao “e rirarikin te tuta ni kawai are e mena iai [te aine ae kammaira.]” Imwina, e mwananga ni kaineta ana auti neiei. (Wareka Taeka N Rabakau 7:8, 9.) Ao ngke e nora te aine aei, e aki tannako mairouna. Ma e butimwaea ana kaboria neiei ao e ongora irouna ngke e taekina neiei taekan ana karea n raoi are e anga, bwa tao e aonga n iangoia teuaei bwa tiaki ngaia te aine ae buakaka. (Wareka Taeka N Rabakau 7:13, 14, 21.) Ngke arona bwa e kararoai baika karuanikai te rorobuaka aei aika a na kairia nakon te bure, e na boni kamanoa iai mani kaririana ao karaoan te bure.

10. E na kangaa temanna ni boong aikai ni karaoa te kairua are e karaoia te rorobuaka n ataei arei?

¹⁰ E kaotaki n ana rongorongo Toromon te bwai ae kona n riki nakon te tia taromauria Iehova. E kona ni bwaka nakoni karaoan te bure ae kakaiaki ao imwina e namakinna ae a “rina” n riki bwaai ni kabane. Ke e bae ni kangai, “E a bon riki naba.” Ma ngkana e iangoa raoi te baere e riki, e na bae n ataia ae e a tia n toui mwaneka tabeua ma te aki wanawana aika kairia nakon te bure. Tao e rineiia raoraona aika aki tangira Iehova, ke tao a bon aki tau ibukia Kristian ana kaakibotu aika e rinei, ao taabo ke atureti n te intanete aika e kakawari. Tao e bae naba n tia ni katoka ana tatataro, warekan te Baibara, kaakaeani bobotaki, ke uataboan te mwakuri ni minita. N aron te rorobuaka n ataei are e maroroakinaki n Taeka N Rabakau, bon tiaki te bwai ae karina karaoan ae bure irouna.

11. Tera ae ti riai ni karaoia bwa ti aonga n aki karaoa ae bure?

¹¹ Tera reireiara? Ti riai ni kararoaa tiaki tii te bure ma mwaneka naba aika kairiri nakon te bure. E kabwarabwaraa raoi te reirei anne Toromon imwin taekinan rongorongon te rorobuaka n ataei ao te aine ae kammaira. E taekina aei ibukin te aine arei: “Tai titibanako nakoni kawaina nako.” (TaeRab. 7:25) E taekina naba aei ibukin te aine ae titibanako: “Kararoaa neienne; ao tai kaania kawaini mataroan ana auti.” (TaeRab. 5:3, 8) Eng, ti tarataraira raoi man te bure ngkana ti kararoaira mani baika kairiri nakoni karaoan ae bure. b E nanonaki naba n aei kararoaani bwaai ke mwakuri aika aki kairua ibukia Kristian, ma a ataaki bwa a kona ni kairira nakon te kaririaki.—Mat. 5:29, 30.

12. Tera ana motinnano Iobi are e karaoia, ao e kangaa ni buokaki iai n tarataraia raoi man te kaririaki? (Iobi 31:1)

¹² Ti riai ni kamatoaa ara motinnano bwa ti aonga n rarawa nakoni baika kairiri nakon te bure. Anne te bwai ae karaoia Iobi. E “karaoa te berita ma [matana]” bwa e na aki tarataraia riki aine tabeman ma te nano ni kaibwabwaru.  (Wareka Iobi 31:1.) Karaoan nanon ana motinnano anne e a kararoaa iai mani karaoan te wene ni kimoa. Ti kona naba ngaira ni kamatoaa ara motinnano bwa ti na kararoai baika a na kona ni kairira nakon te kaririaki.

13. Bukin tera ngkai ti riai n taratarai raoi baika ti iaiangoi? (Nori naba taamnei.)

¹³ Ti riai naba n taratarai raoi baika ti iaiangoi. (TeOti. 20:17) A kakoauaa tabeman ae e aki kairua iaiangoani baika bure ma tii ngkana a boni karaoaki raoi. Ma e kairua te aeka n iango anne. Te aomata ae iaiangoa te bwai ae bure e a kakorakoraa riki irouna kani karaoana. Ai aron ae e a manga boni karioa kaririana, ae e riai n rarawa nako iai. Ni koauana, a na boni bae n rin n ara iango n tabetai iango aika kairua. Ma e kakawaki bwa ti na waekoa n rarawa nakon iango akanne ao n onei mwia n aika raraoi. Ngkana ti karaoa anne, ti a kamanoira iai mani karaoan te bure ae kakaiaki, ibukina bwa ti aki kariaia te iango ae kairua bwa e na korakora tangirana iroura.—IBir. 4:8; IKoro. 3:2; Iak. 1:13-15.

14. Tera riki ae kona ni buokira n teimatoa n tarataraira raoi man te kariri?

¹⁴ Tera riki ae ti kona ni karaoia bwa ti aonga n teimatoa n tarataraira raoi man te kariri? Ti riai ni kakoauaa raoi ae ti na bon teimatoa ni kakabwaiaaki ngkana ti ongeaba n ana tua Iehova. E na bae ni kangaanga iroura n tabetai kaboraoan ara iango ao nanora ma te bae e kukurei iai te Atua, ma e materaoi ara kakorakora bwa e na reke iai raun ara iango.

15. E na kangaa karikirakean tangirani baika raraoi ni buokira n rarawa nakon te kaririaki?

¹⁵ Ti riai ni karikirakea tangirani baika raoiroi. Ngkana ti reireinira n “ribaa te bwai ae buakaka ao [n] tangira te bwai ae raoiroi,” ti na boni kamatoaa riki iai nanora bwa ti na kakaraoa ae riai ao n rarawa nakoni baika kairiri nakon te bure. (Amota 5:15) Ti na kakorakoraaki naba man tangirani baika raraoi, bwa ti na teimatoa n nene ngkana e kaoti kaririara ae ti aki kantaningaia ke n totokoia.

16. Ti na kangaa ni buokaki bwa ti na teimatoa n taratara raoi, ngkana ti katabetabeira ni baika irekereke ma te onimaki? (Nori naba taamnei.)

 ¹⁶ Ti na kangaa ni karikirakea tangirani baika raraoi? Ti riai ni katabetabeira ni baika irekereke ma te onimaki. Ngkana ti iririi bobotaki ni Kristian ke te mwakuri ni minita, ti na aki kai kaririaki iai nakoni karaoan ae kairua. Ma ti a kakorakoraa iai nanora ni kani kakukureia Iehova. (Mat. 28:19, 20; Ebera 10:24, 25) Mani warekan Ana Taeka te Atua ao te ukeuke iai ao kananoan ara iango i aona, ti a karikirakea iai tangiran te raoiroi ao ribaan te buakaka. (Iot. 1:8; TaiAre. 1:2, 3; 119:97, 101) Uringnga are e tuangia taan rimwina Iesu ni kangai: “Tatataro bwa kam aonga n aki bwaka n te kaririaki.” (Mat. 26:41) Ngkana ti kakarekea ara tai ma Tamara are i karawa n te tataro, ti a kabongana raoi ana ibuobuoki ao ni kamatoaa ara motinnano ae ti na kakukureia.—Iak. 4:8.

TEIMATOA N TARATARA RAOI

17. Tera mamaarani Betero are e okioki ni konaaki iai?

¹⁷ Ti boni kona n tokanikai i aoni mamaarara tabeua. Ma ti na bae n teimatoa ni kaaitarai mamaarara riki tabeua i nanon te tai ae maan. Iangoa ana katoto te abotoro Betero. E kakeaa Iesu tenua te tai ibukini maakakia aomata. (Mat. 26:69-75) E taraa n tia n tokanikai Betero i aoni maakuna anne ngke e uarongorongo ma te ninikoria i mataia kaain te Tanirim. (Mwa. 5:27-29) Ma tabeua te ririki imwina, e a katoka amwamwarakena i nanon tabeua te tai ma Kristian aika Tientaire “bwa e maakuia te koraki ake a korotobibiaki.” (IKar. 2:11, 12) E a manga oki naba maakuni Betero. E bon tuai raoi tokanikai i aona.

18. Tera ae kona n riki ni kaineti ma mamaarara tabeua?

¹⁸ E kona naba n riki anne nakoira. N te aro raa? Ti kona ni manga kaririaki ni mamaarara are ti iangoia bwa ti a tia n tokanikai i aona. N te katoto, e taekina ae kangai temanna te tari te mwaane: “I katoka matakuakinan te bwaitingako i nanon tebwina te ririki ao I kakoauaa raoi ae I a tokanikai i aon au kangaanga. Ma iai taai tabeua ake I a manga kaririaki bwa N na matakuakinna riki.” Ti kamoamoaa bwa e aki kabwaraa nanona. E ataia ae e riai ni kakorakoraa ni katoabong n rarawa nakoni mamaarana aei ni kabane bongini maiuna n te  waaki ae buakaka aei. Man ana ibuobuoki buuna, ao unimwaanen ana ekaretia, e a kakorakoraa riki n rarawa nakoni matakuakinan te bwaitingako.

19. Ti na kangaa n rarawa nakoni mamaarara ae ti tuai kona n tokanikai iai?

¹⁹ Ti na kangaa n rarawa nakoni mamaarara teuana bwa ti na aki konaaki iai? Ngkana ti ongeaba nakon ana reirei ni kairiri Iesu aei, ni kaineti ma te kariri: “Teimatoa n tantani.” E ngae naba ngkana iai taai aika ko namakina iai te korakora, teimatoa n rarawa nakoni baika a kona ni kaririko nakon te kaririaki. (1Kor. 10:12) Teimatoa ni karaoi bwaai aika a a tia ni buokiko n tokanikai. E taku Taeka N Rabakau 28:14: “E a kukurei te aomata ae tantani n taai nako.”—2Bet. 3:14.

KAKABWAIA AIKA REKE MAN TE TEIMATOA N TARATARA RAOI

20-21. (a) Baikara kakabwaia aika ti na karekei ngkana ti teimatoa n tarataraira raoi man te kaririaki? (b) Ngkana ti karaoa tabera, tera ae e na karaoia Iehova ibukira? (2 I-Korinto 4:7)

²⁰ Ti kona ni kakoauaa raoi ae e materaoi ara kakorakora ngkana ti teimatoa n tarataraira raoi man te kaririaki. Ngkana ti karaoa ae bure, ti kona ni karekea te “kimwareirei ae kai toki,” ma ngkana ti maiuakina are tangiria Iehova ibukira, ti na bon rangi ni kukurei riki. (Ebera 11:25; TaiAre. 19:8) E riki anne ibukina bwa ti karikaki bwa ti na maiuakini kawaina nako. (KBwaai 1:27) Ti na karekea iai mataniwin nanora ae itiaki ao nnera n te maiu are aki toki.—1Tim. 6:12; 2Tim. 1:3; Iuta 20, 21.

²¹ E koaua ae e “mamaara te rabwata.” Ma tiaki nanon aei bwa akea korakorara. E tauraoi Iehova n anganira te korakora are ti kainnanoia. (Wareka 2 I-Korinto 4:7.) Ma noria bwa anne te korakora are e katauraoia te Atua, ae riaoni korakoraia aomata. Ma bon tabera moa bwa ti na kabanea oini korakorara n rarawa nakon te kaririaki. Ngkana ti karaoa anne, ti a kona iai ni kakoauaa ae e na boni kaekai Iehova ara tataro ngkana ti kainnanoa riki te korakora are mairouna. (1Kor. 10:13) Eng, ti boni kona n teimatoa n tarataraira raoi man te kaririaki, rinanon ana ibuobuoki Iehova.