Gbáá ea bẽene, ba beè nègã́ gbẹá tọ nàà tóm ea di Canada kọọ̀ bà íe bíí ló gbò e bàé ne lóó gè nvèè bá tóm nè tọ nàà tóm ea di South Africa, boo béè kọ bà ã́àa zalí ńzì ge naamá príǹt kpá tẹlẹ kĩá. M beè nvèè nà bée, vaá nyíém beè ẹẹ kọ bà sám kọ ḿ kil kĩé. Ba beè sà nàgé taà kà vígà págbálà e bà ólò sí tóm Bẹ́tẹẹ̀l ea di Canada—ba bée kọlà Dennis Leech, Bill McLellan, nè Ken Nordin. Ba beè kọ́ nèi kọọ̀ èé tú gã́bug gbáá tõ̀òma kĩá!

M beè kolí ńdáà kà boo fóòn vaá kọ́ nèe kọọ̀: “Mama, m̀ íè lé kpẹ̀a gè kọ́ nè ni. Nda é gé kil South Africa!” Ńdáà kà beè dú nen e náa ólò bọọgẹ̀ ló bel, sõò a beè ié agẹ zìgà nè kà lé gbaaló kilma ló Jìhóvà. Náa beè ló gã́bug bel, sõò m beè nyimá kọọ̀ à nveèm sãa kúm. Ńdáà tẹ̀ nè ńdáà kà náa beè bé nà béèlàfùl, sõò nyíé va beè bììlà kọ m̀ḿ gé kil kpã́á aalìè vá ló.

Ba beè zẹ́ẹ́ túi kilma Bẹ́tẹẹ̀l ea di Brooklyn, gbẹá kĩé, ba beè noòmà nuù ténì bẹ̀ì mm̀ taà ẽ́ ea kil ló bé eé láá tú enè íb ńzì e bà ólò naamá príǹt kpá siimá tóm naa. Tṍó e ni nó nuá lọ̀l, e beè gbóó bã mm̀ mìàlo kil Cape Town, ea di South Africa. Tṍóá m tóólá 20 gbáá. Ló èlà ní e beè bã̀àmà train aa Cape Town kil Johannesburg e. Túá kiẽ́e beè elá tṍó e dee zilà dú ene kà ńkem̀ bon ea kọlà Karoo, ea meà belí boo kpáà bàlà ól. Dúu nè kéi beè dì, vaá lóó kẽ beè bẹ̀à sã́. Tṍó e ténì bẹ̀ì soò dẽe tenmá deè nvíǹdò, bé e kĩá meà naa beè bọọí ló. E beè bĩiná bẹẹ bá kọọ̀, níì bé e tómí é meà naa ẽ́? Tṍó e sìgà gbáá téní e beè kpáá iná gbò boná vaá mòn kọọ̀ à palàge kpeló vaá gbò e bà di kĩé di mm̀ fẹ́ẹ́-fẹẹ̀ ló.

Mm̀ sìgà gbáá, nà tóm beè dú gè tú ńzì ea kọlà Linotype, naamá príǹt Kpá Tọ Kùdẽe Ló nè Awake! Níì áá gbò kpá ea di mm̀ gbò dém bel e gbò e bà di South Africa ólò lò ní e tọ nàà tómá ólò naa príǹt e nì, sõò bà ólò naa nagé príǹt kpá ea di mm̀ dõòna kà gbò dém bel e gbò e bà di Africa ólò lò. Nyíéi ẹ́ẹ kọọ̀ ba beè tú ãa ńzì e beè aa Canada gé sí tóm booá siimá tóm mm̀ gã́bug gbáá!

Tṍó e tṍó téní, m beè sí tóm tọọ̀ tóm e bà ólò tõo naa príǹt vaá lẹ̀ẹ̀là bẹẹ gbò kpá, nè ge tàb dém bel. M̀ géè tú gã́bug tṍó siimá tóm, sõò lóóm beè palàge dĩ̀ìnà.

Mm̀ gbáá 1968, m beè ilí ene kà vígà pábia ea dú neǹ gyà deèsĩ́ tóm kọ̀ kpèa ea bée kọlà Laura Bowen, ea beè olòó tõó kuló Bẹ́tẹẹ̀l. A beè olòó naa nagé táìp kpá nè Tọọ̀ Tóm Gè Tàb Dém Bel. Tṍóá, bà gáà beè tenmá kọọ̀ gbò e bà ã́àa ilá é láá sí tóm Bẹ́tẹẹ̀l, vó beè naa kọọ̀ tọ nàà tóm á lẹ̀ẹ̀lài kọ é gé sí tóm kọ̀ kpẹ̀a dénè tṍó ea di kele. M beè ié tã̀àgã̀ bùlà kilma ló. M tú òb gbáá siimá tóm Bẹ́tẹẹ̀l, m̀ ólò dé m-me gbàà gyã́á vaá ié tọ ge tõó m e tọ́ọ̀ nu náa ólò bií m, èé náàe vaá láá ié kpègè eé náámá dénè nú ea biíi boo tṍó e pọ́ì ńkem̀ kpègè ní e bà dõonèi ẽ́? Ba beè olòó dõo 25 rand (kpègè pá South Africa) nè pálaà bèì buù ẽ́, ea é tóólá ($35 U.S. tṍóá)—Sõò bà ólò nèi áá tṍó e láà teá tùlà ge ié gã́bug ávà, kãa gã́bug nen, vaá nè gã́bug kpá e bà ẹbmà dẽe lọ̀líí bá. Kpègèá ní eé kpẽ́ ló tọ, zalmá gyã́á, bã̀àma faà, vaá siimá nágé tọọ̀ biè beè kpá lói zọẹ́.

Ba beè lẹ̀ẹ̀lài tẹlẹ ló pọ́ì ńkem̀ gbò kọ̀ kpẹ̀a e bà di kuló boǹ Durban, ea di deè bálásĩ́ kiẽ́e bèzì ea di India dì. Gã́bug pá India beè di kĩá, vaá gã́bug ọ̀và dú gbò mana-mana e bà aa mm̀ gbò e ba beè kil South Africa gé sí tóm tọọ̀ tóm e bà ólò tõo naa shúgà mm̀ gbò gbáá 1800. Kátogóí, bà gé sí dõòna kà gbò tóm, sõò bà kilsĩ́ gè naa ba nàànù kunukẽ̀, vaá dé íb gyã́á e baala ólò dè. Ge kọ bà ólò palàge ló Bèkée beè naa kọ á valíí ló gè kọ́ kpẹ̀a nèva.

Ba beè olòó ẹ̀bmà dẽè 150 ávà lọl bá gbò e bà di boo sìtóm kọ̀ kpẹ̀a dénè tṍó ea di kele, vó beè naa kọọ̀ Laura nè nda é noo gè tú ọ̀ọ̀lẹ̀ kà ávà kọọmá kpẹ̀a túá deé e ínà. Ba sĩ́ dee ólò bẹ̀à sã́ vaá bílà múú bòmdee ólò dọ̀ nàgé. E beè tú ọ̀ọ̀lẹ̀ kà ávà kọọmá kpẹ̀a aa tọ dọ tọ, boo béè kọọ̀ née beè ié gbò ge kãa àbèè gbò ge noòmà Kpá Káí. Tṍó e ni tú sìgà tṍó kọọmá kpẹ̀a nè gbò nen, m beè ẹ̀b dẽè nà tṍó vaá mòn kọọ̀ áá kóló 40 mínìt ní e ni siimá tóm ẽ́! M beè bĩiná kọọ̀, é kọ èé láá si gé tómí?

Pọ́ì ńkem̀ dee aa ló deeá, e beè gbóó kpáá noo bẹẹ tóm. Buù deeí, è ólò faalá fétúlú nè tíì àbèè múú ló. È ólò ọbví bẹẹ faà nvee kè kẽè ùù-úù tṍó e gbĩ́ gè dé gyã́á—sìgà tṍó gbò pá nvín e bà dú India ólò beeá teníí ló vaá ẹ̀bvii! Tṍó e sìgà dee ni téní, e beè mòn kọọ̀ tṍó e ni tú bàà àbèè taà kà ávà kọọmá kpẹ̀a lọ̀l, kùbmà tṍó ea sígá ló deeá ólò gbóó belí kọ à gbálá.

Nyíéi beè palàge ẹẹ ló gè noòmà Kpá Káí gbò e bà di kiẽ́e e ólò kọ́ kpẹ̀a e bà tú bàà bá tuumái! E beè mòn kọọ̀ pá India íe dùm fã̀ dẽe, bà ólò zààva ló nú e nen náa, vaá siiá pọ̀ ló Bàrì. Gã́bug gbò e bà ólò sí bõ̀òna ló fã̀ pá India ea kọlà Hindu beè pãane tṍ ló kpẹ̀a e kọ́ọ̀ nèva. A beè leemá va gè nó nú ea kil ló Jìhóvà, Jíízọ̀s, fẹ́ẹ́-fẹẹ̀ ló ea é dí mm̀ ãa bàlà boo ea gé dú sĩ́, nè ból dẽesĩ́ ea dì nè gbò e ba beè ù. Tṍó e enè gbáá ni téní, e beè ié 20 nen e ólò noòmà Kpá Káí. Kọ̀láá deeí, è ólò dé kpéè ló gè zọ̀ ene kà pá tọ e ólò noòmà Kpá Káí deá gyã́á, vaá nyíéi beè palàge ẹẹ.

Gbele tõ̀ò gbáá náa téní tṍó e bà néi dõòna kà ãa tóm—aè bèè tóm gè kùdẽe ló sẹ́kiùt gbẹá bálásĩ́ ea di kuló bèzì ea di India. Buù sè, è ólò tõó ló ene kà pá tọ e bà di bõ̀ònatõ̀ò e kãà vaá zọ̀ pá vígà kọ́ kpẹ̀a vaá siè va kpóó ló. E beè gbóó dũunà pá ba tọ vaá dé kpéè ló gè zọ̀ ba gbò nvín nè ba nom̀ tọ bìlà bil. Tṍó e bàà gbáá ni téní, ba beè kolíi lọl tọ nàà tóm vaá kọ́ nèi kọọ̀, “È gbĩ́ gè òòmài domá Bẹ́tẹẹ̀l.” M beè aalá kọọ̀, “Ò nyímàì kọ è gé dé kpéè ló tóm e gé si gbẹá kĩí.” Sõò, e beè di kpènà ló gè sí kọ̀láá kà tóm e bà néi.

Kiẽ́e em beè sí tóm tṍó em kpáá iná Bẹ́tẹẹ̀l beè dú Service Department, vaá nyíém beè ẹẹ gè zọ̀ gbò vígà págbálà nè pábia e togó va tulà nu siá tóm. Mm̀ gbò tṍóá, buù kà bõ̀ònatõ̀ò ólò ié kpá lẹ̀ẹ̀la tóm ea aa tọ nàà tóm dẹ̀ẹ̀a boo kpẹ̀a e nen ea ólò kùdẽe ló ba sẹ́kiùt émí tẹlẹ tọ nàà tóm tṍó ea ni kãá va lọ̀l. Bùlà ea beè di nvéè gbò kpá lẹ̀ẹ̀la tómí beè dú gè siè va kpóó ló vaá nèva tùle ea dú bíi. Níí beè naa kọọ̀ gbò vígà págbálà e bà ólò emí kpá nèi á sí gã́bug tóm, boo béè kọọ̀ bàé tab gbò kpá lẹ̀ẹ̀là tómí lọl mm̀ dém bel pá Xhosa, Zulu, nè dõòna kà gbò dém bel nvee mm̀ Bèkéè vaá tàb nàgé lọl mm̀ Bèkéè nvee mm̀ gbò dém e gbò e bà di Africa ólò. Nyíém beè palàge ẹẹ ló bé e gbò vígà e bà géè tàb bẹẹ gbò kpá nvee mm̀ kele-kele dém bel géè tú agẹ bá siimá  tóm naa, ba beè naa nagé kọ ḿ nyimá gbò ànà-ànà e pá vígà e bà dú gbò bila e bà di Africa gé kpee sĩ́ ló.

Tṍóá, pá South Africa beè di kèbá bẹbẹ̀l e náa beè sọ̀tọ́ deè kọọ̀ gbò ẹ́ẹ́ nè gbò bila á gbá naaá nu. Gbò e bà ẹ́ẹ́ beè ié kiẽ́e baala ólò tõo e gbò e bà bílá náa é láá tõó vá zẹ̀ẹ̀. Bẹẹ gbò vígà e bà dú gbò bila e bà di Africa ólò ló baálà dém bel, kọ́ kpẹ̀a mm̀ baálà dém bel, vaá sí gbò nònù e bà ólò tú baálà dém bel sẹ̀ẹ̀mà.

M̀ gáà beè nyima ló gã́bug pá vígà e bà dú gbò bila e bà dú Africa, tã́gíní bé e gbò bõ̀ònatõ̀ò em géè kãa dú gbò bõ̀ònatõ̀ò e bà géè ló Bèkéèa. Kátogóí, m íe nèà deè ge nó gã́bug nú ea kil ló gbò bila e bà di Africa, nú e bà ziga ló nè ba nàànù kunukẽ̀. M beè nyimá gbò nu ànà-ànà e bẹẹ gbò vígà géè tení bá boo béè kọọ̀ bà náa gbááá ló gbò nàànù kunukẽ̀ nè gbò sĩ́deè fã̀ e Kpá Káí náa nveè sãa kúm. Ba beè palàge ié agẹ ló nyòòmà ge kìn gbò nàànù kunukẽ̀ e náa dẹẹ̀a boo Kpá Káí, vaá ĩ̀ìmà gbò nàà uú boo e pá ba tọ nè gbò e bà di bon e bà dì tẹ́lẹ̀ vá boo boo béè kọọ̀ bà náa gbááá ló gbò nàànù ea nveè sãa kúm fã̀ zọ! Gbò tãa beè palàge bọọ́ gbò bon ea gáà beè kùùà. Pọ́ì ńkem̀ gbò ní e bà ólò láá bugi nu ẽ́, sõò bà ólò nvèè ka ló nú e Kpá Káí kọ́.

M beè ié nèà deè ge di dẽe bel ea bã́ ló pá vígà ea kil ló gè ié dì pọ́ì ge fã̀àmà Bàrì nè ge tõó kele. A beè palàge agẹlẹ ló nà zìgà ge mòn tṍó e gbò nvín ãa e bà di mm̀ bõ̀ònatõ̀ò kilsĩ́ gè bọ́ló dẹ̀lẹ̀ nyíé boo, bã̀àna tṍó e bà kpó va lọl tọọ̀ kpá kọ bà náa gbááá ló ba gbò tã̀àgã ló Bàrì nè ge ọlí ba sọ́l.

Pá vígà beè kpee nagé sĩ́ ló dõòna kà ànà-ànà gbẹá ene kà ńkem̀ dó ea di Africa ea beè zẹ́ẹ́ kọ̀là Swazilnè. Tṍó e Méné Sobhuza II ú, ba beè tenmá kọọ̀ kọ̀láá nen á gbaaá ló nàànù kunukẽ̀ e bà ólò nvèèmà ka ló nen ea ú. Ba beè kọọ̀ gbò gbálà á kọ̀ọ̀à gyáa lọa ból, vaá gbò bia á kpọ́ ba gyáa kilma kẽ. Vó beè naa kọ bàá biigè ló gã̀bug pá vígà boo béè kọọ̀ bà náa nveè sãa kúm nàànù kunukẽ̀ ge fã̀ ba gbò nómá tẹ̀ e ba beè ù. Bé e bà bọ́ló dẹ̀lẹ̀ nyíé boo nè Jìhóvà naa beè palàge ẹẹlẹ̀i nyíe! E beè nó gã́bug nú ea kil ló gè bọ́ló dẹ̀lẹ̀ nyíé boo nè ge ié ĩ̀ìmà lọl bá pá bẹẹ vígà e bà di Africa, vaá gbò nú e beè nòa beè agẹlẹ ló bẹẹ zìgà.

Mm̀ gbáá 1981, ba beè kọ ḿ gé nvèè bá noo ńzì ge naamá príǹt kpá. Vó beè naa kọ ḿ òòà kil tọọ̀ tóm gè naa príǹt kpá. Níà beè kà tṍó ẹ́ẹ́-ẹẹ̀ nyíe! Bà géè nyaaná bá ló sĩ́deè ge naamá príǹt kpá. Enè nen ea ólò oo ńzì ge naamá príǹt kpá beè tú ene kà ńzì e bà ólò naamá príǹt kpá nè gbò e bà gé sí tóm tọ nàà tóm kọ bàá zẹ́ẹ́ dò be àé síá tóm besĩ́ bà kálá kpẽ́ kpègè ló. Níí beè naa kọ é tú vòò kà ãa ńzì ge naamá príǹt kpá nyaamá ló sĩ́ìna òb kà dõòna kà ńzì ge naamá príǹt kpá ea kọlà Linotype, ea beè zẹ́ẹ́ dì. E beè noo nagé dõòna kà ãa ńzì ea é náa príǹt gã́bug kpá tẽ̀ènè tṍó. E beè gbóó láá naa príǹt gã́bug kpá èlmà bé e beè olòó naa príǹt naa!

Ge tú kòmpútà siimá tóm beè naa kọ é dèm dõòna kà ńzì ea kọlà MEPS, (Multilanguage Electronic Publishing System) ea nveè bá nèi kọ é láá emí kele-kele dém bel vaá noo bé e buù kà súú kpá é tõo naá dẽè kpá. E beè tú ńzì ea é láá naa príǹt gã́bug kpá tẽ̀ènè tṍó nyaamá ló Linotype ea ólò ọọ ló gè naa príǹt kpá, vaá tàvàlà ge siimá tóm ea beè naa kọọ̀ tọ nàà tóm ea di Canada á lẹ̀ẹ̀là ténì bẹ̀ì kilma South Africa! (Àìz. 60:17) À gá dọ tṍóá, ténì bẹ̀ì e ílí va, e ba beè dú gbò gyà deèsĩ́ tóm vaá tú gè fã̀ Bàrì kolmá nu. Bill nè nda géè si sí tóm Bẹ́tẹẹ̀l. Vaá Ken nè Dennis a íe gbò pá nvín.

Gã́bug tóm ge sì beè kpáá di Bẹ́tẹẹ̀l. E beè kpáá tàb vaá naa príǹt gã́bug bẹẹ gbò kpá ea dẹèa boo Kpá Káí nvee mm̀ kele-kele dém bel, vaá lẹ̀ẹ̀là kilma dõòna kà gbò tọ nàà tóm. Tṍó e tṍó téní, e beè kpáá ié bíí ló dõòna kà gbò tọọ̀ tóm. Pá vígà beè tìb ene kà ãa tọọ̀ tóm deè bálásĩ́ kiẽ́e nàànì ólò dọ̀ kìl ea di Johannesburg, vaá e beè tú tọí nvee bá Jìhóvà mm̀ gbáá 1987. Nyíém ẹ́ẹ kọ m beè di ló gè tìb tọọ̀ tómí, vaá dũunà Branch Committee ea di South Africa mm̀ gã́bug gbáá.

Dõòna kà nu bọ̀ọ̀ló beè naaá mm̀ gbáá 2001, ba beè ím bá ló kọ ḿ dũunà Branch Committee e bà ã́àa nvee kẽ gbẹá United State. Náa kal ló béè kọọ̀ nyíéi beè zẹ́ẹ́ bììlà kọ èé gé aa ló pá vígà nè pá bẹẹ kóò e bà di South Africa, nyíéi beè ẹẹ kọ èé gé dũùnà gbò e bà gé sí tóm Bẹ́tẹẹ̀l ea di United State.

Nyíéi beè tã̀àgã̀, boo béè kọọ̀ èé gé kil kpãa aa ló kà Laura ea ni dú kànen mm̀ dee. Née é láá ẹ̀b nà nú ea kilíé ló belí bé ea bọ́ló naa, sõò taà kà vígà Laura beè zìgà kọ bàé ẹbvìè nú ea kilíé ló. Ba beè kọọ̀, “Beele née é láá bã boo sìtóm dénè tṍó, sõò be è ẹb nú ea kil ló Màmá, àé náa kọọ̀ booló ó láá kilíí sĩ́ ló bọọ tóm.” Nyíéi palàge ẹẹ ló ba nvèè bá.

Mm̀ tẽ̀ènè sĩ́deèá, níà bé e ńdáà ńkàneǹ vígà nè a va e bà ólò tõó Toronto ea di Canada, géè ẹ̀b nàgé nú ea kil ló ńdáà kà naa ẽ́. Tṍóá, ńdáà kà beè tṍó ló ńdáà vígà nè va mm̀ nú ea é sígá ló 20 gbáá. Tṍó e ínà New York, gbele tõ̀ò deè náa téní tṍó ea ú, sõò nyíéi palàge ẹẹ ló bé e bà vulèe vaá ẹ̀b nú ea kilíé ló naa dọ̀ọ̀mà tṍó ea ú. Nyíéi palàge ẹẹ gè ié gbò vígà e bà di kpènà ló gè nyaaná bá ló ba dìtõ̀ò vaá zìgà ge ẹ̀b nú ea kil ló bẹẹ gbò tẹ̀ nè kà, ea dú tóm e sìgà tṍó à ólò palàge tàvàlà!

Gbẹá United State, m beè tú gã́bug gbáá siimá tóm ketõ̀ò ge ẹ̀b nú ea kil ló gè naa bẹẹ gbò kpá, e baa ni nyááná bá ló gè siimá vaá naa kọ á kpáá valí. Gbò gbáá ea kil nvéeá, m̀ géè sí tóm Tọọ̀ Tóm Ea Ólò Ẹ̀b Nú Ea Kil Ló Gè Zalí Nu. À dú kà nuù ẹ́ẹ́-ẹẹ̀ kọ m tú 20 gbáá zọ̀ọ̀mà nakà pọ̀bkà tọ nàà tómí siá tóm, e gã́bug nen ea gé sí tóm m tóólá 5,000 nen, nè gbò e bà é láá tóólá 2,000 nen e bà gé nveè bá dù gé sí tóm Bẹ́tẹẹ̀l sìgà dee!

Ọ̀ọ̀lẹ̀ gbáá ea kil nvéeá, ním beè nyimá kọọ̀ kĩí ní em é dié. Laura a nveèm sãa kúm mm̀ dénè gbò gbááí. Nà dúm palàge ge kpe ló! Nyíéi palàge ge ẹẹ ló kele-kele tóm e ni sí nè dénè gbò e ni zọ siá tóm, gbá ló gbò e bà di gbò tọ nàà tóm e beè sì gé sí tóm ea di gã́bug ketõ̀ò ea di bàlà booí. Kátogóí m sígá ló 80 gbáá, bà náa ne nàm gã́bug tóm, boo béè kọọ̀ è íè gã́bug gbò nvín ãa e bà íe kói gè siimá.

Neǹ ọ́lì sọ́l beè emí kọọ̀: “Kpá dó e ba Bàrì dú Jìhóvà á ié ẹ́ẹ́ nyíe.” (Ps. 33:12) Níá palàge dú kà kà! Nyíém palàge ẹẹ gè zọ̀ gbò níí Jìhóvà siá tóm mm̀ ge fã̀e.