1. Kọbé è láá sìm kilsĩ́ mm̀ ge fã̀ Bàrì, éé ní eé náa ẽ́?

 BÉ E nvín ólò vàlẹ̀bá bọọ dú kànen naa ólò bọọí ló. Gbò pá nvín ólò dõgẽ bọọ́ boo ba lóó. Sõò, ge bọọ vaá sìm kilsĩ́ mm̀ ge fã̀ Bàrì á gé naa vó, à bĩ́íná sìà kpóó ló. b (1 Kọ́r. 13:11; Híb. 6:1) Kọbé è láá teelá tùlà nakà nu sẹ̀ẹ̀a sĩ́í, à dú bíi kọ é zọ̀ Jìhóvà ié kà lé gbaa ló. È íè nàgé bíi ló a nyómá káí kọbé è láá toní gbò kpãa ea bọ́ló kọọ̀ nen ea gé fã Bàrì á ié, nè gbò kalì ea é nveè bá nèi, vaá di kpènà ló nyòòmà gbò tóm eé láá sí dì deèsĩ́.​—Pró. 1:5.

2. Éé ní e nóò lọl mm̀ kpá Jénesìs 1:27 é, vaá éé ní eé nó mm̀ nakà togó belí é?

² Jìhóvà beè dèm gbò gbálà nè gbò bia. (Bugi Jénesìs 1:27.) Mm̀ kà-kà, gbò gbálà nè gbò bia náa íe tẽ̀ènè íb mèà, vaá bà dú nágé kele mm̀ dõona kà gbò sĩ́deè. Dì belí nu dòòmà bá, Jìhóvà beè dèm gbò gbálà nè gbò bia vaá nèva kele-kele íb tóm gè sì, vaá níí ólò naa kọ bàá ié bíi ló gbò kpãa nè kalì ea é nveè bá nèva kọ bàá sí ba tóm. (Jén. 2:18) Mm̀ nakà togó belí, èé ló bel boo nú e nvín ãa bia ea gé nyoone nvéè Kráìst é láá naa kọbé à láá sìm kilsĩ́ mm̀ ge fã̀ Bàrì. Vaá mm̀ togó bel ea bẽene níí, èé ló bel boo nú e gbò nvín ãa gbálà e bà gé nyoone nvéè Kráìst é náa.

3-4. Ãàe ní e gbò nvín ãa bia e bà gé nyoone nvéè Kráìst é mon gbò lé nu dòòmà bá e bàé láá nò ẽ? (Ẹ̀b nàgé fòtó.)

³ Kpá Káí kol béè gã́bug gbò bia e ba beè vùlè Jìhóvà vaá sí tóm nèe. (Ẹ̀b togó bel ea di boo jw.org ea kọ́ọ̀, “Women in the Bible​—What Can We Learn From Them?”) Ba  beè ié gbò kpãa ea di mm̀ dọ̀ Kpá Káí e togó belí aa m, ea dú gè “lẹ̀ẹ̀là bel ló ba bá” vaá “bọ́ló dẹ̀lẹ̀ nyíé boo mm̀ kọ̀láá kà nu.” Gbá ló vó, gbò bia é láá mòn dõona kà gbò vígà pábia e bà aga ló mm̀ bõ̀ònatõ̀ò ea bọ́ló gè nó ba láb.

⁴ Gbò nvín ãa bia eo gé nyoonei nvéè Kráìst, é kọ à íe gbò vígà pábia e bà di mm̀ bõ̀ònatõ̀ò eo é láá noi ba lé nu dòòmà bá? Nvèè kpíí ló gbò lé kpãa e bà íe; vaá ò gbóó bugi togó boo bé eo é láá toní gbò kpãaá naa. Mm̀ gbò kpò eé gé iná lóí, èé ló bel boo taà kà kpãa ea dú bíi kọọ̀ gbò pábia e bà gé nyoone nvéè Kráìst á ié.

5. Éé ní ea náa à palàge dú bíi kọọ̀ gbò bia e bà gé sìm kilsĩ́ mm̀ ge fã̀ Bàrì á ié dùm kìlmà kpá ló kẽ ẽ́?

⁵ Kìlmà kpá ló kẽ dú ene kà kpãa ea palàge dú bíi kọọ̀ nen á ié kọbé à láá sìm kilsĩ́ mm̀ ge fã̀ Bàrì. Pábia ea kilmà kpá ló kẽ é íe lé gbaa ló kilma ló Jìhóvà nè dõona gbò. (Jém̀z 4:6) Dì belí nu dòòmà bá, pábia ea vulè Jìhóvà ólò kìlmà kpá ló kẽ vaá tõó kè kẽè nen ea dìé togó belí bé e Bàrì beè noo naa. (1 Kọ́r. 11:3) Nakà nòòkúuí ólò siá nágé tóm mm̀ bõ̀ònatõ̀ò nè mm̀ bẹẹ tọ. c

6. Éé ní e gbò nvín ãa bia e bà gé nyoone nvéè Kráìst é láá nó lọl ló bé e Rìbékà beè kìlmà kpá ló kẽ naa ẽ́?

⁶ Bugi togó boo nu dòòmà bá Rìbékà. A beè palàge nyimá nu vaá a beè nè lé béèlàfùl dénè deé mm̀ a dùm. (Jén. 24:58; 27:​5-17) Náa kal ló béè vó, a beè kìlmà kpá ló kẽ vaá ié dùm fã̀ dẽe. (Jén. 24:​17, 18, 65) Be ò kilmà kpá ló kẽ vaá nvèè sãa kúm nòònù Jìhóvà belí Rìbékà, òé dú lé nu dòòmà bá nèà pá bọọ tọ nè gbò e bà di mm̀ bõ̀ònatõ̀ò.

7. Mósĩ́ deè ní e gbò nvín ãa bia é láá nó nu dòòmà bá Ẹ́stà tṍó e bà nyimá nú e bà náa é láá naa ẽ́?

⁷ Ge nyimá nu e nen náa é láá naa dú dõona kà kpãa ea dú bíi kọọ̀ kọ̀láá kà agẹ ló neǹ Kráìst á ié. Kpá Káí kọ́ọ̀, “neǹ nyìmànù ólò nyimá nu e bè náa é láá  naa.” (Pró. 11:2) Ẹ́stà beè nyimá ló nu e náa é láá naa vaá a beè siiá pọ̀ ló Bàrì. Boo béè kọ a beè nyimá ló nu e náa é láá naa, náa beè ié dùm dàlà kpá ló boo, bã̀àna tṍó ea dú vaà méné. A beè pãane tṍ ló dùùlà bá deè tṍ ea aa bá Módekaì ea dú nvín vígà a tẹ̀ vaá naa nú ea kọ́. (Ẹ́stà 2:​10, 20, 22) Òé láá zogè kọ ò nyímà nu e bè nóo é láá naa tení dú ló gè bĩiná dùùlà bá deè tṍ lọl bá dõona gbò, vaá ò tú siimá tóm.​—Táítọ̀s 2:​3-5.

8. Dẹ̀ẹ̀a boo nú ea di mm̀ 1 Tímotì 2:​9, 10, mósĩ́ deè ní e gè nyimá nú e náa bọ́ló kọ nen á naa, é nvèè bá nè nvín ãa bia ea gé nyoone nvéè Kráìst kọ á nè lé béèlàfùl ea kil ló nú ea é nveà nè bé ea é gbĩá zẹ́gẹ́ ló naa ẽ́?

⁸ À íe dõona sĩ́deè e Ẹ́stà beè zogè kọ à íèè nakà lé kpãaí. A beè dú “kà lé bia vaá ié lé mèà”; sõò náa beè naa nú ea é kólí bùlà gbò nen nèà a bá. (Ẹ́stà 2:​7, 15) Mósĩ́ deè ní e gbò bia e bà gé nyoone nvéè Kráìst é láá nó nu dòòmà bá Ẹ́stà ẹ? Enè sĩ́deè dú gè naa nú ea ẽ́á mm̀ 1 Tímotì 2:​9, 10. (Bugi.) Neǹ tóm Pọ́ọ̀l beè dùùlà bá deè tṍ gbò bia e bà gé nyoone nvéè Kráìst kọ bàá nvèà nú ea bọ́ló nè nú ea é nveè va ka ló. Moǹ bel Gríìk e bà lóómá bel kĩá zógè kọọ̀ nú e gbò bia e bà gé nyoone nvéè Kráìst é nvèà á dú ní ea é nveè va ka ló, vaá zogè kọọ̀ bà bugi togó boo bé e nu tọ́á ló dõona gbò naa. È ẽ́ègã̀ boo booló gbò vígà pábia eo ólò nveai nú boo bá ea bọ́ló!

9. Éé ní eé láá nó lọl ló nu dòòmà bá Ábigẹẹ̀l ẹ?

⁹ Tàvẹ̀nù dú dõona kà kpãa e dénè gbò bia e bà gé sim kilsĩ́ mm̀ ge fã̀ Bàrì ólò ié. Éé ní e tàvẹ̀nù tõó dọ̀ẹ? À tõó dọ̀ lé bèèla, ea dú gè láá nvèè kelé zẹ̀ẹ̀ lé nè pọ́lọ́, vaá sà ge naa nú ea dú lé. Bugi togó boo nu dòòmà bá Ábigẹẹ̀l. A dóm beè nè pọ́lọ́ béèlàfùl ea gáẹ̀ beè nvèè tã̀àgã̀ ló zivèkà pá a tọ. Sõò Ábigẹẹ̀l beè gbẹá boo labví láb. Tàvẹ̀nù ea íe beè dùùlà dùm gbò nen. (1 Sám. 25:​14-23, 32-35) Tàvẹ̀nù ólò nvèè bá nèi kọ é nyimá tṍó gè ló bel nè tṍó gè pĩi. Vaá à ólò nvèè nàgé bá nèi kọ é kilsĩ́ gè naa nú boo bá ea bọ́ló tṍó e íè lèèma mm̀ dõona gbò.​—1 Tẹ̀s. 4:11.

10-11. Mósĩ́ deè ní e gè nó gè láá bugi nu nè ge emí nu leevè é dọ bélè nè ni bíi nágé ló dõona gbò e? (Ẹ̀b nàgé fòtó.)

¹⁰ À bọ́ló kọọ̀ gbò bia e bà gé nyoone nvéè Kráìst á nó gbò kalì ea é nveè bá nèva. Sìgà kalì e nvín pábia nó tṍó ea di dí ńkem é dọ bélè nèe dénè deé mm̀ a dùm. Nee sìgà nu dòòmà báí.

¹¹ Nó gè palàge bugi nu nè ge emí nu. Gbẹá sìgà ketõ̀ò, gbò nen náa ólò ẹ̀b kọọ̀ ge bugi nu nè ge emí nu dú kalì ea bọ́ló kọọ̀ gbò pábia á nò. Sõò, gbò kalìí palàge dú bíi ló kọ̀láá nen ea gé nyoone nvéè  Kráìst. d (1 Tím. 4:13) Vóà naa, ógá sọ̀tọ́ deè kọọ̀ tọ́ọ̀ nu á òòmà ni lọl ló gè bugi nu nè ge emí nu leevè. Mókà bélè ní eo é íe lọl ló é? Gbò kalìí é nveè bá nè ni kọ ó láá ié lé tóm gè sì. Àé náa kọ ó láá palàge nó Kpá Káí vaá noomà nàgé dõona gbò. Bọọ èlmà tõ̀ò, tṍó eo bugì Kpá Káí vaá bugi togó boo, àé náa kọ ó tõo bã ló Jìhóvà.​—Jós. 1:8; 1 Tím. 4:15.

12. Mósĩ́ deè ní e nú ea di mm̀ kpá Próvẹẹ̀b 31:26 é láá nvèè bá nè ni kọ ó zọ̀ dõona gbò loá bel leevè e?

¹² Nó gè láá zọ̀ dõona gbò loá bel. À dú bíi kọọ̀ gbò e bà gé nyoone nvéè Kráìst á láá zọ̀ dõona gbò loá bel leevè. Neǹ tóm Jém̀z beè nèi kà lé dùùlà bá deè tṍ kilma ló níí, a beè kọọ̀: “Kọ̀láá nen á vàlẹ̀ bá dã̀, sõò á gá vàlẹ̀ bá lò.” (Jém̀z 1:19) Tṍó eo palàge pãane tṍ ló dõona gbò, ò zógè kọ ò íè ‘tóè sàn’ kìlmà vá ló. (1 Pít. 3:8) Be nóo palàge dã́ ból ló nú e nen gé kọ́ àbèè bé e nu tọ́aẹ́ ló naa, bĩiná bíb ea bọ́ló. Tṍóá, ò gbóó tú sìgà tṍó bùgmà togó besĩ́ ò kálá ló bel. (Pró. 15:28) Bĩiná o bá kọọ̀: ‘É kọọ̀ bel em gbĩ́ gè lòí dú kà-kà vaá dú bel ea é síè kpóó ló nen? É kọ à zógè fã̀ dẽe vaá dú gbọ́ọ́-gbọọ̀ ló?’ Nó bé e gbò vígà pábia e bà aga ló mm̀ ge fã̀ Bàrì ólò palàge pãane tṍ ló nen vaá ló bel mm̀ gbọ́ọ́-gbọọ̀ ló naa. (Bugi Próvẹẹ̀b 31:26.) Pãane tṍ ló bé e bà ólò ló bel naa. Tṍó eo nóò gbò kalìí leevè, àé náa kọ á valí ní ló gè zọ̀ dõona gbò naaá nu vaá zọ̀ va dìa mm̀ fẹ́ẹ́-fẹẹ̀ ló.

13. Éé ní ea é nveè bá nè ni kọ ó láá sí tóm tọ leevè e? (Ẹ̀b nàgé fòtó.)

¹³ Nó gè láá sí tóm tọ leevè. Gbẹá gã́bug ketõ̀ò, gbò bia ní e bà ólò sí gã́bug tóm gbẹá tọ ẹ́. O kà àbèè dõona kà vígà pábia ea ólò láá sí tóm é láá nvèè bá nè ni kọ ó nó gbò kalì ea dú bíi. Ene kà vígà pábia ea bée kọlà Cindy kọ́ọ̀: “Ene kà lé nú e ńdáà kà beè naa nèm beè dú gè nvèè bá nèm kọ ḿ nyimá íb zààvà e nen ólò ié lọl ló gè tú agẹ bá siimá tóm. Ge nó gè láá bùl nu, õ̀ònà ló kẽ, gbá nu, nè ge zalí nu beè naa kọọ̀ nu á valím ló, vaá naa kọ ḿ íè nèà deè ge sí gã́bug tóm nè Jìhóvà. Ńdáà kà beè noomàm gè láá kolí kyáà gbò nen, vaá níí beè naa kọ ḿ ié nèà deè ge zọ̀ pá vígà págbálà nè pábia em é láá nó ba lé nu dòòmà bá naaá nu.” (Pró. 31:​15, 21, 22) Vígà pábia ea láá sí tóm leevè vaá ẹ̀b nú ea kil ló a tọ, ólò naa kọọ̀ nyíè pá a tọ nè gbò e bà di mm̀ bõ̀ònatõ̀ò á ẹẹ.​—Pró. 31:​13, 17, 27; Tóm 16:15.

14. Éé ní eo nóò lọl ló nú ea beè naaá ló Crystal ẹ, vaá éé ní ea bọ́ló kọ ó sẹ̀ẹ̀a bùlà ẹ?

¹⁴ Nú eo íè á gbõomá ní ló. Ge kọọ̀ nú eo íè gbõomá ní ló dú ene kà lé kpãa ea bọ́ló kọọ̀ gbò e bà gé nyoone nvéè Kráìst á ié. (Fíl. 4:11) Ene kà vígà pábia ea bée kọlà  Crystal kọ́ọ̀: “Ńdáà tẹ̀ nè ńdáà kà beè sà nú em é bugi gbẹá sẹ̀kóndílí skúùl kọbé m̀ láá nó gbò kalì ea é dọ bélè nèm. Ńdáà tẹ̀ beè sièm kpóó ló kọ ḿ nó accounting, vaá níí beè palàge nvèè bá nèm. Gbá ló gè nó gbò kalì ea dú bíi kọbé ò láá ié tóm gè sì, piigà ge kùbmà kpègè vaá noo nú eo é zálí. (Pró. 31:​16, 18) Ká bùlà gbẹẹ́ boo gè fã̀ Bàrì, tõó dùm ea válí bá, vaá ó gá dõogẽ bọọlẹ kpègè.​—1 Tím. 6:8.

15-16. Mósĩ́ deè ní e gbò vígà pábia e bà gáà ia dóm ólò dọ̀ bélè nè dõona gbò e? (Máàk 10:​29, 30)

¹⁵ Tṍó eo tónì gbò kpãa ea léémá Jìhóvà vaá nó gbò kalì ea dú bíi, àé dọ bélè nè ni dì deèsĩ́. Nee sìgà nú eo é láá naaí.

¹⁶ Òé láá beeláfùl kọ sìgà tṍó á tení besĩ́ ò kálá iá dóm. Dì belí bé e Jíízọ̀s beè kọ́ naa, sìgà gbò bia a sa kọ bà náa é íàẹ̀ dóm, náa kal ló béè kọọ̀ pá ba bálásĩ́ ólò nvèè ka ló gè iá dóm. (Máát. 19:​10-12) Dìtõ̀ò é láá naa kọọ̀ sìgà gbò á gá iá dóm. Agala boo kọọ̀ Jìhóvà nè Jíízọ̀s náa ẹb gbò níí Kráìst e bà náa ílí àbèè ge iá tẹlẹ kẽ. Beeá ló bàlà booí, gbò pábia e bà gáà iá dóm ólò dú tã́áná dee bá nèà bõ̀ònatõ̀ò. Vulè nè lèèma e bà íé kilma ló dõona gbò ólò naa kọ bàá dì belí vígà pábia, vaá du nagé kà nèà gã́bug nen mm̀ bõ̀ònatõ̀ò.​—Bugi Máàk 10:​29, 30; 1 Tím. 5:2.

17. Mósĩ́ deè ní e nvín ãa bia ea gé nyoone nvéè Kráìst é láá kpoogá dee ló kátogóí nyòòmà ge bã boo tóm dénè tṍó ẽ́?

¹⁷ Òé láá bã boo tóm dénè tṍó. Gbò bia e bà gé nyoone nvéè Kráìst dì e bà gé sí gã́bug tóm ea nveè sãa kúm sìtóm kọ̀ kpẹ̀a beeá ló bàlà booí. (Ps. 68:11) É kọ òé láá noo gè bã boo tóm dénè tṍó kátogóí? Òé láá sí tóm dì belí neǹ kọ̀ kpẹ̀a dénè tṍó, sí tóm ge tìb tọ gè tõó m fã̀ Bàrì, àbèè ge sí tóm Bẹ́tẹẹ̀l. Tãagã ló Bàrì kilma ló o nu sẹ̀ẹ̀a sĩ́. Zọ̀ gbò e ba ni teá tùlà gbò nu sẹ̀ẹ̀a sĩ́í loá bel, vaá gbĩ́ gè nyimá nú ea dú bíi kọ ó naa kọbé ò téélá tùlà. Tṍóá, ò gbóó naa gbò nú ea é náa kọ ó láá sìm tùlà o nu sẹ̀ẹ̀a sĩ́. Ge teá tùlà o nu sẹ̀ẹ̀a sĩ́ é náa kọ ó ié gã́bug nèà deè ge siimá tóm nè Jìhóvà.

18. Éé ní ea náa vaá à bọ́ló kọọ̀ vígà pábia á palàge tú ọ̀ẹ̀ dẽe sààmà nen ea é íá ẹ́? (Ẹ̀b nàgé fòtó.)

¹⁸ Òé láá beeláfùl ge iá dóm. Gbò kpãa nè kalì e ní ló bel booí é nveè bá nè ni kọ  ó láá dú kà lé va. Kọ̀láá bé ea dì naa, be ò gé bugi togó boo gè iá dóm, à bọ́ló kọ ó palàge tú ọ̀ẹ̀ dẽe sààmà nen eo é íá. Níí dú ene kà zẹ̀ẹ̀ gbò béèlàfùl ge nè ea palàge bọọ. Kẽ̀èa boo kọọ̀, nen eo íà ní ea é gbóó dú ni togó boo é. (Róm̀ 7:2; Ẹ́fẹ. 5:​23, 33) Vóà naa bĩiná o bá kọọ̀: ‘É kọọ̀ ẹ̀ẹ̀ agẹ ló neǹ Kráìst? É kọ à gé tú gè fã̀ Jìhóvà naamá túá kà nú mm̀ a dùm? É kọ à ólò nè lé béèlàfùl? É kọ àé láá zìgà a lọ̀? É kọ à ólò nvèè ka ló gbò pábia? É kọ àé láá naa gbò nú ea é náa kọ ḿ ié lé gbaa ló kilma ló Jìhóvà, ẹ̀b nú ea kilím ló, vaá dú nà lé kóò? É kọ à ólò láá sí tóm e bà née leevè? Dì belí nu dòòmà bá, mókà tóm ní ea ólò sí mm̀ bõ̀ònatõ̀ò ẽ, vaá mó bá ní ea ólò siimá ẽ́?’ (Lúùk 16:10; 1 Tím. 5:8) Mm̀ kà-kà, be ò gbĩ́ gè iá lé dóm, olo é íè ge du nagé lé va.

19. Éé ní ea náa vaá tóm e “neǹ nvèè bá” é sí à dú ní e ka di ló é?

¹⁹ Kpá Káí kọ́ọ̀ lé va dú “neǹ nvèè bá” nèà a dóm, vaá à ólò naa kọ á “gbõoma.” (Jén. 2:18) É kọọ̀ tóm e Bàrì ne gbò va tú va kilma kẽ? Ẽ́èe! Dọ̀ e va é bilà dì belí neǹ nvèè bá dú ní e ka di ló. Kàsĩ́, Kpá Káí ólò baatẽ́ Jìhóvà naamá “neǹ nvèè bá.” (Ps. 54:4; Híb. 13:6) Va dú neǹ nvèè bá nèà a dóm tṍó ea nveè sãa kúm gbò béèlàfùl ea dóm ne mm̀ ba tọ. Vaá boo béè kọ à vulè Jìhóvà, à ólò tú agẹ bá siimá tóm mm̀ ge naa kọọ̀ a dóm á ié lé bée. (Pró. 31:​11, 12; 1 Tím. 3:11) Òé láá kpoogá dee ló nyòòmà ge dú lé va tení dú ló gè naa kọọ̀ o vulè kilma ló Jìhóvà á kpáá bọọ dọ ló vaá nvèè bá nè dõona gbò gbẹá bọọ be nè mm̀ bõ̀ònatõ̀ò.

20. Mókà bélè ní e pá tọ ólò ié lọl ló kà ẹ?

²⁰ Òé láá dú kà. Tṍó eo ni íá dóm, o dóm nè ọ̀ọ̀ é láá ié gbò pá nvín. (Ps. 127:3) Vóà naa, à dù bíi kọ ó tú tṍó gbẹẹ́ sĩ́ bugi togó boo nú eo é láá naa kọbé ò dú lé kà. Gbò kpãa nè kalì e ni ló bel boo mm̀ nakà togó belí é nveè bá nè ni be à gá náa ò dú va àbèè kà. O vulè, gbọ́ọ́-gbọọ̀ ló, nè ĩ̀ìmà é náa kọọ̀ pá o tọ á ié ẹ́ẹ́-ẹẹ̀ nyíe, vaá pá o nvín é íe kpènà, vaá nyimá kọ ò vulèè va.​—Pró. 24:3.

21. À bọ́ló kọ é ẹ̀b gbò vígà pábia naa vàẹ, váà ló éé? (Ẹ̀b fòtó ea di boo kóó kpáí.)

²¹ Gbò vígà pábia, beele vulèi ló dénè nú eo gé náa nii nèi Jìhóvà nè pá a gbò. (Híb. 6:10) Piigai boo gè iei gbò kpãà neǹ Kráìst nè gbò kalì ea é nveè bá nèi vaá naa kọọ̀ nyíè gbò e bà dìí kpàn á ẹẹ, vaá ò kpóogai dee ló nyoomai gbò tóm eo é síí dì deèsĩ́. Bõ̀ònatõ̀ò Jìhóvà palàge nvèèi ka ló!