1. À ólò tọá ló pá tọ naa vàẹ tṍó e bà kpó nen ea dṹùnà va lọl mm̀ bõ̀ònatõ̀ò ẽ?

É KỌỌ̀ ba beè kpó nen eo beè palàge vùlè lọl mm̀ bõ̀ònatõ̀ò? Níá é láá palàge biilé ni nyíe! Ene kà vígà pábia ea bée kọlà Hilda kọ́ọ̀: “Tṍó e nà dóm em beè palàge vùlè ú 41 gbáá aaló tṍó e beè ilá, m beè bugi togó kọọ̀ níà kà pọ́lọ́ nú ea tõo lọ̀l vaá à lee ea é láá naaáḿ ló é. * Sõò a beè palàge zoogá tṍó e nà nvín págbálà bií ló a va nè bàà kà a nvín aa mm̀ bõ̀ònatõ̀ò.”

2-3. Dẹ̀ẹ̀a boo nú ea di mm̀ kpá Psalm 78:40, 41, à ólò tọá ló Jìhóvà naa vàẹ tṍó e pá a gyóòlo ooà aaló gè fã̀e ẽ́?

² Bugi togó boo bé ea beè iè ge biile nyíè Jìhóvà naa tṍó e sìgà gbò nyómá tóm e bà dṹùnà pá a tọ beè kìnie! (Júùd 6) Vaá ò doomà dẽe ló bé ea beè palàge zọ̀ẹ naa tṍó e pá Ízràẹ̀l ea beè vùlè lọlíe togó kèbá gã́bug tṍó. (Bugi Psalm 78:40, 41.) Palàge àgala boo kọọ̀ à zọ nàgé bẹẹ Tẹ̀ ea di káála tṍó e nen eo beè vùlè ooà aaló gè fã̀e. À dã́tẽ́ ló bé ea biilé ni nyíe naa. Àé né ni agẹló nè nvèè bá eo íè bíí ló.

³ Mm̀ nakà togó belí, èé ló bel boo nú eé láá naa kọbé Jìhóvà nveè bá nèi tṍó e kpeèsĩ́ ló íb gbò dìtõ̀òá. Èé ló nágé bel boo bé eé láá nvèè bá nè pá vígà e bà kpó nen ea dṹùnà va lọl mm̀ bõ̀ònatõ̀ò naa. Sõò, naanii èé zẹ́ẹ́ ló bel boo gbò lọ̀ bug e náa bọ́ló kọ é ié.

4. À ólò tõó ló gbò tẹ̀ nè kà naa vàẹ tṍó e ba nvín ooà aa ló gè fã̀ Jìhóvà ẹ?

⁴ Tṍó e nvín págbálà àbèè pábia ooà aaló gè fã̀ Jìhóvà, gbò tẹ̀ nè kà ólò bọọgẹ̀ bugi togó kọọ̀ à íe nú e bà gáẹ̀ láá  kpáá naanìè kọbé ba nvín náa aaló gè fã̀ Jìhóvà. Tṍó e bà kpó nvín ene kà gbálà ea bée kọlà Luke lọl mm̀ bõ̀ònatõ̀ò, a beè kọọ̀: “M beè bẽgẽ̀ bel nà bá. M beè mòàgì pọ́lọ́ gyáálá ea kil ló. Sìgà tṍó m̀ ólò tò vaá ié zọ̀ nyíe.” Elizabeth, dú ene kà vígà pábia ea beè tení nágé bá íb dìtõ̀òá, à kọ́ọ̀: “Be à sẹlẹ ním beè láá bumáe belí bé ea bọ́ló kọọ̀ kà á bumá a nvín naa. À tõoḿ ló belí kọọ̀ ním beè láá noòmà nuù nà nvín.”

5. Mée ní ea dú bá tṍó nen ooà aaló gè fã̀ Jìhóvà ẹ?

⁵ À dú bíi kọ é kẽ̀èa boo kọọ̀ Jìhóvà beè naa kọọ̀ buù bẹ̀ì é ié dì pọ́ì. Níí tõó tõó dọ̀ kọọ̀ èé láá sà ge gbàntṍ ló Bàrì, àbèè kọ née é gbaníe tṍ ló. Sìgà gbò nvín ãa íe tẹ̀ nè kà e bà náa zógè lé nu dòòmà bá, sõò bà sa gè fã̀ Jìhóvà vaá bọ́ló dẹ̀lẹ̀ nyíé boo. Dõòna kà gbò nvín e ba tẹ̀ nè kà beè pììgà bé e ba kpóó sim tùlà naa gè noòmà va gbò nòòkúu ea di mm̀ Kpá Káí beè dọ̀ aa mm̀ bõ̀ònatõ̀ò tṍó e bà bọọ. Boo béè vó, buù bẹ̀ì é íè ge beeláfùl be èé fã Jìhóvà àbèè kọ née é fã́e. (Jós. 24:15) Vóà naa, gbò tẹ̀ nè kà eo gé bãagãi, ó gá bugi nai togó kọọ̀ ge kọ bọọ nvín náa fã nà Jìhóvà dúè bá boólo!

6. Àé láá tọá ló gbò nvín ãa naa vàẹ tṍó e ba tẹ̀ àbèè kà ooà aaló gè fã̀ Bàrì e?

⁶ Sìgà tṍó, tẹ̀ àbèè kà ólò òòà aaló gè fã̀ Jìhóvà vaá sọ̀bá pá a tọ gbẹẹ́ kẽ. (Ps. 27:10) Níí é láá palàge biile nyíè gbò pá nvín e bà géè ẹ̀bmà dẽe kọ bàé nóè nu lọl bá ba tẹ̀ àbèè ba kà. Ene kà vígà pábia ea bée kọlà Esther, e ba beè kpó a tẹ̀ lọl mm̀ bõ̀ònatõ̀ò kọ́ọ̀: “M beè palàge tò boo béè kọ m beè nyimá kọọ̀ níì áá gè kpõ̀tẽ́ aa mm̀ kà kàí ní ea géè naaé nì. Sõò a beè sẹlẹ òòà aaló gè fã̀ Jìhóvà. M beè vùlè ńdáà tẹ̀, boo béè vó, tṍó e bà kpóe lọl mm̀ bõ̀ònàtõ̀ò, m beè palàge ié tã̀àgã̀ bùlà ea kil ló bé e kpá lóe dì naa. Kàsĩ́, a beè naa kọ ḿ ié kọm̀ bùlà.”

7. À ólò tọá ló Jìhóvà naa vàẹ kilma ló nvín ãa e bà kpó a tẹ̀ àbèè a kà lọl mm̀ bõ̀ònatõ̀ò ẽ?

⁷ Gbò nvín ãa, be ba beè kpó o tẹ̀ àbèè o kà lọl mm̀ bõ̀ònatõ̀ò, à biile nagé nyíè beele! Sóo sóo, àgala boo kọọ̀ Jìhóvà dã́tẽ́ ló bé ea tọ́a ní ló naa. À vulè ni vaá nyíée ẹ́ẹ kọ ò kilsĩ́ gè bọ́ló dẹ̀lẹ̀ nyíé boo, vaá pá vígà vulè ni nagé. Kẽ̀èà nàgé boo kọọ̀ béèlàfùl eo tẹ̀ àbèè o kà ne ea kil ló gè aa mm̀ bõ̀ònatõ̀ò náa dú bá olo. Belí bé e beè kọ́ naaá, Jìhóvà ne deè dénè nen kọ bàá nè béèlàfùl. Vaá buù nen ea beè kìn lóó nè Jìhóvà vaá dììa múú é íè ge “tóólá ńlẹ nyèè.”—Gàl. 6:5.

8. Éé ní e pá tọ é láá naa tṍó e bà gé élá bànà kọọ̀ nen e bà beè kpó lọl mm̀ bõ̀ònatõ̀ò á òòà dù gé fã̀ Jìhóvà ẹ? (Ẹ̀b ńkpó ea kọ́ọ̀ “ Òòa Kẽ Dú Ló Jìhóvà.”)

⁸ Tṍó e nen eo beè vùlè ooà aaló gè fã̀ Jìhóvà, ò ólò dẹlẹ nyíé boo kọọ̀ enè dee àé beè òòa kẽ dù. Éé ní eo é láá naa kùbmà tṍó eo gé élá bànàe kọ á òòà kẽ dùe? Òó láá kilsĩ́ gè pììgà bé eo kpóó sim tùlà naa gè agẹlẹ ló o zìgà. Be ò náa vó, òó dú lé nu dòòmà bá nè dõòna kà pá tọ e ba beè kpó nen ea dṹùnà va lọl mm̀ bõ̀ònatõ̀ò. Àé náa nagé kọ ó ié kói gè emá bììla nyíe ea dú ló. Naanii èé ló bel boo sìgà gbò nú eé láá naa.

9. Gbò éé ní eé láá naa kọbé è íe kói ea aa bá Jìhóvà ẹ? (Ẹ̀b nàgé ńkpó ea kọ́ọ̀ “ Gbò Dọ̀ Kpá Káí Ea É Síè Ni Kpóó Ló Be Nen Eo Beè Vùlè Ooà Aaló Gè Fã̀ Jìhóvà.”)

⁹ Pììga boo gè naa gbò nú ea é náa kọọ̀ o zìgà á agaló. À palàge dú bíi kọ ó kilsĩ́ gè agẹlẹ ló o bá nè pá bọọ tọ. Mósĩ́ deè ní eo é láá naamá vó é? Ié kói ea aa bá Jìhóvà tení dú ló gè olòó bugi Kpá Káí vaá ò bugi togó boo nè ge olòó sí bẹẹ gbò nònù. Joanna, e a tẹ̀ nè a vígà pábia beè aa mm̀ kà kàí kọ́ọ̀: “Lóóm ólò palàge dĩ̀ìnà tṍó em bugì nòòtẽ́ ea kil ló gbò e bà di mm̀ Kpá Káí, dì belí Ábigẹẹ̀l, Ẹ́stà, Jóòb, Jósẹ̀f, nè Jíízọ̀s. Ba nu dòòmà bá beè nvèè bá nèm kọ ḿ bugi togó boo áá gbò nú ea bọ́ló. M̀ monì nàgé kọọ̀ ge ọlí bẹẹ gbò ãa sọ́l beè palàge sièm kpóó ló.”

10. Mósĩ́ deè ní e nú ea di mm̀ kpá Psalm 32:6-8 nveè bá nèi kọ é láá emá bììla nyíe ẽ́?

¹⁰ Kọ́ bé e nu tọ́a ní ló naa nè Jìhóvà. Ó gá aaló gè tã̀àgã ló Bàrì tṍó eo íè tã̀àgã̀ bùlà. Kilsĩ́ gè bàn Bàrì ea vulè niá kọ á naa kọ láá kilsĩ́ gè bugi togó belí bé e ẹlẹ ólò bugi togó naa, nè ge kọ á neè “ni nyìmànù vaá dòbá èèlè eo é téní boo nè ni.” (Bugi Psalm 32:6-8.) Mm̀ kà kà, àé láá palàge zọ̀ ni gè kọ́ bé e nu tọ́a ní ló naa nè Jìhóvà. Sõò, Jìhóvà palàge dã̀tẽ́ ló bé e nu tọ́a ní ló naa. À palàge vùlè ni vaá siè ni kpóó ló kọ ó kọ́ bé e nu tọ́a ní ló naa neèe.—Éxọ. 34:6; Ps. 62:7, 8.

11. Dẹ̀ẹ̀a boo nú ea di m̀ kpá Híbrù 12:11, éé ní ea náa vaá à bọ́ló kọ é dẹlẹ nyíé boo dùùlà bá deè tṍ Jìhóvà ea kyãa mm̀ vulèe? (Ẹ̀b nàgé ńkpó ea kọ́ọ̀ “ Ge Kpó Nen Lọl Mm̀ Bõ̀ònatõ̀ò—Dú Sĩ́deè Ea Kyãa Mm̀ Vulè E Jìhóvà Ólò Nèèmà Dùùlà Bá Deè Tṍ.”)

¹¹ Nvèè sãa kúm béèlàfùl e gbò kànen mm̀ bõ̀ònatõ̀ò ne. Ge kpó nen lọl mm̀ bõ̀ònatõ̀ò dú nòònù ea aa bá Jìhóvà. Na  sĩ́deè ge lele dee bá není é dọ bélè nè kọ̀láá nen, bií ló nen ea sí pọ́lọ́. (Bugi Híbrù 12:11.) Sìgà gbò ólò kọ́ bel gbò kànen kọọ̀ béèlàfùl e bà nè náa lela, sõò bà náa ólò kọ́ tọ́ọ̀ kà pọ́lọ́ e nená beè sì. Née nyímà dénè nú ea beè naaá. Boo béè vó, à dú bíi kọ é dẹlẹ nyíé boo kọọ̀ gbò kànen e ba beè sii bá ló belá beè palàge ọẹ̀ dẽe vaá tú gbò nòòkúù Kpá Káí beemá belá “nè Jìhóvà.”—2 Kró. 19:6.

12. Mókà bélè ní e sìgà gbò ni íe boo béè kọọ̀ bà nveè sãa kúm nòònù Jìhóvà ẹ?

¹² Be ò nveè sãa kúm béèlàfùl gbò kànen gè kpó nen eo beè vùlè lọl mm̀ bõ̀ònatõ̀ò, òó láá nvèè bá nèe kọ á òòà dú ló Jìhóvà. Elizabeth e beè zẹ́ẹ́ kọ́ nú ea kil lóá kọ́ọ̀: “Ge kọ ním é zọnà nà nvín naaá ná tọ́ọ̀ nu beè palàge tàvàlà ḿ ló. Sõò tṍó ea ooà dù gé fã̀ Jìhóvà, à kọ́ọ̀, a beè bọ́ló kọ bàá kpoèe. Tṍó e tṍó téní, à kọ́ọ̀ à nóè gã́bug lé nu lọl ló gbò nú ea beè naaá ã́. M beè gbóó mòn kọọ̀ lèlè dee bá ea aa bá Jìhóvà ní ea dú lé lọ̀l vaá à lee.” A dóm ea bée kọlà Mark, beè kọọ̀: “Tṍó e tṍó téní, bẹẹ nvín beè kọ à gbĩ́ gè ooàẹ̀ kẽ duè boo béè kọọ̀ née zọnàe naaá ná tọ́ọ̀ nu. Nyíém palàge ẹẹ kọọ̀ Jìhóvà nveè bá nèi kọ é láá gbanìèe tṍ ló.”

13. Éé ní ea é láá nvèè bá nè ni kó ó bé èlbá tã̀àgã̀ bùlà ẹ?

¹³ Kọ́ o tã̀àgã̀ nè o kóò eo dẹlẹ̀ nyíé boo. Zọ̀ gbò e togó va tulà nu e bàé láá nvèè bá nè ni kọ ó gá pee bùlà naaá nu. (Pró. 12:25; 17:17) Joanna, e beè zẹ́ẹ́ kọ́ nù ea kil lóá kọ́ọ̀: “A beè tõoḿ ló belí kọ à dú áá m̀m̀. Sõò ge kọ́ bé e nu tọ́á ḿ naa nè gbò kóò em dẹlẹ nyíé boo beè nvèè bá nèm kọ ḿ láá ĩ̀ìmà.” Éé ní eo é láá naa beè sìgà gbò e ba di mm̀ bõ̀ònatõ̀ò ló gbò bel ea náa kọọ̀ nyíé ni á kpáá palàge bììlàẹ?

14. Éé ní ea náa à dú bíi kọ é kilsĩ́ gè ĩ̀ìmà vaá ia ló pọ́lọ́ nè ene ẽ́?

¹⁴ Ĩ̀ìmà lọ̀ ea aa bá pá vígà. Née é ẹ̀bmà dẽe kọọ̀ kọ̀láá nen é ló lé bel nèí kọ̀láá tṍó. (Jém̀z 3:2) Tọ́ọ̀ bẹ̀ì née gbõomà, vóà naa á gá bọọ́ ní ló beè neǹ vígà náa nyímá ló bel ge lò àbèè ge ló bel ea kyẽ́ ni tṍó e náa beè nè dẽe. Kẽ̀èa boo dùùlà bá deè tṍ e neǹ tóm Pọ́ọ̀l beè nè ea kọ́ọ̀: “Ĩimai ene vaá ò iai ló pọ́lọ́ nèi ene kọ̀láá tṍó e ene ié kpẹa ló ene.” (Kọ́l. 3:13) Ene kà vígà pábia e ba beè kpó nen ea dṹùnàe lọl mm̀ bõ̀ònatõ̀ò kọ́ọ̀: “À íe gã́bug pá vígà e ba beè pììgà ge sièm kpóó ló vaá a beè biilém nyíe, sõò Jìhóvà beè nvèè bá nèm kọ ḿ láá ia ló nèva.” Éé ní e gbò e bà di mm̀ bõ̀ònatõ̀ò é láá naa ge nvèèmà bá nè pá tọ e ba beè kpó nen ea dṹùnà va ẹ́?

15. Éé ní ea é láá nvèè bá nè pá tọ e bà ã́àa kpó nen ea dṹùnà va ẹ́?

¹⁵ Bã̀àà kóò pá tọ e ba beè kpó nen ea dṹùnà va. Ene kà vígà pábia ea bée kọlà Miriam kọ́ọ̀ kẹ́ẹ beè siilìèe tṍó e bà kpó  ene kà a vígà págbálà lọl mm̀ bõ̀ònatõ̀ò. À kọ́ọ̀: “Pọ̀ beè siím ló bel e gbò nen é láá lò. Sõò, nyíè gã́bug pá vígà beè palàge bììlà vaá bà náa beè ló tọ́ọ̀ kà pọ́lọ́ bel ea kil ló nà vígà e ba beè kpòa. M̀ ṍàva zaa ló gè naa kọ á gá belí kọ à dú áá m̀m̀ tṍó em géè bã̀àgã̀a.” Dõòna kà vígà pábia kọ́ọ̀: “Gã́bug pá vígà beè dù gé nvèèm nyíé gbàà tṍó e bà kpó nà nvín págbálà lọl mm̀ bõ̀ònatõ̀ò. Sìgà ọ̀và beè kọọ̀ bà náa nyímàè ló bel e bà gá kọ́ẹ̀. Sìgà gbò beè zọ̀i tò vaá sìgà ọ̀và à emí kpá lẹ̀ẹ̀la tóm mái. Nú e bà náaá beè palàge nvèè bá nèm!”

16. Mósĩ́ deè ní e gbò e bà di mm̀ bõ̀ònatõ̀ò é láá kilsĩ́ gè nvèè bá nè pá tọ e bà kpó nen ea dṹùnà va ẹ́?

¹⁶ Kilsĩ́ gè nvèè bá nè pá tọ e bà kpó nen ea dṹùnà va. Bà palàge ié bíí ló o vulè nè sìà kpóó ló kátogóí. (Híb. 10:24, 25) Sìgà tṍó, à ólò tõó ló pá tọ e bà kpó nen ea dṹùnà va kọ bà kpoolà nàè gé baala lọl mm̀ bõ̀ònatõ̀ò. Née gbĩ́ì kọ bàá bugi togó naa vó! À palàge dú bíi kọ é lèèlà vaá siè kpóó ló gbò nvín ãa e ba tẹ̀ àbèè ba kà á géná mm̀ bõ̀ònatõ̀ò. Maria ea dóm beè òòà aaló gè ẹ̀b nú ea kil ló pá a tọ tṍó e bà kpóe lọl mm̀ bõ̀ònatõ̀ò kọ́ọ̀: “Sìgà pá nà kóò beè dú tọ gé bùl gyã́á nèi vaá zọ̀i sẹlẹ fã̀ pá tọ. Nà sàn beè bã̀vá nyíe naaní e bà zọ́m tò. Ba beè lóm bel boo tṍó e gbò nen kpọ́m kyáá bel ló tenmá ló kẽ. Ba beè palàge sièm kpóó ló!”—Róm̀ 12:13, 15.

17. Mósĩ́ deè ní e gbò kànen é láá nvèè nyíé gbàà pá vígà e nyíé va gé biilàẹ?

¹⁷ Gbò kànen mm̀ bõ̀ònatõ̀ò, tui kọ̀láá kà nèà deè eo íèì nveemai bá nei pá tọ e bà kpó nen ea dṹùnà va. Ò íèì dọ̀ tóm gè nvèè nyíé gbàà pá vígà e nen e ba beè vùlè ooà aaló gè fã̀ Jìhóvà. (1 Tẹ̀s. 5:14) Gyààma sĩ́ gè sièva kpóó ló besĩ́ì nònù kálá dààmà togó nè tṍó ea ni íná kùbmà. Olòó kãá va vaá ò zọ́va tã̀àgã ló Bàrì. Zọ̀va kọ́ kpẹ̀a, àbèè ò kólí va sigà tṍó ló bọọ fã̀ pá tọ. À dú bíi kọọ̀ gbò kànen mm̀ bõ̀ònatõ̀ò á ié tóè sàn nè vulè kilma ló gbò naanà ból Jìhóvà e nyíé va gé biilà nè ge ié tṍó nèva.—1 Tẹ̀s. 2:7, 8.

18. Dẹ̀ẹ̀a boo nú ea di mm̀ 2 Pítà 3:9, éé ní e Bàrì gbĩ́ kọọ̀ gbò pọ́lọ́ á naa ẽ́?

¹⁸ Jìhóvà “náa gbĩ́ kọ tọ́ọ̀ nen á ié kyọ̀à sĩ́; tãa vó, à gbĩ́ kọ dénè nen á ọgá ló ba pọ́lọ́.” (Bugi 2 Pítà 3:9.) Nen é láá sí agẹbá pọ́lọ́, sõò Bàrì gbĩ́ kọ á kilsĩ́ gè tõó dùm. Bugi togó boo gã́ ki e Jìhóvà beè zalmái—ea dú ú vààa gyọ́ọ̀ a Sã́áná ea palàge vùlè. Jìhóvà dì ea gé piigà ge nvèè bá naa kọọ̀ gbò e ba beè aaló gè fã̀e á òòa kẽ dù. À ẹb dẽesĩ́ kọ bàé ooà kẽ dù, dì belí bé e nu dòòle Jíízọ̀s ea kil ló nvín pèè gyọ́á tẹ́lẹ bàlà kẽ naaá. (Lúùk 15:11-32) Gã́bug gbò e ba beè dọ̀ aa mm̀ kà kàí beè kpáá òòa kẽ dú ló ba Tẹ̀ ea di káála. Vaá pá vígà ólò tú bàà bá tuumá va. Nyíè Elizabeth e beè kọ́ nú ea kil lóá beè palàge ẹẹ tṍó e bà kpáá tú a nvín nvee mm̀ bõ̀ònatõ̀ò. Tṍó ea kẽèa boo nú ea beè naaáá, à kọ́ọ̀, “Nyíém palàge ẹẹ ló pá vígà e ba beè sièm kpóó lóá.”

19. Eé ní ea náa vaá èé láá kilsĩ́ gè dẹlẹ nyíé boo Jìhóvà ẹ?

¹⁹ Èé láá dẹlẹ nyíé boo Jìhóvà kọ̀láá tṍó. Náa ólò kọ é naa nú ea é kyọ́i nu ló. À dú Tẹ̀ ea ólò dõo nu taalẹ bá, ié tóè sàn, vaá palàge vùlè dénè gbò e bà gé fã́e. Palàge àgala boo kọọ̀ Jìhóvà náa é sọ́ ni bá gbẹẹ́ kẽ tṍó e nyíé ni gé biilà. (Híb. 13:5, 6) Mark e beè zẹ́ẹ́ kọ́ nú ea kil lóá kọ́ọ̀ “Jìhóvà náa beè sọ̀i bá gbẹẹ́ kẽ. Náa beè kil kpã́á ààí ló tṍó e géè tení bá tã̀àgã̀.” Jìhóvà é kilsĩ́ gè nè ni “gbele kpóó” ea di mm̀ a Moǹ Bel. (2 Kọ́r. 4:7) Mm̀ kà kà, òó láá kilsĩ́ gè bọ́ló dẹ̀lẹ̀ nyíé boo bãana tṍó e nen eo beè vùlè ooà aa ló gè fã̀ Jìhóvà.