1. Mósĩ́ deè ní e gè bugi togó boo zìgànù ea kil ló dùm e bè náa tá e Jìhóvà zigà nèi tọ́aí ló é?

 JÌHÓVÀ zigà kọọ̀ gbò e bà gbanìèe tṍ ló é íe “dùm e bè náa tá.” (Róm̀ 6:23) Tṍó e bugi togó boo nú e Jìhóvà zigà néi, à kpáá agẹlẹ ló bẹẹ vulè kìlmàé ló. Ni bugi togó boo níí: Bẹẹ Tẹ̀ ea di káála palàge vùlèi naa ní e née é láá daaá ààé ló.

2. Mósĩ́ deè ní e zìgànù ea kil ló dùm e bè náa tá nveè bá nèi ẽ́?

² Zìgànù ea kil ló dùm e bè náa tá e Bàrì zigà nèi ólò nveè bá nèi kọ é láá ĩ̀ìmà gbò tã̀àgã̀ e gé téní bá. Bã̀àna tṍó e pá bẹẹ gbò ọ́b gbĩ́ gè fẹ́i née é aa ló gè fã̀ Jìhóvà. Ló éé? Ene kà nú ea náa dú gè kọ è nyímà kọọ̀, be è ú mm̀ bọ́ọ̀ló dẹ̀lẹ̀ nyíé boo nè Jìhóvà, àé kẽéi lọl kemà ú, vaá è íè ból dẽesĩ́ kọ née é ú ná. (Jọ́ọ̀n 5:​28, 29; 1 Kọ́r. 15:​55-58; Híb. 2:15) Éé ní ea náa vaá èé láá àgala boo kọọ̀ àé válí kọ é tõó dùm dọ̀ dè-dè e? Bugi togó boo gbò nú ea náa è kọ́ vó.

3. Éé ní ea náa vaá èé láá àgala boo kọọ̀ Jìhóvà é náa kọ é tõó dùm dọ̀ọ̀mà dè-dè e? (Psalm 102:​12, 24, 27)

³ È nyímà kọọ̀ Jìhóvà é láá naa kọ é tõó dùm dọ̀ dè-dè boo béè kọọ̀ dùm Aàẹ́ Bá, vaá à di dọ̀ dè-dè. (Ps. 36:9) Nvèè kpíí ló sìgà gbò dọ̀ Kpá Káí ea zógè kọọ̀ Jìhóvà dì vaá àé di lee. Kpá Psalm 90:2 kọ́ọ̀, Jìhóvà dì “lọl tṍó e kùbmà á gé ló tẹlẹ tṍó e kùbmà á gé ló.” Kpá Psalm 102 togó ló nágé íb belá. (Bugi Psalm 102:​12, 24, 27.) Vaá neǹ kọ́ọ̀ bùlà Bàrì Hábakọ̀k beè emí kilma ló bẹẹ Tẹ̀ ea di káála kọọ̀: “É kọ nóo beè dì lọl deé e bè náa tá, e Jìhóvà? Ńdáà Bàrì, Nen Eo Di Káí, nóo ólò ù.”​—Háb. 1:12.

4. É kọ à bọ́ló kọ é ié tã̀àgã̀ bùlà be à tavàlàí ge dã́ ból ló kọọ̀ Jìhóvà dì lee? Baatẽ́.

 ⁴ É kọ à tàvàlà ní ló gè dã́ ból ló kọọ̀ Jìhóvà “dì lee”? (Àìz. 40:28) À ólò tavala ló gã́bug nen gè zìgà naa vó. Èláíhù beè kọ́ kilma ló Bàrì kọọ̀: “Née é láá dã́ ból ló gã́bug gbáá ea ni tõoma dùm.” (Jóòb 36:26) Sõò, ge kọọ̀ née láà dã́ ból ló nu náa tõó dọ̀ kọọ̀ à dú kyáá. Dì belí nu dòòmà bá, née é láá dã́ ból ló bé sã́ èlẹ́trik ólò siá tóm naa, é kọ à tõó dọ̀ kọọ̀ èlẹ́trik á gé? Níì vó nì! Mm̀ tẽ̀ènè sĩ́ deèá, níà bé e beele née é láá aa deè dã́ ból ló bé e Jìhóvà dì dọ̀ọ̀mà dè-dè naa ẽ́. Sõò níí náa tõó dọ̀ kọọ̀ Bàrì náa é di dọ̀ dè-dè. Nú e nyímà àbèè gbò nú e bè née nyímà náa tavala ló bẹẹ Neǹ Dèmnù ge nyimá. (Róm̀ 11:​33-36) Vaá a beè dì besĩ́ kọ̀láá kà nú ea di bàlà booí à kálá dì​—dì belí nàànì nè gyã́à káála. È àgala boo kọọ̀ Jìhóvà ní ea beè tú a “kpóó dèmà bàlà booí é.” Vaá a beè dì besĩ́ à kálá “talí sĩ́ káála.” (Jèr. 51:15; Tóm 17:24) Dõòna kà éé ní ea náa vaá èé agala boo kọọ̀ àé válí kọ é tõó dùm dọ̀ dè-dè e?

5. Mókà ból dẽesĩ́ ní e túá kà dóm nè vaá beè iéé?

⁵ Jìhóvà beè dèm kọ̀láá kà nú ea di dùm boo kunukẽ̀í mm̀ sĩ́deè e bàé láá ù tṍó e tṍó ni tení, daalá lọl ló gbò nen. A beè nèva ból dẽesĩ́ gè tõó dùm dọ̀ọ̀mà dè-dè. Náa kal ló béè vó, Jìhóvà beè ãane Ádàm kọọ̀: “Kilma ló té ea é náa kọ ó nyimá ló lé nè pọ́lọ́á, ó gá dè, boo béè kọọ̀ deé eo déè ból ea dú bè, ò é íè ge ù.” (Jén. 2:17) Beè Ádàm nè Íìv beè gbàntṍ ló Jìhóvà bà náa gáẹ̀ beè ù. À dú nú e nyìmànù di m gè bugi togó kọọ̀ à ié tṍó e Jìhóvà gáẹ̀ beè sọ̀tọ́ kọ bàá dé ból ea dú bè “té dùma.” Níí gáẹ̀ beè naa kọ bàá agala boo kọọ̀ Bàrì é náa kọ bàá “tõó dùm dọ̀ dè-dè.” b​—Jén. 3:22.

6-7. (a) Dõòna kà éé ní ea zógè kọọ̀ Bàrì náa beè dèm nen kọ á ùe? (b) Éé ní ea tan ni ge iéé? (Ẹ̀b gbò fùtóá.)

⁶ À dú lé kọọ̀ sìgà gbò e bà ólò nó nú ea kil ló sã́ìns a mon gbò nú ea zógè kọọ̀ bẹẹ púm íe kpóó ge láá bõonè ló gã́bug nu e née é láá nyimá tṍó e diima dùmí. Mm̀ gbáá 2010 na, ene kà togó bel ea di mm̀ kpá ea kọlà Scientific American Mind kọ́ọ̀ bẹẹ púm é láá bõonè ló 2.5 gãa gigabytes, ea dú gbò bel e ba beè naa rẹ́kọọ̀d lọl boo TV e ba ni tú taà gãà ávà ẹ̀bmà (ea dú nú ea é sígá ló 300  gbáá). Vaá àé láá dú kọọ̀ bẹẹ púm é láá bõonè ló gã́bug nú ea el vó. Níí zógè kọọ̀ Jìhóvà beè dèm bẹẹ púm naa ní ea é láá bõonè ló gã́bug nu ea bọọ èlmà nú e ólò nó mm̀ 70 àbèè 80 gbáá.​—Ps. 90:10.

⁷ Nagé, Jíhóvà beè dèmii vaá tú àgẹbá tàn ge tõó dùm dọ̀ọ̀mà dè-dè nvèèí nyíe. Kpá Káí kọ́ Kilma ló gbò nen kọọ̀, Bàrì beè “tú gè tõó dùm dọ̀ọ̀mà dè-dè nvèè vá nyíe.” (Ẹ̀klì. 3:11) Níà ene kà bug ea náa vaá è ẹ̀b ú naamá neǹ ọ́b ẹ́. (1 Kọ́r. 15:26) Beè agẹbá zọ̀ ló dọ́í boo, é kọ è ólò dã́ pĩi tõó bá vaá elá bànà tṍó eé ú? Ẽ́èe. È ólò sí ló neǹ dóm biè vaá ṍ biè ea é bó komá. Mm̀ kà kà, è ólò pììga bé e bẹẹ kpóó sim tùlà naa kobé née úù. Vaá tṍó e nen e vulè ú, kọbèè à dú pá nvín àbèè kà nen, é kọ nyíéi náa ólò bììlà vaá è ié zọ̀ ea dú ló mm̀ gã́bug tṍó? (Jọ́ọ̀n 11:​32, 33) Mm̀ kà kà, bẹẹ Neǹ Dèmnù ea vulèi náa gáẹ̀ beè tú àgẹbá tàn ge tõó dùm nvèèí m be náa beè dú a bùlà kọ é tõó dùm dọ̀ dè-dè. Sõò à ié dõòna kà bug ea náa vaá è agala boo kọ èé láá tõó dùm dọ̀ dè-dè. Naanii èé ló bel boo gbò nú e Jìhóvà beè naa tṍó ea kil nvéeá nè ní ea gé naa kátogóí ea zógè kọọ̀ a tóm̀ bùlà gáà nyaaá.

8. Éé ní e kpá Àìzáíà 55:11 nóòmài kilma ló tóm̀ bùlà Jìhóvà ẹ?

⁸ Náa kal ló béè kọọ̀ Ádàm nè Íìv beè sí pọ́lọ́ vaá naa kọọ̀ ba gbò nvín á ù, Jìhóvà náa beè nyaaná a tóm̀ bùlà. (Bugi Àìzáíà 55:11.) A tóm̀ bùlà dú kọọ̀ gbò e bà bọ́ló dẹ̀lẹ̀ nyíé boo á tõó dùm dọ̀ dè-dè. È nyímà naa vó boo béè gbò  nú e Jìhóvà beè kọ̀ vaá naa kọbé a tóm̀ bùlà ḿḿ-má.

9. Mókà zìgànù ní e Bàrì beè zìgàẹ? (Dániẹ̀l 12:​2, 13)

⁹ Jìhóvà beè zìgà kọọ̀ àé kẽenìè gbò e ba beè ù vaá nèva nèà deè ge tõó dùm dọ̀ dè-dè. (Tóm 24:15; Táítọ̀s 1:​1, 2) Jóòb ea beè bọ́ló dẹ̀lẹ̀ nyíé booá beè àgala boo kọọ̀ à palàge tàn Jìhóvà ge kẽe gbò e ba beè ù. (Jóòb 14:​14, 15) Neǹ kọ́ọ̀ bùlà Bàrì Dániẹ̀l beè nyimá kọọ̀ gbò nen ié ból dẽesĩ́ ge kẽ̀èà aa kemà ú vaá ié nèà deè ge tõó dùm dọ̀ dè-dè. (Ps. 37:29; bugi Dániẹ̀l 12:​2, 13.) Pá Júù e ba beè di mm̀ deè Jíízọ̀sa beè nyimá kọọ̀ Jìhóvà é tú “dùm e bè náa tá” nè pá a gyóòlo. (Lúùk 10:25; 18:18) Jíízọ̀s beè olòó ló bel ea kil ló zìgànùí, vaá a Tẹ̀ beè kẽée lọl kemà ú.​—Máát. 19:29; 22:​31, 32; Lúùk 18:30; Jọ́ọ̀n 11:25.

10. Éé ní e gbò kẽ̀èa aa kemà ú ea beè naaá tṍó ea kil nvéeá tẹlẹ bàlà kẽ ẽ́? (Ẹ̀b fùtó.)

¹⁰ Jìhóvà ní ea beè Nè Dùm ẽ, vaá à ié kpóó gè kẽe gbò nen lọl kemà ú. A beè nè kpóó neǹ kọ́ọ̀ bùlà Bàrì Èláíjà kọ á kẽe nvín vaà tãa ea dú Zarephath. (1 Kíǹ. 17:​21-23) Tṍó e tṍó téní, tení dú ló nvèè bá ea aa bá Bàrì Elisha beè kẽe nvín ene kà ńnváá ea dú Shúnèm. (2 Kíǹ. 4:​18-20, 34-37) Gbò níá nè dõòna kà gbò kẽ̀èà aa kemà ú ea beè naaá zógè kọọ̀ Jìhóvà ié kpóó gè kpáá kẽe gbò nen lọl kemà ú. Tṍó e Jíízọ̀s beè di boo kunukẽ̀í, a beè zogè kọọ̀ a Tẹ̀ beè neèe nakà kpóó. (Jọ́ọ̀n 11:​23-25, 43, 44) Kátogóí Jíízọ̀s di káála vaá a Tẹ̀ a née “dénè lẹ̀ẹ̀là bel mm̀ káála nè boo kunukẽ̀í.” Vóà naa, àé láá mm-mè zìgànù ge kẽe “dénè gbò e bà di mm̀ bànà ú” lọl kema ú vaá nèva ból dẽesĩ́ ge kilsĩ́ gè tõó dùm dọ̀ dè-dè.​—Máát. 28:18; Jọ́ọ̀n 5:​25-29.

11. Mósĩ́ deè ní e nu ààa beè náa kọọ̀ ge tõó dùm dọ̀ dè-dè á valíí ló é?

¹¹ Éé ní ea beè naa kọọ̀ Jìhóvà á sọ̀tọ́ deè kọọ̀ a Sã́áná ea vulè á ú nyaa ló úé? Jíízọ̀s beè kọ́ nú ea náa vaá à di naa vó tṍó ea kọ́ọ̀: “Boo béè kọọ̀ Bàrì palàge vùlè bàlà booí naa ní ea lọà áá kà a Sã́áná bá, kọbé kọ̀láá nen ea íée zìgà m náa é íe kyọ̀àsĩ́, tãavó àé íe dùm e bè náa tá.” (Jọ́ọ̀n 3:​16, NW.) Bàrì náa kọ á valíí ló ge ié dùm e bà náa tá tení dú gè nè a Sã́áná naamá nu ààa ea áálái lọl bá bẹẹ pọ́lọ́. (Máát. 20:28) Neǹ tóm Pọ́ọ̀l beè baatẽ́ bé e tóm̀ bùlà Bàrì dú bíi naa tṍó ea emí kọọ̀: “Boo bée kọ, dì belí bé e ú tulà dénè nen tení dú ló pọ́lọ́ e ene nen beè sí naaá, vóá bé e kẽ̀èà aa kemà ú é tulà nàgé dénè nen tení dú ló lé e ene nen náa nagé naa é. Dì belí bé e ú tulà dénè nen tení dú ló gè kọ bà aa m mii Ádàma naaá, vóá bé e kẽ̀èà aa kemà ú é tulà nàgé dénè nen tení dú ló gè gbaaá ló Kráìst naa é.”​—1 Kọ́r. 15:​21, 22.

12. Mósĩ́ deè ní e Boǹ Ménéá é nveè bá kọọ̀ tóm̀ bùlà Bàrì á mm-má kìlmàí ló é?

¹² Jíízọ̀s beè noòmà pá a gbò nyòòne nvée kọ bàá tã̀àgã ló Bàrì kọọ̀ Boǹ Méné Bàrì á dù vaá a bùlà á naaá boo kunukẽ̀í. (Máát. 6:​9, 10) À dú bùlà Bàrì kọọ̀ gbò nen á tõó boo kunukẽ̀í dọ̀ dè-dè. Kọbé níá láá naaá, Jìhóvà beè íbá ló a Sã́áná naamá Méné boo Boǹ Méné Mèsáíà. Bàrì dì ea gé bṍònè ló 144,000 nen lọl boo kunukẽ̀í, kọbé bà zọ Jíízọ̀s siá tóm ge mm-mè a tóm̀ bùlà.​—Kùùà 5:​9, 10.

13. Éé ní e Jìhóvà gé náa kátogóí é, vaá éé ní e olo é náa ẽ́?

 ¹³ Jìhóvà dì ea gé bṍònè ló ‘gbele gã́bug nená’ vaá bumá va kọbé bà láá tõó mm̀ a Boǹ Méné. (Kùùà 7:​9, 10; Jém̀z 2:8) Náa kal ló béè kọọ̀ pọ̀ nè bé a náa kọọ̀ gbò e bà di bàlà booí á pòòà, gbòí ólò pììga boo gè bé èlbá kọ̀láá íb ọ́la. Ba láb zógè kọọ̀ bà gé kiilà ba gẹ̀ bé naamá nuù síìmà tóm. (Máí. 4:3) Tãa vó e bà gbááá ló bé gím vaá fẹ́ gbò nen, bà gé nvèè bá nè gbò nen kọbé bà láá ié “dùm ea dú kà kà” tení dú ló gè noòmà va nú ea kil ló kà kà Bàrì nè gbò a tóm̀ bùlà. (1 Tím. 6:19) Pá ba tọ é láá naa uú vá boo àbèè kọọ̀ nání bá dì vá dẽe boo béè kọọ̀ bà gé nvèè sãa kúm Boǹ Méné Bàrì, sõò Jìhóvà é náa kọọ̀ bàá ié gbò nú ea dú va bíi ló. (Máát. 6:​25, 30-33; Lúùk 18:​29, 30) Gbò níí náa kọ é àgala boo kọọ̀ Boǹ Méné Bàrì gé bẹl vaá àé mm-mè tóm̀ bùlà Jìhóvà.

14-15. Mósĩ́ deè ní e zìgànù Jìhóvà ea kil ló gè lọ̀l ú é ḿḿ-má ẽ́?

¹⁴ Jíízọ̀s a dú méné boo Boǹ Méné Bàrì vaá àé ḿm̀-mè dénè gbò zìgànù Jìhóvà. (2 Kọ́r. 1:20) Lọl gé mm̀ gbáá 1914, Jíízọ̀s dì ea gé bé gbò ọ́b Bàrì èlbá. (Ps. 110:​1, 2) Pọ́ì ńkem̀ tṍó àla, Jíízọ̀s nè gbò e bàé zọ́ẹ bẹ̀l é kyọsĩ́ gbò pọ́lọ́.​—Kùùà 6:2.

¹⁵ Mm̀ Enè Tõ̀ò Gbáá Bẹ̀l Kráìst, àé kẽe  gbò e ba beè ù vaá nvèè bá nè gbò e bà gbantṍ ló kọ bàá gbõoma. Tṍó e dee deè nvéè dọ̀ ẹ̀b ni nááá lọ̀l, gbò e Jìhóvà ténmá kọ bà dú gbò lé lab dògò é “tõó boo kunukẽ̀í, vaá bàé tõó boo dọ̀ọ̀mà dè-dè.” (Ps. 37:​10, 11, 29) Nyíéi palàge ẹẹ kọọ̀, “Dee deè nvéè nen ọ́b gè kyọ̀sĩ́ é dú ú.”​—1 Kọ́r. 15:26.

16. Éé ní ea dú pọ̀b kà nú ea náa vaá èé fã Jìhóvà ẹ?

¹⁶ Dì belí bé e ni nó mm̀ togó belí naa, bẹẹ ból dẽesĩ́ gè tõó dùm dọ̀ dè-dè palàge dẹ̀ẹ̀a boo Moǹ Bel Bàrì. Nakà ból dẽesĩ́í é láá nvèè bá nèi kọ é kilsĩ́ gè bọ́ló dẹ̀lẹ̀ nyíé boo mm̀ gbò dee deè nvéè tṍó ea tavàlàí. Sõò áá tàn ge tõó dùm náa é láá naa kọ é naa nú ea léémá Jìhòvá. Pọ̀b kà nú ea ólò naa kọ é bọ́ló dẹ̀lẹ̀ nyíé boo nè Jìhóvà nè Jíízọ̀s dú kọọ̀ è palàge vulè va. (2 Kọ́r. 5:​14, 15) Vulèí ní ea ólò naa kọ é nó va vaá kọ́ nú e zigà ló nè dõòna gbò e. (Róm̀ 10:​13-15) Tṍó e née ié dùm kùlù-kúlù vaá è dõo nu taalẹ bá, è dúù íb gbò ea é léémá Jìhóvà gè bã̀àa kóò dọ̀ dè-dè.​—Híb. 13:16.

17. Éé ní e buù nen é náa ẽ́? (Máátìù 7:​13, 14)

¹⁷ É kọọ̀ beele é dí zẹ̀ẹ̀ gbò e bàé ié dùm e bè náa tá? Jìhóvà a náa kọọ̀ níí á valí. Kátogóí, à sígá bá beele gè sà be èé gbẹá boo èèlè ea é náa kọ é ié dùm. (Bugi Máátìù 7:​13, 14.) Dùm é meà naa vàẹ tṍó eé tõó dùm dọ̀ọ̀mà dè-dè e? Èé ló bel boo ààla bíbvá mm̀ togó bel ea bẽene níí.