1. Ti maiu ngkai ni bongin tera?

TI MAIU ngkai n taai aika rangi ni karuanikai. E taekinaki n te Baibara bwa e moanaki “kabaneani boong” n 1914. A kanikinaeaki “taai aika okoro aika karuanikai” aikai, n rikirakeni buakakani baika riiriki ake a tuai man rinanona botannaomata imwain te ririki anne. (2Tim. 3:1-5) Irarikin anne, e na ririkirake n aki raoiroi te aonnaba, bwa e kaman burabetinaki n te Baibara ae “a na ririkirake riki ni buakaka aomata aika buakaka ma taani mwamwanaa te aba.”—2Tim. 3:13.

2. Te aeka ni kaakibotu raa ae a tatangiria aomata? (Nora te taamnei ni moan te kaongora aei.)

² A iangoia aomata aika bati ke a karaoi mwakuri ake a taekinaki n te Baibara aika te tiritiri, te aroaro ae kammaira, te tabunea ke mwakuri riki tabeua ake aki kakukureia te Atua, bwa bwaai ni kaakibotu. N te katoto, e aki toki n noraki n te intanete, kaetieti n te terewitin, birim, karaki ao kaongora n te maekatin, te tiritiri ao te aroaro ae aki riai, bwa baika raoiroi. Aroaro ake a iangoaki ngkoa bwa a aki riai, a tia ni kariaiakaki i aan te tua n taabo tabeua. Ma e bon aki butimwaei aroaro akanne te Atua.—Wareka IRom 1:28-32.

3. Tera ae a aki toki n iangoaki iai naake a maiuakini kaetieti man te Baibara?

 ³ N te moan tienture, a totokoi kaakibotu aika aki itiaki taan rimwin Iesu. A kabuakaaki ao ni bwainikirinaki irouia tabemwaang ibukin aroia aei, ao nanoia ae boraoi ma nanon te Atua. E korea ae kangai te abotoro Betero: ‘Kam a aikoa manga raonia n te mwaairiri ae kamwara ae te kaibwabwaru ao a a mimi iai ao a a taetae ni kabuakakaingkami.’ (1Bet. 4:4) Ni boong aikai, a iangoaki naba naake a maiuakina ana kaetieti te Atua irouia angia aomata, bwa a kamimi aroaroia. Irarikin anne, “a na bane naba ni bwainikirinaki te koraki ake a kani maiuakina tangiran te Atua ngkai taan rimwini Kristo Iesu ngaiia.”—2Tim. 3:12.

4. Tera kauringara man te Baibara bwa ti na aki arona aron te waaki aei?

⁴ A kauringaki man te Baibara naake a tangiria ni karaoa nanon te Atua, bwa a na aki tangira ana waaki te aonnaba aei ma waakina nako. (Wareka 1 Ioane 2:15, 16.) A mena botaki n Aro, Tautaeka ao waaki ni bitineti n te aonnaba aei ma aia tabo ni karekerongorongo, i aan “atuan te waaki ae ngkai i aon te aba,” ae Tatan te Riaboro. (2Kor. 4:4; 1Ioa. 5:19) Ngaia are, ti riai ngaira aika Kristian ni kawakina ara iraorao. E taekinaki te koaua ae kakawaki iai man te Baibara aei: “Tai burebureaki. A urui aroaro aika raraoi taian iraorao aika bubuaka.”—1Kor. 15:33.

5, 6. Antai aika ti aki riai n raoraonia, ao bukin tera?

⁵ Ti na aki raoraonia naake a kakaraoi baika buakaka, bwa tokina a na uruaki aroarora aika raraoi. E aki tii nanonaki n raoraonakia taani bure aika tiaki kaain te onimaki, ma raoraonakia naba naake a taku bwa a taromauria Iehova ma a bon urui ana tua. Ti riai ni katoka ara iraorao ma Kristian ake a karaoi aekani mwakuri aika bure aikai mani kakaiaki ao n aki rairi nanoia.—IRom 16:17, 18.

⁶ Ngkana ti na iraorao ma naake a aki ongeaba n ana tua te Atua, ti na bae ni kani karaoi baike a kakaraoi bwa ti aonga n tangiraki irouia. N te katoto, ngkana ti rangi n iraorao ma taani wene ni bure, ti na bae ni kaririaki naba nakon te wene ni bure. Anne ae riki nakoia Kristian tabeman ake a tia ni katabui maiuia, ao a kabaneaki man te ekaretia naake a aki rairi nanoia. (1Kor. 5:11-13) A a kona n riki bwa kaanga aron are kabwarabwaraa Betero, ngkana a aki rairi nanoia.—Wareka 2 Betero 2:20-22.

7. Antai aika ti riai n rineia bwa raoraora ni koaua?

⁷ E ngae ngkana ti kani kaota te akoi nakoia naake aki ira ana tua te Atua, ma ti riai n aki riki bwa raoia ni kaan ke raoraoia ni koaua. Ngaia are, e kairua bwa e na iraorao ni karekenano temanna Ana Tia Kakoaua Iehova ae akea buuna, ma temanna ae tuai ni katabua maiuna mani kakaonimaki nakon te Atua, ao e aki karinei Ana kaetieti aika kakawaki. E kakawaki riki kateimatoaan te kakaonimaki ma te nano ae eti iroun te Kristian, nakon te atongaki irouia naake aki maiuakin ana tua Iehova. Ti riai n raoraonia riki naake a kakaraoa nanon te Atua. E taku Iesu: “Bwa ane kakaraoa nanon te Atua, boni ngaia tariu ao mwaaneu ao tinau.”—Mareko 3:35.

8. A kangaa n rotaki tibun Iteraera rimoa man iraorao aika bubuaka?

⁸ A bati mwina aika karuanikai irouia tibun Iteraera man iraorao aika bubuaka. Ngke e kamaiuia Iehova man tautoronakia mai Aikubita ao ni kairiia nakon te Aba ni Berita, e kauringia ibukin aroia ma kaain te aba ake a maeka iai, ni kangai: “Ko na tai  katorobubua ni bobaraki nakoia antiia, ma n toro i rouia, ma ni kakairi n aia makuri nako: ma kona boni kabaneia ni kabwakaia, ma n urui aia bouananti atibu. Ao kam na toro iroun Iehova ae Atuami.” (TeOti. 23:24, 25, BG) N tokina, a aki ongeaba n ana kaetieti te Atua angiina tibun Iteraera. (TaiAre. 106:35-39) Ibukina bwa a aki kakaonimaki nakon te Atua, e taku imwina Iesu nakoia: “Noria! E a kitanaki te tembora aei ao e nang tiku iroumi.” (Mat. 23:38) E kitania tibun Iteraera Iehova, ao e a manga aanga nako ana kakabwaia nakon te ekaretia ni Kristian ae e a tibwa tei.—Mwakuri 2:1-4.

9. E aera ngkai a kona ni karuanikai ana waaki nako ni kanakorongorongo te aonnaba aei?

⁹ A kona n rotakibuaka aia onimaki Kristian n ana waaki nako ni kanakorongorongo te aonnaba. A aki karaoaki bwaai akanne ibukini karikirakean onimakinan Iehova ma ana berita nako. Ma, a kaotaki raoi iai ana waaki Tatan aika bubuaka ma baike e uaiakin. Ngaia are, ti riai n taratara raoi n aki rinea te bwai ae na kauekea “tangirani bwain aon te aba.”—Tito. 2:12.

10. Tera ae na riki ni baika wawarekaki ao n nonoraki aika karuanikai n te aonnaba aei?

¹⁰ E na waekoa ni kakeaaki baika wawarekaki ao n nonoraki aika karuanikai. A nang bane ni kanakoaki ngkana e a kamaunaaki te waaki aei ae ana waaki Tatan. E taekinaki ae kangai n te Baibara: “A tabe ni maunanako kaain te aonnaba ma baike a tatangiri, ma e teimatoa n aki toki ane kakaraoa nanon te Atua.” (1Ioa. 2:17) N aron naba anne, e anene te tia areru ni kangai: “A na teweaki nako taani kakaraoa ae buakaka: ao akana kaantaninga Iehova a na abana te aba. Ma a na abana te aba akana nimamanei; ao a na kukurei ni kabatian te raoi.” E na maanra? “A na abana te aba akana raoiroi, ao a na mamaeka iai n aki toki.”—TaiAre. 37:9, 11, 29, BG.

11. E kangaa te Atua ni katauraoi amwarake n taamnei aika kakawaki ibukia ana aomata?

¹¹ Ni kaitaraani baika karaoaki n te waaki aei, iai baika a katauraoaki man ana botaki Iehova ni kabanean boong aikai, ibukini karikirakean aroaro nakon te maiu are aki toki. E taku Iesu ngke tataro nakon Iehova: “Ibukini karekean te maiu are aki toki, a riai n ataiko ae tii ngkoe te Atua ae koaua, ao n ataa naba teuare ko kanakomaia ae Iesu Kristo.” (Ioa. 17:3) E katauraoi amwarake n taamnei aika bati Tamara are i karawa rinanon ana botaki, ibukini kakorakoraan ara onimaki. Ai kakabwaiaakira ngaira ni karekeani maekatin, boroutia, booki, viteo ao ara atureti n te intanete ake a boutoka te taromauri ae koaua! E katauraoi naba bobotaki ni katoatai n ekaretia aika e raka i aon 110,000 ni katobibia te aonnaba. Ni bobotaki akanne ao ni boongi n runga ma bwabwaro, ti a karikirakea iai onimakinan te Atua ao ana berita nako, n iaiangoan reirei aika boto man te Baibara.—Ebera 10:24, 25.

12. Kabwarabwaraa te reirei ni kairiri n te Baibara ae te mare “tii i nanon te Uea.”

¹² E kakawaki riki kawakinan raoi aia iraorao Kristian aika akea buuia ngkana a kani mare. E teretere raoi te reirei ni kairiri man te Baibara aei: “Kam na tai reitaki ma ake a aki onimaki bwa bon te reitaki buaka anne. Bwa te iraorao raa iraoraon te raoiroi ma te buakaka? Ke tera ae a ibuokanibwai iai te oota ma te rotongitong?” (2Kor. 6:14) A karekea te reirei ni kairiri man te Baibara ana toro te Atua ake a kakaaea ae a na mare ma ngaiia “tii i nanon te Uea,” ae nanona  bwa a na mare ma te tia taromauria Iehova are e katabua maiuna mani bwabetitoaki ao e maiuakina te reirei. (1Kor. 7:39) Ngkana a mare Kristian ma aika a katabui maiuia nakon Iehova, ae raoia n te onimaki, a a reke raoia aika a na buokia ni kakaonimaki ma te nano ae eti nakon te Atua.

13. Tera te tua ibukin te mare ae e anga te Atua nakoia tibun Iteraera?

¹³ E ataa Iehova te bwai ae moan te raoiroi ibukia ana toro, ao e aki toki ni kaokioka ana iango ibukin te mare. Nora ana tua ae mataata raoi, are e anga nakoia tibun Iteraera rinanoni Mote. E tua Iehova nakoia tibun Iteraera ibukia te botannaomata ake a otabwaninia, ae naake a aki toro irouna, ni kangai: “Ko na tai karekea te mare ma ngaiia; ko na tai angan natina te mwane natim te aine, ao tai wetea natina te aine nakon natim te mwane. Ba ane e na raira nako natim te mwane man iran nanou, ba a na toro irouia anti tabeman: ao ane e na ura unin Iehova nako imi, ao e na kai kamaunako.”—TuaKau. 7:3, 4, BG.

14, 15. Tera mwin aki mutiakinan ana kaetieti Iehova iroun Toromon?

¹⁴ Ni moani waakin ana tautaeka te uea are Toromon ae natin Tawita, ao e tataroa te wanawana ao e anganna te Atua ni kamwaitia. E rangi ni kinaaki te Uea are Toromon bwa te tia tautaeka ae wanawana n te aba ae rangi ni kaubwai. Ni koauana, e taku te ueannaine mai Tieba are e kawara Toromon: “I aki iri nanon taeka akekei, ngke I tuai n roko ikai, ma n noria ni matau: ao noria, I aki tuangaki te iterana: e maiti riki rabakaum ma kakabaiam nakon te taeka are I ongo.” (1Uea 10:7, BG) Ma e ngae n anne, e riki bwa te katoto ae kananokawaki Toromon, ngkana e aki mutiakinaki iroun temanna ana tua te Atua ibukin te mare ma ae tiaki kaain te onimaki.—TeMin. 4:13.

¹⁵ E ngae ngke e a tia ni kakabwaiaaki Toromon iroun Iehova, ma e aki mutiakina ana tua te Atua are e na aki mare ma ainen te botannaomata ake a otabwaninia, ake a aki taromauria Iehova. E “tangiriia aine ianena aika bati” Toromon ao e karekeia buuna aika 700 ao buuna ni kewe aika 300. Tera mwina? Ngke e a unimwaane Toromon, ao e ‘anaaki nanona nakoia antiia, . . . ao e karaoa ae buakaka Toromon i matan Iehova.’ (1Uea 11:1-6, BG) E rotaki wanawanan Toromon man ana iraorao aika buakaka, ao e kairaki iai bwa e na kitana te taromauri ae koaua. Ai bon aio kauringaaia Kristian ake a iangoa te mare ma temanna ae aki tangira Iehova!

16. Tera te reirei ni kairiri man te Baibara ibukin ana toro te Atua, are e mare ma tiaki kaain te onimaki?

¹⁶ Tera aron te aomata ae e a riki bwa te tia taromauria te Atua, ma buuna tiaki kaain te onimaki? E taku te Baibara: “Ngkami aika buuaine, kam na aantaeka nakoia oini buumi, bwa ngkana a aki ongeaba buumi nakon te taeka, ao a na anaaki nanoia n aroaromi, e ngae ngke kam aki taetae.” (1Bet. 3:1) A kaineti taeka akanne nakoia buuaine aika Kristian ao te buumwaane naba, are e riki bwa te tia taromauria Iehova ma buuna tiaki kaain te onimaki. Ngaia are, e mataata raoi te reirei ni kairiri man te Baibara aei: Riiki bwa te buu ae tamaroa ao maiuakin ana kaetieti te Atua ibukin te mare. A bati buu aika tiaki kaain te onimaki ake a butimwaea te koaua, man norani buuia are a bitii aroaroia ao ni maiuakini baike e tangiri te Atua.

17, 18. E aera bwa e kamaiuaki Noa ao Kristian n te moan tienture, ni kamaunaan te waaki ae buakaka n aia bong?

¹⁷ E ngae ngke a urui aroaro aika raraoi iraorao aika bubuaka, ma a karikii uaa aika tamaroa iraorao aika raraoi. Iangoa Noa  are maiu ngkoa n te waaki ae buakaka, ma e aki kani karekeia kaaina bwa raoraona ni kaan. N te tai anne, “E nori aia buakaka aomata [Iehova] ba a ababaki i aonaba, ao ba ti te buakaka nako naba iangoan aia taeka nanoia.” (KBwaai 6:5, BG) E a iangoia ngkanne te Atua bwa e na kamauna te waaki ae buakaka ma taani boutokaia rinanon te ieka n te aonnaba. Ma bon “te aomata ae raoiroi Noa, ao moan te eti arona i buakoia ana roro: e nakonako Noa ma te Atua.”—KBwaai 6:7-9, BG.

¹⁸ E bon aki raoraonia aomata aika aki kakukureia te Atua. E katabetabea ma kaain ana utu aika itiman, ni karaoan te mwakuri are e angania te Atua ma katean naba te aake. N te tai anne, e riki naba bwa “te tia uarongorongoa taekan te raoiroi.” (2Bet. 2:5) E katabetabea n uarongorongo, e katea te aake ao e iraorao ma ana utu, aika mwakuri aika raraoi ake e kukurei iai te Atua. Ibukin anne, e a kamaiuaki Noa ma ana utu n tain te Ieka. Ti riai ni kakaitau nakon Noa, buuna, natina mwaane ao buuia ake a kakaonimaki ni beku iroun Iehova, ibukina bwa ti bane n riki mairouia. N aron naba anne, a teimatoa ni kaokoroia Kristian aika kakaonimaki ao n ongeaba n te moan tienture ma naake aki tangira te Atua, ao a kamaiuaki ni kamaunaan Ierutarem ao te waaki i aon I-Iutaia n 70 C.E.—Ruka 21:20-22.

19. Tera ae ti na karaoia ngkana ti na akoaki iroun Iehova?

¹⁹ Ngkai ngaira taan taromauria Iehova, ti riai ni kakairi iroun Noa ao ana utu, ao Kristian ake ongeaba n te moan tienture. Ti riai n teimatoa ni kaokoroira ma te waaki ae buakaka aei ae e otabwaninira, ao n iraorao ma mirion ma mirion taari mwaane ao aine aika kakaonimaki. Ti kona ni buokaki bwa ti na ‘tei n nene n te onimaki’ ni boong aika karuanikai aikai, man nimtakia naake a kairiraki ni wanawanan te Atua. (1Kor. 16:13; TaeRab. 13:20) Iangoi raoi kakabwaiaara aika kakukurei! Ngkana ti kawakin ara iraorao ni kabaneani boong aikai, ti na kona ni maiu ni karokoa tokin te waaki ae buakaka aei, ao n rin n ana aonnaba Iehova ae raoiroi ae boou ae e kaan roko ngkai!