1. Tera aroia mitinare n Aaro ake aongkoa Kristian ngaiia n tain te buaka?

 BON nanon te Atua bwa a na ira te buaka Kristian ni koaua ao n tiringia aomata man reeti aika kakaokoro? E aki toki ni karaoaki anne i nanon 100 te ririki n nako irouia aomata aika bati ake a arania bwa Kristian. Ao mitinare ibukia taanga ni buaka n te Aro ni Katorika, a kakabwaiai aia taanga ni buaka ma aia bwai ni buaka ngkana a buaka ma Katorika ake man te natannaomata are a kaaitara ma ngaia. E karaoaki naba anne irouia mitinare ibukin te taanga ni buaka n te Aro ni Boretetanti. Te katoto ae moan te kakawaki ni kaineti ma mwin te tiritiri ae korakora, bon te Kauoua ni Buaka Are Kabutaa Aonnaba.

2, 3. Tera aron teia Ana Tia Kakoaua Iehova n tain te Kauoua ni Buaka Are Kabutaa Aonnaba ao imwina riki, ao bukin tera?

² Tera are a karaoia Ana Tia Kakoaua Iehova n tain te buaka anne? E kaotaki n rongorongon rimoa bwa a kateimatoa aroia ni Kristian ae te tei i nuka. E boto i aon tera teia i nuka? Boni man ana katoto Iesu ma ana angareirei ae moan te kakawaki. E taku: “Ane a na ataingkami aomata ni kabane bwa bon taan rimwiu ngkami, n aei: ngkana kam itangitangiri.” (Ioane 13:35) A mutiakin naba booto n reirei ake e korei te abotoro Bauro nakoia Kristian ake i Korinto.—Wareka 2 I-Korinto 10:3, 4.

³ Mangaia are a aki reiakina te buaka ke n ira te buaka Kristian ni  koaua ake a a tia ni kataneiaaki mataniwin nanoia n te Baibara. Ibukini kamatoaan aroia ni Kristian aei, a a tia ni bwainikirinaki nga ma nga taani Kakoaua aika rooro n rikirake ao kaara, mwaane ao aine. A bati ake a rinanon te karawawataaki n taabo ni kaikain ao karabuuti naba ake a kairoroaki bwa a na mwakuri korakora. A bon tiringaki naba tabeman n ana tai n tautaeka te Nazi i Tiaman. N aki ongea bwainikirinaia taani Kakoaua n te aro ae iowawa i Eurobe, a bon aki mwaninga mwiokoaia ae tataekinan te rongorongo ae raoiroi ibukin Ana Tautaeka n Uea Iehova. A boni kakaonimaki ni karaoa anne naba i nanoni karabuuti, taabo ni kaikain ao n aaba ake a ianena iai. * Imwina riki, a aki irekereke taani Kakoaua ma tiringaia kaain te baronga teuana i aon Rwanda n 1994. A teimatoa naba n tei i nuka n taai n tiritiri aika korakora ibukin te itabarara i irouia kaain te aba ae Balkan ngke a a maenako aaba ake a mena i aan Yugoslavia rimoa.

4. A kangaa n rotaki taani mamataku man aroia Ana Tia Kakoaua Iehova n tei i nuka?

⁴ E kakoauaaki irouia nga ma nga taani mamataku ni katobibia te aonnaba bwa a kaotiota te tangira ni koaua ibukin te Atua ao raoia n aomata Ana Tia Kakoaua Iehova man aroia n tei i nuka. N taekinana teuana, a boni kaotiota te aroaro ni Kristian ni koaua. E ngae n anne, iai tabeua riki iteran ara taromauri ake a a kakoauaa iai aomata aika bati bwa ngkana a noriia Ana Tia Kakoaua Iehova, a a bon noriia iai Kristian ni koaua.

5. Tera te bitaki are a aitara ma ngaia taan rimwini Kristo rimoa?

⁵ Ni moanakin ana mwakuri ni minita Iesu, e boni katuruturua kakawakin tataekinan te rongorongo ae raoiroi ibukin Ana Tautaeka n Uea te Atua. E rineia taan rimwina aika 12 bwa a na moana te mwakuri aei ni katobibia te aonnaba ao imwina e a kataneiaia 70 riki taan rimwina. (Ruka 6:13; 10:1) A katauraoaki naakai bwa a na tataekina te rongorongo ae raoiroi nakoia aomata nako, ma bon nakoia Iutaia moa. Ao e riki te bwai ae kamimi imwina! A na tataekinna taan rimwin Iesu nakoia aomata ake a tuai ni korotobibiaki man natannaomata nako. Ai boni korakorara te bitaki ae a riai ni karaoia taan rimwin Iesu aika I-Iutaia aika ingainga nanoia aikai!—Mwakuri 1:8.

6. Tera ae kaira Betero bwa e na ataia ae e aki inanonano Iehova?

⁶ E boni kanakoaki te abotoro Betero nakon ana auti Korenerio ae te Tientaire ae tuai korotobibiaki. E a ataia ngkanne Betero bwa e aki inanonano te Atua. E a bwabetitoaki Korenerio ma kaaini batana. E a butanako ngkai te aroaro ni Kristian nakon te tabo ae rangi n raababanako ma ni boou ike a a kona iai aomata man natannaomata n ongoraea te koaua ao ni butimwaeia. (Mwakuri 10:9-48) Te tabo aei, bon te aonnaba ni kabutaa ngkai.

7, 8. Tera are a a tia ni karaoia Ana Tia Kakoaua Iehova? (Nora te taamnei ni moan te kaongora aei.)

⁷ N rongorongoia Ana Tia Kakoaua Iehova n taai aikai, a kairiri naake a ingainga ni boutokaa tataekinan ao te angareirei ni kaineti ma te rongorongo ae raoiroi ni katobibia te aonnaba. Ni boong aikai ao e kaania wanua te mirion mwaitiia taani Kakoaua ake a ingainga ni karaoi aia kabanea ni konaa n tibwaa nako ana rongorongo Kristo, n taetae aika e raka i aon 600 ao e tabe n ririkirake te ware aei! A kinaaki raoi Ana Tia Kakoaua Iehova n aia mwakuri ni minita man te auti teuana ma teuana ao aia uarongorongo i nanoni kawai ao n taai tabetai a kaaki booki i aon taibora ao kaa aika a kai kokokaki nakon te tabo teuana ma teuana.

⁸ E raka i aon 2,900 mwaitiia taan raitaeka ake a kataneiaaki n te aro ae okoro ibukin rairan te Baibara ao booki aika aanaki man Ana Taeka te Atua. E bon aki tianaki aia mwakuri tii nakon taetae aika rangi n ataaki. E irekereke naba aia kakorakora n rairi booki nakon taetae aika bubua ma bubua ake a aki rangi n ataaki, ma ni koauana  a a kabonganaaki irouia mirion ma mirion aomata. N te katoto, mirion ma mirion kaain Catalonia i aon Tibein ake a kabongana oin aia taetae ae te Catalan ni katoabong. N taai aika tibwa nako, e boni manga kaokaki kabonganaan te taetae ni Catalan ni kaawan nako Andorra, Alicante, Balearic Islands ao ai Valencia. A a tauraoi ngkai booki ake aanaki man te Baibara irouia Ana Tia Kakoaua Iehova n te taetae ni Catalan ao a karaoaki botaki ni Kristian n te taetae anne ike a a ringaki iai nanoia kaaini Catalonia.

9, 10. Tera ae kaotaki iai bwa e bon tabeakini kainnanoia aomata ni kabane n te aro n taamnei ana botaki te Atua?

⁹ E okioki karaoan te rairai ao te angareirei ae aron aei n aaba aika bati. Mexico bon te aba ae e kabonganaaki iai te taetae n Tibein ao a bati aomata ake a ikawairake ma ni kabonganai taetae riki tabeua ni mwengaia. Teuana mai iai bon te taetae ni Maya. A mwiokoaki man te aobiti n tararua i Mexico kaain te tiim n rairai i Maya bwa a riai ni maeka n iteran te aba are a na kona n taetae ao n ongo te taetae anne n aia mwakuri ni katoabong. Te katoto naba teuana bon te taetae n Nepali ae teuana mai buakon taetae ake a kabonganaaki i Nepal ma ana botannaomata ae e raka i aon 29 te mirion. A kakabonganaaki taetae aika 120 n te aba anne ma e riaon tebwina te mirion mwaitiia ake a kabongana te taetae n Nepali ao a bati riki ake a kabongana bwa aia kauoua n taetae. A karaoaki naba ara boki aika aanaki man te Baibara n te taetae anne.

¹⁰ E mwiokoaki ana botaki Iehova i aon te aba bwa e na waakina tataekinan te rongorongo ae raoiroi n aki kabwarabae ibukin te Tautaeka n Uea ni kabutaa te aonnaba n aron ae kaotaki n aia boutoka tiim n rairai aikai bati ni katobibia te aonnaba. A a tia ni kabutaki nako mirion ma mirion turaeki, boroutia ao maekatin rinanoni mwakuri aika okoro ni katobibia te aonnaba n akea booia nakoia botannaomata. E boutokaaki te kabanemwane ni bwaintangira aika aki tebonaki mairouia Ana Tia Kakoaua Iehova ake a toua iai mwin ana kaetieti Iesu ae kangai: “Kam anganaki n akea boona, aanga naba n aki kabooaki.”—Mataio 10:8.

11, 12. E kangaa karaoan te mwakuri n uarongorongo ni katobibia te aonnaba irouia Ana Tia Kakoaua Iehova, n reke mwina ae raoiroi nakoia aomata?

¹¹ Ngkai boni Kristian Ana Tia Kakoaua Iehova ake a kabanei maiuia n angareirei ao n uarongorongo, a kakoauaa bwa a a tia ni kunea te koaua n te aro are a a anga ngaiia n aaro aika bati, ibukini uataboan tibwaakin te rongorongo nakoia aomata man natannaomata riki tabeua ao reeti aika kakaokoro. A bati ake a a tia ni kabebetei maiuia, a reiakina te taetae teuana ao a  kaangaraoia nakoni katein te aba bwa a aonga n uataboa te mwakuri ni Kristian ae kakawaki aei. Te mwakuri n uarongorongo ao n angareirei aei ae karaoaki irouia aaba aika kakaokoro, bon teuana naba bukini kakoauaana irouia aomata aika bati bwa bon taan rimwin Kristo Iesu ni koaua Ana Tia Kakoaua Iehova.

¹² A karaoi mwakuri aikai ni kabane taani Kakoaua ibukina bwa a ataia ae a a kunea te koaua. Ma tera riki te bwai ae a a tia ni kakoauaa mirion ma mirion aomata bwa e a reke te koaua irouia Ana Tia Kakoaua Iehova?—Wareka I-Rom 14:17, 18.

13. A kangaa taani Kakoaua ni kateimatoa itiakin te botaki?

¹³ Ti kona ni kakabwaiaaki man aia taeka Kristian ake a ingainga nanoia ni boong aikai, ake a kakoauaa bwa e a reke irouia te koaua. E taekina ae kangai temanna ae e rangi ni maan n toro iroun Iehova: “E kateimatoaaki n te aroaro ni maiu ae itiaki ao n aki kabarekaaki ana botaki Iehova n aaro ni kakorakora ni kabane n aki ongeia bwa antai ae riai n anganaki te taeka n reirei ke te reirei ni kaetieti.” E kanga ni karekeaki te aroaro ni maiu ae moan te tamaroa aei? Boni man touani mwin reirei ni kaetieti ake n Ana Taeka te Atua ao te banna ni katoto are a kaotiotia Iesu ma taan rimwina. Ma n rongorongoia Kristian n taai aika tibwa nako aika Ana Tia Kakoaua Iehova ao tii tabeman mai buakoia ake a a tia ni kabaneaki man te ekaretia ni Kristian ibukina bwa a rawa ni kaboraoi maiuia ma ana kaetieti te Atua. A kateimatoa itiakini maiuia angiia Ana Tia Kakoaua Iehova ao n riki bwa banna ni katoto aika rianako, n ikotaki naba ma tabeman ake a a tia ngkoa ni maiuakina ae e aki kukurei iai te Atua ma a a bitii maiuia.—Wareka 1 I-Korinto 6:9-11.

14. Tera ae a a tia ni karaoia aomata aika bati ake a a tia ni kabaneaki, ao tera mwina?

¹⁴ Ma tera aroia te koraki ake a a tia ni kabaneaki man te ekaretia ake a rawa n ongeaba nakon te kaetieti man te Baibara? A a tia nga ma nga n rairi nanoia man aia mwakuri aika aki boraoi ma te maiu ni Kristian ao ni manga kaokaki nakon te ekaretia. (Wareka 2 I-Korinto 2:6-8.) Man nimtakin te aroaro ni maiu ae moan te raoiroi ae n te Baibara, e a noraki iai itiakin te ekaretia ni Kristian are ti a kakoauaa ao n onimakinna. A bati botaki n Aro ake a kariaia kaain aia botaki bwa a na karaoa ae a bon tangiria ma e boni kaokoro aroia Ana Tia Kakoaua Iehova bwa a maiuakina ae boraoi ma ana kaetieti te Atua, ao ibukin anne e a kakoauaaki irouia aika bati bwa bon aomata ake e a reke irouia te koaua.

15. E kangaa ni kakoauaa te tari temanna bwa e a reke irouna te koaua?

¹⁵ Bukin tera ngke a kakoauaa tabeman riki taani Kakoauaa aika mwaatai bwa e a reke irouia te koaua? E kabwarabwaraa te tari temanna ae 54 ana ririki ni maiu ni kangai: “I kakoauaa mangke te roro n rikirake ngai bwa e boto au onimaki ke aan au onimaki i aoni koaua aika tenua aika kakawaki aikai: (1) bon iai te Atua; (2) e kaira korean te Baibara; ao (3) e kabongana ao ni kakabwaiai aia ekaretia ni Kristian Ana Tia Kakoaua Iehova ni boong aikai. Ngkai I a tia n  ukeuke n reirei iai i nanon ririki aika bati, I a tia n teimatoa ni katai aan au onimaki akanne ao n titirakinai bwa a boni matoa au iango iai ke a aki. E noraki kakoauaani baikanne ni kabane bwa e rikirake n otara ni katoa ririki ike e a kakorakoraaki iai au onimaki ao ni kamatoaaki iai au koaua ae e a bon reke iroura te koaua.”

16. Bukin tera bwa e kakoauaa te tari te aine temanna bwa e a reke irouna te koaua?

¹⁶ E taku te tari te aine ae iai buuna ae beku ni kautun aia botaki Ana Tia Kakoaua Iehova ni katobibia te aonnaba i New York ibukin ana botaki Iehova: “Bon tii te botaki aei ae e kakorakoraa n tataekina aran Iehova. Ai bon etira aei ngkana ti ururinga aran Iehova are e oti 7,000 tabun te tai n te Baibara! I kakaitau n taeka ni kaungaunga aika n 2 Rongorongo 16:9 (BG) ae kangai: ‘A biribiri matan Iehova ni kabuta aonaba ni kabane, ba E na kaotia ba E korakora i bukiia akana a moa n eti nanoia nako Ina.’” E a manga taku: “I a ota n te koaua bwa tera arou ae N na karekea iai tangiran Iehova ma nanou ni kabane bwa e aonga ni kona n anganai korakorana n aron nanona. E rangi ni kakawaki irou au iraorao ma Iehova. Ao I kakaitau ni mwiokoan Iesu are e kaota te atatai ni koaua ibukin te Atua are I a kateimatoaaki iai.”

17. Tera are e kakoauaa temanna are e aki ngkoa kakoauaa ae iai te Atua, ao bukin tera?

¹⁷ E taku te tari te mwaane temanna ngkoa are e aki kakoauaa ae iai te Atua: “I kakoauaa man te karikibwai bwa e tangiria te Atua bwa a na kukurei ni maiuia botannaomata ao e aki tangira te rawawata bwa e na reitinako n aki toki. Irarikin anne, ngkana e tabe ni kerikaaki karaoakin nanon te Atua n te waaki i aon te aba, ma e bon tabe n rikirake aia onimaki ana aomata Iehova, ingaingan nanoia ao aia tangira. Bon tii taamnein Iehova ae kona ni karaoa te kakai aei ni boong aikai.”—Wareka 1 Betero 4:1-4.

18. Tera am namakin ibukin iango ake a taekinaki irouia taari mwaane aika uoman?

¹⁸ E taekini bukini kakoauaan ae ti tataekina te koaua, temanna te tari te mwaane ae e a rangi ni maan n te koaua ni kangai: “I a tia ni kakoauaa mwin au ukeuke n reirei i nanon ririki aika bati bwa a a tia taani Kakoaua ni kakorakoraia riki ni manga kaoka aron aia katoto Kristian ake n te moan tienture. I a bon tia n nora aron te katiteuanaaki ni katobibia te aonnaba irouia Ana Tia Kakoaua Iehova, ngkai I a tia ni boborau ni katobibia te aonnaba. E a reke irou te raunnano ao te kimwareirei man te koaua ae n te Baibara.” Ngke e titirakinaki te tari te mwaane temanna ae ai 60 tabun ana ririki bwa e kanga ni kakoauaa ae e a reke irouna te koaua, e kaatuua iangoan Iesu Kristo ao e taku: “Ti a tia ni karaua n reiakina maiun ao ana mwakuri ni minita Iesu ao ti rangi ni kakaitau ibukin ana katoto. Ti a tia ni karaoi bitaki ni maiura bwa ti na kaanira riki ma te Atua rinanoni Kristo Iesu. Ti a ataa nanon ana karea ni kaboomwi Kristo bwa e kakawaki ibukin te kakamaiu. Ti ataia ae e boni kautaki man te mate. Bon iai naba taani mataku aika onimakinaki ibukin te koaua anne.”—Wareka 1 I-Korinto 15:3-8.

19, 20. (a) Tera te mwioko are e katuruturua Bauro nakon te ekaretia i Rom? (b) Tera mwiokoara ngkai Kristian ngaira aika ti a tia ni katabui maiura?Tera bukina ngkai ko kakoauaa ae e a reke iroum te koaua?

¹⁹ Ngkai ngaira Kristian aika ti tangiria raora n aomata, ti aki kona n taua i bon iroura ara atatai ae kakawaki ibukin te koaua. E kabwarabwara Bauro nakoia tarina ake n te ekaretia i Rom ni kangai: “Ngkana ko kaotiota ‘te taeka anne ni wim’ i mataia aomata, ae Iesu bon te Uea, ao n onimakinna i nanom bwa e boni kautia te Atua mai buakoia maate, ao ko na kamaiuaki. Bwa ane onimaki i nanona ao e na raoiroi, ma ane kaotioti i mataia aomata ni wina, ao e na kamaiuaki.”—I-Rom 10:9, 10.

²⁰ Ngkai ngaira taani Kakoaua aika ti a tia ni katabui maiura ibukin Iehova, ti a kakoauaa bwa e a reke iroura te koaua ao ti bon ataa mwiokoara bwa ti na reiakinia aomata te rongorongo ae raoiroi ibukin ana kairiri Ana Tautaeka n Uea te Atua. Ngkai ti a tabe ni karaoa mwiokoara n uarongorongo, a bia anaaki nanoia tabeman tiaki n tii n te bwai ae ti angareirei iai man te Baibara ma e na kakoauaaki naba ae e a reke iroura te koaua.