1-3. Gbò éé ní ea é láá naa kọọ̀ gbò gyóòlo Jìhóvà á tòe?

MÓ TṌÓ ní eo beè tó lọ̀l vaá à lee é? Sìgà tṍó è ólò tò boo béè kọọ̀ nyíéi ẹ́ẹ. Sõò è ólò bọọgẹ̀ tò boo béè bììla nyíe. Dì belí nu dòòmà bá, èé láá tò tṍó e nen e beè vùlè ú. Ene kà vígà pábia ea bée kọlà Lorilei, ea ólò tõó United State beè kọọ̀: “Sìgà tṍó ú nà nvìn pábia ólò palàge biilém nyíe naa ní e tọ́ọ̀ nu náa é nveèm nyíé gbàà. Mm̀ gbò tṍóá, ním beè nyimá kọọ̀ m̀ḿ beè láá ĩ̀ìmà.” *

² À íe dõòna kà gbò nú ea ólò naa kọ é tò. Ene kà vígà pábia ea bée kọlà Hiromi, ea ólò kọ́ kpẹ̀a dénè tṍó beè kọọ̀: “Nyíém ólò bììlà boo béè kọọ̀ náa tan gbò em kọ́ọ̀ kpẹ̀a nè ge nó Kpá Káí. Sìgà tṍó m̀ ólò tú tó gbẹá dẽe bànmà Jìhóvà kọ á nvèè bá naa kọ ḿ láá mòn nen ea gbĩ́ gè nyimá kà kà bel.”

³ É kọọ̀ nú ea nááá ló gbò vígà pábiaí beè naaá ló olo? A beè láá naaá ló gã́bug bẹ̀ì. (1 Pít. 5:9) È gbĩ́ gè tú ‘ẹ́ẹ́ nyíe siimá tóm nè Jìhóvà,’ sõò àé láá dú gè kọọ̀ è gé tú tó fã̀àmà Jìhóvà boo béè bììla nyíe, ọ́ọ́-ọọ̀ ló, àbèè dìtõ̀ò ea doà bẹẹ bọ́ọ̀ló dẹ̀lẹ̀ nyíé boo. (Ps. 6:6; 100:2) Éé ní eé láá naa tṍó e íè tã̀àgã̀ bùlà ẹ?

4. Éé ní eé ló bel boo mm̀ nakà togó belí é?

⁴ Èé láá nó nu dòòmà bá Jíízọ̀s. Sìgà tṍó nu beè tọáẹ́ ló naa ní ea ‘tó.’ (Jọ́ọ̀n 11:35; Lúùk 19:41; 22:44; Híb. 5:7) Naanii èé ló bel boo sìgà tṍó ea beè tò, vaá è ẹb nú eé láá nó lọl ló. Èé ló nágé bel boo nú eé láá naa tṍó e ténì bá gbò tã̀àgã̀ ea náa kọ é tò.

5. Éé ní e nòòtẽ́ ea di mm̀ kpá Jọ́ọ̀n 11:​32-36, nóòmài kilma ló Jíízọ̀s e?

⁵ Lázarọ̀s ea dú kóò Jíízọ̀s beè ú tṍó tọ́ọ mm̀ gbáá 32 C.E. (Jọ́ọ̀n 11:​3, 14) Lázarọ̀s beè ié bàà kà vígà pábia e ba bée kọlà Mérì nè Mátà, vaá Jíízọ̀s beè palàge vùlè pá tọí. Nyíè pálaa kà vígà pábiaí beè palàge bììlà boo béè ú ba vígà. Tṍó e Lázarọ̀s ú lọ̀l, Jíízọ̀s beè sí Bẹ́tanì ea dú boǹ Mérì nè Mátà. Tṍó e Mérì dã́ kọọ̀ Jíízọ̀s gé dú, a beè teelá gé zọ̀ẹ nyoona èèlè. Dòòmà dẽe ló bé e nyíée beè palàge bììlà naa tṍó ea kọ́ọ̀: “Be o beè di kĩí, e Dõò, nà vígà náa gáẹ̀ beè ù!” (Jọ́ọ̀n 11:21) Pọ́ì ńkem̀ tṍó aa ló tṍó e Jíízọ̀s mon Mérì nè dõòna gbò e bà gé tó, ẹlẹ beè gbóó tò.​—Bugi Jọ́ọ̀n 11:​32-36.

6. Éé ní ea náa vaá Jíízọ̀s beè tó tṍóá ẽ́?

⁶ Éé ní ea náa vaá Jíízọ̀s beè tó tṍóá ẽ́? Kpá ea kọlà Insight on the Scriptures áálá kọọ̀: “Ú a kóò Lázarọ̀s nè bé e pá a vígà tó naa beè naa kọọ̀ Jíízọ̀s á tò.’ ” * Be à sẹlẹ Jíízọ̀s géè bugi togó boo íb zọ̀ ea kóò Lázarọ̀s beè tení bá tṍó e kpálóe géè zọ̀ nè bé ea beè tọáẹ́ ló naa tṍó ea nyímá kọ àé gé uè. Nú ea beè láá naa nagé kọ Jíízọ̀s á tò dú tṍó ea mon bé e úá tọ́á ló Mérì nè Mátà naa. Be o kóò àbèè nen ea dú boo tọ beè ù, àé tọ́a ní ló naa nagé vó. Bugi togó boo taà kà nú eo é láá nó lọl ló nú ea beè naaáí.

7. Éé ní e tó e Jíízọ̀s beè tó boo béè pá a kóò nóòmài ea kil ló Jìhóvà ẹ?

⁷Jìhóvà dã́tẽ́ ló bé e nu tọ́a ní ló naa. Jíízọ̀s “aa deè belí” a Tẹ̀. (Híb. 1:3) Tṍó e Jíízọ̀s tó, à tẹ́lẹ bàlà kẽ bé ea tọ́á ló a Tẹ̀ naa. (Jọ́ọ̀n 14:9) Beè nen eo beè vùlè beè ù, àgala boo kọọ̀ níì áá gè mòn ní e Jìhóvà naa ẽ́ nì, sõò à palàge dã́tẽ́ ló bé e nu tọ́a ní ló naa. À taníe gè nvèè ni nyíé gbàà.​—Ps. 34:18; 147:3.

8. Éé ní ea náa vaá èé láá àgala boo kọọ̀ Jíízọ̀s é kẽee gbò e beè vùlè lọl kemà úé?

 ⁸Jíízọ̀s gbĩ́ gè kẽee gbò eo beè vùlè lọl kemà ú. Besĩ́ì Jíízọ̀s à kalá tò, a beè kọ́ nè Mátà kọọ̀: “O vígà é kẽeà vaá kpáá di dùm.” Mátà beè zìgà kọ Jíízọ̀s é láá naa. (Jọ́ọ̀n 11:​23-27) Boo béè kọọ̀ Mátà beè bọ́ló dẹ̀lẹ̀ nyíé boo nè Jìhóvà, a nyímá nòòtẽ́ ea kil ló bé e neǹ kọ́ọ̀ bùlà Bàrì Èláíjà nè Èláíshà beè kẽee nen lọl kemà ú naa. (1 Kíǹ. 17:​17-24; 2 Kíǹ. 4:​32-37) Vaá a beè láá dã nágé nú ea kil ló gbò e Jíízọ̀s beè kẽee lọl kemà ú. (Lúùk 7:​11-15; 8:​41, 42, 49-56) Òó láá àgàlà nàgé boo kọọ̀ òé beè kpáá mòn nen eo beè vùlè ea beè ù. Tó e Jíízọ̀s beè tó tṍó ea géè nvèè nyíé gbàà pá a kóòa zógè kọ à taníe gè kẽee gbò nen lọl kemà ú!

9. Dì belí Jíízọ̀s, mósĩ́ deè ní eo é láá nvèè bá nè gbò e bà gé bãagã̀e? Nè nu dòòmà bá.

⁹Òó láá nvèè nyíé gbàà gbò e bà gé bãagã̀. Níì áá gè zọ̀ Mérì nè Mátà tò ní e Jíízọ̀s beè naa ẽ́ nì, a beè pãané va tṍ ló vaá ló bel nvèè nyíé gbàà nèva. Èé láá naa nagé vó kilma ló gbò e bà gé bãagã̀. Ene kà neǹ kànen mm̀ bõ̀ònatõ̀ò ea bée kọlà Dan, ea ólò tõó Australia kọ́ọ̀: “M beè ié bíi ló nvèè nyíé gbàà tṍó e nà va ú. Kele-kele pá vígà págbálà bií ló ba gbò va beè olòó dì ḿ ló ẹ́ẹ́ èlà nè bílá dee vaá di kpènà ló gè pãaném tṍ ló. Ba beè sọ̀m tọ́ deè kọ ḿ kọ́ bé e nu tọ́a ḿ ló naa, vaá nà tó náa beè siimà va kẹ́ẹ. Ba beè nvèè nàgé bá mm̀ dõòna sĩ́deè, dì belí gè logí nà faà, zalí nu gè dè mám, vaá bùl gyã́á nèm, ea dú gbò nú e náa gáẹ̀ valím ló gè naa tṍóá. Vaá ba beè zọ̀m tã̀àgã ló Bàrì gã́bug tṍó. Ba beè zogè kọ bà dúè gbò kóò nè vígà e bà ‘meà boo béè ge nvèè bá tṍó tã̀àgã̀.’ ”​—Pró. 17:17.

10. Baatẽ́ nú ea beè naaá e kpá Lúùk 19:​36-40 kọ́ nú ea kil ló.

¹⁰ Jíízọ̀s beè iná Jèrúsalẹ̀m kà lèlà Nisan 9, 33 C.E. Tṍó ea íná kuló boná, gbò nen beè tugági ba kọ̀là ló talí boo èèlè ge zogè kọ bà zigàẹ̀ kọọ̀ ẹ̀ẹ̀ ba Méné. Níá beè dú nú ea é ẹ́ẹ̀lẹ̀ nyíè nen. (Bugi Lúùk 19:​36-40.) Vóà naa, àé láá dú kọọ̀ nú ea nááá bẽene beè bọọ́ ló pá a gbò nyòòne nvée. ‘Tṍó ea íná kuló boná, vaá mòn bé ea meà naa, à gbóó tò.’ Jíízọ̀s beè tú tó gbẹá dẽe kọọmá agẹbá nú ea é nááá ló Jèrúsalẹ̀m.​—Lúùk 19:​41-44.

11. Éé ní ea náa vaá Jíízọ̀s beè tò boo béè pá Jèrúsalẹ̀m ẽ?

¹¹ Kọ̀láá bé e bà tú lé bá tuumáe naa, Jíízọ̀s beè nyimá kọọ̀ gã́bug pá Júù náa é zigà ge pãane tṍ ló kpẹ̀a ea kil ló Bóǹ Méné Bàrì boo béè láb e bà gé lábví. Boo béè vó, bàé kyọsĩ́ Jèrúsalẹ̀m vaá bàé síi kọ̀láá nen ea sígá kilma ól síí sii. (Lúùk 21:​20-24) À dú pọ́lọ́ kọọ̀ ba beè kìn Jíízọ̀s belí bé ea beè kọ́ naaá. É kọọ̀ gã́bug gbò e bà di kiẽ́e eo dì ólò pãane tṍ ló kpẹ̀a ea kil ló Boǹ Méné Bàrì? Beè pọ́ì ńkem̀ gbò ní e bà pãane tṍ ló kpẹ̀a eo kọ́ọ̀ ẹ, éé ní eo é láá nó lọl ló tó Jíízọ̀s e? Bugi togó boo dõòna kà taà kà nu eé láá nó lọl ló.

12. Éé ní e tó e Jíízọ̀s beè tó boo dõòna gbò nóòmài kilma ló Jìhóvà ẹ?

¹²Jìhóvà ólò ẹ̀b nú ea kil ló gbò nen. Tó Jíízọ̀s kẽeí nyíé bé e Jìhóvà ẹb nú ea kil ló gbò nen naa. “Náa gbĩ́ kọ tọ́ọ̀ nen á ié kyọ̀à sĩ́; tãa vó, à gbĩ́ kọ dénè nen á ọgá ló ba pọ́lọ́.” (2 Pít. 3:9) Deè nieí, è  zógè kọ è vulè dõòna gbò tení dú ló gè pììgà bé e bẹẹ kpóó sim tùlà naa gè vee lé kpẹ̀a ea kil ló Boǹ Méné Bàrì nèva.​—Máát. 22:39. *

13-14. Mósĩ́ deè ní e Jíízọ̀s beè zogè kọ à íèè tóè sàn kilma ló gbò nen ẽ́, vaá mósĩ́ deè ní e beele é láá toní nakà kpãaí ẽ́?

¹³Jíízọ̀s beè palàge tú agẹbá kọọmá kpẹ̀a. A beè vùlè gbò nen tení dú ló gè tú kọ̀láá kà nèà deè ea íe kọọmá kpẹ̀a nèva. (Lúùk 19:​47, 48) Éé ní ea beè naa kọ á naa vóé? Ba beè dúe ńsàn nyíe. Sìgà tṍó, gã́bug nen beè gbĩ́ gè pãanée tṍ ló naa ní e gbò e bà ólò nyoonée nvée nè ẹ̀ẹ̀ náa láà ié “tṍó e bà déémá nu.” (Máàk 3:20) Jíízọ̀s beè dì nàgé kpènà ló gè kọ́ kpẹ̀a bílá dee tṍó ea tan nen gè pãanée tṍ ló. (Jọ́ọ̀n 3:​1, 2) Gã́bug gbò e Jíízọ̀s beè zẹ́ẹ́ kọ́ kpẹ̀a nè náa beè nyoonée nvée. Sõò a beè sí neǹ ditõ̀ò ló kọ̀láá nen ea kọ́ kpẹ̀a nè. Deè nieí, è gbĩ́ì kọọ̀ kọ̀láá nen á dã́ lé kpẹ̀aí. (Tóm 10:42) Kọbé è láá naa níí, à dú bíi kọ é nyaaná bá ló sĩ́deè e kọ́ọ̀mà kpẹ̀a.

¹⁴Di kpènà ló gè nyaaná bá ló sĩ́deè eo kọ́ọ̀mà kpẹ̀a. Be née túù kele-kele tṍó kọọmá kpẹ̀a, née é láá mòn gbò ea tan va gè dã́ lé kpẹ̀aí. Enè neǹ gyà deèsĩ́ tóm kọ̀ kpẹ̀a ea bée kọlà Matilda kọ́ọ̀: “Ńdáà dóm nè nda ólò tú kele-kele tṍó gbĩimá gbò eé kọ́ kpẹ̀a nè. È ólò tú boo lọ̀ọ̀le kọọmá kpẹ̀a kiẽ́e e gbò nen ólò tõo ùlà ki. Tṍó ea ni dú boo fèèbe, è ólò elá ló nu gè lẹ́ kpá boo kọọmá kpẹ̀a. Tṍó ea ni dú ló èlà, è ólò mòn gã́bug gbò eé kọ́ kpẹ̀a nè gbẹá ba tọ.” Tãa vó e túù áá tṍó ea léé ló beele kọọmá kpẹ̀a, à dú bíi kọ é di kpènà ló gè kọ́ kpẹ̀a tṍó eé láá mòn nen tọ. Èé láá àgala boo kọọ̀ nyíè Jìhóvà é ẹ́ẹ be è náa vó.

15. Dẹ̀ẹ̀a boo nú ea di mm̀ kpá Lúùk 22:​39-44, éé beè naaá dee deè nvéè bílá dee ea náa vaá bà gbóó fẹ́ Jíízọ̀s e?

¹⁵ Kà lèlà ló èlà Nisan 14, 33 C.E., Jíízọ̀s beè kil mm̀ gònò Gẹtsẹ́mànì.  A beè kọ́ bé e nu tọ́aẹ́ ló naa nè Jìhóvà mm̀ tã̀àgã ló gbẹá kĩé. (Bugi Lúùk 22:​39-44.) Aẹ̀ bèè tṍóá ní e Jíízọ̀s beè “kòòlà kpã́ tó vaá kàlẹ̀ gĩ́i boo tṍó ea gé tãagã ló vaá bàn nu bá Bàrì” e. (Híb. 5:7) Éé ní e Jíízọ̀s géè tã̀àgã ló Bàrì kilma ló dee deè nvéè bílá dee ea náa vaá bà gbóó fẹ́ẹá ẹ́? A beè bàn kói lọl bá Jìhóvà kọbé à láá kilsĩ́ gè bọẹ̀ ló dẹ̀lẹ̀ nyíé boo vaá naa a bùlà. Jìhóvà beè dã́ tã̀àgã ló a Sã́áná vaá lẹ̀ẹ̀là ene kà a nyómá tóm kọ á sièe kpóó ló.

16. Éé ní ea náa vaá nyíè Jíízọ̀s beè bììlà tṍó ea géè tã̀àgã ló Bàrì gbẹá mm̀ gònò Gẹtsẹ́mànì ẽ?

¹⁶ Mm̀ kà kà, nyíè Jíízọ̀s beè palàge bììlà vaá a beè tò tṍó ea géè tã̀àgã ló Bàrì gbẹá mm̀ gònò Gẹtsẹ́mànìa boo béè kọọ̀ gbò nen beè ẹ̀bvie belí nen ea gbẹ́ Bàrì. A beè nyimá nágé agẹ tóm ea dièé bá, ea dú gè naa kọọ̀ béè a Tẹ̀ á di pọ́ì aa bá gbẹ́a. Be ò gé téní bá dìtõ̀ò ea dòà o bọ́ọ̀ló dẹ̀lẹ̀ nyíé boo nè Jìhóvà, éé ní eo é láá nó lọl ló tó Jíízọ̀s e? Bugi togó boo dõòna kà taà kà nú eé láá nó lọl ló.

17. Éé ní e tã̀àgã ló Bàrì e Jíízọ̀s beè tã̀àgã̀ nóòmài kilma ló Jìhóvà ẹ?

¹⁷Jìhóvà ólò dã́ o tã̀àgã ló. Jìhóvà beè dã́ tã̀àgã ló Jíízọ̀s. Ló éé? Boo béè kọọ̀ nú ea beè palàge bọọ́ ló Jíízọ̀s beè dú gè bọ́ló dẹ̀lẹ̀ nyíé boo kilma ló a Tẹ̀ nè ge naa kọọ̀ a bée á di pọ́ì aa bá gbẹ́a. Beè nú ea palàge bọọí ló dú gè bọ́ló dẹ̀lẹ̀ nyíé boo kilma ló Jìhóvà nè ge naa kọọ̀ a bée á di pọ́ì aa bá gbẹ́a, àé áálá bẹẹ tã̀àgã ló tṍó e banì nvèè bá lọ̀líé bá.​—Ps. 145:​18, 19.

18. Mósĩ́ deè ní e Jíízọ̀s dì belí kóò ea dã́i tẽ́ ló é?

¹⁸Jíízọ̀s dã́tẽ́ ló bé e nu tọ́a ní ló naa. Nyíéi ólò palàge ẹẹ tṍó e íè kóò ea dã́tẽ́ ló bé e nu tọ́aí ló naa tṍó e nyíéi biilà, bọọ èlmà tõ̀ò kóò ea beè tení bá tã̀àgã̀ ea bélí ńbeele. Níà íb kóò e Jíízọ̀s dúé. À nyímá tṍó e lóó nen ọọ vaá à ié bíi ló nvèè bá. À dã́tẽ́ ló bẹẹ ọ́ọ́-ọọ, vaá àé “nveè bá nèi kà lèlà tṍó e bíi dìí ló.” (Híb. 4:​15, 16) Dì belí bé e Jíízọ̀s beè tú nvèè bá ea aa bá nyómá tóm gbẹá mm̀ gònò Gẹtsẹ́mànì naaá, à bọ́ló kọ é di kpènà ló gè tú nvèè bá e Jìhóvà néi,  kọbèè à néi tení dú ló bẹẹ kpá, vídiò, lòbèl, àbèè tṍó e enè neǹ kànen àbèè bẹẹ kóò kãái.

19. Mósĩ́ deè ní eo é láá kpáá ié kói tṍó e dìtõ̀ò doà o bọ́ọ̀ló dẹ̀lẹ̀ nyíé boo kilma ló Bàrì e? Nè nu dòòmà bá.

¹⁹Jìhóvà é néni “fẹ́ẹ́-fẹẹ̀ ló Bàrì.” Mósĩ́ deè ní e Jìhóvà ólò nèi kói é? Tṍó e tãàgã ló Bàrì, è ólò ié “fẹ́ẹ́-fẹẹ̀ ló Bàrì, e gbò nen náa é láá dã̀a.” (Fíl. 4:​6, 7) Fẹ́ẹ́-fẹẹ̀ ló e Jìhóvà néi ólò dĩinéi ló vaá naa kọ é láá bugi togó leevè. Bugi togó boo bé e níí beè dú kà kà kilma ló ene kà vígà pábia ea bée kọlà Luz naa. À kọ́ọ̀: “A beè olòó tõoḿ ló belí kọ à dú áá m̀m̀. Sìgà tṍó gè ié bùlà naa vó ólò naa kọ ḿ bugi togó kọọ̀ Jìhóvà náa vulèm. Sõò tṍó ea meà naa vó, m̀ ólò gbẹá boo tã̀àgã ló Jìhóvà. Ge tã̀àgã ló Bàrì ólò naa kọ ḿ láá lẹ̀ẹ̀là bel ló bé e nu tọ́a ḿ ló naa.” Dì belí bé e vígà pábiaá kọ́ naaá, ge tã̀àgã ló Bàrì é láá dĩinéi ló.

20. Gbò éé ní e ni nó lọl ló tó Jíízọ̀s e?

²⁰ Ẹ̀b bé e tó Jíízọ̀s nóòmài gã́bug nu vaá nvèèi nyíé gbàà naaà! E nó kọọ̀ à dú bíi gè nvèè nyíé gbàà bẹẹ kóò e nyíée gé biilà nè ge kọ é dẹlẹ nyíé boo kọọ̀ Jìhóvà nè Jíízọ̀s é nveè bá nèi tṍó e nen e beè vùlè ú. À dú gè siè nài gé kpóó ló kọ é ié tóè sàn tṍó e gé kọ́ kpẹ̀a vaá noòmà nu gbò nen, boo béè kọọ̀ Jìhóvà nè Jíízọ̀s íe nakà kpãaí. Vaá à ólò nvèèi nyíé gbàà tṍó e nyímà kọọ̀ Jìhóvà nè a Sã́áná ea vulè dã́tẽ́ ló bé e nu tọ́aí ló naa nè bẹẹ ọ́ọ́-ọọ, vaá bà gbĩ́ gè nvèè bá nèi kọ é ĩ̀ìmà. Naanii èé kilsĩ́ gè tú gbò nú e ni nó siimá tóm dọ̀ọ̀mà tṍó e Jìhóvà é ḿm̀-mè a zìgànù, ea dú gè “fãanà dénè [bẹẹ] gĩ́i tó lọ̀l”!​—Kùùà 21:4.