1. Éé ní ea beè nvèè bá nè Jóòb kọ á kpáá nyimá ló Jìhóvà leevè e?

 TṌÓ e Jóòb beè di dùm a beè zọ̀ gã́bug nen loá sọ́l, sõò ní ea beè palàge nvèè kpíí ló mm̀ a dùm beè dú loa sọ́l ea beè di zẹ̀ẹ̀ Jìhóvà Bàrì nè ẹ̀ẹ̀. Kọbé Jóòb nyímá kọọ̀ Jìhóvà íe kpóó nè nyìmànù ge ẹ̀bmà nu ea kil ló pá a gyóòlo, Jìhóvà beè kọ́ nèe kọ á ẹ̀b bé e sìgà nú ea beè demìè dú dũ̀ùnè naa. Dì belí nu dòòmà bá, Bàrì beè naa kọ Jóòb á nyimá bé ea ólò ẹbvìè nú ea kil ló gbò nom naa, vó beè naa kọ á agala boo kọọ̀ àé láá ẹ̀b nàgé nú ea kilìè ló ẹlẹ. (Jóòb 38:​39-41; 39:​1, 5, 13-16) Jóòb beè nyimá gbò kpãa e Bàrì ié tení dú ló gè nó nu lọl ló gbò nú ea beè dèm.

2. Éé ní ea náa vaá àé láá tàvàlàí ló gè nó nu ea kil ló gbò dèmnù Jìhóvà ẹ?

² Beele é láá kpáá no nágé nú ea kil ló bẹẹ Bàrì tṍó e túù ọ̀ẹ̀ dẽe noomá nú ea kil ló gbò nú ea beè dèm. Sõò, sìgà tṍó àé láá tàvàlàí ló gè naa vó. Be è ólò tõó pọ̀b bon, be à sẹlẹ née é láá bọọgẹ̀ mòn gbò nú e Bàrì beè dèm. Kọbèè née ólò tõó mm̀ pọ̀b bon, àé láá tàvàlàí ló gè noo tṍó noomá nú ea kil ló dèmnù. Vóà naa, naanii èé ló bel boo nú ea náa vaá à dú bíi kọ é noo tṍó vaá pììga boo gè nó nú ea kil ló dèmnù. Èé ló nágé bel boo bé e Jìhóvà nè Jíízọ̀s beè tú dèmnù nvee mm̀ ba nòòmànù naa, nè nú eé náa kọbé è láá nó gã́bug nu lọl ló gbò nú e Bàrì beè dèm.

3. Éé ní ea zógè kọọ̀ Jìhóvà beè gbĩ́ kọ Ádàm á dé kpéè ló gbò nú ea beè dèm ẽ?

³ Jìhóvà beè gbĩ́ kọọ̀ Ádàm á dé kpéè ló gbò nú ea beè dèm. Tṍó e Bàrì beè dèm Ádàm, a beè túe sẹlẹ́ mm̀ páladaìs  ea palàge dú lé kọ á ẹ̀b nú ea kil ló vaá bọ̀ọ̀vẹ̀ gbàà. (Jén. 2:​8, 9, 15) Dòòmà dẽe ló bé e nyíè Ádàm beè ẹẹ naa tṍó ea mon gbò súú té ea sí mée nè gbò fàlávà ea tẹg vaá kpe dẽe. Ẹ́b bé e Ádàm beè íe kà pọ̀bkà nèà deè ge ẹb nú ea kil ló gònò Ídèna naaà! Jìhóvà beè kọ nágé nè Ádàm kọ á nè béè kele-kele nom. (Jén. 2:​19, 20) Tãa vó e Jìhòvà ne béè gbò nomí; a beè tú tómá nè Ádàm. Mm̀ kà kà, Ádàm beè zẹ́ẹ́ tú ọ̀ẹ̀ dẽe noomá bé e buù kà gbò nomá ólò labví láb naa besĩ́ à kalá nèva bée. Ádàm beè iè ge dé kpéè ló nakà tómí. Níí beè nvèè bá nèe kọ á kpáá dã́ ból ló nyìmànù Jìhóvà, nè bé e nú ea beè dèm palàge dú lé vaá kpe dẽe naa.

4. (a) Éé ní ea náa vaá à bọ́ló kọ é nó nú ea kil ló dèmnù ẽ? (b) Mókà nú e Bàrì beè dèm ní ea palàge leemá olo é?

⁴ Ene kà nú ea náa vaá à bọ́ló kọ é nó nú ea kil ló dèmnù dú boo béè kọọ̀ Jìhóvà gbĩ́ kọ é naa vó. À kọ́ nèi kọọ̀, “Dalai dẽé boo ẹbmai sĩ́ káála vaá ò monii.” A beè gbóó kpáá kọọ̀: “Méé ní ea beè dèm gbò nuí ẽ́?” A ààla palàge dọa bàlà kẽ. (Àìz. 40:26) Jìhóvà ní ea beè dèm dénè nú ea di káála, boo kunukẽ̀í, nè pène ẽ́, vaá dénè gbò a dèmnù nóòmài nú ea kilíé ló. (Ps. 104:​24, 25) Zẹ́ẹ́ bugi togó boo bé e Bàrì beè dèmii naa. A beè dèmii vaá naa kọọ̀ nú ea kpé dẽe á leemái. À néi dẽe, tṍ, dém, kpáló, nè byṍ kọbé è láá dé kpéè ló kele-kele íb nú ea beè dèm.

5. Dẹ̀ẹ̀a boo nú ea di mm̀ kpá Róm̀ 1:​20, mósĩ́ deè ní e gè nó nú ea kil ló gbò nú e Jìhóvà beè dèm é láá dọ̀ bélè nèi ẽ́?

⁵ Kpá Káí kọ́ nágé dõona kà nú ea náa vaá à dú bíi kọ é nó nú ea kil ló dèmnù. À kọ́ nú ea kil ló gbò kpãà Jìhóvà. (Bugi Róm̀ 1:20.) Dì belí nu dòòmà bá, be ò ẹb gbò nú e Jìhóvà beè dèm, òé mon bé ea kpé dẽe vaá dú dũ̀ùnè naa. É kọọ̀ gbò nuí náa tú nyìmànù Bàrì tẹlẹ bàlà kẽ? Bugi nagé togó boo kele-kele íb gyã́á e ólò dè. Níí palàge zogè kọọ̀ Bàrì vulèi. È monì gbò kpãà Jìhóvà tení dú ló gbò nú ea beè dèm, vaá níí ólò naa kọ é kpáá nyimáe ló vaá tõo bã̀é ló. Naanii èé ló bel boo sìgà sĩ́deè e Jìhóvà ni nóòmà nuù gbò nen tení dú ló gbò nú ea beè dèm.

6. Éé ní eé láá nó lọl ló gbò ńnóm dọọ̀ e bà ólò pẹẹ kil dõòna kà bálásĩ́ ẽ́?

⁶ Jìhóvà íe tṍó ea beè noo nyòòmà gbò nú ea é náa. Buù gbáá, lọl February tẹlẹ èèlè nyíè zẹ̀ẹ̀ May, pá Ízràẹ̀l beè olòó mòn gbò ńnóm dọọ̀ e bà gé pẹ́ẹ kil deè boo gù.  Bàrì beè kọ́ nè pá Ízràẹ̀l kọọ̀, “Gbò ńnóm ea kọlà vuu e bà di sĩ́ dee ólò nyimá ba tṍó.” (Jèr. 8:7) Dì belí bé e Jìhóvà beè noo tṍó e gbò ńnómí é pẹ́ẹ́má naa, níà bé ea beè noo nagé tṍó ea é béélá bel ló gbò nen naa ẽ́. Deè nieí, tṍó e monì gbò ńnóm e bà gé pẹ́ẹ kil dõòna kà bálásĩ́, à náa kọ é agala boo kọọ̀ Jìhóvà beè íbá ló “kà lèlà tṍó” ea é nveè kùbmà ló nakà pọ́lọ́ bàlà booí.​—Háb. 2:3.

7. Éé ní eé láá nó lọl lò bé e gò ólò pẹẹ naa ẽ́? (Àìzáíà 40:31)

⁷ Jìhóvà ólò nè kói pá a gyóòlo. Jìhóvà beè kọ́ tenmá gã́ Àìzáíà kọọ̀ àé neè kóì pá a gbò kọbé bà láá “tú pó pẹẹmá belí gò” tṍó e lóó va ọọ, àbèè tṍó e bà íe tã̀àgã̀ bùlà. (Bugi Àìzáíà 40:31.) Pá Ízràẹ̀l beè olòó mòn tṍó e gò gé pẹ́ẹ sĩ́ káála e bà náa gé bọọgẹ̀ viige pó, boo béè kọọ̀ fọ́ọ́lọ́ gé tú va kyã̀àmà. Níí kẽeí nyíe kọọ̀ Jìhóvà é láá nèi kói dì belí bé ea nè kóì gbò ńnómí kọ bàá láá pẹẹ naaá! Kọ̀láá tṍó eo monì pọ̀bkà ńnóm ea gé pẹ́ẹ sĩ́ káála e náa bọọgẹ̀ viige a pó, kẽ̀èa boo kọọ̀ Jìhóvà é láá nè ni kói kọbé ò láá ĩ̀ìmà gbò tã̀àgã̀ eo gé téní bá.

8. Éé ní e Jóòb beè nò lọl ló gè bugi togó boo gbò dèmnù Bàrì e, vaá éé ní e níí nóòmà beele é?

⁸ À bọ́ló kọ é dẹlẹ nyíé boo Jìhóvà. Jìhóvà beè nvèè bá nè Jóòb kọ á kpáá dẹlẹ̀ẹ̀ẹ nyíé boo. (Jóòb 32:2; 40:​6-8) Tṍó ea géè zọ̀ Jóòb loá bel, a beè ló bel kilma ló gã́bug nú ea beè dèm, dì belí gbò gyã́à káála, bù dee, nè kói ea di ló náà káála. Jìhóvà beè lo nágé bel kilma ló gbò nom, dì belí dom láo nè nyà-nyà. (Jóòb 38:​32-35; 39:​9, 19, 20) Dénè gbò nuí zógè kọọ̀ Bàrì bọọ́ mm̀ nyìmànù, kpóó, nè vulè. Loá sọ́lí beè nvèè bá nè Jóòb kọ á kpáá dẹlẹ nyíé boo Jìhóvà èlmà bé ea beè dì naa. (Jóòb 42:​1-6) Mm̀ tẽ̀ènè sĩ́deèá, tṍó e nóò nú ea kil ló gbò nú e Bàrì beè dèm, à ólò kẽeí nyíe kọọ̀ áá Jìhóvà ní ea palàge nyimá nu vaá ié kpóó ea bọọ lọ̀l vaá à lee é. Vaá àé beè nveè kùbmà ló dénè bẹẹ tã̀àgã̀. Ge nyimá níí é náa kọ é kpáá dẹlẹ́ẹ nyíé boo.

9-10. Éé ní e gbei nè boo nóòmài kilma ló Jìhóvà ẹ?

⁹ Jíízọ̀s beè palàge nyimá ló gbò nú e Bàrì beè dèm. Dì belí “neǹ tóm,” a beè íe nèà deè ge zọ̀ a Tẹ̀ dèm gbò nú ea di zivekà bàlà booí. (Pró. 8:30) Tṍó e Jíízọ̀s beè di boo kunukẽ̀í, a beè noomà pá a gbò nyòòne nvée nú ea kil ló a Tẹ̀ tení dú ló dèmnù. Bugi togó boo sìgà gbò nú ea beè noomà.

¹⁰ Jìhóvà vulè kọ̀láá nen. Mm̀ a lòbèl gbẹá boo gùa, Jíízọ̀s beè kììlà bùlà pá a gbò nyòòne nvée kilma ló bàà gá ea di ló dèmnù e gã́bug nen ólò ẹ̀b tẹlẹ kẽ: ea dú gbei nè boo. Pálaa kà nuí palàge dúi bíi ló kọbé è láá tõó dùm. Jìhóvà gáẹ̀ beè láá naa kọọ̀ gbò e bà náa gé fã́e á gá ié gbò nuí. Sõò, à náa kọọ̀ gbei nè boo á iná ló dénè nen boo béè kọ à vulèi. (Máát. 5:​43-45) Jíízọ̀s beè tú nakà nu gè nòí dòòmà bá nè pá a gbò nyòòne nvée kọọ̀ Jìhóvà gbĩ́ kọ é vùlè dénè nen. Tṍó e monì gbei nè boo, èé láá bugi togó boo bé e Jìhóvà zógè kọọ̀ náa saẹ̀ sĩ́ gbò ea vulèè naa. A nu dòòmà bá é láá sièi kpóó ló kọ é vùlè kọ̀láá nen tení dú ló gè kọ́ kpẹa nèva.

11. Mósĩ́ deè ní e gè ẹ̀b gbò ńnóm é láá sièi kpóó ló é?

¹¹ Jìhóvà ólò nèi gbò nú e íè bíi ló gè tõoma dùm. Jíízọ̀s beè kọ nágé mm̀ a lòbèl gbẹá boo gùa kọọ̀: “Ni zẹ́ẹ́ ẹvii kọọ̀  gbò ńnóm pẹ̀ẹ̀ náa ólò fó nu àbèè ge kọlí nu sẹlẹ́ dá, sõò bọọ Tẹ̀ ea di káála ólò nèva gyã́á!” Àé láá dú kọọ̀ gbò e bà géè pãanèe tṍ lóá beè mòn gbò ńnóm ea géè pẹẹ tení gbàn deè tṍó e Jíízọ̀s beè bĩiná va kọọ̀: “É kọ nóo nyímàì kọọ̀ boolo palàge bọọlíí ló Bàrì elii gbò ńnóm?” (Máát. 6:26) Tení dú ló nakà lé nu dòòmà báí, Jíízọ̀s naa kọ é àgala boo kọọ̀ Jìhóvà é ẹb nú ea kilíí ló! (Máát. 6:​31, 32) Gbò nu e nóò lọl ló dèmnù ólò siè kpóó ló gbò gyóòlo Jìhóvà e bà bọ́ló dẹ̀lẹ̀ nyíé boo. Lóó ene kà nvín ãa bia ea ólò sí tóm gyà deèsĩ́ tóm ea ólò tõó Spain beè ọọ boo béè kọọ̀ náa beè ié kà lé ketõ̀ò ge tõo. Sõò tṍó ea mon gbò ńnóm e bà gé dé súú té lóóe beè dĩ̀ìnà. À kọ́ọ̀, “Gbò ńnómí beè naa kọ ḿ kẽ̀èa boo kọọ̀ Jìhóvà ólò ẹ̀b nú ea kil vá ló vaá àé ẹb nú ea kil nágé ló nda.” Mm̀ kà kà, pọ́ì ńkem̀ tṍó aa ló ló tõ̀óá, a beè gbóó íe ketõ̀ò ge tõo.

12. Dẹ̀ẹ̀a boo nú ea di mm̀ kpá Máátìù 10:​29-31, éé ní e gbò ńgá kṍò nóòmài kilma ló Jìhóvà ẹ?

¹² Jìhóvà nveè ka ló buù bẹ̀ì. Besĩ́ Jíízọ̀s à kálá lẹ̀ẹ̀là pà a gbò tóm kọ bàá gé kọ́ kpẹ̀a, a beè kọ́ nèva kọọ̀ pọ̀ á gá sií va ló nàà uú boo. (Bugi Máátìù 10:​29-31.) A beè naa vó tení dú ló gè ló bel boo gbò ńnóm ea beè palàge tọla kẽ gbẹá Ízràẹ̀l: ea dú gbò ńgá kṍò. Mm̀ deè Jíízọ̀sa, gbò ńnómí náa beè olóò sí kpègè. Sõò, a beè kọ́ nè pá a gbò nyòòne nvée kọọ̀: “Tọ́ọ̀ ọ̀và náa ólò dọ kẽ ù e bọọ Tẹ̀ náa ne deè.” A beè kpáá kọọ̀: “Boolo bọọlìì ló Bàrì elii gbele tõ̀ò ńgá kṍò.” Jíízọ̀s beè naa kọ pá a gbò nyòòne nvée á nyimá kọọ̀ Jìhóvà nveè ka ló buù ọ̀và, vóà naa, náa dú bíi kọ pọ̀ á sií va ló bíígá ló. Mm̀ kà kà, gbò nyòòne nvéeá beè olòó kẽ̀èa boo bel e Jíízọ̀s beè kọ́ nèvaá kọ̀láá tṍó e bà mon gbò ńgá kṍò gbẹá gbò bon e bà géè kọ́ kpẹa. Kọ̀láá tṍó eo monì ńdígílí ńnom, kẽ̀èa boo kọọ̀ Jìhóvà nveè ni ka ló boo béè kọọ̀ ‘ò bọọ̀ ló Bàrì èl gbele tõ̀ò ńgá kṍò.’ Tení dú ló nvèè bá ea aa bá Bàrì, òé láá bé èl bá kọ̀láá gbò e bà náa uu ní boo.​—Ps. 118:6.

13. Éé ní ea é láá nvèè bá nèi kọ é nó nú lọl ló gbò nú e Bàrì beè dèm ẽ?

¹³ Èé láá nó gã́bug nú ea kil Jìhóvà tení dú ló gbò nu ea beè dèm. Mósĩ́ deè e? Túá kà, à dú bíi kọ é noo tṍó ẹ̀bmà gbò nú e Bàrì beè dèm. Tṍó e ni náa vó lọ̀l, è gbóó bugi togó boo gbò nú ea nóòmài kilma ló Jìhóvà. Sìgà tṍó, àé láá tàvàlàí ló gè naa vó. Ene kà vígà pábia ea bée kọlà Géraldine, ea ólò tõó Cameroon, kọ́ọ̀, “Ba beè bumám gbẹá mm̀ pọ̀b bon, boo béè vó m̀ ólò pììga boo gè noo tṍó ẹ̀bmà gbò nú e Bàrì beè dèm.” Enè neǹ kànen ea bée kọlà Alfonso kọ́ọ̀, “M beè mòn kọ à dú bíi kọ ḿ noo tṍó ea é dú áá m̀m̀ kọbé m̀ láá ẹ̀b gbò nu e Jìhóvà beè dèm vaá bugi togó boo gbò nú ea nóòmàm kìlmàé ló.”

14. Éé ní e Dévìd beè nó lọl ló gè bugi togó boo gbò dèmnù Bàrì e?

 ¹⁴ Dévìd beè palàge bugi togó kilma ló gbò nu e Bàrì beè dèm. A beè kọ́ nè Jìhóvà kọọ̀: “Tṍó e nda ẹbvì sĩ́ káála, gbò tóm eo nvéé bá beè sì, ẽ́ nè gbò gyã́à káála eo beè dèm, éé ní e nvín nen dú ea náa kọ ó kẽ̀èà ẽ́ boo é?” (Ps. 8:​3, 4) Tṍó e Dévìd géè ẹ̀b sĩ́dee bílá dee, níì áá gè ẹ̀b gbò gyã́à káála ní ea beè naa ẽ́ nì. A beè bugi nagé togó boo nú e gbò gyã́à káálaá nóòmàe kilma ló Bàrì. A beè nyimá bé e Jìhóvà bọọ naa. Sìgà tṍó, Dévìd beè bugi togó boo tṍó ea beè di gbàà a kà. Tṍó ea bugi togó boo bé e Jìhóvà beè dèmee mm̀ sĩ́deè ea dú dũ̀ùnè naa, nyíée beè gbóó kpáá ẹẹ ló bé e Jìhóvà nyímá nu naa.​—Ps. 139:​14-17.

15. Nè nu dòòmà bá ea kil ló bé eo é láá mòn gbò kpãà Jìhóvà mm̀ gbò nú ea beè dèm naa. (Psalm 148:​7-10)

¹⁵ Dì belí Dévìd, náa dú bíi kọ ó zẹ́ẹ́ sĩ́ kpã́á gé gbĩ́ gbò nú e Bàrì beè dèm eo é bugi togó boo. Òé láá mòn gã́bug kpãa e Jìhóvà íe tení dú ló gè ẹ̀b gbò nú ea beè dèm. Dì belí nu dòòmà bá, òé láá nyimá bé e Jìhóvà íe kpóó naa tṍó e bẹ̀à sã́ ea dú ló gbei ína ní ló. (Jèr. 31:35) Bugi togó boo bé e Bàrì nyímá nu naa tṍó eo monì ńnóm ea gé lo tẹ̀. Bugi togó boo bé e Jìhóvà ólò bìlà bil naa tṍó eo monì gbógó ea gé bilà bil. Vaá ò ṍá Jìhóvà zaa ló a vulè tṍó eo monì kà ea gé zọ a nvín bìlà bil. È íè gã́bug nèà deè ge noomá nú ea kil ló Jìhóvà boo béè kọọ̀ dénè nu ea beè dèm ólò gbá lèèlàẹ​—lọl ló ní ea bọọ tẹlẹ ló ńkem, ní ea di kpã́á nè ní ea di kuló.​—Bugi Psalm 148:​7-10.

16. Éé ní ea bọ́ló kọ é beeláfùl ge naa ẽ́?

¹⁶ Bẹẹ Bàrì palàge nyimá nu, à ólò ẹ̀b nú ea kilíí ló, à íe kpóó, vaá kọ̀láá kà nú ea beè dèm palàge kpe dẽe. Dénè gbò kpãaí dọa bàlà kẽ mm̀ gbò nú ea beè dèm ea beeá teníí ló. Naanii mè dénè bẹ̀ì é noo tṍó nyòòmà ge olòó ẹ̀b gbò nú e Jìhóvà beè dèm vaá bugi togó boo gbò nú ea noòmài kìlmàé ló. Be è náa vó, èé kpáá palàge tõo bã ló bẹẹ Nèn Dèmnù. (Jém̀z 4:8) Mm̀ togó bel ea bẽene níí, èé mòn bé e gbò tè nè kà é láá tú gbò nú e Jìhóvà beè dèm nvèèmà bá nè ba gbò nvín kọ bàá tõo bã̀é ló naa.