1. Mókà lé nu ní eé láá noo sẹ̀ẹ̀a sĩ́ tṍó e gé bọọ dú kànen ẽ́?

TṌÓ e gé bọọ dú kànen, pọ̀ é láá siíi kọ née é láá siná tóm nè Jìhóvà belí bé e géè sí naa. À dú kà kà kọ née íè nà kói belí bé e beè ié naa, sõò èé láá tú bẹẹ nyìmànù nè gbò nú e beè tení bá nvèèmà bá nè gbò nvín ãa kọ bàá di kpènà ló gè sí ãa tóm e bà néva mm̀ bõ̀ònatõ̀ò Jìhóvà. Ene kà neǹ kànen beè kọọ̀, “Tṍó e ním láà siná gbò tóm em beè olòó sì boo béè kọ m ána, nyíém beè palàge ẹẹ kọ è íè gbò nvín ãa e bà sim tùlà vaá di kpènà ló gè sí tóm.”

2. Éé ní eé ló bel boo mm̀ nakà togó bel ge nòí ẽ́?

² Togó bel e níí bẽeneá beè ló bel boo bé e gbò nvín ãa é láá nó nu lọl bá gbò e ba ni dú kànen mm̀ dee naa. Mm̀ nakà togó bel ge nòí, èé ló bel boo bé e gè kìlmà kpá ló kẽ, ge naa nú mm̀ kuna-kuna bá, ge zaava ló nu, nè ge dõo nu taalẹ bá é láá nvèè bá nè gbò e ba ni dú kànen mm̀ dee kọ bàá zọ̀ gbò nvín ãa siá tóm naa, nè bé ea é dọ bélè nè zivèkà bõ̀ònatõ̀ò naa.

3. Dẹ̀ẹ̀a boo nú ea di mm̀ kpá Fílipaì 2:3, 4, éé ní e kìlmà kpá ló kẽ tõó dọ̀ ẹ, vaá mósĩ́ deè ní ea é láá nvèè bá nè neǹ Kráìst e?

³ Gbò e ba ni dú kànen mm̀ dee é íè ge kìlmà kpá ló kẽ be bà gbĩ́ gè nvèè bá nè gbò nvín ãa. Neǹ kìlmà kpá ló kẽ ólò ẹ̀b dõòna gbò dala boo èlmà a lóó. (Bugi Fílipaì 2:3, 4.) Gbò e ba ni dú kànen mm̀ dee e bà íe nakà kpãaí ólò dã́ ból ló kọọ̀ èé láá sí tóm e bà néi mm̀ gã́bug sĩ́deè ea gbáá ló nú e Kpá Káí kọ́. Vóà naa, bà náa ólò ẹ̀bmà dẽe kọọ̀ dénè nen é  náa nú mm̀ sĩ́deè e baala beè olòó naamá nu tṍó ea kil nvée ã́. (Ẹ̀klì. 7:10) Bàé láá nvèè bá nè gbò nvín ãa tṍó e bà nóòmà va nú e baala nyímá, bà nyímá nágé kọọ̀ “bé e bàlà boo meà naa kátogóí é gé tá sĩ́,” vaá àé dú bíi kọ bàá nó ãa sĩ́deè ge naamá nu.—1 Kọ́r. 7:31.

4. Mósĩ́ deè ní e gbò e bà ólò kùdẽe ló sẹ́kiùt zógè kọ bà íèè íb dùm e pá Gãà Lívaì beè olòó iéé?

⁴ Gbò e ba ni dú kànen mm̀ dee ólò nyimá kọọ̀ tṍó e ba ni ánàè, bà náa é láá naanàè gbò nú e ba beè olòó naa. Dì belí nu dòòmà bá, bugi togó boo gbò ge kùdẽe ló sẹ́kiùt. Tṍó e ba ni tóólá 70 gbáá, bà ólò gbóó nèva dõòna kà tóm ge sì. Náa ólò bọọgẹ̀ valí vá ló. Bà nveè ka ló nèà deè e bà íe ge nvèèmà bá nè pá vígà. À dú tóm ea palàge leemá va, vaá à dì ea gé tańva gè kpáá sí kilma sĩ́. Sõò bà dã́tẽ́ ló kọọ̀ à dú lé kọọ̀ gbò nvín ãa á gbóó sì. Tṍó e bà náa vó, bà zógè kọ bà íèè íb dùm e pá Gãà Lívaì deè kéléá beè olòó ié, e log beè kọ bàá sẹ̀ẹ̀a ló gè sí tóm mm̀ tọ kàn káíá tṍó e bà ni tóólá 50 gbáá. Pá Gãa Lívaì beè tú ẹ́ẹ́ nyíe siimá kọ̀láá kà tóm e bà néva. Ba beè tú kọ̀láá kà nèà deè e bà íe nvèèmà bá nè gbò nvín ãa. (Nóm. 8:25, 26) Deè nieí, náa kal ló béè kọọ̀ gbò kùdẽe ló sẹ́kiùt e ba ni tóólá 70 gbáá náa ólò kãana gã́bug bõ̀ònatõ̀ò, bà ólò siè kpóó ló pá vígà e bà di bõ̀ònatõ̀ò e bà tú va tẹlẹ̀.

5. Éé ní e nu dòòmà bá Dan nè Katie nóòmà ni ẽ́?

⁵ Bugi togó boo nu dòòmà bá Dan, ea beè tú 23 gbáá dììma ló tóm gè kùdẽe ló  sẹ́kiùt. Tṍó e Dan tóólá 70 gbáá, ba beè kọọ̀ a va ea kọlà, Katie nè ẹ̀ẹ̀ á dú gbò sìtóm kọ̀ kpẹ̀a mm̀ kele sĩ́deè. Mósĩ́ deè ní e ba beè dé kpéè ló ba ãa tómí ẽ́? Dan kọ́ọ̀ kátogóí à kpáá siè tóm èlmà tṍó ea kil nvée ã́! À ólò ẹ̀b nú ea kil ló gbò tóm ea di mm̀ bõ̀ònatõ̀ò, nvèè bá nè gbò vígà págbálà kọ bàá sìm tùlà ge dú gbò nvèè bá sìtóm, vaá nvèè bá nè dõòna gbò kọbé bà láá kọ́ kpẹ̀a kiẽ́e e gbò nen bọọ, nè gbẹá tọọ̀ kpọ́gọ́lọ́. Kọ̀bèè o dú kànen mm̀ dee eo di boo kele sìtóm àbèè kọ ó gé boo, òó láá nvèè bá nè dõòna gbò. Mósĩ́ deè e? Nó gè ié ẹ́ẹ́ nyíe mm̀ ãa tóm e bà néni, noo ãa nu sẹ̀ẹ̀a sĩ́, vaá ò ká bùlà gbẹẹ́ boo tóm eo é láá sì, níì ní e bè nóo é láá sì nì.

6. Éé ní ea náa vaá à dú nú e nyìmànù di m gè naa nú mm̀ kuna-kuna bá ẹ́? Baatẽ́.

⁶ Nen ea náa nú mm̀ kuna-kuna bá ólò nyimá nú e bè náa é láá naa. (Pró. 11:2) Boo béè kọ à ólò naa nú mm̀ kuna-kuna bá, náa ólò ẹ̀bmà dẽe gè naa nú ea nyímá kọọ̀ náa é láá naanìè. Tṍó ea nyímá naa vó, àé kilsĩ́ gè ié ẹ́ẹ́ nyíe vaá tú agẹbá siimá tóm. Èé láá tú nen ea náa nú mm̀ kuna-kuna bá doolé ló nen ea gé ọ́bví faà dẽemá gù. Àé dú bíi kọ á nyaaná gíà kilma nvée kọbé à láá dẽemá gùá. À dú kà kà kọọ̀ náa é téélá gbalá, sõò àé dẽ́émá gùá. Mm̀ tẽ̀ènè sĩ́deèá, nen ea náa nú mm̀ kuna-kuna bá ólò nyimá tṍó ea bọ́ló gè “nyaaná gíà” kọbé à láá kilsĩ́ gè sí tóm nè Jìhóvà.—Fíl. 4:5.

7. Mósĩ́ deè ní e Barzillai beè zogè kọ à náànìè nú mm̀ kuna-kuna bá ẹ́?

⁷ Bugi togó boo nu dòòmà bá Barzillai, ea beè toolá 80 gbáá tṍó e Méné Dévìd beè kolíe kọ á dù gé sí tóm mm̀ a tọọ̀ méné. Barzillai náa beè zìgà boo béè kọ à ólò naa nú mm̀ kuna-kuna bá. Barzillai beè nyimá kọọ̀ náa é láá siè tómá boo béè kọ a dúè kànen mm̀ dee, vó beè naa kọ á kó nè Chimham kọ á sì. (2 Sám. 19:35-37) Dì belí Barzillai, nyíè gbò e bà ni dú kànen mm̀ dee ólò ẹẹ tṍó e bà náa kọọ̀ gbò nvín ãa á ié nèà deè ge sí tóm.

8. Mósĩ́ deè ní e Méné Dévìd beè zogè kọ à náànìè nú mm̀ kuna-kuna bá tṍó ea géè gbĩ́ gè tìb tọọ̀ káíá ẹ́?

⁸ Méné Dévìd beè zogè nàgé kọ à ólò naanìè nú mm̀ kuna-kuna bá. A beè tànie gè tib tọ nè Jìhóvà. Sõò tṍó e Jìhóvà kọ́ nèe kọọ̀ a nvín Sólomoòn ní ea é tibvé, a beè tú béèlàfùl e Jìhóvà ne vaá nvèè sãa kúm tómá. (1 Kró. 17:4; 22:5) Dévìd náa beè bugi togó kọọ̀ ẹlẹ ní ea é láá palàge tibvìè tọáẹ́ boo béè kọọ̀ a nvín di-dí “pá nvín vaá à gáà nyima gã́bug nu.” (1 Kró. 29:1) Dévìd beè nyimá kọọ̀ áá nvèè bá ea aa bá Jìhóvà ní ea é náa vaá bà láá tìb tọọ̀ káíá ẹ́, e bè níì nyìmànù e gbò e bà gé tib tọá íe àbèè gbáá e bà tóólá nì. Dì belí Dévìd, gbò e ba ni dú kànen mm̀ dee ólò kilsĩ́ gè sí tóm, kọbèè tṍó ba tóm nyááá. Vaá bà nyímá kọọ̀ Jìhóvà é tã́ànè dee bá gbò nvín ãa e bà gé sí gbò tóm e baala beè olòó sìa.

9. Mósĩ́ deè ní e enè nen ea dṹùnà Branch Committee beè zogè kọ à náànìè nú mm̀ kuna-kuna bá ẹ́?

⁹ Enè nen eé láá nó a lé nu dòòmà bá ea kil ló gè naa nú mm̀ kuna-kuna bá deè nieí, dú vígà Shigeo. Mm̀ gbáá 1976, ba beè íe báló kọ á dũùnà Branch Committee tṍó ea beè toolá 30 gbáá. A beè dú Branch Committee coordinator mm̀ gbáá 2004. Tṍó e tṍó téní, a beè gbóó nyimá kọọ̀ náa é láá si nàè tomá boo béè kọ a dúè kànen mm̀ dee. A beè tã̀àgã ló Bàrì kilma ló vaá bugi togó boo nú ea náa vaá  àé dú lé kọọ̀ nvín ãa ea sim tùlà á gbóó sí tómá. Náa kal ló béè kọọ̀ Shigeo náa beè duná coordinator, a beè kilsĩ́ gè zọ̀ gbò e bà dṹùnà Branch Committee siá tom mm̀ gbaa ló. Dì belí bé e nu dòòmà bá Barzillai, Méné Dévìd, nè Shigeo tẹ́lẹ bàlà kẽ naa, nen ea kilmà kpá ló kẽ vaá naa nú mm̀ kunu-kuna bá náa ólò ká bùlà gbẹẹ́ boo bé e gbò nvín ãa náa nyímá gã́bug nu naa, sõò bé e bà íe kói naa. Náa é ẹbva belí gbò e bà gbĩ́ gè tú tóm lọlìèé bá, sõò belí gbò e bà gé gbá siá tóm.—Pró. 20:29.

10. Mókà dùm ní e gbò e ba ni dú kànen mm̀ dee ólò ié kilma ló gbò nvín ãa mm̀ bõ̀ònatõ̀ò ẽ?

¹⁰ Gbò e ba ni dú kànen mm̀ dee ólò ẹ̀b gbò nvín ãa naamá dõ̀ònù ea aa bá Jìhóvà, vaá bà ólò zaava ló tóm e bà sí. Nyíè gbò e ba ni dú kànen mm̀ dee ólò ẹẹ ló kói e gbò nvín ãa íe nè ge di kpènà ló gè sí gbò tóm ea dú bíi mm̀ bõ̀ònatõ̀ò.

11. Mósĩ́ deè ní e kpá Rúùt 4:13-16 baatẽ́ bé e gè tú nvèè bá ea aa bá gbò nvín ãa ólò domà tã́áná dee bá naa ẽ́?

¹¹ Nèómì dú enè nen ea beè dú kànen mm̀ dee ea di mm̀ Kpá Káí, ea beè zogè kà lé nu dòòmà bá kilma ló gè zaava ló nvèè bá ea aa bá ene kà nvín ãa. Túá ból, Nèómì beè kọ́ nè Rúùt ea dú vaà a nvín kọ á òòa kẽ nyoone pá a gbò. Sõò tṍó e Rúùt kilsĩ́ gè kọ àé nyoonèè Nèómì kil Bẹ́tlèhẹ̀m, Nèómì beè zìgà vaá zaava ló nvèè bá ea aàẹ́ bá. (Rúùt 1:7, 8, 18) Vaá níá beè naa kọọ̀ pálàá ọ̀và á ié tã́áná dee bá. (Bugi Rúùt 4:13-16.) Gbò e ba ni dú kànen mm̀ dee e bà kilmà kpá ló kẽ é nó nu dòòmà bá Nèómì.

12. Mósĩ́ deè ní e neǹ tóm Pọ́ọ̀l beè zogè kọ à zaavàẹ̀ ló nu ẽ́?

¹² Neǹ tóm Pọ́ọ̀l beè zaava ló nvèè bá ea  aa bá pá vígà. Dì belí nu dòòmà bá, a beè õá pá vígà e bà di Fílipaì zaa ló gbò nú e bà dõo nèe. (Fíl. 4:16) A beè zogè kọ à zaavàẹ̀ ló nvèè bá ea aa bá Tímotì. (Fíl. 2:19-22) Vaá Pọ́ọ̀l beè õá Bàrì zaa tṍó ea mon gbò e bà dú gé sièe kpóó ló gbẹá boo èèlè tṍó ea beè di tọọ̀ kpọ́gọ́lọ́ e bà gé fááláẹ kilma Róm̀. (Tóm 28:15) Pọ́ọ̀l dú nen ea beè ié kói vaá a beè olòó láá tú gã́bug mile kyã̀àmà kilma kiẽ́e ea é kọ́ kpẹ̀a nè ge siè kpóó ló pá vígà. Sõò a beè kìlmà kpá ló kẽ vaá tú nvèè bá ea aa bá pá vígà.

13. Mósĩ́ deè ní e gbò e ba ni dú kànen mm̀ dee é láá zogè kọ bà zaavàẹ̀ ló tóm e gbò nvín ãa gé sí mm̀ bõ̀ònatõ̀ò ẽ?

¹³ Booló eo ni dúi kànen mm̀ dee é láá zogè kọ ò zaavàì ló nvèè bá ea aa bá gbò nvín ãa mm̀ bõ̀ònatõ̀ò. Be bà gbĩ́ gè kpẽ́ ni kpègè faà boo, zalí nu dõonè ni, àbèè ge nvèè bá nè ni mm̀ dõòna kà gbò sĩ́deè, tú zààvà tuumá ba nvèè bá. Ẹ̀b nvèè bá e bà néni naamá enè sĩ́deè e Jìhóvà zógè kọ à vulèè ni. Ge naa vó é láá naa kọ ó bã̀àà kọ́ọ̀ gbò e bà nveè bá nèni. Pììgà ge olòó nvèè bá nè gbò nvín ãa e bà dú pá o kóò kọ bàá kpáá palàge tõo bã ló Jìhóvà, vaá ò kọ́ nèva bé e nyíé ni ólò ẹẹ naa tṍó eo monì gbò nvín ãa e bà gé sim kilsĩ́ mm̀ tóm e bà gé sí mm̀ bõ̀ònatõ̀ò. Di kpènà ló gè nootẽ́ gbò nú eo beè tení bá mm̀ dùm nèva. Tṍó eo náà vó, ò “õá Bàrì zaa” ló gbò nvín ãa ea nvee mm̀ a bõ̀ònatõ̀ò.—Kọ́l. 3:15; Jọ́ọ̀n 6:44; 1 Tẹ̀s. 5:18.

14. Mósĩ́ deè ní e Méné Dévìd beè zogè kọ à dõonìè nu taalẹ báẹ́?

¹⁴ Nu dòòmà bá Méné Dévìd náa kọ é nyimá nágé dõòna kà kpãa ea dú bíi kọọ̀ gbò e ba ni dú kànen mm̀ dee á ié—níà ge dõo nu taalẹ bá. A beè tú gã́bug kpègè nè gyọ́ ea íe nvèèmà sãa kúm gè tìb tọọ̀ káíá. (1 Kró. 22:11-16; 29:3, 4) A beè naa vó bã̀àna tṍó ea nyímá kọọ̀ gbò nen é beè kọọ̀ Sólomoòn ní ea beè tìb tọọ̀ káíá ẹ́. Tṍó e née íè nà kói gè siimá tóm gè tìbgì tọ gè tõó mm̀ fã̀ Bàrì, èé láá kilsĩ́ gè tú bẹẹ lọ̀là-lọ̀là nvèèmà sãa kúm dẹ̀ẹ̀a boo bé e bẹẹ dìtõ̀ò dì naa. Èé láá tú gbò nú e ní téní bá mm̀ gã́bug gbáá nvèèmà bá nè gbò nvín ãa.

15. Mókà lé nu ní e Pọ́ọ̀l beè noòmà Tímotì e?

¹⁵ Bugi togó boo nu dòòmà bá Pọ́ọ̀l ea kil ló gè dõo nu taalẹ bá. Pọ́ọ̀l beè kọọ̀ Tímotì á zọẹ̀ẹ kọ́ kpẹ̀a aa dó dọ dó, a beè dò nàgé bá bé e nvín ãa gbálàí é kọ́ kpẹ̀a vaá noòmà nu naa. (Tóm 16:1-3) Búma e Pọ́ọ̀l beè nè Tímotì beè nvèè bá nèe kọ á láá palàge kọ́ kpẹ̀a. (1 Kọ́r. 4:17) Vaá Tímotì beè tú búma ea íe lọl bá Pọ́ọ̀lí nvèèmà bá nè dõòna gbò.

16. Éé ní ea náa vaá vígà Shigeo beè bumá dõòna gbò e?

¹⁶ Deè nieí, pọ̀ náa ólò sii gbò e bà ni dú kànen mm̀ dee kọọ̀ be bà túè tóm e bà gé síè mm̀ bõ̀ònatõ̀ò noòmà gbò nvín ãa, bàé lọlìé vá bá sì. Dì belí nu dòòmà bá, Shigeo e beè kọ́ nú ea kil lóá, beè tú gã́bug gbáá nvèèmà bá nè gbò e bà dṹùnà Branch Committee. A beè naa vó kọbéè tóm kọ̀ kpẹ̀a ea gé síá mm̀ dóá láá kilsĩ́. Nú ea beè sìlà aa m dú kọọ̀ tṍó e ẹlẹ náa láà iéná kói gè siimá, dõòna kà vígà págbálà ea sim tùlà beè elá dẽe. Shigeo beè tú gbò nyìmànù ea beè ié mm̀ 45 gbáá ea beè dũùnà Branch Committee nvèèmà bá nè gbò nvín ãa gbálà. Ẹ̀b bé e gbò e bà bélí vígà Shigeo dú tã́áná dee bá nèà gbò gyóòlo Bàrì naaà!

17. Dẹ̀ẹ̀a boo nú ea di mm̀ kpá Lúùk 6:38, éé ní e gbò e ba ni dú kànen mm̀ dee é láá naa mm̀ ge nvèèmà bá nè dõòna gbò e?

 ¹⁷ Dénè bọ̀ì eo dúì gbò vígà págbálà nè pábia zógèì kọọ̀ ge fã̀ Jìhóvà mm̀ bọ́ọ̀ló dẹ̀lẹ̀ nyíé boo ní ea dú lé lọ̀l vaá à lee é. Bọọ nu dòòmà bá zógè kọọ̀ ge tú gbò nòòkúu ea di mm̀ Kpá Káí siimá tóm dọ bélè nèi. Ò nyímàì bé e nu beè olòó naaá naa tṍó ea kil nvée ã́, sõò ò monìì kọ à dú bíi gè nyaaá nyoone bé e nu gé nááá naa kátogóí. À íe nagé gã́bug nú e boolo eo ni dúi kànen mm̀ dee eo ã́à diiai múú é láá nè; òó láá kọi zààvà eo íèì lọlíí ló gè nyimai ló Jìhóvà kátogóí nei gbò nvín ãa. Nyíè gbò nvín ãa é palàge ẹẹ tṍó e bà dã́ gbò nú eo beè teníí bá nè gbò nú eo nóì lọlíí ló. Be ò kọ́i nú eo beè teníí bá nei dõòna gbò, Jìhóvà é tã́ànèi dee bá.—Bugi Lúùk 6:38.

18. Mósĩ́ deè ní e gbò e ba ni dú kànen mm̀ dee nè gbò nvín ãa é láá nvèè bá nè ene ẽ́?

¹⁸ Tṍó e gbò e ba ni dú kànen mm̀ dee nè gbò nvín ãa gbá naaá nu, bà ólò siè kpóó ló ene. (Róm̀ 1:12) Buù nen íe nú e ka di ló e dõòna gbò náa íe ea é láá nvèèmà bá nè nen. Gbò e ba ni dú kànen mm̀ dee íe gã́bug nú e bà nyímá nè nú e ba ni téní bá. Gbò nvín ãa íe kpóó nè kói ge siimá tóm. Tṍó e nvín ãa nè nen ea ni dú kànen mm̀ dee gbá siá tóm belí bàà kóò, à ólò nvèè ka ló bẹẹ Tẹ̀ ea di káála, vaá dọ̀ bélè nè kọ̀láá nen ea di mm̀ bõ̀ònatõ̀ò.