1, 2. Tera te bwai ae riki n ekaretia nako are a ataia mataniwi aika mwamwananga?

I AONI kawaina ni kaina ana maroro te mataniwi n te aono ae uarereke ma kaain te rabwata n unimwaane. E rotaki nanona n te kukurei ngke e tarai mataia taani kawakina te nanai aika mwakuri korakora, ae tabeman mai buakoia e kona n taraiia bwa tamana. E ngae n anne, e boni kaatuua ana iango irouia ao e a titirakinia ni kangai, “Taari, tera ae kam a tia ni karaoia ibukini kataneiaakia taari mwaane bwa a aonga ni karaoi mwioko riki n te ekaretia?” A bon uringnga raoi bwa n rokona are mai mwaina, ao e kaumakiia bwa a na tarataraa raoi aroia ni kataneiaia taari mwaane. N tokina ao e a taku te unimwaane temanna, “Ni koauana, e rangi n uarereke te bwai ae ti karaoia.” A boraoi n iango n anne unimwaane ake tabeman.

² Ngkana ngkoe unimwaanen te ekaretia, ko kona n taekinna bwa tera are maroroakinaki n te tai anne? Ko bae n ataia. Ni  katobibia te aonnaba, a ataia mataniwi aika mwamwananga bwa e bati te mwakuri ae na karaoaki n ekaretia nako ni kataneiaakia taari aika rooro n rikirake ao aika ikawai riki, ibukini kawakinan te nanai. Bukin tera bwa e riki anne?

3. (a) E kangaa ni kaotaki n te Baibara kakawakin te reirei ni kataneiai, ao bukin tera bwa e riai n anaaki nanora iai? (Nora kabwarabwaraana ae i nano.) (b) Bukin tera ngkai a kunea unimwaane tabeman bwa e kangaanga kataneiaakia taari mwaane?

³ Ngkai ngkoe te tia kawakina te nanai, akea te nanououa bwa ko bae n ataia ae kakawaki bwa ko na reireiniko moa. * Ko ataia bwa a mwaiti taari aika kainnanoaki ibukini kateimatoaan taian ekaretia bwa a na korakora ni bwaai n taamnei ao ni buoki katean ekaretia aika boou. (Wareka Itaia 60:22.) Ko riai n ataia ae ko kaumakaki n ana Taeka te Atua bwa ko na “reireinia aomata tabemwaang.” (Wareka 2 Timoteo 2:2.) E ngae n anne, n aroia unimwaane ake a taekinaki mai moa, ko bae ni kunea bwa e kangaanga karaoan anne. Kioina ngkai ko a tia n tabeakini kainnanoia kaain am utu, te kaetieti ibukin te mwakuri, mwiokoam n te ekaretia ao bwaai tabeua aika kataweaki karaoakia n te aro are e a taraa n akea mwaawan am tai ibukini kataneiaakia taari mwaane n te ekaretia. Ti na nenera bukina ngkai e kakawaki kataneiaakia taari mwaane.

4. Tera bukina ngkai e aki waekoa karaoan te reirei n taai tabetai?

⁴ Tera bukina teuana ae a kona n ataia unimwaane bwa e kangaanga kamwawaan aia tai ibukin te angareirei? Tao a iango tabeman ni kangai: ‘E kakawaki te reirei, ma iai mwioko riki tabeua n te ekaretia aika a riai ni karaoaki moa. Ngkana I katoka te reirei i nanon tabeua te tai, e na bon teimatoa ni waakinako te ekaretia.’ Ma e kona ni karika te kangaanga nakoni marurungin aia onimaki kaain te ekaretia ngkana e aki waekoa ni karaoaki te reirei ni kataneiai.

5, 6. Tera reireiara man ana katoto te turaiua ao ana iango ibukin onobwaian ana intin, ao e na kangaa ni karaoaki aei ibukini kataneiaakia taari mwaane n te ekaretia?

⁵ Iangoa te katoto aei: E riai te turaiua ni katoatai n onea oeran ana kaa ngkana e na kateimatoa nakoraoin ana kaa ao butin te intin. Ma e kona naba n iangoia bwa e aki kakawaki oeranakin ana kaa nakoni bwaanakina. Ni koauana, ngkana e aki bwaana ana kaa, e na aki buti. E kona n iangoia ni kangai: ‘Ngkana e aki reke au tai n oerana au kaa ao e na teimatoa ni buti te intin tii i nanon tabeua te tai.’ Ma tera te kangaanga? E na roko te tai ae nang bon toki iai butin te intin ngkana e teimatoa te turaiua n aki onobwaia. Ngkana e riki anne, e na boni kabanea te tai ao te mwane ae bati ibukini karaoan te kaa bwa e na manga buti. Tera reireiara?

⁶ A a bati mwakuri aika kakawaki ake a kataweaki karaoaia irouia unimwaane, bwa e kona n rotaki te ekaretia ngkana a aki karaoia. Te katoto, n aron te turaiua ae tutuoa bwaan ana kaa, a riai naba unimwaane “ni kakoauaa raoi bwa baikara bwaai aika kakawaki riki.” (IBir. 1:10) Ma, iai tabeman unimwaane aika tatabetabe ni baike a kataweaki aika riai ni karaoi moa n te aro are a kakeaa bongani kataneiaakia taari mwaane n aron onobwaian te intin. Ma ngkana a teimatoa unimwaane n aki anga te reirei ni kataneiai ae riai ao n te tai ae waekoa ke imwina riki, e na karako mwaitiia taari mwaane aika mwaatai n tabeakini baika riai ni karaoaki.

7. Tera arora n iangoia unimwaane aika kamwawaa aia tai ibukin te reirei ni kataneiai?

⁷ Mangaia are tai iangoia bwa e aki riai ni moanibwaiaki  te kataneiai. Bon tabonibai aika wanawana ao bon te kakabwaia nakon te ekaretia, unimwaane aika karababaa nako aia taratara ao ni kabongana aia tai n kataneiaakia taari mwaane aika tuai n tau. (Wareka 1 Betero 4:10.) E na kangaa ni kakabwaiaaki te ekaretia?

8. (a) Baikara aroaro ao iango ake a kairaki iai unimwaane bwa a na kataneiaia taari mwaane? (b) Tera te mwioko ae rangi ni kakawaki ibukia unimwaane ake a riki bwa “aomata ake a anganano ibukin te ibuobuoki?” (Nora te bwaoki ae “Te Mwioko ae Kakawaki.”)

⁸ E ngae naba ngkana a rikirake ni kara unimwaane aika mwaatai, ma a riai n nanorinano n ataia bwa e na boni kekerikaaki aron aia mwakuri n te ekaretia. (Mika 6:8) Ni koauana, a riai n ataia bwa e kona naba n riki te bitaki ni karaoani mwiokoaia n te ekaretia kioina ngkai a tii “roko naba aia bong, ma aroia aika aki ataki.” (TeMin. 9:11, 12, BG; Iak. 4:13, 14) Ma ibukina bwa unimwaane a tabeakina marurungia ana tiibu Iehova, a riai n tibwaa nakoia taari mwaane aika rooro n rikirake aia atatai aika reke i nanon ririki ake a tia ni kakaonimaki ni beku iai.—Wareka Taian Areru 71:17, 18.

9. Baikara baika a na riki n taai aika a na roko are e a riki iai te reirei ni kataneiai bwa te bwai ae rangi ni kakawaki?

⁹ Baikara bukina riki tabeua ngkai a riki unimwaane ake a kataneiaia taari mwaane bwa te kakabwaia nakon te nanai? A kakorakoraia ni kamanoa te ekaretia. N te aro raa? Man aia kakorakora unimwaane ni kataneiaia taari mwaane, e a rikirake iai mwaitiia taari mwaane aika tauraoi n ibuobuoki n te ekaretia bwa e na tei n nene ao ni katiteuanaaki, tiaki tii n te tai aei, ma ibukin naba taai aika karuanikai n rokon te rawawata ae korakora. (Etek. 38:10-12; Mika 5:5, 6) Ngaia are ti bubutii nakoimi unimwaane aika kam tangiraki bwa kam na karika te reirei bwa iteran ami mwakuri ni minita ni boong aikai.

10. Tera ae a na karaoia unimwaane bwa e aonga n reke aia tai ni kataneiaia taari mwaane?

¹⁰ Ni koauana, ti ataia bwa ami tai are kam kabanea ibukin ami mwakuri aika kakawaki n te ekaretia, kam namakinna bwa kam a tia ni karaoa ami kabanea ni kona. Ngaia are ko bae ni kabanea tabeua te tai ibukin te reirei ni kataneiai. (TeMin. 3:1) Aei bon te anga ibukini kamanenaan raoi te tai.

11. (a) Tera te bwai ae anainano n te kaetieti are a kamanena unimwaane n aaba aika kakaokoro? (b) Bukin tera bwa bon te kakabwaia rinanoani kaetieti ake a kamanenai unimwaane ni kaineti ma Taeka N Rabakau 15:22?

¹¹ N taai aika tibwa nako, iai unimwaane ake a tia ni buokiia taari mwaane bwa a na rikirake ni bwaai n taamnei, are a titirakinaki bwa tera te anga ae a kamanena ibukini kataneiaakia taari mwaane. * E ngae ngke a rangi ni kakaokoro baika riiriki nakoia taari mwaane, ma bon titeboo te reirei ni kairiri are a kamanena. Tera ae kaotaki iai? E tauraoi te reirei ae boto man te Baibara ibukia aika kataneiaaki “n taabo nako n ekaretia ni kabane,” n aron are n ana bong Bauro. (1 Kor. 4:17) Ngaia are n te kaongora aei ao ae imwina, ti na maroroakini kaetieti tabeua ake a kamanenai unimwaane. (TaeRab. 15:22) N te kaongora aei, a atongaki te koraki ake a ibuobuoki n “angareirei” bwa taan reirei ao ake a kataneiaaki a atongaki bwa te koraki aika “reireiaki.”

12. Tera te bwai ae riai ni katauraoia te tia reirei, ao bukin tera?

¹² E riai te tia reirei ni katauraoi baika riai ibukin te reirei ni kataneiai. N aron te tia ununiki ae riai n ribanaa ke ni kamaraua te tano imwain unikan ana koraa, ao ai aron naba te tia reirei bwa e riai ni katauraoa ke ni kaungaa  nanon te tia reireiaki imwain reiakinan rabakau aika boou. Ngaia are a na kangaa taan reirei ni katauraoi baika riai ibukini kataneiaakia taari mwaane? Ngkana a kakairi n te kaetieti ae titeboo ma are e kamanena te burabeti temanna rimoa. Tera te kaetieti anne?

13-15. (a) Tera te mwioko are e anganaki te burabeti ae Tamuera? (b) E kangaa Tamuera ni karaoa mwiokoana? (Nora te kaongora n te moan iteraniba.) (c) Bukin tera ngkai e kakawaki ibukia unimwaane ni boong aikai rongorongon Tamuera?

¹³ E riaon 3,000 te ririki n nako ngke e tua Iehova nakon te burabeti are e a kara ae Tamuera ni kangai: “N na kanakoa te aomata nako im ningabong kanga n te aua naba aei mai abaia tibuni Beniamin, ao ko na kabiria ba mataniwiia au aomata ake Iteraera.” (1Tam. 9:15, 16, BG) E ataia Tamuera bwa e a roko n tokina mwiokoana are te tia kairiri ao e a tia Iehova ni mwiokoia bwa e na kabira teuare e na ruamwina. ‘Tera arou ni katauraoa te aomata aei nakoni mwiokoana?’ E bae n tia n iango Tamuera. Ma ngke e a reke ana iango ao e a karaoa ana kaetieti.

¹⁴ N te bong are imwina ngke e a noraki Tauro iroun Tamuera, ao e taetae Iehova nakon te burabeti ni kangai: “Nora te aomata arei.” Imwina e a katauraoi baika riai Tamuera bwa e aonga ni maroro ma Tauro. E kaoa Tauro ma ana toro bwa e na katairiki ma ngaiia, ao e angania kaintekateka aika raraoi ao te irikomaiu ae kangkang ae korokoreaki ao e taku: “Kanna, ba kioina ngkae e kaoraiaki i mwaim ni karokoa te tai ae e motikaki bukina.” Imwin anne, a uaia n nakonako ao ni maroro Tamuera ma Tauro nakon ana auti te burabeti. E kamanena te tai ae angaraoi aei Tamuera. Ngaia are e a kaira Tauro nako taubukin ana auti. N te tairiki anne ao Tamuera “e taetae ma Tauro i aon akun te auti” ni karokoa a a matu. N te bong are imwina ao e a kabira Tauro, e kaboria ma ngaia ao e reireinna kaetieti riki tabeua. Imwina e a kanakoa Tauro are e a tauraoi raoi nakon te bae na riki. 1Tam. 9:17-27; 10:1, BG.

¹⁵ Ni koauana, bon tiaki titeboo kabirakin te aomata ae na riki bwa aia mataniwi aomata, ma kataneiaan te tari te mwaane ae na riki bwa te unimwaane ke te tabonibai n te ekaretia. E ngae n anne, a kona unimwaane ni boong aikai ni karekei reireiaia aika kakawaki man te baere e karaoia Tamuera. Ti na rinanoi uoua mai iai.

16. (a) Tera ana namakin Tamuera ngke a tangira aia uea tibun Iteraera? (b) Tera ae karaoia Tamuera ngke e a tuangaki iroun Iehova bwa e na kabira Tauro?

¹⁶ Bwaina te tatauraoi, tai baenikai. Ngke e ataia Tamuera bwa a tangira aia uea tibun Iteraera, e roko irouna te bwarannano ao a rawa irouna ana aomata. (1Tam. 8:4-8) Ni koauana, e boni baenikai ni karaoa te baere a kairoroa aomata bwa e na karaoia. Ai ana katentai Iehova n tuangnga bwa e na karaoa are a tangiria. (1Tam. 8:7, 9, 22) E ngae n anne, e bon aki iangoia Tamuera bwa e na rotaki nanona n te un ke ni kairiribai nakon te aomata are e nang onea mwina. Ngke e tuangnga Iehova bwa e na kabira Tauro, e bon ongeaba n aki baenikai ni karaoa anne tiaki ibukina bwa e riai ni karaoia, ma ibukina bwa e tangira Iehova.

17. A kangaa unimwaane ni boong aikai ni kakairi n ana katoto Tamuera, ao a kangaa ni karekea te raunnano iai?

¹⁷ Ni boong aikai, a a kaotiota te tangira unimwaane nakoia aomata ake a kataneiaia n aron naba Tamuera. (1Bet. 5:2) A aki baenikai unimwaane aikai ni kataneiaia tabemwaang ibukina bwa a aki maaku ni karaoa mwiokoaia n te ekaretia nakoia koraki ake a riai ni kataneiaaki. A taraia taan reirei aika a akoi aikai bwa a aki riai ni kaiangatoa ma koraki ake a kataneiaia, ma a taraiia bwa “raao ni mwakuri” ao bwaai n tituaraoi aika kakawaki nakon te ekaretia. (2Kor. 1:24; Ebera 13:16) Ai kukureira unimwaane  aika tatangira aikai n noriia te koraki ake a kataneiaia ni kamanena aia konabwai ibukini kakabwaiaan te ekaretia!—Mwa. 20:35.

18, 19. Tera ae na karaoia te unimwaane ni katauraoa nanon te aomata ae kataneiaaki, ao bukin tera bwa e rangi ni kakawaki karaoana?

¹⁸ Riiki bwa te rao, ao tiaki tii te tia reirei. N te bong are e kaitiboo iai Tamuera ma Tauro, e waekoa te burabeti aei ni kabiria bwa te uea ni kabwaroan te bwa i aon atuna. E a tia ni kabiraki te uea ma e tuai tauraoi ni kairiia ana aomata te Atua. N oneani mwin anne, e bon akoi Tamuera ni kataneia Tauro bwa e na tauraoi ni karaoa mwiokoana. Imwaini kabirakin Tauro, a kaai n amwarake, a nakonako ni kukurei, a maroro n te tai ae maan ao e reke naba aia tai ni motirawa. E bon tataningaa reken te tai ae angaraoi Tamuera ibukini kabirakin te uea.

¹⁹ N aron anne, e riai te tia reirei ni boong aikai ni moana te kataneiai ni karikirakea te rau ao te reitaki ae kaan ma te aomata are e kataneiaaki. E kakaokoro te anga ae kakawaki ibukin te unimwaane ni karekean te iraorao ae kaan ni kaineti ma baika riiriki ao katein te aba teuana ma teuana. Ngkai te unimwaane ngkoe ae ko rangi tatabetabe n aki ongeia bwa ko maeka ia, ma kamwaawa am tai ae ko na kabanea ma te aomata ae ko reirei ma ngaia, ni koauana ko a taekina aei nakoina ni kangai, “Ko kakawaki irou.” (Wareka I-Rom 12:10.) A na bon rangi ni kakaitau koraki ake ko kataneiaia ibukin tabeakinaia iroum.

20, 21. Ko na kangaa ni kabwarabwaraa te tia reirei ae nakoraoi arona n angareirei? (b) Tera ae na rinanoaki n te kaongora ae imwina?

²⁰ Kam riai n uringnga unimwaane bwa te tia reirei ae nakoraoi arona n angareirei, bon te aomata ae aki tii tangiria n kataneiaia taari mwaane, ma e tangira naba te aomata are e kataneia. (Kabotaua ma Ioane 5:20.) Aei te aroaro ae moan te kakawaki iroun te tia reirei are e kai noraki iroun te aomata are e kataneiaaki ae kona n rotaki iai arona ni butimwaea te reirei. Ngaia are ngkami unimwaane aika kam tangiraki, ngkai kam teimatoa n anga te reirei ni kataneiai, tai riki bwa tii te tia angareirei ma riiki naba bwa te rao ni koaua.—TaeRab. 17:17; Ioa. 15:15.

²¹ Imwini katauraoan nanon te aomata ae reirei, e riai te unimwaane ni kaotii nakoina rabakau aika boou ake e kainnanoi. Baikara kaetieti ake e kamanenai te unimwaane? E na maroroakinaki anne n te kaongora ae imwina.