1. Jìhóvà ólò ẹ̀b gbò e bà kilmà kpá ló kẽ naa vàẹ? Baatẽ́.

JÌHÓVÀ ólò vùlè gbò e bà kilmà kpá ló kẽ. Áá gbò e bà palàge kìlmà kpá ló kẽ ní e bàé láá ié kà lé gbaa ló kilma ló Jìhóvà ẹ. Sõò, “à ólò kil kpã́á aa ló gbò e bà dalà kpá ló boo.” (Ps. 138:6) Dénè bẹ̀ì ólò gbĩ́ gè naa nú ea léémá Jìhóvà vaá dé kpéè ló a vulè, boo béè vó, à dú bíi kọ é nó gè kìlmà kpá ló kẽ.

2. Éé ní eé nó mm̀ nakà kpò nònùí ẽ́?

² Mm̀ nakà kpò nònùí, èé áálá taà kà bíb ea kọ́ọ̀: (1) Éé ní ea dú kìlmà kpá ló kẽ ẽ́? (2) Éé ní ea náa vaá à dú bíi kọ é nó gè kìlmà kpá ló kẽ ẽ́? (3) Mókà gbò dìtõ̀ò ní ea é láá naa kọ é gá kìlmà kpá ló kẽ ẽ́? Dì belí bé eé beè mòn naa, tṍó e íè dùm kìlmà kpá ló kẽ, è náà kọọ̀ nyíè Jìhóvà á ẹẹ vaá à ólò dọ̀ bélè nèi.—Pró. 27:11; Àìz. 48:17.

3. Éé ní ea dú kìlmà kpá ló kẽ ẽ́?

³ Kìlmà kpá ló kẽ dú kìlmà bùlà kẽ nè ge kọ nen náa íe dùm gááva àbèè ẽ́égã. Kpá Káí zógè kọọ̀ neǹ kìlmà kpá ló kẽ ólò ẹ̀b kọọ̀ Jìhóvà Bàrì bọọ elìè ẹlẹ vaá nvèè kpíí ló dọ̀ dõòna gbò. Nen ea kilmà kpá ló kẽ ólò dã́tẽ́ ló kọọ̀ dõòna gbò bọọlìè elìè ẹlẹ mm̀ sìgà sĩ́deè.—Fíl. 2:3, 4.

4-5. Éé ní ea náa vaá èé láá kọọ̀ sìgà gbò e bà sẹlẹ ló kọ bà kilmàè kpá ló kẽ náa aa deè kìlmà kpá ló kẽé?

⁴ Sìgà gbò ólò sẹlẹ ló kọ bà kilmàè kpá ló kẽ. Àé láá dú kọọ̀ kẹ́ẹ ólò bọ̀ọ̀gẹ̀ sií va. Àbèè kọ bà ólò fã̀ dẽè dõòna gbò boo béè kọ ba tẹ̀ nè ba kà beè noòmà va kọ bàá naa vó. Sõò bàé láá dú gbò e bà ólò palàge dàlà kpá ló boo. Pọ́ì ńkem̀ tṍó, nú e bà dú ólò gbóó dọ bàlà kẽ.—Lúùk 6:45.

 ⁵ Boo dõòna bá, níí náa tõó dọ̀ kọọ̀ gbò e bà íe agẹló vaá kọ́ nú ea dú ba bùlà dú gbò dàlà kpá ló boo. (Jọ́ọ̀n 1:46, 47) Sõò gbò e bà náa ólò siiá kẹ́ẹ á ié ọ̀ẹ̀ dẽe kọbé bà náa dẹẹ̀a boo ba nyìmànù. Kọbèè kẹ́ẹ ólò siíi àbèè náa ólò siíi, dénè bẹ̀ì íè ge piìga boo gè kìlmà kpá ló kẽ.

6. Dì belí bé e 1 Kọ́rìnt 15:10 zógè naa, éé ní eé láá nó lọl ló nu dòòmà bá Pọ́ọ̀l ẹ?

⁶ Bugi togó boo nu dòòmà bá neǹ tóm Pọ́ọ̀l. Jìhóvà beè palàge túe siimá tóm mm̀ ge nvèè ãa-ãa bõ̀ònatõ̀ò mm̀ kele-kele bon. Àé láá dú kọọ̀ a beè sí gã́bug tóm mm̀ ge kọ́ kpẹ̀a èlmà dénè na gbò tóm e ba beè di ló Jíízọ̀s Kráìsta. Sõò, Pọ́ọ̀l náa beè bugi togó kọọ̀ ẹlẹ lée elìè pá a vígà. A beè kìlmà kpá ló kẽ vaá kọọ̀: “Nda ní e a dú nen e a kil kẽ zẹ̀ẹ̀ dénè gbò e Jíìzọ̀s lẹẹlà e—kà sĩ́ náa bọ́ ló kọ bà á kolí nda nen e Jíìzọ̀s lẹẹlà, boo bée kọ nda beè biigè ló bõ̀òna ló Bàrì.” (1 Kọ́r. 15:9) Tṍóá, Pọ́ọ̀l beè gbóó kọọ̀ lé gbaa ló e ẹlẹ íèè kilma ló Jìhóvà náa dú boo béè gbò lé kpãa àbèè tóm ea síè, sõò boo béè kọọ̀ Bàrì íèe sàn nyíe ló. (Bugi 1 Kọ́rìnt 15:10.) Pọ́ọ̀l dú nen ea beè nè kà lé nu dòòmà bá mm̀ ge kìlmà kpá ló kẽ. Tṍó e ẹlẹ beè emí kpá má pá Kọ́rìnt, náa beè ẽegã́ boo a bá, bã̀àna tṍó e sìgà gbò e ba beè di mm̀ bõ̀ònatõ̀òa beè ló bel uúé boo!—2 Kọ́r. 10:10.

7. Mósĩ́ deè ní e vígà págbálà e gbò nen palàge nyimáe ló deè nieí beè zogè kọ à kilmàè kpá ló kẽ ẽ́?

⁷ Nõ̀òtẽ́ ea kil ló Vígà Karl F. Klein, ea beè dũunà Gbò Ge Tulè Tóm, beè siè kpóó ló gã́bug gbò gyóòlo Jìhóvà. Mm̀ nòòtẽ́ ea kil ló a dùm, Vígà Klein kilmà kpá ló kẽ mm̀ ge ló kà kà bel ea kil ló gã́bug gbò nu e náa beè láá naanìè nè gbò tã̀àgã̀ ea beè íèè mm̀ dùm. Dì  belí nu dòòmà bá, a beè pììga boo gè kọ́ kpẹ̀a aa tọ dọ tọ túá tóm mm̀ gbáá 1922. A beè tàvàlàẹ́ ló naa ní e náa beè kọ́ná kpẹ̀a mm̀ nú ea é láá dú bàà gbáá. Dõòna tṍó, tṍó ea géè sí tóm Bẹ́tẹẹ̀l, ene kà vígà págbálà beè lelée dee bá, sõò a beè ká súng gbẹẹ́ m-méé nyòòmà vígàí mm̀ gã́bug tṍó. Nagé, a beè ié kom bùlà, sõò a beè tà. Sõò, a beè ié gã́bug tóm nè nèà deè ea ẹ́ẹ̀lẹ̀ẹ nyíe. Zẹ́ẹ́ na doomà dẽe ló íb kìlmà kpá ló kẽ ea beè tú bá vígà e bà palàge nyimáe lóí gè láá taaá ló kọ́ gbò a ọ́ọ́-ọọ! Gabug vígà págbálà nè pábia ólò kẽ̀èa boo Vígà Klein nè ge kọ a beè ló kà kà bel mm̀ nòòtẽ́ ea kil ló a dùm. *

8. Mósĩ́ deè ní e 1 Pítà 5:6 nveè bá nèi kọ é nyimá kọọ̀ kìlmà kpá ló kẽ ólò ẹẹlẹ̀ nyíè Jìhóvà ẹ?

⁸ Kà pọ̀bkà nú ea náa vaá è kìlmà kpá ló kẽ dú kọọ̀ à ólò leemá Jìhóvà. Neǹ tóm Pítà beè naa kọ é palàge dã́tẽ́ ló níí. (Bugi 1 Pítà 5:6.) Kpá ea kọlà Come Be My Follower baatẽ́ nú e Pítà beè kọ̀ tṍó ea kọ́ọ̀: “Dàlà kpá ló boo dì belí pọ́lọ́ biè. À ólò màn kà agẹbá pọ́lọ́ nu. À dú láb ea ólò naa kọọ̀ kọ̀láá bé e nen íe tál naa, á dú zọ̀là pọ́ì kèsĩ́ Bàrì. Boo dõòna bá, kìlmà kpá ló kẽ ólò naa kọọ̀ Jìhóvà á tú bã̀àna nen e gbò nen ẹb kọ à kil kẽ siimá tóm. . . . Nyíè [Jìhóvà] é palàge ẹẹ́ ní ló, be ò kilmà kpá ló kẽ.” * Kà lé nu e beele é láá naa dú gè naa kọọ̀ nyíè Jìhóvà á ẹẹ.—Pró. 23:15.

9. Éé ní ea náa vaá à ólò leemá dõòna gbò ge tõo bã̀í ló be è kìlmà kpá ló kẽé?

⁹ Gbá ló gè kọ à ẹ́ẹ̀lẹ̀ nyíè Jìhóvà, è ólò ié gã́bug bélè tṍó e kilmà kpá ló kẽ. Be è kilmà kpá ló kẽ, àé léémá dõòna gbò ge bã̀í kpàn. Kọbé è palàge dã́tẽ́ ló nú ea náa vaá à dì naa vó, ni bugi togó boo nu ea kil ló íb gbò ea ólò leemá ni gè zọ̀ naaá nu. (Máát. 7:12) Náa ólò bọ̀ọ̀gẹ̀ leemái ge zọ̀ nen ea ólò gbĩ́ kọọ̀ dõòna gbò á naanìè áá nú e ẹlẹ kọ́ naaá nu, àbèè ge zọ̀ nen e bè náa ólò tú lọ̀ọ̀gà bug dõòna gbò naaá nu. Sõò è ólò dé kpéè ló gè di ló pá bẹẹ vígà e bà ‘vulè ene dì belí pá vígà mm̀ Kráìst, tó sàn ene, vaá kìlmà kpá ló kẽ nè ene.’ (1 Pít. 3:8) Be è tõo bã ló íb gbò e bà dì naa vó, bàé láá tõo bã̀í ló nagé—be à gá náa vaá è kilsĩ́ gè kìlmà kpá ló kẽ.

10. Éé ní ea náa vaá à ólò valí ló gbò kìlmà kpá ló kẽ ge ĩ̀ìmà tã̀àgã̀ mm̀ dùm ẽ?

¹⁰ Ge kìlmà kpá ló kẽ ólò naa kọ nu á valíí ló. À dú kà kà kọọ̀ èé láá mòn  àbèè ge tení bá nú ea tõóí ló kọ náa lelà. Méné Sólomòn ea beè nyimá nuá beè kọọ̀: “Nda moǹ kọọ̀ gbò gyóòlo di ĩ́ìtẽ́ boo nom̀ tee sõò gbò nvín méné gé kyãamà tọ belí gyóòlo.” (Ẹ̀klì. 10:7) Sìgà tṍó, bà náa ólò lèèlà gbò e bà íe kalì ge naamá nu. Vaá sìgà tṍó gbò e bà náa ié kalì ge naamá nu ní e bà ólò bọ̀ọ̀gẹ̀ lèèlà ẹ. Kọ̀láá bé ea dì naa, Sólomòn beè kọọ̀ à bọ́ló kọ é tú bé e mon naa vaá é gá tãagẽ bẹẹ bùlà kilma ló bé e nu meàí ló naá mm̀ dùm. (Ẹ̀klì. 6:9) Be è kilmà kpá ló kẽ, àé válií ló gè láá tõó bá dìtõ̀ò e kpeè sĩ́ ló mm̀ dùm—ea tõóí ló kọ náa lelà.

11. Éé ní ea bọ́ló kọ é naa tṍó e bà duulài bá deè tṍ ẽ́?

¹¹ Èé láá zogè kọ è kilmàè kpá ló kẽ buù dee. Nee sìgà gbò nu dòòmà báí. Tṍó e bà néi dùùlà bá deè tṍ. Gã́bug tṍó, à ólò bọ̀ọ̀gẹ̀ dú bíi kọ é kìlmà kpá ló kẽ tṍó e náà nu e bè náa lelà. À dú bíi kọ é kẽ̀èa boo kọọ̀ besĩ́ nen kálá dùùlai bá deè tṍ, àé láá dú kọọ̀ e náà nu e bè náa lelà gã́bug tṍó èlmà bé e nyímà naa. Tṍó ea meà naa vó, be nen gbóó dùùlài bá deè tṍ, à ólò láá tàvàlàí ló gè tú dùùlà bá deè tṍá. È ólò láá gbẹ́ nená àbèè bá ea lóómá bel nèi. Sõò be è kilmà kpá ló kẽ, èé piigà boo gè labví láb ea bọ́ló.

12. Éé ní e nóò lọl mm̀ kpá Próvẹẹ̀b 27:5, 6, ea kil ló nú ea náa vaá à bọ́ló kọ nyíéi á ẹẹ ló nen ea néi dùùlà bá deè tṍé? Ne nu dòòmà bá.

¹² Nyíè nen ea kilmà kpá ló kẽ ólò ẹẹ tṍó e bà duulàẹ bá deè tṍ. Dì belí nu dòòmà bá: Zẹ́ẹ́ na dòòmà dẽe ló kọ ò diè nònù. Tṍó eo ni zọ gã́bug nen loá sọ́l lọ̀l, enè nen à gbóó kolí ni kilma kpògà kẽ vaá kọ́ nè ni kọọ̀ nu dì ní ló dáa. Tọ́ọ̀ kà bàà-bàà bùlà á gé ló, kẹ́ẹ é íè ge sií ni. Sõò é kọ nyíé ni náa é ẹ́ẹ kọ à kọ́ẹ̀ neè ni? Kàsĩ́, à gáè beè palàge léémá ni be dõòna nen beè vàlẹ̀ bá kọ́ nè ni boo tṍó! Mm̀ tẽ̀ènè sĩ́ deèá, à bọ́ló kọ é kìlmà kpá ló kẽ vaá nyíéi á ẹẹ tṍó e ene kà vígà págbálà àbèè pábia néi dùùlà bá deè tṍ tṍó e íe bíi ló. Èé ẹb nakà nen naamá bẹẹ kóò, níì neǹ ọ́b nì.—Bugi Próvẹẹ̀b 27:5, 6; Gàl. 4:16.

13. Mósĩ́ deè ní eé láá zogè kọ è íèe dùm kìlmà kpá ló kẽ tṍó e dõòna gbò íe nèà deè ge sí tóm mm̀ bõ̀ònatõ̀ò ẽ?

¹³ Tṍó e dõòna gbò íe nèà deè ge sí tóm. Ene kà neǹ kànen ea bée kọlà Jason beè kọọ̀: “Tṍó em monì tóm e bà ne dõòna gbò, m̀ ólò bugi togó kọọ̀ éé ní ea náa vaá bà náa ne nda ẹ́.” É kọ à íe tṍó e olo beè bugi togó naa vó? Náa dú pọ́lọ́ gè “ié tàn” ge sí gã́bug tóm nè Jìhóvà.  (1 Tím. 3:1) Kọ̀láá bé ea dì naa, èé íè ge palàge kpènà bé e bugì togó naa. Be née ọ́ẹ̀ dẽe, dùm dàlà kpá ló boo é láá bã̀í m. Dì belí nu dòòmà bá, neǹ vígà págbálà é láá dààmà togó gè bugi togó kọọ̀ áá ẹlẹ ní ea simìè tùlàẹ̀ ge sí enè íb tóm mm̀ bõ̀ònatõ̀ò ẽ. Àbèè kọọ̀ vaà neǹ vígà é láá bugi togó kọọ̀, ‘Ńdáà dóm palàge sìm tùlà ge sí tómá èlmà nakà vígà págbálàa!’ Vóà naa, be à gá náa vaá è palàge ié dùm kìlmà kpá ló kẽ, èé kin nyómá dàlà kpá ló boo.

14. Éé ní eé láá nó lọl ló bé e Mózìs beè labví láb naa tṍó e dõòna gbò íe nèà deè ge sí tóm ẽ́?

¹⁴ Èé láá nó nu lọl ló bé e Mózìs beè labví láb naa tṍó e dõòna gbò beè ié nèà deè ge sí tóm. Mózìs beè palàge nvèè ka ló a tóm gè tulè zivèkà dó Ízràẹ̀l. Sõò tṍó e Jìhóvà náa kọọ̀ dõòna gbò á láá zọ̀ Mózìs sí tóm ea géè sìa, a beè labví láb naa vàẹ? Náa beè bẹ́ nyíe. (Nóm. 11:24-29) A beè kìlmà kpá ló kẽ vaá sọ̀tọ́ deè kọọ̀ dõòna gbò á nveenìè bá neèe mm̀ ge beelá bel zẹ̀ẹ̀ gbòa. (Ẹ́xọ. 18:13-24) Níí beè leé ló pá Ízràẹ̀l boo béè kọ ba beè gbóó ié gã́bug gbò bèèlà. Níí zógè kọọ̀ Mózìs géè gbĩ́ nú ea é léé ló gbòa èlmà ge ié gã́bug dọ̀. Níà kà lé nu dòòmà bá nèà beele! Èé kẽèa boo kọọ̀ be è gbĩ́ì kọ Jìhóvà á túi siimá tóm, kìlmà kpá ló kẽ palàge bọọ èl ge ié kalì. Náa kal ló béè kọọ̀ “Jìhóvà di kà gbàn deè, à ólò nvèè kpíí ló gbò e bà kilmà kpá ló kẽ.”—Ps. 138:6.

15. Mósĩ́ deè ní e dìtõ̀ò sìgà pá vígà a nyááá ẽ́?

¹⁵ Tṍó e bà kọ́ ó sí dõòna kà tóm. Gbò gbáá ea kil nvéeá, gã́bug gbò vígà págbálà nè pábia e bà ni tú gã́bug gbáá fã̀àmà Jìhóvà beè sí dõòna kà tóm ea dú kele ló ní e bà géè sì. Dì belí nu dòòmà bá, mm̀ gbáá 2014, bõ̀ònatõ̀ò Jìhóvà beè lọ̀l nòònù ge kùdẽe ló dístrìkt kẽ, boo béè vó, ba beè gbóó kọ gbò vígàa nè ba gbò va á sí dõòna kà tóm. Áá kà mm̀ gbááá nagé, bõ̀ònatõ̀ò beè tenmá nágé kọọ̀ tṍó e nen  ni tóólá 70 gbáá, náa é láá siná tóm dì belí nen ea gé kudẽe ló sékiùt. Vaá vígà págbálà ea ni tóólá 80 gbáá náa é síná tóm dì belí nen ea gé bṍónè ló gbò kànen mm̀ bõ̀ònatõ̀ò. Nagé, gã́bug gbáá ea kil nvéeá, ba beè kọọ̀ gã́bug gbò e bà géè sí tóm Bẹ́tẹẹ̀l á dú gbò gyà deèsĩ́ tóm kọ̀ kpẹ̀a. Ba beè kọ nágé kọọ̀ sìgà gbò á aa ló gè tú dénè ba tṍó siimá tóm nè Jìhóvà boo béè zọ̀ kpá ló, tóm gè ẹ̀b nú ea kil ló pá ba tọ e bà di be, àbèè boo béè dõòna kà nu.

16. Mósĩ́ deè ní e pá bẹẹ vígà págbálà nè pábia beè kìlmà kpá ló kẽ tṍó e bà dìtõ̀ò nyááá ẽ́?

¹⁶ À dú kà kà kọọ̀ a beè tavala ló gã́bug gbò vígà págbálà nè pábiaí gè tõó kèbá gbò nyààaí. Gbò e bà kọ́ bàá sí dõòna kà tóm beè palàge vùlè tóm e baa ni tú gã́bug gbáá siimáá. Nyíè sìgà gbò vígàí ólò palàge bììlà tṍó e bà nyááná ba tóm. Tṍó e tṍó téní, a beè gboó ọ̀ọ̀là va ló. Ló éé? Kà pọ̀bkà nú ea beè nvèè bá nè va dú ba vùlè kilma ló Jìhóvà. Bà nyímá kọọ̀ ba beè kinìè lóó neè Bàrì—níì boo béè ge ié sò bée, àbèè enè íb tóm nì. (Kọ́l. 3:23) Nyíé va ẹ́ẹ kọ ba beè kìlmà kpá ló kẽ vaá sí tóm nè Jìhóvà mm̀ kọ̀láá sĩ́ deè. Ba beè tú “dénè nu e a [tãagẽ́ va gbẹẹẹ́] bá,” boo béè kọ bà nyímá kọ à gé bulàẹ̀ nú ea kilìè vá ló.—1 Pít. 5:6, 7.

17. Éé ní ea náa vaá nyíéi à ẹẹ kọọ̀ Moǹ Bel Bàrì síèi kpóó ló kọ é kìlmà kpá ló kẽ ẽ́?

¹⁷ É kọ nyíéi náa ẹ́ẹ kọọ̀ Kpá Káí síèi kpóó ló kọ é kìlmà kpá ló kẽ? Tṍó e kilmà kpá ló kẽ, à ólò leemá dõòna gbò ge bã̀í ló vaá à ólò dọ̀ bélè nèi. À ólò naa kọ á valíí ló gè emá gbò tã̀àgã̀ ea di mm̀ dùm. Ní ea palàge bọọ dú kọọ̀, à náa kọ é palàge tõo bã ló bẹẹ Tẹ̀ ea di káála. Nyíéi palàge ẹẹ kọọ̀ náa kal ló béè kọọ̀ ẹlẹ ní ea dú “Nen Ea Palàge Bọọ Lọ̀l Vaá À Lee É,” à ólò nvèè ka ló pá a gyóòlo e bà kilmà kpá ló kẽ!—Àìz. 57:15.