1, 2. Tera ae ti kona n iaiangoia n tabetai, ao baikara katoto n te Baibara aika ti kona n uringi?

KO A tia n iaiango ni kangai: ‘N na manga maiu man te aoraki aei?’ Ke tao ko a tia n iaiangoa am utu ae tangiraki ke raoraom, bwa e na marurung man aorakina ke e na aki. Bon te bwai ae riiriki te tabeaianga ibukin temanna ae iai aorakina aika kakaiaki. A tabeaianga naba n aron anne uoman ueea n aia bong burabeti ake Eria ma Eritai. E ikoaki imwini bwakana te Uea ae Aatia are natin Aaba ma Ietebera, ao e titiraki ni kangai: ‘N na manga maiu man te aoraki aei?’ Imwina riki ao e bwaka n aoraki Benataata ae Uean Turia, ao e titiraki ni kangai: ‘N na manga maiu man te aoraki aei?’—2Uea 1:2; 8:7, 8, BG.

² Ti kantaningaia bwa a na reke marurungira ma naake ti tangiriia. Ma a boni bati naba aika a iaiangoia bwa tera ae e na karaoia te Atua ni buokira iai. N aia tai ni maiu ueea akanne ao e kakaraoi kakai te Atua aika irekereke ma maiuia ao marurungia aomata. E kautiia naba maate Iehova rinanoia ana burabeti. (1Uea 17:17-24; 2Uea 4:17-20, 32-35) E riai bwa ti na kantaningaia bwa e na manga karaoa naba anne n ara tai aikai?

3-5. Tera te mwaaka ae iai iroun te Atua ao Iesu, ao baikara titiraki aika rio mai iai?

³ Akea te nanououa bwa iai mwaakan te Atua n rota marurungin  te aomata. E kaota koauan anne n te Baibara. N tabetai e katuuaaeia aomata n te aoraki, n aroni Barao n ana bong Aberaam ao imwina riki Miriam are mwaaneni Mote. (KBwaai 12:17; WarIte. 12:9, 10; 2Tam. 24:15) E anga te kauring te Atua bwa ngkana a aki kakaonimaki tibun Iteraera, ao e na oreiia n “aoraki ni kabane ma kaai ni kabane.” (TuaKau. 28:58-61, BG) N te itera are teuana, e kona Iehova ni kanakoa te aoraki ke n tuka rekena. (TeOti. 23:25; TuaKau. 7:15) E kona naba ni kamarurungia aomata. E rangi n aoraki Iobi n te aro are e a tangiria ni mate, ma e kamarurungnga te Atua!—Iobi 2:7; 3:11-13; 42:10, 16.

⁴ Eng, bon iai mwaakan te Atua n ibuobuoki ao ni kamarurunga ane e aoraki. Ai aron naba Natina. Ti wareka taekan Iesu ni kamarurungia n te kakai aomata aika rebera, a kaatikitiki, a mataki, ao a mate rabwataia. (Wareka Mataio 4:23, 24; Ioa. 9:1-7) Ai kaungananora iangoan ae ana kakamaiu Iesu boni bannani bwaai aika e na karaoi n te aro ae raababanako riki n te waaki ae boou i aon te aba. N te tai anne ao “ane maeka iai e na aki kangai, I aoraki.”—Ita. 33:24, BG.

⁵ Ma ti riai ngkai ni kantaningaa te Atua ke Iesu ibukin te kakamaiu rinanon te kakai? Tera ae ti riai n iangoia ibukin aoraki aika kakaiaki ke taiani mamaara, ao tera ae ti riai ni karaoia iai?

6. Tera ae ti ataia ibukin “te bwaintituaraoi ae te katoki aoraki” are iai irouia tabeman Kristian rimoa?

⁶ Ti ataia man te Baibara bwa n te moan tienture ao te Atua e angania tabeman Kristian aika kabiraki te konaa ni karaoi kakai. (Mwa. 3:2-7; 9:36-42) Iai i buakoni ‘bwaai n tituaraoi aika kakaokoro’ rinanon te taamnei, “te bwaintituaraoi ae te katoki aoraki.” (1Kor. 12:4-11) Ma e waekoa n roko n tokina te bwaintituaraoi anne ma ake tabeua, n aron te taetae n taetae aika kakaokoro ao te kona n taetae ni burabeti. (1Kor. 13:8) Ai akea ngkai. Ngaia are bon akea bukin ae ti na kantaningaa te Atua bwa e na kamarurungira ma naake ti tangiriia rinanon te kakai.

7. Tera te kaunganano man Taian Areru 41:3?

⁷ Ma ngkana ti aoraki ti kona ni karekea mairoun te Atua te raunnano, te wanawana, ao te boutoka, n aroia taan taromauria ni koaua rimoa. E korea ae kangai te Uea ae Tawita: “E a kabaia ane mutiakina ae akea ana bwai: E na kamaiua Iehova n te bong ae e na kai nanona iai. E na kawakinna Iehova, ma n tautaua maurina.” (TaiAre. 41:1, 2, BG) Ti ataia ae e aki teimatoa ni maiu n aki toki te aomata are mutiakina ae akea ana bwai n ana bong Tawita. Ngaia are e bon aki nanonna Tawita bwa te aomata ane akoi anne, e na kateimatoaaki maiuna rinanon te kakai, ni karekea maiuna ae aki toki. Ti kona n ataia ngkanne bwa e nanonaki n taeka akanne bwa te Atua e na buoka te aomata ae kakaonimaki ae akoi. N te aro raa? E kabwarabwaraa ni kangai Tawita: “E na kakorakoraa Iehova ngkae e mamara i aoni nena ni wene: E oniki aorakina ni bane ba e na marurung.” (TaiAre. 41:3, BG) Eng, e kona te aomata ae mutiakina ane akea ana bwai ni kakoauaa raoi bwa e noria te Atua ma arona ae kakaonimaki. E anganaki iroun te Atua rabwatana ae kona ni kamarurungnga i bon irouna, bwa e aonga ni kona ni marurung man aorakina.

8. Ni kaineti ma Taian Areru 41:4, tera ae e ukoukoria Tawita mairoun Iehova?

⁸ E taekina ae kangai Tawita ni kaineti ma are e rinanona naba: “I taku, Iehova, Ko na nanoangaai: Kamaiua taamneiu; ba I bure nako Im.” (TaiAre. 41:4, BG) Tao e korea anne n te tai are e kataia iai Abetarom ni kabwakaa te kaintokanuea ngke e aoraki Tawita, ao ai akea te bwai ae e kona ni karaoia. E ngae ngke e a tia ni kabwaraaki ana bure iroun te Atua, ma e aki mwaninga Tawita taekan ana bure ma Batateba ma mwina nako.  (2Tam. 12:7-14) Ma e kakoauaa te uea bwa e na boni kakorakoraa te Atua ngkae e mamaara. Ma e koaua bwa e bubutii Tawita kamarurungana rinanon te kakai ao kaabwabwakan maiuna?

9. (a) E kangaa ni kaokoro aron Tawita ma te Uea ae Etekia? (b) Tera ae e kona ni kantaningaia Tawita mairoun Iehova?

⁹ N ririki ake imwina, ao e rineia te Atua bwa e na kamarurunga te Uea ae Etekia are ‘aoraki n te aoraki ni mate.’ E ibuobuoki n te tai anne te Atua. E marurung Etekia ao e reitinako maiuna i nanon 15 te ririki. (2Uea 20:1-6, BG) Ma n te itera are teuana, e aki tataro Tawita bwa e na kamarurungnga te Atua rinanon te kakai. E kaotaki n tein te rongorongo bwa Tawita e butiia te Atua bwa e na buokia n aron are E buoka iai te aomata are akoa ane akea ana bwai. Ae nanonaki naba iai kakorakoraana “ngkae e mamara.” Ibukina bwa e a tia ni kabwaraaki ana bure Tawita, e kona ni butiia te Atua bwa e na karaua nanona ao ni boutokaia, ao bwa e na kona rabwatana ni kamarurungnga i bon irouna. (TaiAre. 103:3) Ti kona naba ni karaoa anne.

10. Tera ae ti kona n ataia man te baere riki iroun Terobimo ao Ebaberorito?

¹⁰ N aron Tawita ngkai e aki kamarurungaki rinanon te kakai ao ni kaabwabwakaki riki maiuna, e aki naba riki anne nakon Terobimo ae temanna i buakoia raon te abotoro Bauro ni mwakuri. Ti ataia ae n tabetai ao e anganaki te mwaaka Bauro ni kona ni kamarurunga te aoraki. (Wareka Mwakuri 14:8-10.) E karaoa naba aei nakon ‘tamani Boberio are wene n aoraki bwa e kabuebue ao e kaabekabeka.’ E ‘tataro Bauro ao e kaaki baina i aona ao e katoka aorakina.’ (Mwa. 28:8) Ma e aki karaoa anne Bauro nakon Terobimo are raona ni mwamwananga ni mitinare. (Mwa. 20:3-5, 22; 21:29) Ngke e bwaka n aoraki Terobimo ao e a aki kona n ira Bauro, ao e aki kamarurungnga te abotoro aei ma e katikua i Mireto. (2Tim. 4:20) N aron naba anne ngke e “bwaka n aoraki [Ebaberorito] ao e kuri ni mate,” ao akea te bwai ni kakoaua ae kaotia bwa e kamarurunga raoraona aei Bauro rinanon te kakai.—IBir. 2:25-27, 30.

11, 12. E aera bwa e kona Ruka ni buoka raoi Bauro, ao tera ae ti kona n taekinna ibukini katauana bwa te taokita?

¹¹ E mwananga naba Bauro ma “Ruka ae te taokita ae tangiraki,” ae te tia korea te boki ae Mwakuri. (IKoro. 4:14; Mwa. 16:10-12; 20:5, 6) E bon riai kakoauaan ae e anga ana ibuobuoki Ruka nakoni Bauro ni kaineti ma te bwainnaoraki, ao ni bwainnaorakia naba ma naake raona ni mwamwananga ni mitinare. E aera ngkai e riai ni karaoa anne Ruka? Ibukina bwa e aoraki naba Bauro n ana tai ni mwamwananga. (IKar. 4:13) E kona n ibuobuoki Ruka ni bwainnaoraki n aron ae boraoi ma ana taeka Iesu ae kangai: “A aki kainnanoa te taokita aomata aika marurung, ma a kainnanoia akana aoraki.”—Ruka 5:31.

¹² E aki kaotaki n te Baibara bwa e reirei ia Ruka ke n ningai ae e karekea iai ana taokita. E iangoaki bwa e taekina Bauro nakoan Ruka ae te taokita nakoia Kristian ake i Korote ibukina bwa a kinaa teuaei. Ao e kakannongora bwa iai te kuura n taokita n te tabo ae uakaan ae Raorikeia. Bon tiaki te aomata ae akea rabakauna Ruka ae anga ana ibuobuoki n te bwainnaoraki. Bon te taokita ngaia. E oti raoi anne man aron Ruka ni kabongana te taetae ae teretere ni kaineti ma te aoraki n ana Euangkerio ao n te boki ae Mwakuri, ao man arona ni katuruturui taekan Iesu ni kamarurungia tabemwaang.

13. Tera te iango ae riai ibukin taeka n ibuobuoki ibukin te bwainnaoraki?

¹³ Ti a aki maeka ngkai n te tai ae e kona iai raora ni Kristian temanna ni kabongana “te bwaintituaraoi ae te katoki aoraki” ni kamarurungira iai. Ma a kona ni kan rarabakau taari tabeman n anganira taeka n ibuobuoki  ibukin te bwainnaoraki. E koaua ae e kona temanna n anga ibuobuoki aika manena. E karaoa anne Bauro nakon Timoteo ngke iai ana kangaanga ni birotona, tao ibukini baarekan te ran n ana tabo. * (Wareka 1 Timoteo 5:23.) Ma e kaokoro anne ma anaakin nanon raora n te onimaki bwa e na kabongana te aeka ni baanikai ke ni bwainnaoraki teuana, ke te amwarake teuana, ae e kona n aki ibuobuoki ke e kona naba ni karuanikai. N tabetai a kataia tabeman n anai nanoia tabemwaang ni kabwarabwaraaia n aron: ‘Aorakin naba anne au koraki arei, ao e kabongana . . . ao e a marurung naba.’ E ngae ngke e taraa n ibuobuoki, ma ti riai n ururingnga are a boni kona naba bwainnaoraki ao bwaai n ibuobuoki aika kakabonganaaki n iai mwia aika karuanikai.—Wareka Taeka N Rabakau 27:12.

14, 15. (a) A tarai aorakia tabemwaang aomata tabeman bwa aia anga ni karaoa tera? (b) E kangaa n rangi n ibuobuoki Taeka N Rabakau 14:15 ibukini bwainnaoraki?

¹⁴ Ngaira aika Kristian ti kani marurung bwa ti aonga ni kukurei ni maiura ao ni karaoi ara kabanea ni konaa n ara beku iroun te Atua. Ma ti ituaki n te aki kororaoi ae oti man arora n aoaoraki. Ngkana ti aoraki, a bae n iai ibuobuoki ke bwainnaoraki aika kakaokoro. Iai inaomatan temanna ma temanna n rineia bwa e nga ae e na butimwaeia ke ni kabongana. E kananokawaki bwa n te aonnaba ae korakora iai te nanonrang aei, ao iai aomata ake a kabonganai aorakia tabemwaang bwa aia anga ni karekemwane. Tabeman a kaboonakoi bwainnaoraki ao bwaai n ibuobuoki ake aongkoa a kamarurung, ao ni boutokai n taekini baika kewe ke bwaai ni kakoaua ake aongkoa a koaua. Tabeman aomata ke kambwana a anainano nakoni kabonganaani baika bobuaka ibukini karekean aia raka ae bati. A kona baikai n anaa nanon te aomata ae aoraki ae rangi ni kani karekea marurungina ke te anga ae e na kona riki iai n abwabwaki maiuna. Ma ti bia aki mwaninga ae e reireinira ni kangai Ana Taeka te Atua: “E kakoauai taeka ni kabane te aomata ae aki wanawana: Ma e tarataraa raoi nakonakona te aomata ae nanowanawana.”—TaeRab. 14:15, BG.

¹⁵ E na taratara raoi “te aomata ae nanowanawana” bwa a nako “taeka” ke ibuobuoki mairoun te aomata ae akea rabakauna ke a aki. E kona “te aomata ae nanowanawana” n iango ni kangai: ‘E taku teuaei bwa e a tia ni buokaki te aomata n te vitamin aei, te baanikai aei, ke te amwarake aei, ma iai taani kakoaua aika tau mwaitiia aika kona ni boutokaa aei? A kakaokoro aomata. Iai bukina ae riai ae I kona ni kakoauaa iai te baei bwa e na buokai? I riai ni karaoa riki au kakaae ke ni maroro ma tabeman aika mwaatai n te itera aei ke iai aia beeba iai?’—TuaKau. 17:6.

16. Baikara titiraki aika ti na iaiangoi aika kona ni buokira ni kaota “te iangoraoi” ibukini bwainnaoraki?

¹⁶ E kaungaira Ana Taeka te Atua bwa “ti na maeka ma te iangoraoi . . . n te waaki ae ngkai i aon te aba.” (Tit. 2:12) Bwainan “te iangoraoi,” ke te ataibwai, e rangi ni kakawaki ngkana e a kabwarabwaraaki te anga n tutuo ke ni bwainnaoraki ae boou ke ae kangaanga te ota iai. E kona te taokita ke ane e taekina anne ni kabwarabwaraa aron te baenne n te aro ae kai ota? E boraoi ma baika ataaki aika koaua, ao a iangoa anne aomata aika rabakau aika bati bwa e boni kona n ibuobuoki? (TaeRab. 22:29) Ke e tii rangi n anainano riki? Tao e taekinaki bwa e kuneaki ke ni kabonganaaki n te aba ae raroanako, ao a tuai ni kunea taokita. Ma e koaua bwa iai bwaai ni kakoaua bwa bon iai te bwainnaoraki anne? Tabeua bwaai n tutuo ke aeka ni bwainnaoraki a taekinaki bwa aongkoa a kabongana te bwai ae raba ke te korakora teuana. Anne are e a  riai te taratara raoi iai ibukina bwa e anga te kauring te Atua ni kaineti ma “kamanenaani mwaakan te tabunea” ao taan rorokoia taimonio.—Ita. 1:13, NWT; TuaKau. 18:10-12.

17. Tera ae ti bon riai n tangiria?

¹⁷ E kanakoa te reta ae kakawaki nakon taian ekaretia te rabwata n tautaeka n te moan tienture. Imwini karinanakin baika kakawaki ake a riai n rawa iai Kristian, ao e a kainaki te reta ni kangai: “Ngkana kam tarataraingkami raoi mani baikai, ao kam na kabwaia iai. Kam na mamauri!” (Mwa. 15:29, NWT) Bon taeka ni kakabwaia kabanea n taeka akanne aika a kona naba n rairaki bwa “kam na korakora.” Ti bon tangiria ni kabwaia ni “‘mamauri” ao ni korakora ngkai ti toro iroun Atuara ae kakannato.

18, 19. Tera ae ti na ingainga ni kariariaa n te waaki ae boou i aon te aba?

¹⁸ Ti bon riai ni kaaitara ma te aoraki ngkai ti mena n te waaki ae ngkai i aon te aba ao ti aki kororaoi. Ti aki kona ni kantaningaa ngkai kamaiuara rinanon te kakai. Ma e kaota nakoira te tai ae ti nang boni kamarurungaki raoi iai Te Kaotioti 22:1, 2. E nora te miitara te abotoro Ioane ae “karaangan te ran ni kamaiu” ao “kaai ni kamaiu” ma baaia aika “bwaai ni kamarurung nakoia te botannaomata.” E aki kaineti aei nakon te baanikai ae te bwainnaoraki ngkai ke n te tai ae e na roko. Ma e kaineti nakon te bwai ae e katauraoia Iehova rinanon Iesu, bwa e na anga te maiu ae aki toki nakoia aomata aika ongeaba, ae bon te bwai ae ti na ingainga ni kariariaa.—Ita. 35:5, 6.

¹⁹ Ngkai ti kantaningaa te tai ae e na roko ae kakukurei, ti ataia ae e tabeakinira Iehova n tatabemanira nako, ngkana ti aoraki naba. Ti kona naba ni koaua raoi n aron Tawita bwa e na boni kakorakoraira te Atua n ara tai n aoraki. Ao ti kona naba n taekina ae kangai ma Tawita: “Ao ngai, Ko tautauai i nanon au raoiroi, ao Ko kateai i matam n aki toki.”—TaiAre. 41:12, BG.