Ńdáà tẹ̀ nè ńdáà kà beè aa Estonia tṍó Bàà Tóm Bé Bàlà Booá kil Germany, vaá kĩá ní e nda beè mèà gbẹá ẹ́. Tṍóá ní e ba beè noo gè àà kil Canada ẹ. Túá kĩée e beè tõo beè dú mm̀ ńkem̀ tọ e ólò tõó m bumá nágé kõ̀ò, ea di kuló Ottawa, ea di Canada. E beè palàge dú tãa, sõò kọ̀láá bé ea kil kẽ naa, è ólò ié ké kõ̀ò èé bá bòm dee.

Enè dee, Gbò Neǹ Ditõ̀ò Jìhóvà beè bugi kpá Kùùà Nù 21:​3, 4 nè ńdáà kà. Nú ea di mm̀ dọ̀ Kpá Káíí beè palàge tọáẹ́ ló naa ní ea beè dààmà togó gè tò. Ńdáà tẹ̀ nè ńdáà kà beè kilsĩ́ gè nó Kpá Káí naa ní e ba beè sìm tùlà ge diia múú.

Ńdáà tẹ̀ nè ńdáà kà náa beè láá ló Bèkéè, sõò ba beè tú gè fã̀ Jìhóvà kolmá nu. Gã́bug deè Saturday, náa kal ló béè kọọ̀ ńdáá tẹ̀ ólò sí tóm bílá dee gbẹá kĩée e bà ólò dèm kpọ́gọ́lọ́ ea kọlà nickel ea di Sudbury, ea di Ontario, à ólò faalá nda nè Sylvia ea dú ńdáà ńkem̀ vígà pábia siimá ól tóm kọ̀ kpẹ̀a. Vaá pá beélè tọ ólò gbá nó Kpá Tọ Kùdẽe Ló buù sè. Ńdáà tẹ̀ nè ńdáà kà beè naa kọ ḿ vùlè Bàrì. Níí beè naa kọ ḿ kìn lóó nè Jìhóvà mm̀ gbáá 1956, tṍó em ni tóólá òb gbáá. Agẹbá vulè e bà ié kilma ló Jìhóvà beè sièm kpóó ló kọ ḿ kilsĩ́ gè fã̀ Jìhóvà.

Tṍó em aà sẹ́kóndílí skúùl, ním beè ka ná bùlà gbẹẹ́ boo gè fã̀ Jìhóvà. M beè ié bùlà kọọ̀ be m̀ dú neǹ gyà deèsĩ́ tóm kọ̀ kpẹ̀a dénè tṍó, ním é láá ié gã́bug kpègè naa ní em é láá bã mm̀ ńkìlà vaá sí gbò dó ea géè tanim gè sìa. M beè bã ló tóm dì belí nen ea ólò kpá sọ́l boo rédìò, vaá a beè palàge leemám. Sõò boo béè kọọ̀ m̀ ólò sí tóm ló èlà, ním ólò gbóó láá sí nònù dénè tṍó, vaá pá nà kóò beè gbóó dú gbò e bà náa vulè Bàrì. Tṍó e tṍó téní, gbò nú em beè nó lọl mm̀ Kpá Káí beè naa kọọ̀ bugím á bẽgẽ̀m bel naa ní em beè dààmà togó gè nyaaná nà dùm.

M beè gbóó kil Oshawa, ea di Ontario. M beè mòn Ray Norman gbẹá kĩá, Lesli ea dú a vígà pábia, nè dõona kà gbò gyà deèsĩ́ tóm kọ̀ kpẹ̀a. M beè leemá dénè ọ̀và. Ge mòn bé e nyíé va ẹ́ẹ naa beè naa kọ ḿ bugi togó boo gbò nú em beè sẹ̀ẹ̀a sĩ́. Ba beè sièm kpóó ló kọ ḿ bã boo tóm gyà deèsĩ́ tóm, vaá m beè dààmà togó ló September 1966. Nyíém beè ẹẹ vaá nà dùm beè gbóó leemám. Sõò gbò nú e ním beè ẹ̀bmà dẽe ea nyááná nà dùm beè naám ló.

Tṍó em beè di-dí sẹ́kóndílí skúùl, m beè naa fíìl fóòm ge sí tóm Bẹ́tẹẹ̀l ea di Toronto, ea di Canada. Tṍó e tṍó téní em di boo tóm gyà deèsĩ́ tóm kọ̀ kpẹ̀a, ba beè gbóó kolím kọ ḿ tú ténì gbáá siimá tóm Bẹ́tẹẹ̀l. Sõò Lesli beè palàge leemám, vaá pọ̀ beè siím kọọ̀ be m̀ kil Bẹ́tẹẹ̀l ním é mon náe. Tṍó em ni tú gã́bug tṍó tã̀àmà ló Bàrì lọ̀l, m beè gbóó kil Bẹ́tẹẹ̀l vaá nyíém náa beè ẹẹ tṍó em beè kọ́ nè Lesli kọ á naa vó.

M beè sí tóm kĩée e bà ólò logí kọ̀là ló gbẹá Bẹ́tẹẹ̀l vaá tṍó e tṍó téní m beè gbóó dú neǹ émì kpá. Tṍóá, Lesli géè sí tóm dì belí neǹ gyà deèsĩ́ tóm kọ̀ kpẹ̀a ea di kele gbẹá Gatineau, ea di Quebec. Gã́bug tṍó, m̀ ólò bugi togó boo íb tóm ea gé sí vaá bugi nagé togó boo beè béèlàfùl em beè nè dú lé. Tṍóá, à íe nu bọ̀ọ̀ló ea beè palàge ẹẹlẹ̀m nyíe ea beè naaá. Ba beè kolí a vígà págbálà ea bée kọlà Ray, domá Bẹ́tẹẹ̀l. E beè gbá tõó mm̀ tẽ̀ènè kà tọ! Níí beè naa kọ ḿ láá kpáá zọ̀ Lesli loá bel. E beè ilá ló February 27, 1971, vaá lèlà deeá ní ea égè ténì gbáá em ni siimá tóm Bẹ́tẹẹ̀l ẹ.

Ba beè lẹ̀ẹ̀là Lesli nè nda kọ é gé sí tóm bõ̀ònatõ̀ò e bà ólò ló French, ea di Quebec. Tṍó e sìgà gbáá ni téní, a beè bọọḿ ló tṍó e bà ím bá ló naamá nen ea gé kudẽe ló sẹ́kiùt, vaá tṍóá m tóólá 28 gbáá. M beè ẹ̀b kọọ̀ m̀ di-dí nvíń ãa vaá ním é láá sí tómí leevè, sõò gbò bel ea di mm̀ kpá Jèrèmáíà 1:​7, 8 beè sièm kpóó ló. Búùló zọ̀ nyòònà beè bọọgẹ̀ naaá ló Lesli naa ní e náa ólò láá daa. Vó beè naa kọ é bugi togó kọọ̀ ge sí tómí é tavàlàí ló. Náa kal ló béè vó, Lesli beè kọọ̀, “Beè Jìhóvà kọ́ é naa ene kà nu, é kọ née é do gè naa?” E beè zìgà ge sì vaá e beè dé kpéè ló tómí mm̀ 17 gbáá.

Ge sí tóm gè kãa sẹ́kiùt beè naa kọ ḿ di mm̀ kíìli-kíìli, vaá ním beè láá ié tṍó nè Lesli. A beè dú bíi kọ ḿ no nágé dõona kà nu. Enè deè lọ̀ọ̀le deè Monday, gẽ́í ea di ló bẹẹ nùtọ beè sẹlẹ mon. Tọ́ọ̀ nen náa beè di kĩá, áá ńkùn e kàn ge uú boo tébòl, súú té, bọ́tà, fétúlú, enè ló-ló pọ̀b míí, gbag gè õomá míí, nè kpá e bà émí nu dẽe kọọ̀, “Faalá o va gé deemá kpéè” ní ea beè di m ẽ́. Deeá beè dú kà lé dee vaá gbei géè mò. Sõò, m beè kọ́ nè Lesli kọọ̀ m̀ gbĩ́ gè tení boo lòbèl vaá ge sì náa é válim ló. A beè dã́ból ló sõò nyíée náa beè láá ẹẹ. Tṍó em ĩ́ìtẽ́ kẽ, nyíém beè gbóó dààmà togó gè kọ́m bel. M beè kẽ̀èa boo nú ea di mm̀ kpá Ẹ́fẹsọ̀s 5:​25, 28. À bélí kọọ̀ dọ̀ Kpá Káíí géè sièm kpóó ló kọ ḿ bùlà nú ea é náa kọọ̀ nyíè nà va á ẹẹ. Tṍó em tãàgã̀ ló Bàrì lọ̀l, m beè gbóó kọ́ nè Lesli kọọ̀, “Naa mè é aà,” vaá nyíée beè ẹẹ. E beè ọví faà kilma kĩée ea kpé dẽe ea di gã́ múú, tú kàna talí kẽ, vaá deeá beè di gbàà dee e beè palàge dé kpéè. Dee deè nvée, m beè ié nágé tṍó gè tenmá boo nà lòbèl.

Gbò sẹ́kiùt e ba beè lẹ̀ẹ̀lài tẹlẹ̀ beè bọọ́ tõ̀ò  vaá ẹẹlẹ̀i nyíe, a beè aa Columbia ea di Britain íná Newfoundland. Kátogóí, nà tàn ge sí dõona kà gbò dó a ḿḿ-má. M beè bugi togó boo gè sí tọọ̀ kpá Gílẹẹ̀d, sõò náa beè tan nim gè kil dõona kà dó gé kọ́ kpẹ̀a. M beè ẹ̀b kọọ̀ ním sim tulà ge dú nen em é kọ́ kpẹ̀a gbẹá dõona kà dó. Daalá lọl ló vó, pọ̀ beè síim gè kọ́ kpẹ̀a Africa ea dú kĩée e bé gím nè kom ea gé zaalà di. Nyíém beè ẹẹ́ ló gè sí tóm gbẹá Canada.

Mm̀ gbáá 1992, Gbò Neǹ Ditõ̀ò Jìhóvà beè láá kpáá kọ́ kpẹ̀a mm̀ gbò dó ea di kè kẽè bẹlbẹ̀l Soviet Union. Ba beè biinái be èé láá kil Estonia gé kọ́ kpẹ̀a dì belí gbò e bà gé kọ́ kpẹ̀a aa dó dọ dó. Níí beè bọọí ló, sõò e beè tú nvee mm̀ tã̀àgã ló Bàrì. E beè kpáá bugi togó kọọ̀, ‘Beè Jìhóvà kọ́ é naa ene kà nu, é kọ née é do gè naa?’ E beè gbóó zìgà ge kil dóí, vaá nda beè kọ́ mm̀ nà nyíé kọọ̀, ‘Tọ́ọ̀ kà bel á gé, boo beè kọ níí Africa ní e bà lẹẹlài tẹlẹ̀ẹ nì.’

E beè gbẹá boo nó dém bel pá Estonia. Tṍó e ni tú sìgà ẽ́ tõ̀òma dóí, ba beè kọ é kpáá sí tóm gè kù dẽe ló sẹ́kiùt. E beè kãa nu ea é láá dú 46 bõ̀ònatõ̀ò ne group gbẹá taa kà dó ea di ló pène Baltic gbá ló gbò ní ea di Kaliningrad, ea di Russia. Níí beè naa kọ é nó dém bel pá Latvia, Lithuania, nè Russia. Náá beè bọ̀ọ̀gẹ̀ valíí ló. Sõò, nyíè pá vígà beè ẹẹ kọ è gé nó ba dèm bel, vaá ba beè nvèè bá nèi. Mm̀ gbáá 1999, pá Estonia beè gbóó ié baálà tọ nàà tóm, vaá ba beè íbá ló Toomas Edur, Lembit Reile, Tommi Kauko, nè nda kọ é sí tóm dì belí Branch Committee.

E beè gbóó nyimá ló gã́bug pá vígà e ba beè sii kilma Siberia tṍó ea kil nvéeá. Bà náa beè nvèè súng, náá kal ló béè kọọ̀ ba beè boomà va bag gbẹá tọọ̀ kpọ́gọ́lọ́ vaá kpòòlà va lọl ló pá ba tọ. Ba beè kilsĩ́ ge ié bẹ̀à sã́ bùlà nè zààvà mm̀ ba sìtóm kọ̀ kpẹ̀a. Níí beè nvèè bá nèi kọ é láá ĩ̀ìmà vaá ié zààvà kèbá tàvàlà dìtõ̀ò ea élaí sĩ́.

E beè tú gã́bug gbáá siimá tóm vaa née beè ié tṍó bõ̀séi, vóà naa, lóó Lesli beè olòó vàlẹ̀ bá tũgã́ gã́bug tṍó. Née beè vàlẹ̀ bá nyimá kọò kom ea kọlà fibromyalgia ní ea géè zọ̀ẹẹ́. Kátogóí, e beè gbóó bugi togó boo gè òòa kẽ kil Canada. Ba beè kolíi kọ é sí tọọ̀ kpá gbò e ba ge ẹb nú ea kil ló tọ nàà tóm ea é sẹẹà gbẹá Patterson, New York, ea di U.S.A., sõò née beè agàla boo kọ èé láá sì. Tṍó e ni tú nvee mm̀ tã̀àgã lo Bàrì lọ̀l, e beè gbóó zìgà kọ èé sí. Jìhóvà beè tãanè dee bá bẹẹ béèlàfùl. Gbẹá tọọ̀ kpáí ní e Lesli beè ié bóa ẹ́. Vó beè naa kọ é kpáá ié kói gè siimá bẹẹ tóm.

Enè deè ló èlà mm̀ gbáá 2008 gbẹá Estonia, ba beè kolím lọl tọ nàà tóm ea gé ẹb nú ea kil ló sìtóm kọ̀ kpẹ̀a zivèkà bàlà booí vaá ba beè bĩinám be èé láá kil Congo gé sí tóm. A beè palàge bọọḿ ló boo béè kọọ̀ ba beè kọ ḿ nè ààla dee ea bẽene deeá. Túá bol, náa beè  tànim gè kọ́ nè Lesli boo béè kọ m beè nyimá kọọ̀ náa é dáa bílá deè deeá be m̀ kọ́ nèe. Sõò, nda ní e ním beè daa ẹ́, boo béè kọ m̀ géè tãagã ló Bàrì vaá kọ́ tã̀àgã̀ bùlà em íè kilma ló Africa nèe.

Tṍó e dee zilà, m beè gbóó kọ́ nè Lesli, vaá pálaa bẹ̀ì beè kọọ̀: “Jìhóvà a kólíi kọ é kil Africa. Be née zẹ́ẹ̀ sì, é kọọ̀ èé láá nyimá beè nakà tómí é néi ẹ́ẹ́ nyíe?” Tṍó e ni tú 16 gbáá tõoma Estonia, e beè gbóó bã mm̀ ńkìlà kil Kinshasa, ea di Congo. Tọ nàà tómí beè palàge kpe dẽe vaá dú dĩ̀ìnè ló. Nu e Lesli beè zẹ́ẹ́ sẹlẹ mm̀ bẹẹ tọ beè dú ene kà kpá ea beè kùbmà tṍó e beè di Canada. Gbò moǹ bel ea di dẽè kpáá kọ́ọ̀, “Nyíé ni á ẹẹ gbẹá kọ̀láá kĩée e bà tú ni tẹlẹ̀.” Tṍó em ni zọ pá vígà noomà Kpá Káí gbò nen, vaá dé kpéè ló bé e tóm ge kọ́ kpẹ̀a aa dó dọ dó dú lé naa, nyíéi beè kpáá ẹẹ ló gè sí tóm nè Jìhóvà. Tṍó e tṍó téní, tọ nàà tóm beè kpáá lẹ̀ẹ̀lài kọ é gé kãa dõona kà 13 dó ea di Africa. Níí beè naa kọ é moǹ kele-kele gbò e bà di kĩá nè bé e bà dú lé naa. Pọ̀ em beè ié túá bólá beè gbóó tà, vaá è ṍà Jìhóvà zaa ló gè lẹ̀ẹ̀lài kọ é gé sí tóm Africa.

Gbẹá Congo, e beè nó gè dé kele-kele íb gyã́á dì belí gè bà kà kám, vaá e beè ié bùlà kọọ̀ née é láá bà. Sõò tṍó e monì pá vígà e bà gé ba, e beè dò ge zọ̀ va bà vaá a beè kpèí gã́.

E beè siè kpóó ló pá vígà e bà di deè báà nàànì ea di dóí kọ bàá láá fã̀ Bàrì vaá nèva gbò nú ea dú va bíi ló, boo béè kọọ̀ gbò pọ́lọ́ ólò dõogẽ bã gbò bon ea di kĩá nvèè kom ló gbò bia nè gbò pá nvín. Gã́bug pá vígà beè dú tãa. Sõò, ból dẽesĩ́ e bà íe kilma ló kẽ̀èa aa kemà ú, bé e bà vulè Jìhóvà naa, nè bé e bà dẹlẹ nyíé boo a bõ̀ònatõ̀ò naa, beè palàge tọaí ló. Ba nu dòòmà bá beè naa kọ é kpáá ẹ̀b tóm̀ bùlà ea di nvèè bẹẹ gè fã̀ Bàrì vaá naa kọ é kpáá dẹlẹ́ẹ nyíé boo. Ba beè kyọ̀sĩ́ tọọ̀ sìgà pá vígà nè gbò nú e ba beè fò. Vó beè naa kọ ḿ dã́ból ló bé e gyọ́ e nen íe é láá pè tṍó e náa géè ẹ̀bmà dẽe naa, nè bé e bẹẹ gbaa ló kilma ló Jìhóvà palàge dú bíi naa. Náa kal ló béè kọọ̀ pá vígàí géè tení bá tàvàlà dìtõ̀ò, bà náa beè nuumi bel. Bé e bà tõó dùm naa beè sièi kpóó ló kọ é ié agẹló tṍó e gé téní bá tã̀àgã̀ nè tṍó e kpálói zọ.

Dõona kà nu bọ̀ọ̀ló beè kpáá naaá. Ba beè kọ é kil tọ nàà tóm ea di Hong Kong. Née beè nyimá kọọ̀ enè dee èé beè tõó Asia! Sõò boo béè kọọ̀ e mon bé e Jìhóvà ni nvèè bá nèi mm̀ kọ̀láá kà tóm e géè sì naa, e beè zìgà kọ èé sí. Mm̀ gbáá 2013 na, e beè tò tṍó e nyímà kọọ̀ èé gé aa ló pá bẹẹ kóò nè gbò lé nu ea di Africa, vaá née beè nyimá ló nú ea é kpáá naaá.

E beè mòn nyààa tṍó e ínà Hong Kong, boo béè kọọ̀ a dú bon e gã́bug gbò e bà aa kele-kele ke tõ̀ò ea di bàlà booí dì. A beè tàvàlàí ló gè ló dém bel pá China e pá boná ólò ló. Pá vígà e bà di kĩá beè palàge zààvàí ló vaá ba gyã́á beè kpèí gã́. Gã́bug tóm beè siá gbẹá tọ nàà tómá, sõò nu beè palàge sí kpègè. Vó beè naa kọọ̀ Gbò Ge Tùlè Tóm á beeláfùl ge oo gã́bug nú e tọ nàà tómá beè ié. Mm̀ gbáá 2015, e beè gbóó kil South Korea, gé sí tóm gbẹá kĩá. A beè tàvàlàí ló gè ló nagé ba dém bel, sõò nyíéi beè ẹẹ boo béè kọọ̀ pá vígà beè lèèlài kọ è piigà ló gè ló ba dém bel.

Náa ólò valí gè bã̀àà ãa kóò, sõò e beè mòn kọọ̀ gè kolí kyáà gbò nen beè naa kọ é vàlẹ̀ bá nyimá ló gã́bug nen. E beè mon kọọ̀ gã́bug kele á gé ló láb pá vígà beeá ló bàlà booí, nè ge kọọ̀ Jìhóvà beè dèmii kọ é láá vùlè pá vígà vaá nvèè bá nèva.​—2 Kọ́r. 6:11.

E mon nú ea náa vaá à dú bíi kọ é tú gbò nen belí bé e Jìhóvà tú va naa, nè ge gbĩ́ gè nyimá bé e Jìhóvà vulèi vaá túi siimá tóm naa. Kọ̀láá tṍó e lóói ọọ àbèè kọ a tõoí ló kọọ̀ dõona gbò náa túi nveà ló, è ólò kpáá bugi gbò kpá lẹ̀ẹ̀là tóm ea aa bá pá bẹẹ kóò. E mon bé e Jìhóvà áálá bẹẹ tã̀àgã ló vaá zogè kọ à vulèèi naa, vaá níí síèi kpóó ló.

Mm̀ dénè gbò gbááí, Lesli nè nda e nyímá bé ea dú bíi kọ é ié tṍó nè ene naa, náa kal ló béè kọọ̀ è ólò di mm̀ kíìli-kíìli. E dã́ nágé ból ló nú ea náa vaá à dú bíi kọ é màngã̀ bẹẹ bá tṍó e íè lọ̀, bọọ èlmà tõ̀ò tṍó e gé nó ãa dém bel. Vaá buù deè bílá dee, è ólò bugi togó boo nú ea é náa kọ é õá Jìhóvà zaa.

Mm̀ kà-kà, ním beè bugi togó kọọ̀ m̀ é láá kọ́ kpẹ̀a aa dó dọ dó, àbèè ge tõó dõona kà dó. Sõò, m mon bé e nvèè bá ea aa bá Jìhóvà é láá naa kọọ̀ dénè nu á valí naa. M̀ kẽeà boo bel e neǹ kọ́ọ̀ bùlà Bàrì Àìzáíà beè kọ̀, ea kọ́ọ̀: “Ò kẹlẹ̀m, e Jìhóvà.” (Jèr. 20:7) Mm̀ kà-kà, a néi gã́bug tã́áná dee bá e née beè ẹ̀bmà dẽe, vaá naa nagé kọ ḿ bã mm̀ ńkìlà ea géè tànim gè bã má. E bã́ mm̀ ńkìlà sí gã́bug ketõ̀ò èlmà bé em beè bugi togó naa tṍó em beè di pá nvín, vaá kãa kele-kele tọ nàà tóm ea di vòò kà bálásĩ́ ea di ló bàlà booí. Mm̀ dénè tóm e ni sí, m̀ palàge õá Lesli zaa ló gè nvèè bá nèm nè ge di kpènà ló gè zọ̀m sí kele-kele tóm e ba beè nèi.

È ólò kẽea boo kọọ̀ nú ea náa vaá è sí gbò tómí dú boo béè kọọ̀ è vulè Jìhóvà. Gbò tã́áná dee bá e gé dé kpéè ló kátogóí náa kọ é nyimá bé e gè tõó dùm dọ̀ọ̀mà dè-dè é dú dũ̀ùnè naa, tṍó e Jìhóvà é ‘zaali bá vaá mm-mè tàn dénè nú ea di dùm.’​—Ps. 145:16.