E IKAWAIRAKE Panayiota n te abamwakoro teuana n te Meriteranian. Ngke te roro n rikirake neiei ao e babane nanona n te waaki n tautaeka. Imwina riki ao e a riki bwa te tia koroboki ibukin te bwaatei teuana n te tautaeka, n te kaawa are e mamaeka iai. E ririaan auti naba ni karikirake ibukini boutokaan te bwaatei aei. Ma rimwi riki ao e a namakina te bwarannano. E korakora te inanonano, te kaiangatoa, te kauntaeka, ao te bakantang i marenaia kaain te bwaatei, e ngae ngke a arania i marenaia bwa raao ni beku.

E ikawairake Daniel i Ireland n te utu teuana ae a taua te Aro kaaina. Ma e kananokawaki bwa e aki toki n ururingi aroia taama ni mwamwanaa te aba, bwa a kokoro ni manging, a takaakaro n te mwane, a iraei taiani karemwangko, ma a rereireina teuaei bwa e na kabuekaki i moone ngkana e karaoa te bure.

E maan ni mwakuri Jeffery n iokinibwaian ao kaboonakoani bwaai ibukini kambwana ni kaibuke ake n te United Kingdom ao n te United States. E uringnga bwa a bati aomata ao kambwana ake e bitineti ma ngaiia, ake a babakanikawai ngkana a karaoa aia boraraoi ma aobitia man te tautaeka. A boni mwamwanaa te aba ao a kewe n aki akaka, bwa e tii kakawaki irouia reken aia boraraoi.

Ma e kananokawaki bwa e a korakora te mwamwanaa te aba. E a taabangaki ni boong aikai bwainan te mwamwanaa te aba n aia waaki nako aomata. E noraki n te waaki n tautaeka, n te waaki n te Aro, ao n te waaki ni bitineti. E bon tonu raoi bwa te taeka ni Kiribati ae “mwamwanaa te aba” e nako man te taeka ni Kuriiti ae nanona te tia taetae ke te tia kaotioti, ae n angiin te tai e kabongana te rabuna ni mata. Imwina riki ao e a manga kaineti te taeka aei nakon te aomata ae bita arona ni burebureiia iai tabemwaang ibukini karekeani baike e tangiri.

Te mwamwanaa te aba e kona ni kauekei namakin aika korakora i nanoia naake a rotakibuaka iai, n aron te rawawatannano, te un, ao te kairiribai. A na kona n titiraki ma te bwarannano ni kangai: “Te mwamwanaa te aba! E kona n toki?” Ti kakaitau bwa ti kakoauaa man Ana Taeka te Atua, bwa e na bon toki.

E kaotaki n te Baibara bwa bon tiaki aomata aika a moani kauekea te mwamwanaa te aba, ma bon te anera temanna. Ngkoangkoa ao Tatan te Riaboro, e kabongana te naeta bwa kaanga te rabuna ni mata ao ni karikia bwa kaanga te tia ibuobuoki, bwa e aonga ni bureburea te moan aine are Ewa. (Karikani Bwaai 3:1-5) Man te tai anne, ao a bati aomata ake a kakairi n te waaki anne, ao a bibitii aroaroia ni burebureiia  iai tabemwaang ibukini karekeani baika a tangiri.

Ngke a a moanna ni mwane te natannaomata ae Iteraera rimoa n te bwai ni kamwane ae te taromauri ae kewe ao ae mwamwanaa te aba, ao e okioki te Atua ni kauringia mwin aia waaki anne. E taku Iehova rinanon te burabeti are Itaia: “A kaaniai te botanaomata aei ma ni karineai ni wiia ma matanriaia, ma a kararoai nanoia mai Rou.” (Itaia 29:13, BG) Ngke a aki kan ongo ao e a kariaia taan tautaeka aika ianena te Atua bwa a na kamauna Ierutarem ao ana tembora, are nibwan aia taromauri tibun Iteraera. E kamaunaaki moa irouni Baburon n 607 B.C.E. ao e a kamaunaaki raoi iroun ana taanga ni buaka Rom n 70 C.E. E teretere bwa e na bon aki kariaia te mwamwanaa te aba te Atua bwa e na reitinako.

Ma a rangi ni kakawaki aomata aika bwabwaina te koaua iroun te Atua ao Natina are Iesu. N te katoto, ngke e a tibwa moana ana mwakuri ni minita Iesu ao e a kawaria naba Natanaera. Ngke e nora teuaei Iesu ao e a taku naba: “Ao bon taraa tibun Iteraera ni koaua ae akea te babakanikawai irouna.” (Ioane 1:47) E riki naba Natanaera, are e ataaki naba n arana ae Baretoromaio, bwa temanna i buakoia ana abotoro Iesu ake 12.—Ruka 6:13-16.

E kabanea ana tai Iesu ma taan rimwina ao e reireinia aroaro aika boraoi ma ana iango te Atua. A bon aki riai ni mwamwanaa te aba. E riki bwa te kauring aron Iesu n rangi ni kabuakakai aroia mataniwi n Aaro ni mwamwanaa te aba ake n ana tai. Nori tabeua aroaroia.

A kakaraoi aia mwakuri aika “raraoi” ni kan noraki irouia aomata. E taku Iesu nakoia taan ongora: “Tarataraingkami bwa kam na aki kakaraoi ami mwakuri aika raraoi i mataia aomata ni kan noraki irouia . . . n aroia taani mwamwanaa te aba.” E tuangia naba bwa a na anga aia bwaintangira n te aro ae “raba” ke n te aro n nanowanawana. A riai n tataro n te tabo ae raba, ao tiaki i mataia aomata. Ni karaoan anne, e oti bwa e nako raoi mai nanoia aia taromauri ao e na butimwaeaki iroun Tamana.—Mataio 6:1-6.

A waekoa ni kabuakaka. E taku Iesu: “Ko mwamwanaa te aba! Buuta moa te oka ane i matam, ao ko a tibwa kona n nora raoi aroni kanakoan te aneke mai matan tarim.” (Mataio 7:5) E boni mwamwanaa te aba te aomata ae tataekini kairuaia tabemwaang ao e aki tarai kairuana aika bati. Bwa ni koauana, “a bane ni bure aomata ao a bane ni kabwaka ni kaotiotii aroaron te Atua aika moanibaa n raraoi.”—I-Rom 3:23.

A kaikoi iango aika buakaka. N te tai teuana ao a a kawara Iesu taan rimwia Baritaio ma Erote ma aia titiraki ibukin te roo n rabwata. A taetae ni karang ma n taku nakoina: “Te tia reirei, ti ataiko bwa ko bwabwaina te koaua ao ko angareirei i aon ana kawai te Atua n te koaua.” Ao imwina a kataia ni kamwanea ngke a kangai: “E riai te anga te roo n rabwata nakon te Embera n Rom ke e aki?” E kaeka Iesu ni kangai: “E aera ngkai kam kataai, ngkami aika taani mwamwanaa te aba?” A bon tau n aranaki iroun Iesu bwa taani mwamwanaa te aba, bwa a bon aki kan ataa te kaeka ma a kani “kamwanea n ana taeka.”—Mataio 22:15-22.

E rangi ni korakora bwainan te koaua ao te aki babakanikawai ni moan tein te ekaretia ni Kristian ni Bentekota 33 C.E. A boni kakorakoraia Kristian ni koaua ni katoka te anua ae te mwamwanaa te aba. N te katoto, e kaungaia raona ni Kristian Betero, are temanna i buakoia abotoro ake 12, bwa a na ‘kaitiakiia n aia ongeaba n te koaua ao a na itangitangiri n tari.’ (1 Betero 1:22) E kaumakiia raona ni beku te abotoro Bauro bwa a na kaota “te tangira ae nako man te nano ae itiaki, ao mani mataniwin te nano ae raoiroi, ao man te onimaki ae aki mwamwanaa te aba.”—1 Timoteo 1:5.

A teimatoa naba ni mwaaka ni boong aikai aia reirei ake n te Baibara Iesu ma abotoro, n aron are n te moan tienture. E korea ae kangai te abotoro Bauro: “E maiu ana taeka te Atua ao e mwaaka ao e kakang riki nakoni kabaang aika uaitera wiia, ao e ewaewa ni kaota kaokoron taraan te aomata ma are i nanona,  ao taian toma n ri ma kanoaia, ao e kona n atai baike e iangoi te nano ma baike e kantaningai.” (Ebera 4:12) A a tia ni buokaki aomata aika bati bwa a na tannako man te mwamwanaa te aba ao ni maiuakina te koaua, man ataakin ana reirei te Baibara ao aia kakorakora ni maiuakin. Nori rongorongoia aomata ake teniman ake a moan taekinaki.

E bitaki maiuni Panayiota imwini butimwaean te kakao nakon Aia Tabo n Taromauri Ana Tia Kakoaua Iehova. Akea ae baka n raoiroi ibukin anaakin nanoia aomata. E taku neiei: “I nora iai te tangira ni koaua ao tabeakinaia raoi aomata, ae te bwai ae I tuai man nonoria i nanon ririki ake I mwakuri iai n te tautaeka.”

E a moana ana reirei n te Baibara Panayiota ao n rikirake nakon te bwabetito. E riki anne 30 te ririki n nako. E taku ngkai neiei: “I a ataia ae e boni bongana maiu, tiaki ngke I riaan auti ni boutokaa te bwaatei teuana, ma boni ngke I a moana uarongorongoan Ana Tautaeka n Uea te Atua, ae tii ngaia ae e kona ni kataabangaka bwainan te eti n te aonnaba.”

E noraki naba rikiraken Daniel i nanon te ekaretia ike e a anganaki iai mwioko tabeua. Tabeua te ririki imwina, ao e a karaoa ae kairua ike e a karawawataa iai mataniwin nanona. E taku teuaei: “I uringi waaki ni mwamwanaa te aba n au Aro are mai mwaina, ao I taku bwa ai akea riki au anga ma N nang riai ni kerikaaki mani mwiokoau. I aki kona ni kariaia ae N na mwamwanaiia raao ni Kristian n aroarou.”

Imwin tabeua te tai ni kekeiaki, ao e kakukurei bwa e a manga kona ni mwiokoaki Daniel ma mataniwin nanona ae raoiroi, ao e a manga kukurei ni butimwaei mwioko n te ekaretia. Te aroaro ae bwainan te koaua bon te anua ae riai n reke irouia aomata aika toro iroun te Atua n aki mwamwanaa te aba. A rabakau ni “buuta moa te oka” mai mataia imwain ae a ‘kanakoa te aneke’ mai matan tariia.

E taku Jeffery, are e kabanea maiuna n te waaki ni bitineti: “Ngke e a rikirake au atatai n te Baibara, ao I a ataia ae I a aki riai n riki bwa te tia kaboonakoi bwaai ae mwaatai ma ni baitii, ae tatauraoi ni kewe tii ibukin reken ana boraraoi. E a rotaki mataniwin nanou ni kibun te Baibara ae Taeka N Rabakau 11:1, (BG) are kaotia nakoira bwa ‘te bwai n tau rawawata ni kewe bon te bwai ae bati n ribaki iroun Iehova.’” Eng, e boni kaokoro Jeffery ma naake a tabeka te titiraki ibukin te roo n rabwata nakon Iesu, bwa teuaei e a rabakau ni kaotiota raoi te koaua nakoia raona ni Kristian ao aika tiaki naba kaain te onimaki.

A kakorakoraia ngkai mirion ma mirion Ana Tia Kakoaua Iehova ni katobibia te aonnaba ni maiuakini reirei man te Baibara. A teimatoa ni kakorakoraia ni “karina te aroaro ae boou ae karaoaki ni kaineti ma nanon te Atua ao e boraoi ma te itiaki ni koaua ao te kakaonimaki.” (I-Ebeto 4:24) Ti kaungako bwa ko na ukeria bwa antai Ana Tia kakoaua Iehova, tera aia koaua, ao a na kangaa ni buokiko n reiakina ana berita te Atua ni kaineti ma te waaki ae boou n te aonnaba, ike e nang “mena iai te raoiroi” ao ai akea te mwamwanaa te aba.—2 Betero 3:13.