1. (a) Bukin tera e kakawaki ngkai ara buaka ni kaitaraa Tatan? (b) Ti kangaa n ataia bwa ti boni kona n tokanikai ni buakana Tatan?

E A WAAKI Tatan ni buakania nikiraia taani kabiraki ao “tiibu tabemwaang.” (Ioa. 10:16) Tian te Riaboro boni kabwakaaia ana toro Iehova aika kakaonimaki n aron ae kona, ngkai e a kimototo ana tai. (Wareka Te Kaotioti 12:9, 12.) Ti kona n tokanikai ni buakana Tatan? Eng! E taekinaki n te Baibara ni kangai: “Rarawa nakon te Riaboro, ao ane e na birinako mairoumi.”—Iak. 4:7.

2, 3. (a) E kangaa ni kanakoraoaki ana waaki te Riaboro mani kakoauaan ae akea Tatan? (b) Ko kangaa n ataia bwa bon iai Tatan?

² A a bati ake a kakanikoa te iango ae bon iai Tatan. A iangoia bwa Tatan ma ana taimonio bon tii aomata aika a kona n nonoraki ni karaki, taamnei aika kakamaaku ao n te keim n te viteo. A iangoia naba aomata aikai bwa a bon aki kona aomata aika wanawana ni kakoauaia taimonio. N am iango, e muti Tatan ngkana a aki kakoauaa aomata ae bon iai ngaia ma ana taimonio? E bon aki! Ni koauana, e bebete iroun Tatan bwa e na kamataki nanoia koraki ake a aki kakoauaa ae bon iai ngaia. (2 Kor. 4:4) E boni kamanenai aeka n iango aikai Tatan ni mwamwanaiia iai aomata.

³ Ti aki warekaki i buakoia koraki ake a mwamwanaaki kioina ngkai ti toro iroun Iehova. Ti ataia bwa bon iai Tatan, bwa boni  ngaia are e taetae nakon Ewa rinanon te naeta. (KBwaai 3:1-5) E kakanikoaki Iehova iroun Tatan ngke e kananououa itiakin nanon Iobi. (Iobi 1:9-12). E kataia naba Tatan ni kariria Iesu. (Mat. 4:1-10) Imwin tein Ana Tautaeka n Uea te Atua n 1914, e a “buakania” nikiraia taani kabiraki Tatan. (TeKao. 12:17) E waakinako te buaka kioina ngkai e teimatoa Tatan ni kan uruana kakaonimakia nikiraia taani kabiraki ake 144,000 ao tiibu tabemwaang. Ngkana ti kan tokanikai ni buakana Tatan, ti riai ni kamatoaira ni kaitaraa ao n tei n nene n te onimaki. E na maroroakinaki n te kaongora aei aanga aika tenua ake ti kona n tokanikai iai.

4. E kangaa Tatan ni kaotia bwa e on nanona n te kamoamoa?

⁴ E bon rangi ni kamoamoa Tatan. Ni koauana, e ninikoria te anera ae buakaka aei ni kaitaraa riain Iehova n tautaeka, ao e kataia ni kairiia aomata bwa a na taromauria. Ngaia are te anga teuana ae ti kona ni kateimatoaira iai ni kaitaraa Tatan, ngkana ti rarawa ni kamoamoa ao mani bwaina te nanorinano. (Wareka 1 Betero 5:5.) Tera te kamoamoa? E buakaka te kamoamoa n taai nako?

5, 6. (a) E buakaka te kamoamoa n taai nako? Kabwarabwaraa. (b) Tera te kamoamoa ae karuanikai, ao baikara katoto man te Baibara ake a kabwarabwaraa aei?

⁵ E kabwarabwaraaki n te rikitinare teuana te taeka ae kamoamoa bwa “tangiran te kan atongaki ao te karineaki” ao “te raunnano ae reke iroum, bwa ko a tia ke aomata ake ko tangiriia ni karekea ke ni karaoa te bwai ae raoiroi.” Akea buren anne. E taetae te abotoro Bauro nakoia kaain Tetaronike ni kangai: “Ti kamoamoaingkami nakoia taian ekaretia ake ana ekaretia te Atua, ibukin nanomwaakami ma ami onimaki ni bwainikirinami ao n rawawatami ake kam taotaon nanomi nako iai.” (2 Tet. 1:4) Ti kona ni kakabwaiaaki ngkana ti kimwareirei n te baere a karaoia tabemwaang ao ngkana ti kamoamoaira i bon iroura n te bae ti karaoia ae raoiroi. Ti riai n aki maamaa irouia ara utu, ara katei ke te tabo are ti kaikawaaki iai.—Mwa. 21:39.

⁶ N te itera teuana, iai te aeka ni kamoamoa ae kona n uruana ara iraorao ao ai moarara riki ma Iehova. Ti kona ni kairaki n te aeka ni kamoamoa aei bwa ti na kairiribai ao n rarawa ni butimwaea te reirei ni kaetieti, n oneani mwin are ti na nanorinano ni butimwaeia. (TaiAre. 141:5) E kabwarabwaraaki te aeka ni kamoamoa aei bwa “iangoan raoiroim n te aro ae riao” ke “te kainikatonga ae kaotiotaki irouia aomata ake a kakoauaa n angiin te tai bwa a raoiroi riki nakoia tabemwaang.” E aki kukurei Iehova n te kamoamoa aei. (Etek. 33:28; Amota 6:8) Ma e bae ni kukurei Tatan n noriia aomata aika kamoamoa ao e kaotaki iai bwa boni ngaia te tia kamoamoa. Ai kukureira Tatan irouia mwaane aika kamoamoa ake Nimrota, Barao ao Abetarom, aika te koraki ake a bane ni kaotiota kamoamoaia n te aro ae aki riai! (KBwaai 10:8, 9; TeOti. 5:1, 2; 2Tam. 15:4-6) E uruanaki naba ana iraorao Kain ibukina bwa e kamoamoa. E anganaki te reirei ni kairiri iroun te Atua ma e rangi ni kamoamoa n aki butimwaea kaetana. E rawa ni mutiakin ana kauring Iehova ao e a waekoa n reke n te kangaanga.—KBwaai 4:6-8.

7, 8. (a) Tera te nano n reeti, ao tera irekerekena ma te kamoamoa? (b) Kabwarabwaraa bwa e na kangaa n uruanaki raun te ekaretia n te kamoamoa.

⁷ Ni boong aikai, a kaotiota te kamoamoa aomata n aanga aika karuanikai. E irekereke naba te kamoamoa ma te nano n reeti. E kabwarabwaraaki n te rikitinare teuana te taeka ae te nano n reeti bwa te “inanonano ke te riribai ae korakora nakoia aomata man reeti tabeua,” ao te “koaua are a boni kaokoro aroaroia ao aia konabwai aomata man reeti nako ao iai naba aika rietata riki ke aika mangori.” E a tia ni kairiri nakon te karitei, te buaka ao te tiritiri ae korakora te nano n reeti.

 ⁸ Ni koauana, a riai n aki bwainaki aeka n iango aikai n te ekaretia ni Kristian. E ngae n anne, e kona n riki te itabarara i marenaia raao n te onimaki man te kamoamoa ae riao. E riki anne nakoia Kristian ake n te moan tienture ae ngaia bukin te titiraki are e koreia te abotoro Iakobo ni kangai: “A riki mai ia taian itabarara ma taian un i buakomi?” (Iak. 4:1) Eng, e kona ni karika te karawawata ae korakora nakoia tabemwaang iangoan te kairiribai ae korakora ao namakinan ae ko rietata riki nakoia. (TaeRab. 12:18) E teretere ngkanne bwa e kona n uruanaki raun te ekaretia man te kamoamoa.

9. Ti kangaa ni buokaki man te Baibara ni buakana te nano n reeti ao aeka ni kamoamoa tabeua aika a aki riai? (Nora te taamnei ni moan te kaongora aei.)

⁹ Ngkana ti iangoira bwa ti rietata riki nakoia tabemwaang, ti riai n uringnga bwa “bwaai aika bati n ribaki iroun Iehova aomata aika kainikatonga i nanoia, ni kabaneia.” (TaeRab. 16:5, BG) E raoiroi ngkana ti tuoa ara iango ibukin taraakia koraki ake a kaokoro aia reeti, abaia ke kateia. Ngkana ti kakorakoraa te nano n reeti ao te nano n aba, ti a aki mutiakina iai te koaua are “e karaoiia botannaomata nako [te Atua] mairoun te aomata ae tii temanna.” (Mwa. 17:26) Ibukin anne, bon tii teuana te reeti bwa tii temanna aia bakatibu aomata are Atam. Ngaia are, e aki raoiroi iangoan ae iai reeti aika rietata riki ke aika mangori. Ngkana ti iango n aron aei, ti a kariaia iai Tatan bwa e na uruana ara tangira ni Kristian ao katiteuanaakira. (Ioa. 13:35) Ti riai n rarawa nakon te nano ni kamoamoa n aekana nako ngkana ti na buakana Tatan ao n tokanikai.—TaeRab. 16:18.

10, 11. (a) Bukin tera bwa e taraa ni bebete tangirani bwaikorakin te aonnaba? (b) E kangaa Tema ni kaotiota tangirani bwaikorakin te aonnaba?

¹⁰ Tatan boni ngaia “te tia tautaeka i aoia kaain te aonnaba aei.” (Ioa. 12:31; 1 Ioa. 5:19) Ngaia are, e bon aki boraoi baika bati aika kakaraoaki n te aonnaba ma te reirei ni kaetieti n te Baibara. Ni koauana, a aki bane ni buakaka baika n te aonnaba. Ma, ti riai n ataia bwa e kabongana ana aonnaba Tatan ni kauekea tangirani bwain te aonnaba ao karaoan te bure, bwa ti aonga n aki taromauria Iehova.—Wareka 1 Ioane 2:15, 16.

¹¹ E teretere bwa a bon rotakibuaka Kristian ake n te moan tienture n tangirani baika kakaraoaki n te aonnaba. Te katoto, e koroboki Bauro ni kangai: “E a kaaki taekau Tema bwa e a tangira te waaki ae ngkai i aon te aba.” (2 Tim. 4:10) E aki taekinaki raoi n te Baibara bwa baikara bwaikorakin te aonnaba ake e tangiri Tema, are e a kitana iai Bauro. E bae n anaaki nanon Tema ni bwain te aonnaba nakon tangirani bwaai n taamnei. Ngkana e koaua anne, e a boni kabuaa iai rekeni kakabwaiaana ae te beku ibukin te Atua. E manena anne? E kona n reke kakabwaiaana n te aonnaba aei, ae raoiroi riki nakon ake mairoun Iehova ngkai raona Bauro?—TaeRab. 10:22.

12. N aaro raa ae ti kona ni mwane iai n “te kaubwai ae kona ni mwamwanaa te aba”?

¹² E kona naba n riki anne nakoira. Ti tangiria naba ni karekei baika ti kainnanoi ibukira ma ara utu. (1 Tim. 5:8) E tangirira Iehova bwa ti na maeka ni kukurei, ae te koaua are e kaotaki iai iangoani baika tamaroa aika ti otabwaniniaki iai, ake e katauraoi ibukia Atam ma Ewa. (KBwaai 2:9) Ma e kona Tatan ni kauekea i nanora tangiran “te kaubwai ae kona ni mwamwanaa te aba.” (Mat. 13:22) A a bati ake a iangoia bwa e na reke kukureia ni batin aia mwane, ke e reke te kabwaia mani bwaikorakin te maiu aei. Ti boni mwamwanaaki n te iango aei, ao ti kona ni kabuaa iai kaubwaira ae rangi ni kakawaki ae ara iraorao ma Iehova. E kauringia taan rimwina Iesu ni kangai: “Akea ae kona n toro irouia tooka aika uoman, bwa ane e na ribaa temanna ao e na tangira are temanna, ke e na kakaonimaki  nakon temanna ao e na kakeaa bongan are temanna. Kam aki kona ni kaai n toro iroun te Atua ao te Kaubwai.” (Mat. 6:24) Ti kona ni kitana ara beku ibukin Iehova ngkana ti toro ibukin te Kaubwai, ae bon anne ae tangiria Tatan bwa ti na karaoia! Ti bia aki kariaia tangiran te mwane ke baika a kona ni kabooaki n te mwane bwa e kakawaki riki nakon ara iraorao ma Iehova. E riai n reke iroura te iango ae raoiroi ni kaineti ma bwaikorakin te maiu, ngkana ti na buaka ni kaitaraa Tatan.—Wareka 1 Timoteo 6:6-10.

13. E kangaa ni kaungaaki n te aonnaba aei te iango ae kairua ibukin te mare ao te wene n taanga?

¹³ Te bwai ni kamwane riki teuana n ana aonnaba Tatan bon te wene ni bure. Ni boong aikai, a bati aomata ake a iangoia bwa te kakaonimaki nakon te buu te mwaane ke te buu te aine, ke te babaire ibukin te mare, e a bane taina ao e a tiatianaki iai inaomataia. Te katoto, e taekinna te aekita n aine temanna ae rangi ni kinaaki ni kangai: “E kangaanga bwa ko na teimatoa ni kakaonimaki nakon temanna.” E taku riki: “Akea ataakin temanna ae kakaonimaki ke ae kani kakaonimaki.” E taetae te aekita ae te mwaane ni kangai: “I aki koaua ngkana bon anne te bwai ae ti riai ni karaoia ae ti na tiku ma raora temanna n uaa tokini maiura.” E bae ni kukurei Tatan ngkana taan tautaeka, a kabuakaka ana bwai n tituaraoi te Atua ae te mare. E bon aki tangiria Tatan ni boutokaa te babaire anne ke n noria bwa e na nakoraoi. Ti riai ni boutokaa ana babaire te Atua ibukin te mare ngkana ti na buakana Tatan ao n tokanikai.

14, 15. Ti na kangaa ni birinako man te wene ni bure?

¹⁴ Ti riai ni kakorakoraira n rarawa nakon aeka ni wene bure nako, e ngae ngkana ti a tia ni mare ke ti tuai. E bebete te buaka aei? E bon aki! Ngkana te roro n rikirake ngkoe, ko bae n ongongo aia taetae ni kamoa raoraom n reirei ibukin te wene n taanga n aki akaka ke karioan te iangobuaka rinanon te mobwao, ae iangoaki n taabo tabeua bwa te mwakuri ni bwaitingako nakoia ataei. E taekinaki n te Baibara ni kangai: “Ane kakaraoa te wene ni bure, ao e bure nakon oin rabwatana.” (1 Kor. 6:18) A a riki karawawata ao te mate mai imwini butinakon aoraki aika ewewe ake a reke man te wene ni bure. A taekinna angiina rooro n rikirake aika tuai ni mare ake a uruanaki aroia n ataei, bwa a bon nanokawaki imwin te mwakuri are a tia ni karaoia. E rangi ni kaokoro te koaua ibukin te wene ni bure ae tataekinaki n taiani kaongora ke n taian nuutibeeba, are e a kakoauaaki iai irouia aomata bwa akea te karuanikai ae na riki n uruanakin ana tua te Atua. A kona ni mwane aomata ma ni kamatoaaki nanoia ni “mwaakan te bure ae mwamwanaa te aba.”—Ebera 3:13.

¹⁵ Tera ae ko na karaoia ngkana ko kabokorakora ma te kariri ni karaoan te wene ni bure? Ko riai n ataa mamaaram anne. (IRom 7:22, 23) Tataroakina kakorakoraam mairoun te Atua. (IBir. 4:6, 7, 13) Kararoai baika riiriki aika kona ni kairiri nakoni mwakuri aika a aki riai. (TaeRab. 22:3) Ngkana e a roko te kaririaki, waekoa ni birinako ma iai.—KBwaai 39:12.

16. Tera aron Iesu ni kaeka nakon ana kariri Tatan, ao tera reireiara man ana katoto?

¹⁶ E katea te katoto ae rangi ni kakawaki Iesu ibukira bwa ti na rawa ni kaririaki. E bon aki mwamwanaaki n ana berita Tatan ke ni kabanea ana tai n iaiangoia bwa e na reke kakabwaiaana iai ke e na aki. N oneani mwin anne, e kaeka naba ngkekei ni kangai: “E koreaki ae kangai.” (Wareka Mataio 4:4-10.) E bon ataa Iesu ana Taeka te Atua, ao anne are e buokaki iai bwa e na waekoa ni karaoa te  bwai teuana ao ni mwanewea te kibu man te Baibara, ngke e kaaitara ma kaririana. Ti riai n aki kairaraangaki ni karaoan te wene ni bure ngkana ti na buakana Tatan ao n tokanikai.—1 Kor. 6:9, 10.

17, 18. (a) Baikara ana bwai ni buaka Tatan tabeua riki, ao bukin tera ngkai ti aki mimi iai? (b) Tera ae katauraoaki imwain Tatan, ao ko kangaa ni kaungaaki n anne bwa ko na nanomwaaka?

¹⁷ Te kamoamoa, te mataai ni kani bwaibwai ao te wene ni bure, bon tenua mai buakon ana aanga ni kamwane Tatan. Ma a bati riki. Te katoto, a a tia Kristian tabeman ni kaitaraaki irouia aia utu, a kakanikoaki irouia raoia n reirei ke e katokaki aia mwakuri n uarongorongo man te tautaeka. Ti bon aki kubanako ni kangaanga aikai riki aikai, bwa e kauringia naba taan rimwina Iesu ni kangai: “Ane kam na riribaaki irouia aomata ni kabaneia ibukin arau, ma ane nanomwaaka ni karokoa te toki, e na kamaiuaki”—Mat. 10:22.

¹⁸ Ti na kangaa ni buakana Tatan ao n tokanikai? E tuangia taan rimwina Iesu ni kangai: “Ane kam na kamaiuaki ibukin nanomwaakami.” (Ruka 21:19) Akea aomata aika kona n kammarakira n aki toki. Bon akea ae kona n uruana ara iraorao ma te Atua ma tii ngkana ti kariaia. (IRom 8:38, 39) E na bon aki tokanikai Tatan ngkana a mate ana toro Iehova, bwa e na boni kautiia Iehova! (Ioa. 5:28, 29) N te itera teuana, a boni bane ni kabwaranano ana waaki Tatan. Imwini kamaunaan ana waaki ae ngkai i aon te aba, ao e na kabaeaki Tatan i nanon 1,000 te ririki. (TeKao. 20:1-3) Imwin tokin ana Tautaeka Iesu ae Maanna Tenga te Ririki, e na manga “kabwaraaki Tatan mani karabuutinakina” i nanon te tai ae kimototo bwa e na karaoa ana kabanea ni mwakuri ni manga burebureiia botannaomata. Imwin anne, e nang kamaunanakoaki n aki toki te Riaboro. (TeKao. 20:7-10) E ngae ngke ai akea ana kantaninga Tatan ibukin taai aika a na roko, ma ngaira iai! Kamatoaingkami ni kaitaraa Tatan, ao tei n nene n te onimaki. Ko kona ni buakana Tatan ao n tokanikai!