1-2. (a) Éé ní ea dú pọ́lọ́ ẹ́, vaá mósĩ́ deè ní eé láá bé èlbá pọ́lọ́ é? (Ẹ̀b nàgé “Moǹ Bel E Bà Baatẽ́.”) (b) Éé ní eé ló bel boo mm̀ nakà togó bel ge nòí nè dõona kà gbò togó bel ea di mm̀ Kpá Tọ Kùdẽe Lóí é? (Ẹ̀b nàgé “Nú Ea Dú Bíi Kọ Gbò E Bà Gé Bugi Á Nvèè Kpíi Ló” ea di mm̀ kpáí.)

 É KỌ àé léémá ni gè nyimá bé e Jìhóvà vulè ni naa? Òé láá nyimá bé e Jìhóvà vulè ni naa tení dú ló gè nó nú ea kil ló nú e Jìhóvà ni náa kobé à láá dùùlà ni lọl bá náàkyọ̀ nè ú. Pọ́lọ́ a dú kà agẹbá neǹ ọ́b e áá bẹ̀ì née é láá bé èlbá. Dénè bẹ̀ì ólò sí pọ́lọ́ kọ̀láá dee. Vó ní ea náa vaá è ólò ùe. (Róm̀ 5:12) Sõò nyíéi ẹ́ẹ kọ Jìhóvà náa kọ é agala boo kọ àé duulàẹ̀i lọl bá ú nè náàkyọ̀!

² Jìhóvà a nveè bá nè gbò nen kọ bàá láá fã̀e mm̀ nú ea é dú 6,000 gbáá. Ló éé? À ólò naa vó boo béè kọ à vulèi. Jìhóvà beè vùlè gbò nen lọl tã́gíní tṍó ea beè dèmii, níà nú ea náa vaá à naa gã́bug nu mm̀ ge nvèèmà bá nèi tṍó e síì pọ́lọ́ ẹ́. Bàrì nyímá kọọ̀ pọ́lọ́ ólò màn ú, vaá náa gbĩ́ kọ é ù. À gbĩ́ kọ é tõó dùm dọ̀ dè-dè. (Róm̀ 6:23) Níà nú ea dú a bùlà kìlmàí ló é. Mm̀ nakà togó bel ge nòí, èé áálá taa kà bíbví. (1) Mókà ból dẽesĩ́ ní e Jìhóvà nè gbò nen ẽ́? (2) Éé ní e gbò e ba beè di tṍó e bà géè emí Kpá Káí beè naa kọbé bà láá fã̀ Jìhóvà ẹ? (3) Éé ní e Jíízọ̀s beè naa kọbé à láá aalá gbò nen lọl bá náàkyọ̀ nè ú é?

 MÓKÀ BÓL DẼESĨ́ NÍ E JÌHÓVÀ NE GBÒ NEN Ẽ́?

 3. Éé ní ea beè naa kọ Ádàm nè Íìv á sí pọ́lọ́ ẹ́?

³ Tṍó e Jìhóvà beè dèm Ádàm nè Íìv, a beè gbĩ́ kọ nyíé va á ẹẹ. A beè tú va naamá dóm nè va, nè va kà lé ketõ̀ò ge tõo, vaá nè va kà lé tóm gè sì. A beè kọ bàá mànà zààlà, vaá sí tóm ló zivekà boo kunukẽ̀í naa ní ea é kpé dẽe belí gònò Ídèn. Jìhóvà beè nè va áá ene kà log, a beè kọ́ nè va kọ bà é ú be bà lọlìèe togó kèbá. È nyímà nú ea beè naaá. Ene kà nyómá tóm ea dú pọ́lọ́ e náa vulè Bàrì nè gbò nen beè kẹlẹ Ádàm nè Íìv kọ bàá lọ̀l togó kèbá Bàrì. Ádàm nè Íìv beè gbànìe tṍ ló vaá lọ̀l togó kèbá Bàrì. Ge kọ bà náa beè dẹlẹ nyíé boo Jìhóvà beè naa kọ bàá sí pọ́lọ́. Nú e Jìhóvà beè kọ́ nè vaá beè naaá. Lọl deeá ààmà, Ádàm nè Íìv beè mòn tã̀àgã̀ boo béè kọ bà lọl togó kèbá Bàrì. Ba beè dààmà togó gè ana vaá dee-deè nvée, ba beè ù.​—Jén. 1:​28, 29; 2:​8, 9, 16-18; 3:​1-6, 17-19, 24; 5:5.

 4. Éé ní ea náa vaá Jìhóvà à ọví náàkyọ̀ vaá nvèè bá nèi kọ é láá dũ̀ùà bã̀é kpàn ẽ? (Róm̀ 8:​20, 21)

⁴ Jìhóvà beè naa kọ bàá emí nòòtẽ́í mm̀ Kpá Káí kọbé beele láá nó nu lọl ló. À nveè bá nèi kọ é dã́ ból ló nú ea náa vaá Jìhóvà à palàge ọví náàkyọ̀. Ge sí pọ́lọ́ ólò kyọ̀ bẹẹ gbaa ló kilma ló Jìhóvà, vaá naa kọ é ù. (Àìz. 59:2) Pọ́lọ́ Nyómá ọ́ví Jìhóvà nè gbò nen. Níà nú ea beè naa kọ á kẹlẹ Ádàm nè Íìv kọ bàá sí pọ́lọ́ ẹ́, vaá níà nú ea náa à dì ea gé kẹlẹ nagé gbò nen deè nieí é. Tṍó e Ádàm nè Íìv sí pọ́lọ́, Sétàn beè dòòmà kọ a kyọẹ̀ tóm̀ bùlà e Jìhóvà beè ié kilma ló gbò nen. Sõò náa beè dã́ ból ló íb vulè e Jìhóvà íe kìlmài ló. Bàrì náa beè nyaaná tóm̀ bùlà ea íe kilma ló gbò nvín e bà aa mm̀ Ádàm nè Íìv. À vulèi, vó ní ea náa kọ á nèi ból dẽesĩ́ ẽ́. (Bugi Róm̀ 8:​20, 21.) Jìhóvà beè nyimá kọọ̀ sìgà gbò nvín ea aa mm̀ Ádàm nè Íìv é sa gè fã̀e vaá tení dú ló a nvèè bá, bà é piiga boo gè bé èlbá náàkyọ̀. Jìhóvà a nveè bá nè gbò nvín ea aa mm̀ Ádàm nè Íìv e bà vulèe kọ bàá láá dũ̀ùà bã̀é kpàn vaá ié dì pọ́ì aa bá náàkyọ̀ nè ú. Éé ní e Jìhóvà ni náa kọbé dénè nuí láá valí é?

 5. Mókà ból dẽesĩ́ ní e Jìhóvà beè nè gbò nen tṍó e Ádàm nè Íìv sí pọ́lọ́ ẹ́? Baatẽ́. (Jénesìs 3:15)

⁵ Bugi Jénesìs 3:15. Túá kà ból dẽesĩ́ e Jìhóvà beè nè gbò nen dú gè zìgà kọ àé kyọẹ̀ sĩ́ Sétàn. Bàrì beè gbẹẹ́ sĩ́ kọọ̀ ene kà “nvín” é duulà gbò nen. Nvíná é beè kyọ̀sĩ́ Sétàn vaá sí tóm ló kọ̀láá kà nú e Sétàn beè kyọ̀sĩ́. (1 Jọ́ọ̀n 3:8) Sõò Bàrì beè kọọ̀ Sétàn é dómí kpò kúm gòmà nvíná, ea tõó dọ̀ kọọ̀ Sétàn é náa kọọ̀ nvíná á mòn tã̀àgã̀ vaá ù. Náa kal ló béè kọ a beè palàge zọ̀ Jìhóvà, a beè sọ̀tọ́ deè kọ nvíná á mòn tã̀àgã̀ kọbé à láá dùùlà gbò nen lọl bá náàkyọ̀ nè ú.

ÉÉ NÍ E GBÒ E BÀ NÁA GBÕOMA E BA BEÈ DI TṌÓ E BÀ GÉÈ EMÍ KPÁ KÁÍÁ BEÈ NAA KỌBÉ BÀ LÁÁ FÃ̀ JÌHÓVÀ Ẹ?

 6. Éé ní e Ébẹ̀l, Nóà nè dõona kà gbò gbálà e ba beè bọ́ló dẹ̀lẹ̀ nyíé boo beè naa kọbé bà láá fã̀ Jìhóvà ẹ?

⁶ Lọ̀l gé tṍóá tẹlẹ̀ kátogóí, Jìhóvà dì ea gé náa kọọ̀ gbò nen á nyimá bé e bà é láá fã̀e vaá dũ̀ùà bã̀é kpàn naa. Tṍó e Ádàm nè Íìv lọl togó kèbá Jìhóvà lọ̀l, Ébẹ̀l ní ea beè dú túá nen ea beè ié zìgà mm̀ Jìhóvà ẹ. Ébẹ̀l beè fã̀ Jìhóvà boo béè kọ à vulèe, vó beè naa kọ á olòó vaalá gyọ́ọ nèe. Ébẹ̀l beè olòó kùdẽe ló naanà ból vaá a beè olòó tú sìgà vaamá gyọ́ọ nè Jìhóvà. Láb Ébẹ̀l beè tọá ló Jìhóvà naa vàẹ?  Nyíée “ẹẹ ló Ébẹ̀l nè a vààla gyọ́o.” (Jén. 4:4) Jìhóvà beè ié nágé lèèmá mm̀ vààla gyọ́ọ̀ dõona kà pá a gyóòlo, dì belí Nóà. (Jén. 8:​20, 21) Ge kọ Jìhóvà beè ié lèèma mm̀ gbò vààla gyọ́ọá zógè kọọ̀ gbò e bà náa gbõoma é láá fã̀e. b

 7. Ge kọ Ébràhàm beè di kpènà ló gè tú a nvín vaamá gyọ́ọ nóòmài éé?

⁷ Jìhóvà beè kọ́ nè Ébràhàm ea beè palàge iée zìgà m kọ á naa nú ea palàge tàvàlà, ea dú gè tú a nvín Áízèk vaamá gyọ́ọ. È agàlà boo kọọ̀ nú e Jìhóvà beè kọ Ébràhàm á naaá beè palàge zọ̀ẹ. Sõò Ébràhàm beè gbàntṍ ló Jìhóvà. Tṍó e Ébràhàm ni kpènà ló gè tú a nvín vaamá gyọ́ọ, Bàrì beè gbóó kọ á gá naa na vó. Nú ea beè naaáí nóòmài nú e Jìhóvà beè noo gè naa, níà gè kọọ̀ a beè di kpènà ló gè tú a Sã́áná vaamái gyọ́ọ boo, boo béè kọ à vulèi.​—Jén. 22:​1-18.

 8. Éé ní e nóò lọl ló Log e Jìhóvà beè nè pá Ízràẹ̀l kilma ló gè tú nom vaamá gyọ́ọ ẹ́? (Lìvítikọ̀s 4:​27-29; 17:11)

⁸ Tṍó e Jìhóvà beè nè Log pá Ízràẹ̀l, a beè kọ́ nè va kọ bàá tú nom vaamá gyọ́ọ neèe kọbé à iàẹ̀ ló ba náàkyọ̀. (Bugi Lìvítikọ̀s 4:​27-29; 17:11.) Gbo vààla gyọ́ọá beè zogè kọ Jìhóvà beè noo gè aalá gbò nen lọl bá náàkyọ̀. Jìhóvà beè kọ́ nè sìgà pá a gbò kọ́ọ̀ bùlà Bàrì kọ bàá emí nú ea kil ló ból súú ea beè zìgàa, ea dú a Sã́áná ea palàge vùlè. Ba beè baatẽ́ kọ àé mon tã̀àgã̀ vaá ù. Vaá bà é fẹ́ẹ belí naanà ból e bà váámá gyọ́ọ. (Àìz. 53:​1-12) Nyíéi palàge ẹẹ kọ Jìhóvà zigà ge tú a Sã́áná ea palàge vùlè vaamá gyọ́ọ boo dénè bẹ̀ì kọbé è íe dì pọ́ì aa bá náàkyọ̀ nè ú!

ÉÉ NÍ E JÍÍZỌ̀S BEÈ NAA KỌBÉ À LÁÁ DÙÙLÀ GBÒ NEN LỌL BÁ NÁÀKYỌ̀ Ẹ?

 9. Éé ní e Jọ́ọ̀n Neǹ Dììlè Nen Múú beè kọ́ kilma ló Jíízọ̀s e? (Híbrù 9:22; 10:​1-4, 12)

⁹ Tṍó e Jọ́ọ̀n Neǹ Dììlè Nen Múú mon Jíízọ̀s mm̀ gbáá 29 C.E., a beè kọọ̀: ‘Neenii Nvín Naanà Ból Bàrì ea tóólá náàkyọ̀ bàlà boo lọ̀l ala!’ (Jọ́ọ̀n 1:29) Bel ea beè lòa zógè kọ Jíízọ̀s ní ea dú ból súú e Bàrì beè zìgàa ẹ, nè ge kọọ̀ Jíízọ̀s é tú a dùm vaamá gyọ́ọ boo gbò nen. Mm̀ kà-kà, dénè bẹ̀ì íè ból dẽesĩ́ boo béè kọọ̀ ból súú e Jìhóvà beè zìgàa beè dù gé úí boo vaá dùùlài lọl bá náàkyọ̀.​—Bugi Híbrù 9:22; 10:​1-4, 12.

10. Mósĩ́ deè ní e Jíízọ̀s beè zogè kọọ̀ a “beè dú ló gè kolí gbò pọ́lọ́” ẹ́?

¹⁰ Jíízọ̀s beè tó sàn gbò e ba pọ́lọ́ beè naa kọ á tõó va ló belí kọ bà náa íèè ból dẽesĩ́, vaá a beè kolí va kọ bàá nyoonèèe nvée. A beè nyimá kọọ̀ pọ́lọ́ e gbò nen sí ní ea ólò naa kọ bàá mòn tã̀àgã̀ ẽ. Vó beè naa kọ á nvèè bá nè gbò e bà mon tã̀àgã̀ boo béè pọ́lọ́ e bà sí. A beè tú nu dòòle ló bààmà tẽ́ nè va kọọ̀: “Neǹ dóm biè náa dú bíi ló gbò válá ló, sõò ló gbò e lóó va zọ.” A beè kpáá kọọ̀: “Ním beè dú ló gè kolí gbò lé, sõò m beè dú ló gè kolí gbò pọ́lọ́.” (Máát. 9:​12, 13) Níà nú e Jíízọ̀s beè naa ẽ́. A beè tú gbọ́ọ́-gbọọ̀ ló loomá bel nè ńnváá ea beè tò vaá tú gĩ́i kàlẹ̀ẹ́ boo kpóó tọá, vaá a beè ia ló a náàkyọ̀ nèe. (Lúùk 7:​37-50) Tṍó ea géè zọ̀ ńnváá Sàmériàa lóá bel, a beè noomàe kà-kà bel ea kil ló Bàrì náa kal ló béè kọọ̀ a beè nyimá kọ ńnvááá géè tõó dùm e bè náa õoà. (Jọ́ọ̀n 4:​7, 17-19, 25, 26) Kàsĩ́, Bàrì beè nè kpóó Jíízọ̀s kọ á kẽee bã̀àna gbò e ba  beè ú boo béè pọ́lọ́ e ba beè sì lọl kemà ú.​—Máát. 11:5.

11. Éé ní ea náa vaá gbò pọ́lọ́ beè láá taaá ló bã ló Jíízọ̀s e?

¹¹ Bã̀àna gbò e bà náa géè tõó dùm ea õoà beè láá taaá ló bã ló Jíízọ̀s boo béè kọ a beè ié tóè sàn vaá a beè dã́ ból ló bé e nu tọ́a vá ló naa. Pọ̀ náa beè sií va ló gè zọ̀ẹ loá bel. (Lúùk 15:​1, 2) Jíízọ̀s beè lèèlà vaá nè kpẽ́ gbò e bà íée zìgà m. (Lúùk 19:​1-10) Jíízọ̀s beè ié sàn nyíe belí a Tẹ̀. (Jọ́ọ̀n 14:9) Bá e Jíízọ̀s beè sẹ̀ẹ̀mà gbò nen nè láb ea beè labví zógè kọ Jìhóvà íe sàn nyíe vaá vùlè bã̀àna gbò pọ́lọ́, nè ge kọ à di kpènà ló gè nvèè bá nè va kọ bàá bé pọ́lọ́ èlbá. Jíízọ̀s beè nvèè bá nè gbò pọ́lọ́ kọ bàá nyaaá vaá dú pá a gbò nyòòne nvée.​—Lúùk 5:​27, 28.

12. Éé ní e Jíízọ̀s beè kọ́ kilma ló a ú é?

¹² Jíízọ̀s beè nyimá kọ àé váààẹ̀ gyọ́ọ boo gbò nen. Gã́bug tṍó, a beè kọ́ nè pá a gbò nyòòne nvée kọ bà é beè oolìèe vaá kaàẹ boo té tã̀àgã̀. (Máát. 17:22; 20:​18, 19) A beè nyimá kọọ̀ a ú vààa gyọ́ọ é áálá gbò nen lọl bá pọ́lọ́ belí bé e Jọ́ọ̀n nè dõona kà gbò kọ́ọ̀ bùlà Bàrì beè gbẹẹ́ sĩ́ kọ́ naaá. Jíízọ̀s beè kọ nagé kọọ̀, a ú é náa kọ “dénè nen” á láá dũ̀ùà bãèé kpàn. (Jọ́ọ̀n 12:32) Gbò nen é láá lèèlà Jìhóvà tení dú ló gè ié zìgà mm̀ Jíízọ̀s vaá gbànie tṍ ló. Be bà náa vó, bà é duuà aa “bá lẹ̀ẹ̀là bel pọ́lọ́.” (Róm̀ 6:​14, 18, 22; Jọ́ọ̀n  8:32) Vóà naa, Jíízọ̀s beè di kpènà ló gè tení bá nyaaló vaá ù boo béè ge dùùlài.​—Jọ́ọ̀n 10:​17, 18.

13. Mósĩ́ deè ní e Jíízọ̀s beè ùe, vaá éé ní ea ú nóòmài kilma ló Jìhóvà e? (Ẹ̀b nàgé fòtó.)

¹³ Ene kà díì-díílá kóò Jíízọ̀s beè oóe naa ní e bà sííe, nvèèmàe lẹ́, kpọ́ẹ kyáá bel ló, tenmá kọ bàá fẹ́ẹ vaá boomàe bàg. Gbò bé beè faaláẹ kilma kĩée e bà fẹ́ẹ vaá túe ká kú té. Jíízọ̀s beè bọ́ló dẹ̀lẹ̀ nyíé boo kèbá gbò nú ea beè tení bá. Nyaaló e Jíízọ̀s beè tení bá beè palàge zọ̀ Jìhóvà. Náa kal ló béè kọ Jìhóvà íe kpóó, náa beè dùùlà a Sã́áná lọl bá tã̀àgã̀ ea beè tení bá. Éé ní ea náa vaá Jìhóvà beè sọ̀bá a Sã́áná ea palàge vùlè kọ á mòn tã̀àgã̀ vaá ùe? A beè naa vó boo béè kọ à vulèi. Jíízọ̀s beè kọọ̀: “Vóá bé e Bàrì vulè bàlà boo naa vaá gbóó lọ̀à áá kà a Sã́áná bá nèe, kọbé kọ̀láá nen ea dẹlẹ́ẹ nyíé boo náa é pe; tãa vó, à íe dùm e bè náa tá.”​—Jọ́ọ̀n 3:16.

14. Éé ní eo nóò lọl ló ú vààa gyọ́ọ̀ Jíízọ̀s e?

¹⁴ Ú vààa gyọ́ọ̀ Jíízọ̀s palàge zogè kọ Jìhóvà vulè dénè bẹ̀ì, e dúù gbò mana-mana e aà mm̀ Ádàm nè Íìv. Íb nyaaló ea beè tení bá tṍó ea sọtọ́ deè kọ a Sã́áná ea palàge vùlè á úí boo zógè kọ à palàge vùlèi. (1 Jọ́ọ̀n 4:​9, 10) Mm̀ kà-kà, à gbĩ́ gè nvèè bá nè buù bẹ̀ì kọ é láá fã̀e náa kal ló béè kọọ̀ née gbõomà, vaá dì deèsĩ́, àé lọl pọ́lọ́ vaá naa kọ é gbõoma!

15. Éé ní eé íè ge naa kọbé è íe bélè lọl ló ú vààa gyọ́ọ̀ Jíízọ̀s e?

¹⁵ Ge kọ Bàrì néi áá kà a Sã́áná kọ á vaaái gyọ́ọ boo ní ea náa kọ á láá ia ló bẹẹ pọ́lọ́ ẹ́. Sõò kọbé Bàrì láá ia ló nèi, à íe nú ea dú bíi kọ é naa. Níà éé? Jọ́ọ̀n Neǹ Dììlè Nen Múú nè Jíízọ̀s beè kọ́ nú ea dú bíi kọ é naa. Ba beè kọọ̀: “Ọgai ló bọọ pọ́lọ́, boo béè kọ lẹ̀ẹ̀là bel Bàrì a íná kuló.” (Máát. 3:​1, 2; 4:17) Vóà naa, èé íè ge ọgá ló bẹẹ pọ́lọ́ vaá fã̀ Jìhóvà kọbé à láá ia ló nèi. Sõò éé ní e gè ọgá ló pọ́lọ́ tõó dọ̀ ẹ, vaá mósĩ́ deè ní e gè ọgá ló bẹẹ pọ́lọ́ ólò nvèè bá nèi kọ é kilsĩ́ gè fã̀ Jìhóvà ẹ? Èé áálá gbò bíbvá mm̀ togó bel ge nò ea bẽene níí.