O Beè Nyimá Gé?
É kọọ̀ gbò e ba beè di mm̀ tṍó e bà géè emí Kpá Káíá beè olòó tú víl ea kọlà papyrus naamá faà sĩ́ múú?
Víl ea kọlà papyrus
GBÒ nen beè palàge nyimá kọọ̀ kpá e bà tú papyrus naamá ní e pá Íjèpt deè kéléá beè olòó emí nú dẽe ẽ́. Pá Gríìs nè pá Róm̀ beè olòó emí nágé nú dẽè kpá e bà tú papyrus * naamá. Gã́bug nen náa beè nyimá kọọ̀ níì áá gè tú papyrus naamá kpá gè emí nú dẽe ní e ba beè olòó naaá ẽ́ nì, sõò ba beè olòó naamá nágé faà sĩ́ múú.
Bàà kà faà sĩ́ múú e ba beè tú papyrus naamá ea di mm̀ kiẽ́e e pá Íjèpt ólò lì nen
Nú ea é sígá ló 2,500 gbáá ea kil nvéeá, neǹ kọ́ọ̀ bùlà Bàrì Àìzáíà beè emí kọọ̀, Gbò e bà di “bálá sĩ́ pene Ìtiópìà” beè lẹ̀ẹ̀là “gbò nen nvee mm̀ faà sĩ́ múú e bà tú papyrus naamá tenmá sĩ́ pene.” Tṍó e tṍó téní, neǹ kọ́ọ̀ bùlà Bàrì Jèrèmáíà beè gbẹẹ́ sĩ́ kọọ̀, tṍó e pá Mídìà nè pá Pésìà é bã́ Bábilọ̀n, bàé tẹ́lẹ̀ sã́ ló “faà sĩ́ múú e [pá Bábilọ̀n] beè tú papyrus naamá,” kọbé bà náa láà teá kìl.—Àìz. 18:1, 2; Jèr. 51:32.
Kpá Káí dú kpá ea beè ẽá aa mm̀ bug e Bàrì ne, vóà naa, náa bọọ́ ló gbò e bà gé nó Kpá Káí tṍó e bà dã́ kọọ̀ gbò gbĩ̀tẽ́ ló nu tẹ́lẹ bàlà kẽ kọọ̀ ba beè tú papyrus naamá faà sĩ́ múú tṍó e bà géè emí Kpá Káíá. (2 Tím. 3:16) Éé ní e ba beè gbĩ́ tẹlẹ bàlà kẽ ẽ́? Gbò gbĩ̀tẽ́ ló nu gbĩ́ tẹlẹ bàlà kẽ gbò nú ea zógè kọọ̀ ba beè olòó tú papyrus naamá faà sĩ́ múú gbẹá Íjèpt.
MÓSĨ́ DEÈ NÍ E BA BEÈ OLÒÓ TÚ PAPYRUS NAAMÁ FAÀ SĨ́ MÚÚ Ẽ́?
Gbò nú e ba beè tú ágbá tãamá nè gbò nú e ba beè tṍ sẹlẹ́ mm̀ gbò pọ̀b tọọ̀ pá Íjèpt tẹ́lẹ bàlà kẽ bé e ba beè olòó fùl vaá bõonè ló papyrus naamá faà sĩ́ múú naa. Gbò nen ólò fùl papyrus bõonè ló vaá bọví. Kpóó víl papyrus ólò dú taà gá. Vóà naa, tṍó e bà bọ́ví a kpóó, à ólò gbóó palàge aga ló. Dì belí bé e kpá ea kọlà A Companion to Ancient Egypt kọ́ naa, begè sĩ́ faà sĩ́ múú e bà tú papyrus naamá ólò láá toolá 55 feet (17 m), ea náa kọọ̀ 10 àbèè 12 kà loò á láá tõó gbàà kú.
Gbò nú e bà tú ágbá tãamá nè gbò nú e ba beè tṍ sẹlẹ́ gbàà kú tọọ̀ pá Íjèpt ea tẹ́lẹ bàlà kẽ bé e ba beè olòó tú papyrus naamá faà sĩ́ múú naa
ÉÉ NÍ EA NÁA BA BEÈ OLÒÓ TÚ PAPYRUS NAAMÁ FAÀ SĨ́ MÚÚ Ẽ́?
Papyrus beè dú víl ea tọla kẽ mm̀ Kolo-kolo Kẽ ea di nù gã́ pene Náìl. Bọọ èlmà tõ̀ò, ge tú papyrus naamá faà sĩ́ múú beè palàge valí. Náa kal ló béè kọọ̀ báà té ní e bà ólò kaamági pọ̀b kà faà sĩ́ múú ẽ́, a beè olòó leemá gbò síì dọọ̀ nè gbò tã́à nom gè tú víl ea kọlà papyrus naamá ńkem̀ faà sĩ́ múú.
Gã́bug gbáá téní, vaá gbò nen beè dì e bà géè tú víl ea kọlà papyrus naamá faà sĩ́ múú. Plutarch ea ólò emí kpá mm̀ dém bel Gríìk, ea beè di dùm gbà-gbá túá nè bàà gbò gbáá C.E., kọ́ọ̀, víl ea kọlà papyrus beè palàge tọla kẽ mm̀ gbò tṍó e ẹlẹ beè dièa.
^ par. 3 Víl ea kọlà papyrus ólò dum kiẽ́e e gbá dì nè kiẽ́e e múú náa bọọgẹ̀ gbalá. A gã boo ólò láá dú 16 feet (5 m) vaá kú a kpóó ólò láá dú 6 inches (15 cm).
