Ngkana ngkoe te karo ae iai natim ae tebwi tabun ana ririki, te kangaanga ae kakaiaki ae ko kona n aitara ma ngaia bon te kauntaeka i marenami, ma e rangi ni kainnanoaki am taotaonakinnano iai. E taku te tina ae Maria ae iai natina ae 14 ana ririki, ae mena i Brazil: “I rangi n un iroun natiu te aine ngkana e kaitaraa au kairiri. Ti kaai ni mwamwangaingai ngkana ti rangi n un.” E kaaitara ma aekan naba anne Carmela are e mena i Itare. E taku neiei: “A aki toki ni kabuebue au taeka nakon natiu te mwaane n te aro are ai tokina ngkana e nako ni kainna n ana ruu.”

Bukin tera bwa a taraa ni kauekea te kauntaeka tabeman ataei aika tebwi tabun aia ririki? A riai ni bukinaki tabonroroia? Tao eng, bwa e taekinaki n te Baibara bwa e kona ni korakora aia kariri raoraoia tao nakon ae raoiroi ke ae buakaka. (Taeka N Rabakau 13:20; 1 I-Korinto 15:33) Anne naba ae riiriki i buakoia rooro n rikirake ni boong aikai ni kaineti ma kaakibotu aika bati bwa a anaaki iai nanoia, ike a a kaotiota te karitei ao te aki karinerine ma n iangoia bwa te bwai ae raoiroi.

Ma iai riki bwaai tabeua aika a na iangoaki aika aki rangi ni kangaanga aroni kaaitaraia n te tai naba are ko a ota iai bwa e na kanga n rotaki natim ae tebwi tabun ana ririki. Ti na nori katoto tabeua.

E korea ae kangai te abotoro Bauro: “Ngke te teei ngai, ao I taetae n aron te teei, ao n iango n aron te teei, ao ni babaire n aron te teei. Ma ngkai I a mwaane, ao I a  kaaki aroaro n ataei.” (1 I-Korinto 13:11) N aron ae kaotaki n ana taeka Bauro aikai, a kaokoro n iango ataei ao ikawai. N te aro raa?

A kona n iangoia ataei bwa a eti ke a bure bwaai ni kabane. Ni kaitaraan anne, a rabakau riki ikawai n atai nanoni baika a kakawaki aika aki rangi ni mataata ao ni karaababai aia iango n te aro are a a kaotinakoi aia reke ke a karaoi aia motinnano. N te katoto, a kona ikawai n rinanoni baika a eti ao aika bure ni kaineti ma te bwai ae a karaoia ao n iangoa aron rotakia tabemwaang iai. A taneiai n iaiango n aron anne. Ni kabotauaia ma ataei aika tebwi tabun aia ririki, a boou nakon anne.

A kaungaaki rooro n rikirake man te Baibara bwa a na karikirakea ‘wanawanaia.’ (Taeka N Rabakau 1:​4, BG) Ni koauana, a kaumakaki Kristian ni kabane n te Baibara bwa a na kabongana ‘wanawanaia.’ (I-Rom 12:​1, 2; I-Ebera 5:14) Ma e ngae n anne, n taai tabetai kabonganaani wanawanan natim ae tebwi tabun ana ririki n te aro ae aki eti, e kona ni kairia bwa e na kauntaeka ma ngkoe ni bwaai aika aki rangi ni kakawaki naba. * Ke e kona n taekina nakoim te bwai are e teretere raoi iai te iango ae aki eti. (Taeka N Rabakau 14:12) Ko na kanga ni kamataataa nakoina ngkana e riki anne n oneani mwin are ko na kauntaeka?

Te taeka ni kauring: Ngkana ko kaetieti ma natim ae tebwi tabun ana ririki, tai iangoia bwa ko na kaotiko ae eti are ko taekinna. E ngae ngke e taraa n aki butimwaea am taeka natim anne, ma tao e na bati riki ae e ongoraei ao n ururingi nakon are ko kantaningaia ke e na boni kaota kairuana. Tai mimi bwa i nanoni boong ake imwina riki e na manga butimwaea am iango n te aro are e na taekinna bwa oin ana iango.

“N taai tabetai I kauntaeka ma natiu te mwaane ibukini bwaai aika uarereke, n te katoto, ibukin te aki bakatae ke kaenaenaani mwaanena ae uarereke. Ma n angiin te tai, e taraa n ae e tangiria bwa N na titirakinna ibukin te baere e iangoia ao ni kaotia bwa I ota ao ni kangai: ‘A a ngaia bon anne te kangaanga’ ke ‘Ngaia anne te bae ko iangoia.’ I ururing rikaaki bwa ngke arona bwa I a kaman taekin taeka akanne, tao ti kona n totokoi angiin ara kauntaeka.”​—Kenji, Tiaban.

Te itera ae kakawaki riki teuana ibukini kaikawaan te rooro n rikirake boni katauraoana nakon te tai are e nang kitana iai mwengana ao ni kona n tei i aoni waena. (Karikani Bwaai 2:24) E irekereke iteran te mwakuri anne ma kinaakim ni kaineti ma kateim aika kakaokoro, am koaua ao aroaroni maium. Ngkana e kaitaraaki ma kaririana ni karaoa ae bure te ataei ae tebwi tabun ana ririki are e a tia ni motinnanoa aroarona ibukini kinaakina, e kona ni karaoa ae bati riki nakon are e na iangoi mwini baike e karaoi. E kona naba n titirakinna i bon irouna ni kangai: ‘Te aeka n aomata raa ngai? Baikara aroaroni maiu ake I kaotiotii? Tera ae na karaoia te aomata ae kaotiotii aroaroni maiu akanne ni kaineti ma te kangaanga aei?’​—2 Betero 3:11.

E taekinaki n te Baibara rongorongon Ioteba ae te rorobuaka n ataei are e motinnanoa aroarona ibukini kinaakina. N te katoto, e kaeka ni kangai Ioteba ngke e kairoroaki irouni buuni Botiba bwa e na wene n taanga ma ngaia: “N na iranna iai ni karaoa te bure ae ababaki aei, ma ni bure nakon te Atua?” (Karikani Bwaai 39:​9, BG) E ngae ngke a tuai n anganaki tibun Iteraera te tua are e katabuaki te wene ni bure, ma e ataaki ana iango te Atua iroun Ioteba ni kaineti ma te mwakuri anne. Ma ae nanonaki riki n taeka aika “N na iranna iai,” e a bon tia n iango n aron ana iango te Atua ae iteran naba kinaakina.​—I-Ebeto 5:1.

E kona naba natim ae tebwi tabun ana ririki ni karikirakea aroni kinaakina. E raoiroi aei bwa a kona ana koaua ni buokia ibukini kaririakina mairouia tabonrorona ao n rawa nakoia. (Taeka N Rabakau 1:​10-15) N te itera are teuana, e kona kinaakina anne ni kairia bwa e na tei ni kaaitarako. Ngkana anne ae riki, tera ae ko na karaoia?

E aki tii karikirakeaki kinaakim ae irianaki n te onimakinaki ma e karekei naba kakabwaia. Ni koauana e taekinaki n te Baibara bwa a aki riai Kristian n tiku n aroia ataei ake a “uouotaki kaanga n naao ao ni katiotioaki n reirei aika ai aron taian ang.” (I-Ebeto 4:14) Ngaia are kariaia ao kaungaa natim ae tebwi tabun ana ririki bwa e na karikirakea kinaakina ae irianaki ma ana iango aika nene.

“Ngkana I tuangia natiu aine bwa I tatauraoi n ongora irouia, ai aron ae a kukurei n rinanon au iango e ngae ngke e kaokoro ma aia iango. I taraia raoi bwa N na aki kairoroia bwa a na butimwaea au iango ma I kaungaia bwa a na karaoi oin aia iango.”​—Ivana, Czech Republic.

N aroia ataei aika uarereke, iai tabeman ataei ake tebwi tabun aia ririki ake a tia n rabakau ni kona ni kaokioka taekinan te bwai ae riki ao n iangoia bwa e na mamaara aia kairiri aia karo. Taratara raoi ngkana anne ae riki n angiin te tai ni mwengam. E ngae ngke e na toki marakin atum man iranakina, titeboo ma e reireinaki natim anne bwa e kona n reke te baere tangiria ngkana e kauntaeka. Tera bwainnaorakiana? Kakairi n ana taeka n reirei Iesu ae: “Atonga Eng ao nanona Eng, ao ami Tiaki nanona Tiaki.” (Mataio 5:37) A na aki rangi ni kani kauntaeka ma ngkoe ataei aika tebwi tabun aia ririki ngkana a ataia bwa e aki bibitaki am kaetieti.

Bwaina te wanawana n te tai naba anne. N te katoto, kariaia natim bwa e na kabwarabwaraa bukina ngkai e riai ni manga bitaki te kaetieti ibukin te tai are e a tia ni baireaki ni kaineti ma okiran te auti. Ni karaoan anne, ko aki tii kaririaki bwa ko na waekoa ni katoka te kauntaeka ma e teretere raoi bwa ko karaoa te kaetieti man te Baibara ae kangai: “E na ataaki [wanawanam].”​—I-Biribi 4:5.

Ni koauana, akea te karo ae kororaoi. E taekinaki ae kangai n te Baibara: “Ti bane n titibanako n taai aika bati.” (Iakobo 3:2) Ngkana ko ataia ae iai bukinam teutana n te kauntaeka, tai tabwara ma waekoa ni kabwaraa am bure nakon natim ae tebwi tabun ana ririki. Ko kaota te katoto ni kaineti ma te nanorinano ngkana ko kariaia bukinam ao e a kona natim ni karaoa anne naba.

“Imwin ara kauntaeka teuana ngke e a kerikaaki marakin nanou, I a kabwaraa au bure nakon natiu te mwaane n arou are I a waekoa naba ni mwangaingai. E buokaki iai bwa e na kerikaaki naba unna ao e a kai kakauongo irou.”​—Kenji, Tiaban.