1, 2. (a) Tera aroia tabeman nakon te iango ae iai ana botaki te Atua? (b) Tera ae ti na maroroakinna n te kaongora aei?

IAI ana botaki te Atua? A taku tabeman: “Ko aki kainnanoa te botaki ae e na kaiririko. Ko bon tii kainnanoa am iraorao ma te Atua.” E eti te iango anne? Tera ae kaotaki mani bwaai ni kakoaua?

² N te kaongora aei, ti na maroroakina te bwai ni kakoaua ibukin Iehova ae te Atua bwa bon tiaki te tia karekea te mangaongao ma bon te tia Bairei Raoi Bwaai ae akea kabotauana. Ti na rinanon naba arora ae riai nakon te kairiri man ana botaki Iehova. (1Kor. 14:33, 40) N te moan tienture C.E. ao n ara bong aikai naba, e buokaki rinanon te Baibara ana botaki Iehova i aon te aba ni karaoan te mwakuri ae raababanako ae tataekinan te rongorongo ae raoiroi. Ibukina bwa ti nimta te Baibara ao ni karaoa ae boraoi ma ana kaetieti te botaki aei, ti a karikirakea iai te itiaki, te rau, ao te katiteuanaaki, n te ekaretia ae bwanin.

3. Tera ae ko kakoauaa iai bwa Iehova bon te tia Bairei Raoi Bwaai ae akea kabotauana?

³ E noraki n te karikibwai bwa te Atua bon te tia Bairei Raoi  Bwaai ae akea kabotauana. E kangai te Baibara: “E kawenea aan te aonnaba Iehova n te wanawana. E karaoa karawa ni kamatoaa n te ataibwai.” (TaeRab. 3:19) Ti atai tii ‘mwakorokoron aroaron nako [te Atua],’ ao “bon tii te maningongo taekana ae e a tia n ongoraeaki.” (Iobi 26:14) Ma ara atatai ae uarereke ibukin taiani buraneti, itoi, ao nna n itoi, ti a ataia iai ae a kororaoi baireani bwain te iuniweeti aikai. (TaiAre. 8:3, 4) Iai i nanoni nna n itoi mirion ma mirion itoi aika bane ni buti i karawa n te aro ae baireaki raoi. Ngaia are a buti ara buraneti ni katobibia taai kaanga aron ae a ongeaba n tuan te kawai! E kona n riki te mwakuri ae kaminonano aei ibukina bwa e bairei raoi Iehova aroni butiia. Ngkana ti iaiangoa arona ni “karaoa karawa n te aro n rabakau” ma te aonnaba, ti a rangi ni kan neboia riki, ni kakaonimaki ni koaua nakoina, ao n taromauria.—TaiAre. 136:1, 5-9.

4. E aera bwa e kabwaka te rabakau n aonnaba ni kaekai titiraki aika bati?

⁴ A rangi ni bati baika a kaotaki man te rabakau n aonnaba ibukin te iuniweeti ao mwengara ae te aonnaba, ao a a kanakoraoaki iai iterani maiura aika kakaokoro. Ma a bati titiraki aika a aki kona ni kaekaaki n te rabakau n aonnaba. N te katoto, a aki kona taan rabakau ni bwaini karawa n tuangira raoi bwa e kangaa n riki te iuniweeti ke bukin tera ngkai ti mena n te buraneti ae te Aonnaba ma baika maiu aika rangi ni bati iai. A aki kona naba angia aomata ni kabwarabwaraa bwa e aera ngkai e korakora tangiran te maiu n aki toki iroun te botannaomata. (TeMin. 3:11) E aera ngkai a rangi ni bati titiraki aika kakawaki ma a aki kona ni kaekaaki? Bukina teuana bwa a rangi ni bati taan rabakau ni bwain te aonnaba ao tabeman riki aika karikirakei iango aika aki karinea te Atua, ao a boutokaa te koaua ae a riki bwaai i bon irouia. Ma Iehova e kaekai titiraki aika katabeaiangaia aomata n taabo nako n ana Boki.

5. Aaro raa aika e boto iai maiura i aon tuan te karikibwai?

⁵ E boto maiura i aon tuan te karikibwai ae aki bibitaki ao ni kona n onimakinaki, ake e katei Iehova. A bane naba ni boto i aon tuua aikai aia mwakuri taan iti, taiani buramwa, intinia, bwairati, ao taani korokoro. N te katoto, a kakoauaa taani korokoro te iango ae titeboo tein rabwataia aomata ni kabane. Ngaia are e aki kainnanoa kakaaeani buroon te aomata te tia korokoro. Ao ti bane ni karinea tuan te karikibwai. E kona n ruanikai maiura ngkana ti kataia n ekaanako tuan ana katikitiki te aonnaba!

6. E aera ngkai ti riai ni kantaningaiia taan taromauria Iehova bwa a na baireaki raoi?

⁶ Te iuniweeti kaanga ai aron te botaki ae baireaki raoi. Ngaia are ti bon riai ni kantaningaia bwa e tangiriia taan taromauria Iehova bwa a na baireaki raoi. Ni koauana, e a tia ni katauraoa te Baibara te Atua ibukini kairirara n anne. Ngkana ti maiu n akea te ibuobuoki man ana botaki te Atua ao ana kaetieti, ti na bon nanokawaki ao n rawawata.

7. Tera ae kaotaki iai bwa te Baibara bon te boki ae baireaki raoi kanoana?

⁷ Te Baibara bon te bwaintituaraoi ae okoro mairoun te Atua. A taku tabeman taan rabakau bwa te Baibara bon tii aia boki I-Iutaia ao Kristian aika ikotaki irouia aomata. Ma bon te boki ae baireaki raoi kanoana ae kairaki koreana iroun te Atua. A aki kauntaba kanoani bokin te Baibara ni kabane. E toma raoi te boto n iango n te Baibara mani Karikani Bwaai nakon Te Kaotioti, ae kaotan riaini mwaakan Iehova n tautaeka, ao kakororaoan ana kantaninga ibukin te aonnaba rinanon ana Tautaeka n Uea i aan ana kairiri Kristo, ae te ‘kanoa’ are beritanaki​—Wareka Karikani Bwaai 3:15; Mataio 6:10; Te Kaotioti 11:15.

8. E aera ngkai ti kona n taekinna bwa a baireaki raoi tibun Iteraera?

 ⁸ Te banna ni katoto ibukin te botaki ae baireaki raoi bon tibun Iteraera rimoa. N te katoto, n te Tua Rinanoni Mote ao iai “aine ake a baireaki bwa a na bebeku i rarikini mataroan te umwa ni botaki.” (TeOti. 38:8) A kamwaingaki n te aro ae baireaki raoi aia kaembwa tibun Iteraera ao te umwanrianna ae tabu. Imwina riki ao te Uea are Tawita e baireiia raoi tibun Rewi ao ibonga nakoni mwiokoaia aika kakaokoro. (1Rong. 23:1-6; 24:1-3) Ngkana a ongeaba iroun Iehova tibun Iteraera, a kakabwaiaaki bwa a aki mangaongao, a rau, ao a katiteuanaaki.​—TuaKau. 11:26, 27; 28:1-14.

9. Tera ae kaotia bwa e baireaki raoi te ekaretia ni Kristian n te moan tienture?

⁹ E baireaki raoi te ekaretia ni Kristian n te moan tienture, ao e kakabwaiaaki man ana kairiri te rabwata n tautaeka are e moani kaainaki irouia abotoro. (Mwa. 6:1-6) Imwina riki, a a riki bwa kaain te rabwata n tautaeka taari mwaane riki tabeman. (Mwa. 15:6) A roroko reirei ni kairiri ao kaetieti rinanon reeta aika koreaki irouia mwaane ake kaain te rabwata n tautaeka ke aia tia ibuobuoki, ma a boni kairaki n te taamnei. (1Tim. 3:1-13; Tit. 1:5-9) A kangaa ni kakabwaiaaki ekaretia n touani mwin te kairiri man te rabwata n tautaeka?

10. Tera uaan aia ongeaba ekaretia ake rimoa nakoni mooti ake a baireaki n te rabwata n tautaeka? (Nora te taamnei ni moan te kaongora aei.)

¹⁰ Wareka Mwakuri 16:4, 5. A kaongoraeia aomata “mooti ake a baireia abotoro ao unimwaane ake i Ierutarem,” taari ake a mwamwananga ibukin te rabwata n tautaeka. Ngkana a mutiakini mooti aikai ekaretia, a a “teimatoa ni kakorakoraaki . . . n te onimaki, ao e a rarakarake mwaitiia kaaia ni katoabong.” Iai reireiara n te rongorongo anne ae ti wanawana ngkana ti maiuakinna i nanon ana botaki te Atua ni boong aikai?

11. Tera aroia mwaane aika rineaki ni kaineti ma te kairiri man ana botaki te Atua?

¹¹ Tera ae a riai ni karaoia kaain te Komete n te Aobiti n Tararua ke Komete Ibukin te Aba, mataniwi n aono, ao unimwaane n te ekaretia, ngkana e reke irouia te kairiri man ana botaki te Atua ni boong aikai? E kairira ana Boki Iehova bwa ti riai ni bane n ongeaba ao n aantaeka. (TuaKau. 30:16; Ebera 13:7, 17) Akea kariaiakan te nano ni kan tiribure ao ni karitei n ana botaki te Atua, bwa e kona te aeka n aroaro anne n urua te tangira, te rau, ao te katiteuanaaki, n taian ekaretia. Ni koauana, akea te Kristian ae kakaonimaki ni koaua ae e kani kaotiota te nano n aki karinerine ao te aki kakaonimaki n aron Rioterebe. (Wareka 3 Ioane 9, 10.) Ti kona n titirakinira ni kangai: ‘I boutokaa aia onimaki taari n te ekaretia? I waekoa ni butimwaea ao ni boutokaa te kairiri mairouia taari mwaane aika mataniwi?’

12. Tera te bitaki ibukin aron rineakia tabonibai ao unimwaane?

¹² Iangoa te babaire n taai aika tibwa nako man te Rabwata n Tautaeka. N Te Taua-n-Tantani ae bwain Nobembwa 15, 2014, n te atu ae “Titiraki Mairouia Taani Wareware” ao e kabwarabwaraaki iai te bitaki ibukin aron rineakia unimwaane ao tabonibai. E kaotaki n te kaongora aei bwa te rabwata n tautaeka n te moan tienture e anga te mwaaka nakoia mataniwi aika mwamwananga bwa a na karaoa aei. N aron anne, ni moa man Tebetembwa 1, 2014, boni mataniwi n te aono aika rineiia unimwaane ma tabonibai. E kakorakoraa te mataniwi n te aono ni kinaia raoi mwaane aika a na rineaki ao ni mwakuri ma ngaiia n te mwakuri ni minita ngkana e konaa. E tarataraa naba aroaron ana utu te tari ane e katautauaki nako iai. (1Tim. 3:4, 5) A rinanoi raoi aroaro aika katauaki man te Baibara ibukia tabonibai ao unimwaane, te  rabwata n unimwaane ma te mataniwi n te aono.​—1Tim. 3:1-10, 12, 13; 1Bet. 5:1-3.

13. Ti na kangaa ni kaota ara boutoka nakon te kairiri mairouia unimwaane?

¹³ Ti bon riai n ongeaba n te kairiri man te Baibara ae a anganira unimwaane. A kairiraki taani kawakintiibu aika kakaonimaki aikai i nanon ana botaki te Atua ni kaetieti aika “koaua,” ke ni “kamarurung; [ao ni] manena,” aika mena n ana Boki te Atua. (1Tim. 6:3; kabwarabwara mai nano) Uringa ana reirei ni kairiri Bauro ibukia naake a karaoa ae aki riai n te ekaretia. Tabeman i buakoia a “aki mwamwakuri, ma a reberake n roko ni baike a aki kaineti nakoia.” A kataia unimwaane ni kaetiia ma a teimatoa ni kakeaa bongan te reirei ni kairiri. Tera aron te ekaretia nakon te aeka n aomata aei? E tua ae kangai Bauro: “Mamataukiroa te aomata anne, ao katoka te iraorao ma ngaia.” E boraoi raoi te reirei ni kairiri anne ma te reirei are ti na aki iangoa te aomata anne bwa te tia kairiribai. (2Tet. 3:11-15) Ni boong aikai, a kataia naba unimwaane ni buoka temanna ae teimatoa ni kakeaa bongan ana kaetieti te Atua n te ekaretia, tao n te katoto, temanna ae iraorao ni karekenano ma ane tiaki kaain te onimaki. (1Kor. 7:39) Tera arom ngkana a anga unimwaane te kabwarabwara ae irekereke ma aei? Ngkana ko ataa te aomata ae karaoa anne, ko na kawakiniko bwa ko na aki iraorao ma ngaia? Ngkana ko kaota te mwamwannano ao n ira raoi te kairiri, tao e kona ni buokaki te aomata anne bwa e na kitana arona ae aki raoiroi. ^[1]

14. Ti na kangaa ni boutokaa itiakin te ekaretia?

¹⁴ Ti kona ni boutokaa itiakin te ekaretia ngkana ti ongeaba n te kairiri n Ana Taeka te Atua. Iangoa te baere e riki i Korinto rimoa. E kakorakoraa Bauro n uarongorongo n te kaawa anne, ao e tangiriia “te koraki aika itiaki” n te tabo anne. (1Kor. 1:1, 2) Ma ai rawawatara nanona ngke e a ataa te kangaanga, ae iai i buakoia ae wene ni bure ao e kariaiakaki n tiku n te ekaretia! E tua Bauro nakoia unimwaane bwa a riai n anganako te tia wene ni bure anne nakon Tatan ke n taeka riki tabeua, e riai ni kabaneaki. Ibukini kateimatoaan itiakin te ekaretia, a riai unimwaane ni kanakoa te “iiti.” (1Kor. 5:1, 5, 7, 12) Ngkana ti boutokaa aia babaire unimwaane ibukini kabanean te tia bure ae aki raira nanona, ti a buoka iai kateimatoaan itiakin te ekaretia ao tao e na kaungaaki te aomata anne bwa e na raira nanona ao n ukera kabwaraan ana bure mairoun Iehova.

15. Ti na kangaa ni kateimatoa te rau n te ekaretia?

¹⁵ Iai riki te kangaanga i Korinto ae riai ni kaetaki. Tabeman taari mwaane a a manga kateiia raoia n te onimaki n te kaboowi. E tabeka Bauro te titiraki ae kammwakura te iango aei: “E aera ngkai kam aki kataua karawawataami?” (1Kor. 6:1-8) A a tia n riki aaro naba akanne ni boong aikai. N tabetai, e uruaki te rau i buakoia taari ibukina bwa a boraraoi bwa a na kaai ni bitineti, ma imwina riki e bua te mwane ke tao e namakinna are temanna bwa e babakanikawaiaki. A a tia tabeman ni kateiia tariia n te kaboowi, ma ti buokaki n ana Boki te Atua n ataia ae e raoiroi riki te karawawataaki n te ruuti nakon are e nang kabuakakaaki aran te Atua ke e nang uruaki te rau n te ekaretia. ^[2] Ngkana ti na kaetii kangaanga aika kakaiaki ao itabarara, ti riai n ongeaba n ana reirei ni kairiri Iesu. (Wareka Mataio 5:23, 24; 18:15-17.) Ni karaoan anne, ti a boutokaa iai te katiteuanaaki n te ekaretia.

16. E aera bwa ti riai ni kantaningaiia ana toro te Atua bwa a na katiteuanaaki?

¹⁶ E kaotaki n ana Boki Iehova bukina ngkai ti riai ni kantaningaiia ana aomata bwa a na katiteuanaaki. E anenea aei te tia areru: “Noria! Ai raoiroira ao ai rereira ikotakia  taari ni maeka ma te katiteuanaaki!” (TaiAre. 133:1) Ngkana a ongeaba tibun Iteraera iroun Iehova, a a baireaki raoi ao ni katiteuanaaki. E taku te Atua ngke e taetae ni burabetina aroia ana aomata n taai aika a na roko: “N na katikuia ma te katiteuanaaki, n aroia tiibu i nanon ooia.” (Mika 2:12) E a kaman taekina naba ae kangai Iehova rinanon te burabeti are Tebania: “N na bita aia taetae botannaomata nakon te taetae ae itiaki [ana koaua te Baibara], bwa a aonga n taboa aran Iehova, ao n taromauria ma te katiteuanaaki [ke, “toro irouna ma te anga teuana i rarikin te anga teuana,” kabwarabwara mai nano].” (Teb. 3:9) Ai kakaitaura ngaira ngkai ti kona ni katiteuanaaki n taromauria Iehova!

17. Ngkana e na kateimatoaaki katiteuanaakin ao itiakin te ekaretia, a na kangaa unimwaane ni kaetiia taani bure?

¹⁷ Ibukini kateimatoaani katiteuanaakin ao itiakin te ekaretia, a riai unimwaane ni waekoa n rinanoi kangaanga aika a riai n tabeakinaki iroun te komete ni kaboowi, ao a na karaoia ma te tangira. E ataia Bauro bwa e aki kairaki ana tangira te Atua n tii ana namakin bwa E bon nori buure aika kakaraoaki. (TaeRab. 15:3) Ngaia are e aki baenikai Bauro ni korea ana reta ae te Moan I-Korinto, ae matoatoa kanoana ma e kaotaki iai te tangira ae bati. E koreaki te Kauoua n I-Korinto tabeua te namwakaina imwin anne, ao e kaotaki iai rikiraken te ekaretia anne ibukin ongeabaia unimwaane n ana kairiri te abotoro aei. Ngkana e toua te mwaneka ae kairua te Kristian temanna n akea ataakina irouna, a riai unimwaane ni kataia ni kaetia n te nano ae nimamannei.​—IKar. 6:1.

18. (a) A kangaa ni buokaki ekaretia ake n te moan tienture man te reirei ni kairiri n Ana Taeka te Atua? (b) Tera ae e na maroroakinaki n te kaongora ae imwina?

¹⁸ E mataata bwa te reirei ni kairiri n ana Boki te Atua, e buokiia Kristian i Korinto ake n te moan tienture ao n taabo riki tabeua bwa a na kateimatoa itiakin, raun, ao katiteuanaakin aia ekaretia. (1Kor. 1:10; IEbe. 4:11-13; 1Bet. 3:8) Ao ibukin anne, a a kona tarira ma mwaanera n te tai anne ni karaoa ae rangi ni bati n te mwakuri ni minita. Ni koauana, e a kona ni kangai Bauro: E a “tataekinaki [te rongorongo ae raoiroi] n taabo nako aika i aani karawa.” (IKoro. 1:23) Ni boong aikai, e a butanako n te aonnaba ataakin ana kantaninga aika kakukurei te Atua man aia mwakuri korakora ana aomata Iehova aika katiteuanaaki, ao ni baireaki raoi n tataekina te rongorongo ae raoiroi. E na maroroakinaki n te kaongora ae imwina bwaai ni kakoaua riki tabeua aika kaotaki iai bwa e rangi ni kakawaki te Baibara irouia aomata aikai, ao a kamatoai nanoia bwa a na karinea te Uea ae Moan te Rietata ae Iehova.​—TaiAre. 71:15, 16.