Boni bokin rimoarimoa te Baibara. Ai maanra te boki aei? E moanaki korean te Baibara n te Middle East tao 3,500 te ririki n nako. N te tai anne ao e tautaekana Tiaina te utu ae kakannato ae te Shang, ao tebwina te tienture imwain teiraken te Aro ni Buddhist i Inria.—Nora te bwaoki ae “ Koaua Ibukin te Baibara.”

Ngkana iai te boki ae ibuobuoki nakoia aomata ao e manena ibukini kairiraia, e riai te boki anne ni kai ota ao n tonu raoi nakoia. Te Baibara bon aekan raoi te boki anne. Iai i nanona kaeka aika karaunano nakon titiraki aika rangi ni kakawaki ni kaineti ma te maiu.

N te katoto, ko a tia n iaiangoia bwa ‘Tera bukini menara ikai?’ E a tia te titiraki anne ni kaminoi nanoia aomata i nanon ririki aika nga ma nga ni karokoa ngkai. Ma e kona n reke kaekaana ni moani bokin te Baibara ae Karikani Bwaai ni moani mwakorona ake uoua. E taekinaki ni mwakoro akanne taai ake a ‘nang tibwa karikaki iai bwaai,’ ae birion ma birion te ririki n nako, ike e a karikaki iai ara iuniweeti, n ikotaki ma nna n itoi, taian itoi, ao ai te aonnaba. (Karikani Bwaai 1:1, BK) Imwina riki ao e a kabwarabwaraaki teutana imwin teutana aroni karikan te aonnaba bwa e na tau ni maekanaki, aron rikini baika maiu aika kakaokoro, ao ai moan rikin te aomata, n ikotaki ma bukini karikaia ni kabane.

Iai n te Baibara te reirei ni kairiri ae manena ae e na buokira n ara kangaanga ni katoabong. E kai ota te aba n te reirei ni kairiri anne. Ao e kai ota n itera aika uoua.

Te moan, te taetae ae kabonganaaki n te Baibara, e mataata, e aki karariki, ao e anainano. A aki kabonganaaki taeka aika raba nanoia ke a kaminonano n te Baibara, ma a kabonganaaki taeka aika kakawaki ke a irekereke ma baika ti atai. A kabwarabwaraaki reirei aika kangaanga, rinanon taeka aika ti atai nanoia.

N te katoto, e kabonganai Iesu kaikonaki aika bati aika kai ota aika irekereke ma maiuia aomata, n reireinia ao n ringi nanoia iai. Angiini kaikonaki aikai a kona n noraki n te kabwarabwara ae rangi n ataaki ae te Kabwarabwara i aon te Maunga, are e koreaki ni bokin te Baibara ae Mataio mwakorona 5 nakon 7. E taku te aomata temanna bwa bon “te kabwarabwara ae manena,” ao “e a aki kaminoi atura,  ma e na kairirira ao n tautau maurira.” Ko kona ni wareki mwakoro aikai i nanon tao 15 nakon 20 te miniti, ao ane ko na kubanako n norani kai otan ana taeka Iesu aikai ao anai nanoia.

Te anga teuana ae kai ota naba iai te Baibara, boni man reirei aika iai. Bon tiaki taiani karioiango ke otokaraki kanoana. Ma angiini kanoana n aron ae taekinaki n The World Book Encyclopedia, bon “taekaia aomata aika kakannato ao aika mangori” n ikotaki ma “aia kabokorakora, baika a kantaningai, kabwakaia, ao ai tokanikaia.” Ti kai karakini rongorongoia aomata ni koaua ake iai, n ikotaki ma baike a rinanoi, ao ti kai ota naba n reirei aika kakawaki mai iai.—I-Rom 15:4.

Ngkana ko na ota n te boki teuana e riai n tauraoi n te taetae ae ko rabakau. Ni boong aikai ao taraan ae e a tia n rairaki te Baibara n te taetae teuana ae ko rabakau, n aki ongeia bwa ko mena ia ke te ia ngkoe. Iaiangoi baika irekereke ma waekoan rikin anne.

Te raitaeka. E moani koreaki te Baibara n te taetae n Ebera, n Aramwaike, ao ni Kuriiti. Ngaia are a karako aika warekia. A a tia ni kabanea korakoraia taan raitaeka aika raoiroi nanoia, bwa e aonga ni kona n rairaki nakon taetae riki tabeua. Ti kakaitau n aia bekutata bwa e a rairaki ngkai te Baibara, ae bwanin ke n iterana teuana, n taetae aika tao 2,700. Ae nanona bwa e riaon 90 te katebubua mwaitiia aomata aika kona ni wareki tabeua mwakoron te Baibara n oin aia taetae.

Te boreeti. E moani koreaki te Baibara i aoni baika kai mauna, n aroni kunin te man ao te aroka ae te babirati. A riai koroboki aikai ni karauaki ni kaeweweaki bwa a aonga n aki kona ni bua. A rangi ni bobuaka katoton te Baibara aikai ao tii tabeman aika kona ni kabooi. Ma e riaon 550 te ririki n nako, ao e a korakora butanakon te Baibara man ana bwai ni boreeti Gutenberg. E katautauaki bwa e riaon nimaua te birion katoton te Baibara ae bwanin ke iterana teuana, ae e a tia n tibwatibwaaki.

Akea bokin te Aro ae kona ni kabotauaki ma te Baibara n itera aikai. E teretere bwa te Baibara bon te boki ae riai n ota te aba iai. Ma e ngae n anne, e kona ni kangaanga te ota iai. Ma bon iai te bwai n ibuobuoki. Ko na karekea ia? Ao ko na kangaa ni kakabwaiaaki iai? Noria n te kaongora ae imwina.