1. Mósĩ́ deè ní eé láá noo tṍó noomá nu ea kil ló Jìhóvà ẹ?

À ÓLÒ leemái gè tú gã́bug tṍó diima ló gbò e vulè. À ólò bọọgẹ̀ leemá dóm nè va gè noo tṍó diima ló ene. À ólò leemá gbò nvín ãa ge zọ̀ ba kóò naaá nu. Vaá dénè bẹ̀ì ólò nvèè ka ló tṍó e zọọmà pá vígà naaá nu. Sõò ní ea palàge bọọ, à ólò leemái gè noo tṍó noomá nu ea kil ló Bàrì. Èé láá naa vó tení dú ló gè olòó tã̀àgã̀é ló, bugi a Moǹ Bel, vaá bugi togó boo gbò a tóm̀ bùlà nè gbò a lé kpãa. Gbò tṍó e nóòmà nú ea kil ló Jìhóvà náa é pe!​—Ps. 139:17.

2. Mókà nu ànà-ànà ní e ólò ié é?

² Náa ólò bọọgẹ̀ valí gè nó nú ea kil ló Jìhóvà náa kal ló béè kọọ̀ è ólò dé kpéè ló gè naa vó. Àé láá tàvàlàí ló gè noo tṍó nyòòmà ge nó nú ea kil ló Jìhóvà boo béè kọ née ólò bọọgẹ̀ ié tṍó. Bẹẹ pííla, tóm mm̀ tọ, nè dõòna kà gbò tóm é láá tú gã́bug tṍó lọ̀líí bá naa ní e née é íe tṍó gè tãagã ló Bàrì, noomá nu, àbèè ge bugi togó boo nú e bugì.

3. Dõòna kà éé ní ea é láá tú tṍó lọ̀líí bá ẹ́?

³ À íe dõòna kà nú ea ólò tu nagé tṍó lọ̀líí bá. Be née ọ́ẹ̀ dẽe, èé láá sọ̀tọ́ deè kọọ̀ nú e náà á tú gã́bug tṍó e gáẹ̀ noomá nú ea kil ló Jìhóvà lọ̀líí bá. Dì belí nu dòòmà bá, bugi togó boo nú ea kil ló gè dé kpéè. À ólò leemá dénè bẹ̀ì ge noo tṍó deemá kpéè. Sõò kọbèè dè kpéè e  náa dú pọ́lọ́ é láá tú tṍó e gáẹ̀ noomá nú ea kil ló Jìhóvà lọ̀líí bá. À dú bíi kọ é kẽ̀èa boo kọọ̀ níì dè kpéè ní ea palàge dú bíi é nì.​—Pró. 25:27; 1 Tím. 4:8.

4. Éé ní eé gé ló bel boo é?

⁴ Mm̀ nakà togó belí, èé ló bel boo nú ea náa vaá à dú lé gè naa nú ea palàge dú bíi. Èé ló nágé bel boo bé e beele é láá tú bẹẹ tṍó siimá tóm nè Jìhóvà boo bá ea bọ́ló naa, nè bé e gè naa vó é dọ bélè nèi naa.

5. Mósĩ́ deè ní e gè bugi togó boo nú ea di mm̀ kpá Ẹ́fẹsọ̀s 5:​15-17 é láá nvèè bá nè nvín ãa kọ á sà lé nu gè naá mm̀ dùm ẽ?

⁵Nè béèlàfùl e nyìmànù di m. Gbò nvín ãa ólò bọọgẹ̀ bugi togó boo gbò lé nu e bàé náànìè mm̀ dùm. Sõò, gbò dò bá nè pá ba dúà ló e bà náa ólò fã̀ Jìhóvà é láá tãgĩ́ va bá kọ bàá sí pọ̀b tọọ̀ kpá kọbé bà bã́ ló lé tóm e bàé kpẽ́ tõ̀ò kpègè nèva. Ge naa vó é láá tú gã́bug ba tṍó. Boo tṍó e tẹ̀ nè kà, bií ló pá vígà é láá siè kpóó ló gbò nvín ãa kọ bàá tú ba dùm fã̀àmà Jìhóvà. Éé ní ea é láá nvèè bá nè nvín ãa ea vulè Jìhóvà kọ á nè lé béèlàfùl e? Àé íe bélè lọl ló gè bugi vaá bugi togó boo nú ea di mm̀ kpá Ẹ́fẹsọ̀s 5:​15-17. (Bugi.) Tṍó e nvín ãa bugi gbò gã́belí lọ̀l, àé láá bĩiná a bá kọọ̀: ‘Éé ní e ‘Jìhóvà gbĩ́ kọ é naa’ ẽ́? Mókà béèlàfùl ní ea é léémáe ẽ́? Mókà béèlàfùl ní ea é náa kọ ḿ tú nà tṍó siimá tóm boo bá ea bọ́ló é?’ Kẽ̀èa boo kọọ̀, “gbò deé e di mí dú pọ́lọ́,” vaá bàlà boo e Sétàn gé lẹẹlà bel lóí é gé iná kùbmà. Àé dú nu e nyìmànù di m kọ é tú tṍó siimá tóm mm̀ sĩ́deè ea é ẹ́ẹ̀lẹ̀ nyíè Jìhóvà.

6. Éé ní e Mérì beè beeláfùl ge naa ẽ́, vaá éé ní ea náa à dú béèlàfùl e nyìmànù di m ẽ́?

⁶Naa gbò nú ea palàge dú bíi. Sìgà tṍó, ge tú bẹẹ tṍó siimá tóm boo bá ea bọ́ló ólò bãàa mm̀ ge sà gbàà bàà kà nu gè naa e náa dú pọ́lọ́. Nòòtẽ́ ea kil ló tṍó e Jíízọ̀s beè kãa Mérì nè Mátà ló bel bel boo gáí. Nyíè Mátà beè palàge ẹẹ tṍó e Jíízọ̀s kãá va naa ní ea bul gã́bug gyã́á gè dè. Sõò a vígà Mérì beè tú tṍóá ĩimá tẽ́ ló Jíízọ̀s vaá pãane tṍ ló gbò nú ea géè noòmà. Náa kal béè kọọ̀ nú e Mátà beè naaá níì pọ́lọ́ nì, Jíízọ̀s beè kọọ̀ Mérì sa “lé nu.” (Lúùk 10:​38-42) Be à sẹlẹ tṍó e tṍó téní, Mérì náa beè kẽ̀èa na boo íb gyã́á e ba beè bul deeá, sõò èé láá àgala boo kọọ̀ nú ea beè nó lọl bá Jíízọ̀s náa beè táẹ́ nyíe. Dì belí bé e Mérì beè nvèè ka ló tṍó ea beè diima ló Jíízọ̀s naaá, beele é nvèè nàgé ka ló tṍó e zọọmà Jìhóvà naaá nu. Mósĩ́ deè ní eé láá tú tṍó e gé nóómá nú ea kil ló Jìhóvà siimá tóm leevè e?

7. Éé ní ea náa vaá à palàge dú bíi gè tã̀àgã ló Bàrì, nó Kpá Káí, vaá bugi togó boo nú e nóò ẽ?

⁷Nyimá kọọ̀ ge tã̀àgã ló Bàrì, ge nó nu, nè ge bugi togó boo nú e bugi dṹùnà ge fã̀ Bàrì. Tṍó e tãàgã ló Bàrì, è gé ló bel nè bẹẹ Tẹ̀ ea di káála, ea palàge vùlèi. (Ps. 5:7) Tṍó e nóò Kpá Káí, è gé tú “nyìmànù Bàrì” ea nyímá nu lọ̀l vaá à leeá nvea m. (Pró. 2:​1-5) Tṍó e bugì togó boo nú e nóò, è gé bugi togó boo gbò lé kpãà Jìhóvà, gbò nú ea gbĩ́ gè naa nè nda nè dénè nen. É kọ òó láá bugi togó boo bé eo é tú o tṍó siimá tóm naa vaá à palàge dú lé? Éé ní ea é  láá nvèè bá nèi kọ é naa vó boo tṍó e née íè gã́bug tṍó ẽ́?

8. Éé ní eé láá nó lọl ló bé e Jíízọ̀s beè tú a tṍó siimá tóm naa gbẹá boo kpáà bàlà ól é?

⁸Be à válí, tõó kiẽ́e e kòvà á gé. Bugi togó boo nu dòòmà bá Jíízọ̀s. Besĩ́ à kalá dààmà togó a sìtóm kọ̀ kpẹ̀a gbẹá boo kunukẽ̀í, a beè tú 40 dee tõ̀òma boo kpáà bàlà ól. (Lúùk 4:​1, 2) Tṍóá, Jíízọ̀s beè láá tã̀àgã ló Jìhóvà vaá bugi togó boo nú ea gbĩ́ kọ á naa. Níí beè nvèè bá nè Jíízọ̀s kọ á di kpènà ló nyòòmà kọ̀láá kà tã̀àgã̀ ea é élaẹ́ sĩ́. Mósĩ́ deè ní e nu dòòmà bá Jíízọ̀s é láá dọ̀ bélè nè ni ẽ́? Beè pá bọọ tọ bọọ́ tõ̀ò, náa é láá valí gè mòn kiẽ́e e kòvà á gé tṍó eo di tọ. Tṍó ea meà naa vó, òó láá aa tọ gbĩ́ kiẽ́e e kòvà á gé. Níà nú e Julie beè naa tṍó ea géè gbĩ́ gè tã̀àgã ló Jìhóvà ẹ. Tọ ea dóm nè ẹ̀ẹ̀ ólò tõó m gbẹá France náa bọọ́ gbàà, vaá náa ólò valí gè mòn kiẽ́e ea é tõo e kòvà náa é di. Julie beè kọọ̀, “Boo béè vó, m̀ ólò kyã̀à kil ketõ̀ò bõ̀séi kọ̀láá dee. M̀ ólò gbóó láá tã̀àgã ló Jìhóvà e tọ́ọ̀ nu náa é tãagém.”

9. Náa kal béè kọọ̀ Jíízòṣ náa beè ié tṍó, mósĩ́ deè ní ea beè zogè kọ à nveenìè ka ló gbaa ló ea íe kilma ló Jìhóvà ẹ?

⁹ Jíízọ̀s náa beè ié tṍó. Tṍó ea géè kọ́ kpẹ̀a gbẹá boo kunukẽ̀í, gbò nen beè bììàẹ́ nvée kilsĩ́ nè nvée, vaá dénè ọ̀và beè gbĩ́ kọ á noòmàè va nu. À íe tṍó e bõ̀ònà bon beè ‘bõoná nùtọ’ boo béè ge mònie. Kọbèè vó, Jíízọ̀s beè noo tṍó tã̀àma ló Jìhóvà. Kà nùmà bòm dee, e dee gáà ẹẹ, a beè “àà má sĩ́ kĩ e tọ́ọ̀ nen á gé” kọbé à láá tã̀àgã ló a Tẹ̀.​—Máàk 1:​32-35.

10-11. Dẹ̀ẹ̀a boo nú ea di mm̀ kpá Máátìù 26:​40, 41, mókà ã̀àne ea kyãa boo tṍó ní e Jíízọ̀s beè nè pá a gbò nyòòne nvée gbẹá mm̀ gònò Gẹtsẹ́mànì ẽ, sõò éé ní e ba beè naa ẽ́?

¹⁰ Tṍó e sìtóm kọ̀ kpẹ̀a Jíízọ̀s é gé iná kùbmà, dee deè nvéè bílá deé ea beè tõ̀òma boo kunukẽ̀í ã́, a beè gbĩ́ kiẽ́e ea é dú áá ẹ̀ẹ̀ kọbé à láá bugi togó vaá tã̀àgã ló Bàrì. A beè gbĩ́ kĩé mon mm̀ gònò Gẹtsẹ́mànì. (Máát. 26:36) Gbẹá kĩá, Jíízọ̀s beè tú ã̀àne ea kyãa boo tṍó nè pá a gbò nyòòne nvée ea kil ló gè tã̀àgã ló Bàrì.

¹¹ Bugi togó boo nú ea beè naaá. Be à sẹlẹ, taa tóm dáá ní e ba beè iná mm̀ gònò Gẹtsẹ́mànì ẽ. Jíízọ̀s beè kọ́ nè gbò tómá kọọ̀ “kuai dẽe ló,” vaá ẹlẹ à gbóó àà gé tã̀àgã ló Bàrì. (Máát. 26:​37-39) Sõò baala beè daa tṍó e ẹlẹ gé tãagã ló Bàrìa. Tṍó e Jíízọ̀s mon kọ bà di dáá, a beè siè va kpóó ló vaá kọọ̀, “kuai dẽe  ló vaá ò tãagai ló Bàrì.” (Bugi Máátìù 26:​40, 41.) À nyímá kọọ̀ bà náa beè ié tṍó gè bõomá séi vaá lóó va a ọọ. Jíízọ̀s beè tó va sàn boo béè kọ à mon kọọ̀ ba “nom̀ kpá ló zuugà.” Sõò, bàà tóm ea beè kpáá àà gé tã̀àgã ló Bàrì vaá tõ̀ó ea ooà kẽ dù a beè mòn kọ bà di dáá tãa vó e bà tãàgã ló Bàrì.​—Máát. 26:​42-45.

12. Éé ní eé láá naa beè lóói palàge ọọ gè tã̀àgã ló Bàrì e?

¹²Sà tṍó ea bọ́ló. Sìgà tṍó lóói é láá palàge ọọ naa ní e bè née é láá tã̀àgã ló Bàrì. Be a beè mèà naa vó ló olo, nyimá kọọ̀ níì áá ọ̀ọ̀ nì. Éé ní eo é láá naa ẽ́? Sìgà gbò ea ni dú ba lóó nu gè tã̀àgã ló Jìhóvà tṍó e ba ni ooà aa ól tóm iná tọ, a mon kọọ̀ ge tã̀àgã ló Bàrì ló èlà a nveenìè bá neè va boo béè kọọ̀ lóó va gáà bọọgẹ̀ ọọ tṍóá. Sìgà gbò a mon kọọ̀ bé e bà tõo naa tã̀àgã̀è ló Bàrì palàge nveenìè bá neè va. Vaá be à gá náa lóó ni à palàge ọọ gè tã̀àgã ló Bàrì à? Kọ́ bé e nu tọ́a ní ló naa nè Jìhóvà. Èé láá àgala boo kọọ̀ bẹẹ Tẹ̀ ea íe sàn nyíe é dã́ ból ló.​—Ps. 139:4.

13. Mósĩ́ deè ní e bẹẹ fóòn àbèè kòmpútà é láá tãagẽ́i tṍó e gé nó nú ea kil ló Jìhóvà ẹ?

¹³Ó gá zìgà kọọ̀ tọ́ọ̀ nu á tãagẽ́ ni tṍó eo gé nó nu. Níì áá tã̀àgã ló Bàrì ní ea ólò agẹlẹ ló bẹẹ gbaa ló kilma ló Jìhóvàẹ nì. Ge olòó nó Kpá Káí nè ge sí nònù é nveè nàgé bá nèi kọ é tõo bã ló Bàrì. É kọọ̀ à ié nú eo é láá kpáá naa kọbé tṍó eo nóòmà nu boo o lóó nè tṍó eo síìmà nònù náa dú zọ̀là pọ́ì? Bĩiná o bá kọọ̀, ‘Éé ní ea ólò maaná nà bùlà tṍó em di nònù àbèè tṍó em gé nó nu boo nà lóó é?’ É kọọ̀ ge aalá kól boo fóòn, ẹ̀b email, sẹ̀ ge ẹ̀b gbò lẹ̀ẹ̀la tóm ea bã boo o fóòn, àbèè kòmpútà ẹ? Deè nieí, gã́bug dẹ̀ gbò nen íe gbò nuí. Sìgà gbò e bà ólò gbĩ́tẽ́ ló nu kọ́ọ̀ gbò nen náa ólò bọọgẹ̀ ká bùlà gbẹẹ́ boo tẽ̀ènè kà nu gè naa tṍó e fóòn dì vá kuló. Enè nen ea ólò noòmà psychology kọ́ọ̀, “Nyíé ni náa é dí ló tóm ea dì ní bá, tãa vó àé dí dõòna ketõ̀ò.” Besĩ́ àsẹ́mblì nè pọ̀bkà bõonaló kálá dààà togó, bà ólò kẽeí nyíe kọ é iilá bẹẹ fóòn naa ní e bè náa é nveè tã̀àgã ló dõòna gbò. É kọ èé láá naa nagé vó kọbé náa tãagẽ́i tṍó ea  dú áá bẹ̀ì nè tṍó e gé nó nú ea kil ló Jìhóvà?

14. Dẹ̀ẹ̀a boo nú ea di mm̀ kpá Fílipaì 4:​6, 7, mósĩ́ deè ní e Jìhóvà é láá nvèè bá nèi kọ é ká bùlà gbẹẹ́ boo nú e gé nó ẽ́?

¹⁴Bàn kọ Jìhóvà á nveenìè bá neè ni kọbé ò láá ká bùlà gbẹẹ́ boo nú eo gé nó. Tṍó eo nyímà kọọ̀ o bug togó náa tõoná tẽ̀ènè ketõ̀ò tṍó eo gé nó nu àbèè gbẹá nònù, bàn nvèè bá lọl bá Jìhóvà. Be ò íè tã̀àgã̀ bùlà, náa é válí gè lọ̀l nyíé boo vaá ká bùlà gbẹẹ́ boo nú eo gé nó, sõò à dú bíi kọ ó naa vó. Bàn kọ Bàrì á neè ni fẹ́ẹ́-fẹẹ̀ ló ea é kpenà o nyíe nè o “bùlà.”​—Bugi Fílipaì 4:​6, 7.

15. Éé ní ea dú ene kà bélè ea di ló gè noomá nú ea kil ló Jìhóvà ẹ?

¹⁵ Be ò noo tṍó loomá bel nè Jìhóvà, pãanée tṍ ló, vaá bugi togó boo nú ea kilíé ló, àé palàge dọ̀ bélè nè ni. Mósĩ́ deè e? Túá kà, òé ne lé béèlàfùl. Kpá Káí náa kọ é àgala boo kọọ̀ “nen ea zọ neǹ nyìmànù gbá tọ é nyímá nu.” (Pró. 13:20) Vóà naa, be ò zọ Jìhóvà ea nyímá nu lọ̀l vaá à lee naaá nu, òé palàge nyimá nu. Òó dã́tẽ́ ló nú e be ò náa àé léémáe nè nú ea é bẽ́émáe.

16. Mósĩ́ deè ní e gè noo tṍó noomá nú ea kil ló Jìhóvà é náa kọ é dú lé neǹ nòòmànù ẽ?

¹⁶ Ní ea égè bàà, òó dú lé neǹ nòòmànù. Ene kà pọ̀b kà nú ea ólò naa kọ é zọ̀ nen noá Kpá Káí dú gè naa kọ á tõo bã ló Jìhóvà. Bé e tãàgã ló Jìhóvà vaá nó ea kilíé naa, níà bé e vulè e íè kìlmàé ló é agaló vaá è dí kpènà ló ge nvèè bá nè gbò e ólò noòmà Kpá Káí kọ bàá vùlèe naa ẽ́. Bugi togó boo nu dòòmà bá Jíízọ̀s. Bé ea beè tú lé bá lóómá bel ea kil ló Jìhóvà naa beè naa kọọ̀ pá a gbò nyòòne nvée á vùlè Jìhóvà.​—Jọ́ọ̀n 17:​25, 26.

17. Éé ní ea náa vaá ge tã̀àgã ló Bàrì nè ge nó nu ólò nvèè bá nèi kọ é agẹlẹ ló bẹẹ zìgà ẹ?

¹⁷ Ní ea égè taa, o zìgà é kpáá agaló. Bugi togó boo nú ea ólò naaá tṍó eo banì tùle nè nvèè bá lọl bá Bàrì. O zìgà ólò kpáá agaló buù tṍó e Jìhóvà áálá gbò tã̀àgã lóá. (1 Jọ́ọ̀n 5:15) Dõòna kà éé ní ea é láá kpáá agẹlẹ ló o zìgà ẹ? Ge nó nú boo o lóó. Kẽ̀èa boo kọọ̀, ‘nen ólò ié zìgà tení dú ló nú ea dã́.’ (Róm̀ 10:17) Sõò ge ié agẹ zìgà bọọ èlmà áá gè nyimá nú ea kil ló Bàrì. Éé ní ea kpáá dú bíi kọ é naa ẽ́?

18. Baatẽ́ nú ea náa vaá à dú bíi gè bugi togó boo nu.

¹⁸ À dú bíi kọ é bugi togó boo nú e gé nó. Bugi togó boo nú ea beè naaá ló nen ea beè emí kpá Psalm 77  togó. Nyíée beè bììlà boo béè kọ a beè bugi togó kọọ̀ Jìhóvà náa ténmà nà pá Ízràẹ̀l. Gbò tã̀àgã̀ bùlàá beè kalẹ̀ẹ̀ dáá. (2-8 gã́bel) Éé ní ea beè naa ẽ́? A beè kọ́ nè Jìhóvà kọọ̀: “M̀ é bugi togó boo dénè o tóm, vaá bugi togó boo gbò tóm eo beè tú bá siimá.” (12 gã́bel) À dú kà kà kọọ̀ neǹ ọ́lì sọ́lá beè nyimá gbò nú e Jìhóvà beè naa nè pá a gbò tṍó ea kil nvéeá, sõò a beè kpáá bugi togó kọọ̀: “É kọọ̀ Bàrì náa íé nái sàn nyíé ló, é kọọ̀ a súng a náa kọ á gá tonái sàn?” (9 gã́bel) Neǹ ọ́lì sọ́lá beè bugi togó boo gbò tóm e Jìhóvà beè sì, nè bé ea beè ié va sàn nyíé ló tṍó ea kil nvéeá naa. (11 gã́bel) Éé ní ea beè sìlà aa m ẽ́? Neǹ ọ́lì sọ́lá beè gbóó àgala boo kọọ̀ Jìhóvà náa é sọbá pá a gbò gbẹẹ́ kẽ. (15 gã́bel) Mm̀ tẽ̀ènè sĩ́deèá, o zìgà é kpáá agaló tṍó eo bugì togó boo gbò nú e Jìhóvà ni náa nè pá a gbò bií ló olo.

19. Mókà bélè ní eé láá kpáá ié lọl ló gè noomá nú ea kil ló Jìhóvà ẹ?

¹⁹ Ní ea égè ténì, vaá à palàge bọọ, vulè eo íè kilma ló Jìhóvà é kpáá palàge agaló. Èlmà dénè nagbò kpãaá, vulè é náa kọ ó gbàntṍ ló Jìhóvà, naa nú ea léémáe, vaá ĩ̀ìmà kọ̀láá kà ẹ̀bmà ea éla ní sĩ́. (Máát. 22:​37-39; 1 Kọ́r. 13:​4, 7; 1 Jọ́ọ̀n 5:3) Náa íe nú ea kpáá bọọ èlmà ge ié lé gbaa ló kilma ló Jìhóvà!​—Ps. 63:​1-8.

20. Éé ní eo é láá naa kọbé ò íe tṍó gè noomá nú ea kil ló Jìhóvà ẹ?

²⁰ Kẽ̀èa boo kọọ̀ ge tã̀àgã ló Bàrì, ge nó nu, nè ge bugi togó boo nú e nóò dṹùnà ge fã̀ Bàrì. Dì belí Jíízọ̀s, tõó kiẽ́e e tọ́ọ̀ kà kọ̀va á gé kọbé ò láá nó nú ea kil ló Jìhóvà. Ó gá zìgà kọọ̀ tọ́ọ̀ kà nu á tãagẽ̀è ni. Bàn kọ Jìhóvà á nveenìè bá neè ni kọbé ò láá ká bùlà gbẹẹ́ tẽ̀ènè ketõ̀ò tṍó eo gé nó nú ea kilíé ló. Be ò tú o tṍó siimá tóm boo bá ea bọ́ló kátogóí, Jìhóvà é náa kọ ó dé kpéè ló dùm mm̀ ãa bàlà boo.​—Máàk 4:24.