1, 2. (a) Baikara kangaanga ake a kaaitarai ni boong aikai iruwa aika bati? (Nora te taamnei ni moan te kaongora aei.) (b) Tera te kauring are e anga te abotoro Bauro, ao baikara titiraki aika rio mai iai?

E KITANA Ghana nako Eurobe Osei, ^[1] 30 tabun te ririki n nako ao e tuai n riki bwa te tia Kakoaua n te tai anne. E ururing rikaaki teuaei ao e taku: “I waekoa n noria ae a aki tabeakinai angia aomata. E kananokawaki naba tauani kanoan te bong n te tabo anne. Ngke I kitana te marae ni wanikiba, bon au moantai i nanoni maiuu n namakina te mwaitoro, ao I a tang.” E aki kona n reke ana mwakuri ae bon tau Osei i nanon teuana tabun te ririki, ibukina bwa e kangaanga irouna reiakinan te taetae. E namakina te maroaa ao te uringaaba ngkai e a raroanako ma ana utu.

² Iangoia bwa tera aroia aomata ae ko tangiria bwa a na karaoia nakoim ngkana arona bwa e riki anne. Tiaki ko na boni kakaitau ngkana ko butimwaeaki ma te tangira n te Tabo n Taromauri, n aki ongea am reeti ke kaokoroni kunim? A boni kaumakaki n te Baibara Kristian ni koaua ni kangai: “Tai mwaninga  taekan akoaia iruwa.” (Ebera 13:2) Ti na rinanoi titiraki aikai: Tera aron Iehova n iangoiia iruwa? E aera ngkai ti riai ni kaetii ara iango ibukia iruwa? Ao ti na kangaa ni buokiia iabatera bwa a na butimwaeaki raoi n ara ekaretia?

3, 4. Tera ae e kantaningaia te Atua bwa a na karaoia tibun Iteraera nakoia iruwa n aron ae taekinaki n Te Otinako 23:9, ao bukin tera?

³ Ngke e tia ni kainaomataia ana aomata Iehova mai Aikubita, e angania taian tua aika kaota te babaire ae okoro ibukia naake tiaki tibun Iteraera ake i buakoia. (TeOti. 12:38, 49; 22:21) Kioina ngkai n angiin te tai a maiu ni kainnano iabatera, e tatangira Iehova ni karaoi tuua ibukia. Teuana mai iai bon riaia ni karemrem.​—NakIbo. 19:9, 10.

⁴ N oneani mwin are e tii tua Iehova nakoia tibun Iteraera bwa a na karineia iabatera, e tangiriia naba bwa a na ururinga aia namakin ngke a riki bwa iabatera. (Wareka Te Otinako 23:9.) A ataa raoi “aron te maeka n iruwa.” Imwain naba rikia tibun Iteraera bwa tooro, a riribaaki irouia I-Aikubita ibukini kaokoron aia reeti ke aia Aro. (KBwaai 43:32; 46:34; TeOti. 1:11-14) A kaaitara tibun Iteraera ma te maiu ae karawawata ngke a maeka n iruwa i Aikubita. Ma e kantaningaiia Iehova bwa a na karaoa ae riai nakon te iabatera kaanga “ai aron tibun Iteraera ae bungiaki” i buakoia.​—NakIbo. 19:33, 34.

5. Tera ae e na buokira ni kaota te akoi nakoia iabatera n aron Iehova?

⁵ Ni boong aikai, ti kona ni kakoauaa bwa e kaboraoa naba ana akoi Iehova nakoia iabatera aika iriri bobotaki n ara ekaretia. (TuaKau. 10:17-19; Maraki 3:5, 6) Ngkana ti iaiangoi kangaanga ake a kaaitarai n aron te kakaokoroaki ke kangaangan reiakinan te taetae, ane ti na ukeri iai aanga ake ti na kaota iai akoaia ao te atataiaomata.​—1Bet. 3:8.

6, 7. Tera ae kaotaki iai bwa a tokanikai Kristian ake n te moan tienture i aon te inanonano are e a wakaa i nanoia?

⁶ A tokanikai Kristian ake n te moan tienture i aon te inanonano are e wakaa i nanoia ae te aroaro ae taabangaki i buakoia I-Iutaia. Ni Bentekota 33 C.E., a kaotiota te akoi naake a maeka i Ierutarem nakoia ake a a tibwa riki bwa Kristian man aaba aika kakaokoro. (Mwa. 2:5, 44-47) E kaotaki n aroia anne bwa a ataa nanon te taeka ae “akoaia iruwa.”

⁷ Ma ngke e a ririkirake te ekaretia ni Kristian rimoa ao e a riki te kangaanga teuana are e taraa n irekereke ma te kakaokoroaki. A ngurengure I-Iutaia ake a taetae ni Kuriiti bwa e aki karaoaki ae riai nakoia aia aine ake a a tia ni mate buuia. (Mwa. 6:1) Ibukin raoiakinan te kangaanga aei, a a rineaki irouia abotoro mwaane aika itiman ake a na taraia raoi bwa e na karaoaki ae riai nakoia aomata ni kabane. Iai araia ni Kuriiti mwaane ake a rineaki, ao e taraa n otara iai ae a tangiria abotoro bwa a na kukurei riki iai aine ake a a tia ni mate buuia.​—Mwa. 6:2-6.

8, 9. (a) Tera ae kaotaki iai bwa ti kaikoa te inanonano ke kamoamoaan ara reeti? (b) Tera ae ti riai n taekia mai nanora? (1Bet. 1:22)

⁸ E ngae ngkana ti ataia ke ti aki, ma e korakora kaririakira n ara katei. (IRom 12:2) Irarikin anne, ti bae n ongongo mairouia kaain rarikira, raora ni mwakuri, ke raora n reirei, taeka ni kamatauninga ibukia ake a kakaokoro abaia, aia reeti, ke kunia. Tera aroni korakoran rotakira n aeka n iango aika bubuaka aikai? Ao tera ara namakin ngkana e  bwainingareira temanna ibukin abara ke e karakarakai ara katei tabeua?

⁹ E riribaiia naake tiaki I-Iutaia Betero i nanon tabeua te tai, ma teutana imwin teutana e a tokanikai ni kaaki iango aika bubuaka mai nanona. (Mwa. 10:28, 34, 35; IKar. 2:11-14) N aron naba anne, ngkana ti namakinna bwa iai tamrurun te inanonano ke kamoamoaan ara reeti iroura, ti riai ni kakorakoraira n taekia mai nanora. (Wareka 1 Betero 1:22.) Ti kona n iangoa te koaua ae akea ae e tau ni kamaiuaki bwa ti bane n aki kororaoi n aki ongeia bwa kaain ia ngaira. (IRom 3:9, 10, 21-24) Ngaia are e aera ngkai ti namakinna bwa ti raoiroi riki nakon are temanna? (1Kor. 4:7) E riai n titeboo ara iango ma te abotoro Bauro, are e kaumakiia raona ni kabiraki bwa ‘ai tiaki ianena ke iabatera ngaiia, ma boni kaaini batan te Atua.’ (IEbe. 2:19) Ngkana ti kakorakoraira n tokanikai i aon te inanonano ibukia iabatera, ti na buokaki iai ni karina i aora te aroaro ae boou.​—IKoro. 3:10, 11.

10, 11. E kangaa Boati ni kaotiota ana iango Iehova ibukia iruwa ni baike e karaoi nakon Ruta ae te I-Moaba?

¹⁰ E boni kaotiotaki ana iango Iehova nakoia iruwa irouni Boati ni baike e karaoi nakon Ruta are te I-Moaba. Ngke e tuoi ana tawaana Boati n tain te tai, e bon nora te aine ae te iabatera ni mwakuri korakora ni karemrem imwia taan tai. Ngke e ongo teuaei ae e bubutii neiei bwa e na karemrem e ngae naba ngkai bon iai riaina ni karaoia, e akoia Boati ao e kariaia bwa e na karemrem naba i buakon amwi ni baare ma taiani bwabwati.​—Wareka Ruta 2:5-7, 15, 16.

¹¹ E oti n te maroro bwa Boati e tabeakina raoi Ruta ao ana kangaanga ngkai te iabatera neiei. E kaoa naba neiei bwa e na memena i buakoia ana ateiaine bwa e aonga n aki kumeaki irouia mwaane aika mwakuri n te tawaana. E taraia raoi naba bwa e na reke kanana ao nimana ae tau, n aroia naba ana tia mwakuri. E kaota naba karinean te aine ae maiu ni kainnano ae te iabatera aei Boati ao e karaua nanona.​—Ruta 2:8-10, 13, 14.

12. Tera mwin ara akoi aika kona n rotaki iai iabatera aika tibwa roko i abara?

¹² E aki tii ringaki nanoni Boati n ana tangira ni koaua Ruta ibukin tinani buuna ae Naomi, ma e anaaki nanona naba ngkai e a riki neiei bwa te tia taromauria Iehova. E kaotaki raoi n ana akoi Boati ana tangira ni koaua Iehova ibukin te aine ae ‘ukoukora kamanoana i aani bain Atuan Iteraera.’ (Ruta 2:12, 20; TaeRab. 19:17) Ngkana ti kaotiota naba te akoi ni boong aikai, ti a kona ni buokiia iai “aeka n aomata nako” n ataa te koaua ao n namakina tangiraia ae korakora iroun Iehova.​—1Tim. 2:3, 4.

13, 14. (a) E aera ngkai ti riai ni kakorakoraira ni kamauriia iruwa n ara Tabo n Taromauri? (b) Ko na kangaa n tokanikai i aon te maamaa ni kataetaeia iabatera?

¹³ Ti kona ni kaotiota te akoi nakoia iabatera aika tibwa roko n ara Tabo n Taromauri n arora ni kamauriia mai nanora. Tao ti noriia bwa n tabetai a maamaa ao a tiku i bon irouia. A kona n namakinna bwa a mangori riki nakoia kaain te reeti ke te aba teuana man aroni kaikawaakia ke rikiaia. Ngaia are ti riai ni biririmoa ni kaota te tangira ao tabeakinaia raoi. Ngkana iai n am taetae te burokuraem ae te JW Language app e kona n reke buokam iai ibukini kamauraia aika tibwa roko n oin aia taetae.​—Wareka I-Biribi 2:3, 4.

¹⁴ Ko bae ni maamaa ni moani kataetaeia iabatera. Ngkana ko na tokanikai i aon namakin aikai, ko kona n taekina  rongorongom. N te tai ae waekoa, ko na noria bwa a bati riki baika titeboo aromi iai nakon are ko iangoia. Iai nakoraoin ao aki nakoraoini katei ni kabane.

15. Tera ae e na buokira n ota raoi irouia naake a tabe ni kataneiaia ma katein te aba ae a iruwa iai?

¹⁵ Ngkana ti na buokiia aomata bwa a na namakina ae a butimwaeaki raoi n te ekaretia, bon titirakiniko ni kangai, ‘Ngkana arona bwa te iabatera ngai, tera ae I tangiria bwa a na karaoia aomata nakoiu?’ (Mat. 7:12) Taotaona nanom nakoia naake a tabe ni kataneiaia ma katein te aba ae a iruwa iai. N te moantai, tao ti aki ota raoi n aroia n iaiango ke ni kaekaeka. Ma n oneani mwin are ti kantaningaiia bwa a na karaoi baika kakaraoaki n ara katei, e aera bwa ti aki butimwaea aroia ae a kakaraoia?​—Wareka I-Rom 15:7.

16, 17. (a) Baikara baike ti riai ni biririmoa n ibuobuoki iai bwa ti aonga ni kaaniaki riki ma iabatera? (b) Aaro raa ake ti kona ni buokiia iai naake a roko man te aba teuana n ara ekaretia?

¹⁶ Ngkana ti atai taekan abaia iabatera ao n reiakina aia katei, tao ti na kakai rena riki ma ngaiia. Ti kona ni karinna n ara taromauri n utu karaoan te kakaae i aoni katein abaia iabatera aika n ara ekaretia ke n ara aono. Te anga teuana ae ti na kaaniaki riki iai ma ngaiia, boni kaoaia bwa ti na amwarake ma ngaiia ni mwengara. Kioina ngkai e a tia Iehova ni “kauka te mataroa nakon te onimaki nakoia aomata aika tiaki I-Iutaia,” tiaki bwa ti kona naba ni kauka ara mataroa nakoia iruwa aika “katiteuanaaki ma ngaira n te onimaki”?​—Mwa. 14:27; IKar. 6:10; Iob 31:32.

¹⁷ Ngkana ti kabatiaa ara tai ma te utu ae roko man te aba teuana, ti a ataia riki iai bwa a kakorakoraia ni kataneiaia ma  ara katei. Ma ti bae n ataia bwa a kainnanoa buokaia n reiakina ara taetae. Ti kona naba ni kairiia nakoni botaki ake a kona ni buokiia ibukin reken aia mwakuri ao aia tabo ni maeka ae bon tau. A kona arora ni biririmoa n ibuobuoki aikai ni kanakoraoi maiuia tarira n te onimaki.​—TaeRab. 3:27.

18. Tera te katoto ibukin te karinerine ao te kakaitau ae a kona ni kakairi iai naake a roko man te aba teuana ni boong aikai?

¹⁸ Ni koauana, a tangiria naake a roko man te aba teuana bwa a na karaoa aia kabanea n tamaroa ni kataneiaia ma katein te aba teuana. E katea te katoto ae raoiroi Ruta n aei. Te moan, e kaota karineani katein abana ae boou ngke e bubutii kariaiakana ni karemrem. (Ruta 2:7) E aki kakeaa bongan riaina ni karaoa aei ke n namakinna bwa a riai tabemwaang ni karaoa te bwai teuana nakoina. Te kauoua, e waekoa n anga ana kakaitau ibukin akoana. (Ruta 2:13) Ngkana a kaotiota te aroaro anne iabatera, a na boni bae ni karineaki irouia kaain te aba ao raoia n onimaki.

19. Baikara bukina aika ti riai ni butimwaeia raoi iai iruwa aika i buakora?

¹⁹ Ti kimwareirei bwa man ana akoi ae rianako Iehova, e a tia ni kariaia aomata man aaba ni kabane bwa a na ongoraea te rongorongo ae raoiroi. Tao tabeman a tuai reiakina te Baibara i abaia ke n iraorao n akea te imamaakin ma ana aomata Iehova. Ma ngkai e a reke aia tai n iraorao ma ngaira, tiaki ti riai ni buokiia bwa a na aki manga namakinna ae iruwa ngaiia i buakora? Tao ti aki rangi ni kaubwai ke e karako ara ibuobuoki nakoia, ma ngkana ti akoiia e a kaotiotaki iai ana tangira Iehova ibukia. Ngkai “taani katotonga aron te Atua” ngaira, ti bia karaoa ara kabanea n tamaroa n butimwaeia raoi iruwa aika i buakora.​—IEbe. 5:1, 2.