1-2. (a) Mó tṍó ní ea é láá palàge tàvàlàí ló gè ia ló nè nen ẽ́? (b) Mósĩ́ deè ní e Denise beè zogè kọ à iàẹ̀ ló pọ́lọ́ ẹ́?

 É KỌ à ólò tàvàlà ní ló gè ia ló nè nen ea sí ni pọ́lọ́? À ólò mèà naa vó ló gã́bug bẹ̀ì, bọọ èlmà tõ̀ò tṍó e nen náa nú ea palàge kyẽ́i. Sõò à íe sìgà nú eé láá naa kọbé nyíéi náa bọọgẹ̀ bììlà vaá è láá ia ló pọ́lọ́ nè nen. Dì belí nu dòòmà bá, bugi togó boo nú ea beè naaá ló ene kà vígà pábia e a bée kọlà Denise, a ea beè ia ló nè nen ea beè síe kà agẹbá pọ́lọ́. Mm̀ gbáá 2017 na, Denise nè pá a tọ beè sì gé kãa tọ nàà tóm ea ólò ẹ̀b nú ea kil ló sìtóm kọ̀ kpẹ̀a Gbò Neǹ Ditõ̀ò Jìhóvà beeá ló bàlà booí, e ba beè ãàa kùùlà. Tṍó e bà di èèlè e bà gé ooà kil be, ene kà gbálà beè teelá faà kònmà ba faà. Búùló zọ̀ nyòònàa beè naa kọ Denise á gbààà. Tṍó ea nyeeà, a beè gbóó nyimá kọọ̀ bùló nu ea beè naaá vá lóá beè fẹ́ a dóm Brian vaá nvèè agẹbá kom ló pá a nvín. Denise kọ́ọ̀, “kà lèlà tṍóá, nyíém beè palàge bììlà vaá ním beè nyimá ló nu gè naa.” Tṍó e tṍó téní, a beè gbóó nyimá kọọ̀ nen ea géè teelá faàa náa beè ṍ míí, vó beè naa kọ á bàn Jìhóvà kọọ̀ á nveenìè bá neèe kọ á ièè dĩ̀ìnè ló bùlà.

² Ba beè sii nen ea beè kòn vaá nvee kpọ́gọ́lọ́ kọ à fẹ́ nen. Beè tọ bèèlaá gbĩ́tẽ́ ló nú ea beè naaá vaá mòn kọọ̀ lọ̀a dúé bá, àé gbẹ́á kpọ́gọ́lọ́. Enè nen ea ólò sí tóm tọ bèèlaá beè kọ́ nè Denise kọọ̀, ‘nú eo kọ́ọ̀ tṍó e bà gé béélá belá ní ea é náa vaá gbálàa gbẹ́á kpọ́gọ́lọ́ àbèè kọ bà sọ́ẹ bá ẹ́.’ Denise kọ́ọ̀: “Tṍó e bà kọ́ ḿ ló bel ea kil ló kà agẹbá nú ea beè naaá ḿ lóá, a beè belí kọọ̀ nen tṹùgẽ̀ dẽè nà kom vaá zoolá gã́bug ló eela dẽe.” Sìgà sè aa ló tṍóá, ba beè kọ Denise á dú tọ bèèlaá gé nootẽ́ bé e nu beè naaá naa gbẹá ke gbàà gbálà ea beè teelá faà kònmà vaá. Éé ní e Denise beè kọ̀ ẹ?  A beè kọ́ nè neǹ bèèlaá kọ á ié sàn nyíe ló gbálàa. b Tṍó ea ni kọ́ vó lọ̀l, neǹ bèèlaá beè gbóó tò vaá kọọ̀: “Mm̀ 25 gbáá e nda ni síímá tóm gè beelá bel, m̀ gáà mòn íb nú ea bélí vóí. M̀ gáà dã tṍó e nen bàn kọ bàá ia ló nè nen ea beè fẹ́ nen ea dṹùnàe. M̀ gáà mòn nen ea íe vulè vaá láá ia ló pọ́lọ́ belí ni.”

 3. Éé ní ea beè nvèè bá nè Denise kọ á ia ló é?

³ Éé ní ea beè nvèè bá nè Denise kọ á ia ló é? A beè bugi togó boo bé e Jìhóvà ólò ia ló naa. (Máí. 7:18) Tṍó e nyíéi ẹ́ẹ ló bé e Jìhóvà ia ló bẹẹ pọ́lọ́ naa, àé nveè bá nèi kọ é ia ló nè dõona gbò.

 4. Éé ní e Jìhóvà gbĩ́ kọ é náa ẽ́? (Ẹ́fẹsọ̀s 4:32)

⁴ Jìhóvà gbĩ́ kọ é ia ló nè dõona gbò belí bé e ẹlẹ ólò ia ló nè beele naa. (Bugi Ẹ́fẹsọ̀s 4:32.) À gbĩ́ kọ é di kpènà ló gè ia ló nè gbò e bà náa nú ea kyẽ́i. (Ps. 86:5; Lúùk 17:4) Mm̀ nakà togó belí, èé ló bel boo taa kà nú ea é nveè bá nèi kọ é kpáá palàge ia ló nè gbò e bà síi pọ́lọ́.

Ó GÁ Ẹ̀B BÉ E NU TỌ́A NÍ LÓ NAA TẸLẸ KẼ

 5. Dẹ̀ẹ̀a boo nú ea di mm̀ kpá Próvẹẹ̀b 12:​18, mókà tọa ló ní eé láá ié tṍó e nen náa nú ea kyẽ́i ẽ́?

⁵ Bel e nen ló àbèè bé ea lábví láb naa é láá palàge kyẽ́i, bọọ èlmà tõ̀ò be nená dú bẹẹ kóò àbèè pá bẹẹ tọ. (Ps. 55:​12-14) Sìgà tṍó, nyíéi é láá bììlà naa ní ea é bélí kọ bà tú gíma tìbmài. (Bugi Próvẹẹ̀b 12:18.) Èé láá gbĩ́ gè ẹ̀b bé e nu tọ́aí ló naa tẹlẹ kẽ. Sõò, ge naa vó é bélí kọ bà tú gíma tìbmài vaá è gbóó aa ló gímaá gbẹá zọ́ọ́. Mm̀ tẽ̀ènè sĩ́deèá, née é láá ẹ̀bmà dẽe kọọ̀ nyíéi é ẹ́ẹ be è ẹb bé e nu tọ́aí ló naa tẹlẹ kẽ.

 6. Èé láá labví láb naa vàẹ tṍó e nen náa nú ea kyẽ́i ẽ́?

⁶ Tṍó e nen náa nú ea kyẽ́i, è ólò láá nvèè súng. Kpá Káí kọ́ èé láá nvèè súng. Sõò, à kọ́ é gá ká súng gbẹá gbàà. (Ps. 4:4; Ẹ́fẹ. 4:26) Ló éé? Níí dú boo béè kọọ̀ è ólò láá labví láb dẹ̀ẹ̀a boo bé e nu tọ́aí ló naa. Súng náa ólò zìgà kọ nen á naa nú ea dú lé. (Jém̀z 1:20) Kẽ̀èa boo kọ èé láá nvèè súng tṍó e nen náa nú ea kyẽ́i, sõò nen ea ká súng gbẹá gbàà bééláfùl ge naa vó.

 7. Mókà tọa ló ní e ólò ié tṍó e nen náa nú ea kyẽ́i ẽ́?

⁷ Nyíéi ólò palàge bììlà tṍó e bà tú pọ́lọ́ bá sẹ̀ẹ̀mài. Dì belí nu dòòmà bá, ene kà vígà pábia ea bée kọlà Ann kọ́ọ̀: “Tṍó em beè di-dí pá nvín, ńdáà tẹ̀ beè sọ̀bá ńdáà kà gbẹẹ́ kẽ vaá ilí nen e ba beè olòó kpẽ́ kpègè nè kọ á ẹ̀b nú ea kilíḿ ló. A beè tõo ḿ ló belí kọ bà kin ním. Tṍó e bà íe gbò pá nvín, a beè tõo ḿ ló belí kọ bà tú gbò pá nvíná nyaamám ló, vaá m beè ẹ̀b kọọ̀ tọ́ọ̀ nen náa vulèm.” Ene kà vígà pábia e a bée kọlà Georgette kọ́ bé ea beè tọáẹ́ ló naa tṍó e a dóm gbẹ́ẹ́ẹ kuná gã̀. À kọ́ọ̀: “Pálaa bẹ̀ì beè duá kóò lọl gé tṍó e beè di pá nvín. E beè bã boo tóm gyà deèsĩ́ tóm kọ̀ kpẹ̀a tẽ̀ènè tṍó! Níí beè naa kọ nyíém á palàge bììlà.” Ene kà vígà pábia e a bée kọlà Naomi kọ́ọ̀: “Ním beè nyimá kọ ńdáà dóm é láá naa íb nú ea bélí vó. Tṍó ea kọ́ nèm kọọ̀ a beè olòó gũàè ẹbvìè fòtó ea zógè kóló kètẽ́ nen, nyíém beè palàge bììlà kọ à kẹlẹ́m.”

 8. (a) Éé ní ea náa vaá à bọ́ló kọ é ia ló nè gbò e bà síi pọ́lọ́ ẹ́? (b) Mókà bélè ní e ólò ié tṍó e ià ló pọ́lọ́ ẹ́? (Ẹ̀b ńkpó ea kọ́ọ̀ “ Éé Ní Eé Náa Beè Nen Náa Nú Ea Tavàlàí Ló Gè Lọ̀l Nyíé Boo É?”)

 ⁸ Née é láá lẹ̀ẹ̀là bel ló bel e dõona gbò é ló àbèè nú e bà é naái, sõò èé láá lẹ̀ẹ̀là bel ló bé e lábvì láb naa. Gã́bug tṍó, ge ia ló ní ea dú lèlà nu gè naa ẽ́. Ló éé? Níí dú boo béè kọ è vulè Jìhóvà vaá à gbĩ́ kọọ̀ é ia ló nè gbò e bà síi pọ́lọ́. Ge ká súng gbẹá gbàà é náa kọ kpá lói á zọ̀ vaá naa kọ é labví láb e nyìmànù á gé m. (Pró. 14:​17, 29, 30) Nvèè kpíi ló nú ea beè naaá ló ene kà vígà pábia e a bée kọlà Christine. À kọ́ọ̀: “Ním ólò bọọgẹ̀ màgã̀ tṍó e nu palàge kyẽ́m. Ním ólò dé lé gyã́á. Ním ólò daa leevè vaá à ólò tàvàlàḿ ló gè lẹ̀ẹ̀là bel ló bé e nu tọ́a ḿ ló naa, vó ólò naa kọ ḿ tú pọ́lọ́ bá sẹ̀ẹ̀mà nà dóm nè dõona gbò.”

 9. Éé ní ea náa vaá náa bọ́ló kọ é ká súng gbẹá gbàà ẹ?

⁹ Bã̀àna tṍó e nen ea beè naa nú ea kyẽ́i náa zigà kọ à lọẹ̀, èé láá naa nú ea é náa kọọ̀ nyíéi á gá bọọgẹ̀ bììlà. Mósĩ́ deè e? Georgette, e beè zẹ́ẹ́ kọ́ nú ea kil lóá kọ́ọ̀: “Sìgà tṍó beè tení, besĩ́ m̀ kalá láá lẹ̀ẹ̀là bel ló súng ea beè dìḿ gbàà nyòòmà ńdáà dóm ea beè kuná gã̀ gbẹẹ́m ã́. Sõò, lóóm beè palàge dĩ̀ìnà tṍó em ià ló nèe.” Tṍó e ià ló nè nen ea beè síi pọ́lọ́, à ólò naa kọ é gá tú pọ́lọ́ bá sẹ̀ẹ̀mà gbò nen. È náà lé bẹẹ bá boo béè kọọ̀ née káà súng gbẹá gbàà, vaá níí é náa kọ nyíéi á ẹẹ. (Pró. 11:17) Sõò, éé ní eo é láá naa be náa váli ní ló gè ia ló nè nen ea beè sí ni pọ́lọ́ ẹ́?

NÚ EO É LÁÁ NAA KỌBÉ NÓO KÁÀ SÚNG GBẸÁ GBÀÀ

10. Éé ní ea náa vaá à dú bíi kọ é sọ̀tọ́ deè kọ tṍó á tení kọbé è láá ia ló nè nen ea beè síi pọ́lọ́ ẹ́? (Ẹ̀b nàgé fòtó.)

¹⁰ Éé ní eo é láá naa kọbé nóo káà súng gbẹá gbàà ẹ? Ene kà nú eo é láá naa dú gè sọ̀tọ́ deè kọ tṍó á tení kọbé ò láá lọ̀l nyíé boo nú ea beè naaá ã́. Tṍó e kà agẹbá kom bã́ ló nen vaá bà bò, à ólò dú bíi kọ tṍó á tení kọbé komá láá palàge tà. Mm̀ tẽ̀ènè sĩ́deèá, tṍó e nen náa nú ea palàge kyẽ́i, à dú bíi kọ é sọ̀tọ́ deè kọ tṍó á tení kọbé è láá ia ló nèe.​—Ẹ̀klì. 3:3; 1 Pít. 1:22.

11. Mósĩ́ deè ní e gè tã̀àgã ló Bàrì é nveè bá nè ni kọ ó láá ia ló pọ́lọ́ ẹ́?

 ¹¹ Bàn Jìhóvà kọ á nvèè bá nè ni kọ ó láá ia ló pọ́lọ́. c Ann e beè zẹ́ẹ́ kọ́ nú ea kil lóá, kọ́ bé e gè tã̀àgã ló Bàrì beè nveenìè bá neèe naa. À kọ́ọ̀: “M beè bàn Jìhóvà kọ á ia ló nè buù nen ea di beélè tọ ló gbò nú e née beè naa leevè. Tṍóá, m beè gbóó emí kpá lẹ̀ẹ̀la tóm má ńdáà tẹ̀ nè va ea beè gbẹẹ ńdáà kà kẽ ilíá kọ m ia ló nè va.” Ann kọ́ọ̀ ge naa vó náa beè valìẹ̀ẹ́ ló. À kọ́ọ̀: “M̀ bùlà kọọ̀ ge nó Jìhóvà vaá ia ló nè ńdáà tẹ̀ nè a va, é náa kọ bàá ié tàn ge fã̀ Jìhóvà.”

12. Éé ní ea náa vaá à bọ́ló kọ é dẹlẹ nyíé boo Jìhóvà tãa vó e dẹẹà boo bé e nu tọ́aí ló naa ẽ́? (Próvẹẹ̀b 3:​5, 6)

¹² Dẹlẹ nyíé boo Jìhóvà níì bé e nu tọ́a ní ló naa nì. (Bugi Próvẹẹ̀b 3:​5, 6.) Jìhóvà ólò nyimá nú ea é léeí ló. (Àìz. 55:​8, 9) Vaá náa é láá kọ é naa nú ea é nveèi kom ló. Vóà naa, tṍó ea kọ́ é ia ló pọ́lọ́, è agàlà boo kọọ̀ be è náa vó àé dọ bélè nèi. (Ps. 40:4; Àìz. 48:​17, 18) Sõò be è dẹẹa boo bé e nu tọ́aí ló naa, née é láá ia ló pọ́lọ́. (Pró. 14:12; Jèr. 17:9) Naomi, e beè zẹ́ẹ́ kọ́ nú ea kil lóá kọ́ọ̀: “Túá ból, a beè tõo ḿ ló kọ m̀ di lèlà be ním ià ló nè ńdáà dóm boo béè kọ à ẹb fòtó ea zógè kóló kètẽ́ nen. Pọ̀ beè siím kọ àé kpáá naa nú ea é kyẽ́m àbèè kọ bé ea ni náa kọọ̀ nyíém á bììlà naa é táẹ́ nyíe. Vaá m beè nyimá kọọ̀ Jìhóvà dã́ ból ló bé e nu tọ́a ḿ ló naa. Sõò m beè nyimá nágé kọọ̀ ge kọ Jìhóvà dã́ ból ló bé e nu tọ́a ḿ ló naa náa tõó dọ̀ kọọ̀ à nveè sãa kúm kọ ḿ gá ia ló nèe. À nyímá bé e nu tọ́a ḿ ló naa vaá nyimá nágé kọ àé tú tṍó besĩ́ m̀ kálá lọ̀l nyíé boo, sõò à gbĩ́ kọ ḿ ia ló nèe.” d

BÉ EÉ LÁÁ TONÍ TÀN GE NAA NÚ EA DÚ LÉ NAA

13. Dẹ̀ẹ̀a boo nú ea di mm̀ kpá Róm̀ 12:​18-21, éé ní ea dú bíi kọ é naa ẽ́?

¹³ Tṍó e ià ló nè nen ea beè síi pọ́lọ́, èé náa èlmà áá gè beeláfùl kọ née é ló ná bel  kilma ló nú ea beè naaá. Be nen ea beè síi pọ́lọ́ dú neǹ vígà, bẹẹ nu sẹ̀ẹ̀a sĩ́ á dú gè nvèè fẹ́ẹ́-fẹẹ̀ ló. (Máát. 5:​23, 24) Tãa vó e káà súng gbẹá gbàà, à dú bíi kọ é ié sàn nyíe vaá ia ló pọ́lọ́á. (Bugi Róm̀ 12:​18-21; 1 Pít. 3:9) Éé ní ea é láá nvèè bá nèi kọ é naa vó é?

14. Éé ní eé piiga boo gè naa ẽ́, vaá ló éé?

¹⁴ À bọ́ló kọ é pììga boo gè ẹ̀b nen ea síi pọ́lọ́á belí bé e Jìhóvà ẹbvíe naa. Boo béè kọọ̀ Jìhóvà ólò sà ge ẹ̀b gbò lé kpãa ea dìí m tãa vó ea ká dẽe gbẹẹ́ boo bẹẹ lọ̀. (2 Kró. 16:9; Ps. 130:3) Be è ká dẽe gbẹẹ́ boo lọ̀ e gbò nen íe, náa é válií ló gè mòn gbò lé kpãa ea dì vá m. Sõò be è ká dẽe gbẹẹ́ boo gbò lé kpãa ea dì vá m, àé válií ló gè ia ló nè va. Dì belí nu dòòmà bá, ene kà vígà págbálà e a bée kọlà Jarrod kọ́ọ̀, “À ólò valím ló gè ia ló nè neǹ vígà tṍó em bugì togó boo gbò lé nu ea ni náa èlmà ge bugi togó boo a lọ̀.”

15. Éé ní ea náa vaá à dú lé kọ ò kọ́ nè nen ea beè sí ni pọ́lọ́ kọ o iàẹ̀ ló neèe ẽ́?

¹⁵ Dõona kà nú ea dú bíi kọ ó naa dú gè kọ́ nè nená kọ o iàẹ̀ ló neèe. Ló éé? Nvèè  kpíi ló nú e Naomi, e beè zẹ́ẹ́ kọ́ nú ea kil lóá beè kọ̀, à kọ́ọ̀: “Ńdáà dóm beè bĩinám kọọ̀, ‘É kọ o ia ló nèm?’ Ním beè láá kọ́ nèe kọọ̀, ‘M ia ló nè ni’ boo béè kọ m beè nyimá kọọ̀ m̀ gáà aa deè ia ló nèe. Tṍó e tṍó ni téní, m beè gbóó láá kọ́ nèe kọọ̀ ‘M ia ló nè ni.’ A beè bọọ ḿ ló kọọ̀ gĩ́i beè aa dẽè ńdáà dóm tṍó em kọ́ọ̀ nèe kọọ̀ m ia ló nèe, lóóe beè dĩ̀ìnà vaá lóó nda beè dĩ̀ìnà nàgé. Lọl tṍóá ààmà, m beè gbóó kpáá dẹlẹ́ẹ nyíé boo vaá e kpáá duá kà lé kóò.”

16. Éé ní eo ni nó ea kil ló gè ia ló pọ́lọ́ ẹ́?

¹⁶ Jìhóvà gbĩ́ kọ́ é ia ló pọ́lọ́. (Kọ́l. 3:13) Náa kal ló béè kọ àé láá tàvàlàí ló gè ia ló nè dõona gbò. Èé láá naa vó be née ẹbvì bé e nu tọ́aí ló naa tẹlẹ kẽ vaá è pììga boo gè lọ̀à súng gbàà. Tṍó e ni náa vó, èé gbóó láá toní tàn ge naa nú ea dú lé.​—Bugi ńkpó ea kọ́ọ̀ “ Taa Kà Nú Eé Náa Kọbé È Láá Ia Ló Pọ́lọ́.”

KÁ BÙLÀ GBẸẸ́ BOO GBÒ BÉLÈ EO É ÍE TṌÓ EO IÀ LÓ PỌ́LỌ́

17. Mókà bélè ní e ólò ié tṍó e ià ló pọ́lọ́ nè dõona gbò e?

¹⁷ À íe gã́bug nú ea náa vaá à dú bíi kọ é ia ló pọ́lọ́. Naanii èé zẹ́ẹ́ ló bel boo sìgà. Túá kà, tṍó e ià ló pọ́lọ́, è nóò vaá naa nú ea léémá bẹẹ Tẹ̀ Jìhóvà ea íe sàn nyíe. (Lúùk 6:36) Ní ea égè bàà, è zógè kọọ̀ nyíéi ẹ́ẹ ló bé e Jìhóvà ia ló nèi naa. (Máát. 6:12) Vaá ní ea égè taa, ge ia ló pọ́lọ́ ólò naa kọ é ié válá ló vaá naa kọ é láá zọ̀ gbò nen ié kà lé gbaa ló.

18-19. Éé ní ea é láá naaá boo béè kọ è ià ló pọ́lọ́ ẹ́?

¹⁸ È ólò ié gã́bug tã́áná dee bá tṍó e ià ló pọ́lọ́ nè dõona gbò. Dì belí nu dòòmà bá, nvèè kpíi ló nú ea beè naaá ló Denise e beè zẹ́ẹ́ kọ́ nú ea kil lóá. Náa kal ló béè kọ Denise náa beè nyimá, gbálà ea beè teelá faà kònmà vaá beè noo gè fẹà a bá tṍó e tọ bèèla é bééláẹ bel ló lọ̀l. Sõò boo béè kọọ̀ Denise beè ia ló nèe, a beè gbóó dààmà togó gè zọ̀ Gbò Neǹ Ditõ̀ò Jìhóvà noá Kpá Káí.

¹⁹ Àé láá tõóí ló kọọ̀ ge ia ló nè nen ea beè síi pọ́lọ́ ní ea dú kà tàvàlà nu gè naa ea tõo lọ̀l vaá à lee é, sõò à íe gã́bug tã́áná dee bá eé íe be è náa vó. (Máát. 5:7) Vóà naa, naanii èé piigà ge nó Jìhóvà tení dú ló gè ia ló pọ́lọ́.