M beè mea ló December 22, 1929, gbẹá mm̀ ene kà ńkem̀ bon ea kọlà Noville ea di kuló Bastogne, ea di Belgian Ardennes. Tṍó em beè di-dí pá nvín, nyíém beè olòó ẹẹ tṍó em di ló ńdáà tẹ̀ nè ńdáà kà gbẹá kĩée e beè olòó tõo bumá námà. Buù dee, ńdáà ńkem̀ vígà ea bée kọlà Raymond nè nda beè olòó tú bá bììmà múú má láo lọl gbàà bẹẹ námà vaá kpoogè dee ló sẹlẹ. Gbaa ló beè di mm̀ bẹẹ ńkem̀ boní, vaá e beè olòó gbá sí tóm vaá nvèè bá nè ene.

Ńdáà tẹ̀ nè ńdáà kà, bií ló Emile nè Alice, beè olòó tú gè sí Tọ Bàrì Fádá kolmá nu. Bà ólò sí Mass kọ̀láá deè lọ̀ọ̀leè deè Sunday. Sõò mm̀ gbáá 1939, gbò gyà deèsĩ́ tóm kọ̀ kpẹ̀a e bà aa England beè dú beélè bon vaá tú Consolation magazine (e kátogóí bà kólíe Awake!) nè ńdáà tẹ̀. Ńdáà tẹ̀ beè gbóó mòn kọọ̀ gbò nú ea di mm̀ kpáá dú kà-kà vaá vó beè naa kọọ̀ á dààmà togó gè bugi Kpá Káí. Tṍó e ńdáà tẹ̀ náa sí ná Mass, pá bẹẹ kègyṍó e ba beè olòó vùlèi beè gbóó dọ bàlà kẽ naa uuí boo. Ba beè olòó tãagẽ ńdáà tẹ̀ kọ á kilsĩ́ gè sí Tọ Bàrì Fádá, vaá níí beè naa kọ bàá loá gã́bug bel.

Bé e pá bẹẹ kègyṍó géè tãagẽ ńdáà tẹ̀ naa beè palàge biilém nyíe. Vó ní ea beè naa kọ ḿ bàn Bàrì kọ á nvèè bá nè ńdáà tẹ̀ mm̀ tã̀àgã ló em beè kọ́ nú ea kil ló dààà togóáẹ́. Nyíém beè palàge ẹẹ tṍó e pá bẹẹ kègyṍó náa tãagẽ na ńdáà tẹ̀. M beè gbóó agala boo kọọ̀ Jìhóvà dú nen ea “ólò dã́ tã̀àgã ló.”

Gbò bé pá Nazi Germany beè bã Belgium ló May 10, 1940, vaá níí beè naa kọ gã́bug nen á teelá aa dóá. Pá beélè tọ beè teelá kil deè kpọ̀lọ̀-kpọ̀lọ̀ ea di France. Gbẹá èèlè tṍó e gé aà, e beè dọ gbàà gbò bé pá Germany nè pá France.

 Tṍó e ooà kẽ iná kĩée e beè olòó tõo bumá námàa, e beè mòn kọ ba beè zìb gã́bug nú e beè ié. Áá bẹẹ gbógó ea bée kọlà Bobbie, ní ea beè di kĩá ẽ́. Gbò nú e beè tení báí beè naa kọ ḿ bĩiná kọọ̀, ‘Éé ní ea náa vaá bé gím nè mòn tã̀àgã̀ à dì e?’

Tṍóá, ene kà Vígà págbálà ea bée kọlà Emile Schrantz, a ea dú neǹ gyà deèsĩ́ tóm kọ̀ kpẹ̀a nè neǹ kànen mm̀ bõ̀ònatõ̀ò beè kãái, vá níí beè palàge dọ̀ bélè nèi. A beè palàge baatẽ́ lọl mm̀ Kpá Káí nú ea náa vaá mòn tã̀àgã̀ à dì, vaá a beè aalá gã́bug bíb em beè bĩiná. Nà gbaa ló kilma ló Jìhóvà beè palàge agaló vaá m beè agala boo kọọ̀ à dú Bàrì vulè.

Kàsĩ́ besĩ́ béá à kálá iná kùbmà, pá beélè tọ beè olòó zọ̀ Gbò Neǹ Ditõ̀ò Jìhóvà naaá nu. Ló August 1943, Vígà José-Nicolas Minet beè dúí ló vaá a beè nè lòbèl. A beè bĩiná kọọ̀, “Mée ní ea gbĩ́ gè dììa múú ẽ́?” Ńdáà tẹ̀ beè dàlà bá boo, vaá nda beè dàlà nàgé bá boo. E beè dììa múú mm̀ múú ea beè di kuló kĩá.

Ló December 1944, gbò bé pá Germany beè tú agẹbá beemá Bàà Tóm Bé Bàlà Booá gbẹá Europe. Bà kólí nakà béí kolíe Battle of the Bulge. Béá géè beá kuló kĩée e beéle beè dì, vó beè naa kọ é tú enè ẽ́ tõoma mm̀ tọ ea di mm̀ kunukẽ̀ ea di ló bẹẹ tọ. Enè deè em beè aa kĩée e beè dìa gé nè gyã́á gbò nom, ba beè tã́ bóm̀ tẹlẹ kĩée e ólò tõo bumá gbò nomá vaá a beè làb làlà lọl boo tọá. Ene kà neǹ bé ea dú America ea beè di kuló kĩée e ólò sẹlẹ nomá beè vulí kpã́ kọọ̀, “Ma kẽ!” M beè gbóó teelá màé kpàn vaá a beè tú a pẹ̀gẹ̀lẹ̀ uúm ból kọbé à kpenàm.

Tṍó e béá ni iná kùbmà, e beè olòó zọ̀ pá vígà e bà di bõ̀ònatõ̀ò Liège, ea é toolá 90 kìlómità (56 mi) aa kĩée e beè dìa naaá nu. Tṍó e tṍó ni téní, e beè gbóó ié ene kà ńkem̀ grúùp gbẹá Bastogne. M beè gbóó dààmà togó gè sí tóm gè lọ̀l kpègè gbáá vaá ié nágé nèà deè ge nó log. Tṍó e tṍó téní, m beè sí tóm Council. Mm̀ gbáá 1951, e beè sẹlẹ pọ́ì ńkem̀ bõ̀ònaló sẹ́kiùt gbẹá Bastogne. Nú ea é láá toolá enè gbò nen ní e ba beè sí kẽé, bií ló ene kà agẹló vígà pábia ea dú neǹ  gyà deèsĩ́ tóm kọ̀ kpẹ̀a ea bée kọlà Elly Reuter. A beè teelá kpé mm̀ begè dẽe ea é láá toolá 50 kìlómità (31 mi) kọbé à láá sí kẽ. Pọ́ì ńkem̀ tṍó aa ló tṍóá, e beè gbóó vùlè ene vaá bilá ló gè ilá. Bà beè kolí Elly kọ á sí Tọọ̀ Kpá Gíliẹẹ̀d ea é sẹẹà gbẹá United State. A beè emí kpá tẹlẹ tọ nàà tóm ea gé ẹb nú ea kil ló sìtóm kọ̀ kpẹ̀a beeá ló bàlà booí, vaá kọ́ nú ea náa vaá náa é láá siè tọọ̀ kpáá. Vígà Knorr, ea géè tulè gbò níí Jìhóvà tṍóá beè gbóó aalá nèe kọọ̀, be à sẹlẹ enè dee a dóm nè ẹ̀ẹ̀ é beè sí Tọọ̀ Kpá Gíliẹẹ̀d. E beè ilá ló February 1953.

Mm̀ gbááá, Elly nè nda beè sí ene kà pọ̀bkà bõ̀ònaló ea beè sẹ̀ẹ̀à gbẹá Yankee Stadium, ea di New York, ea togó bel kọlà New World Society Assembly. Gbẹá kĩá, m beè mòn ene kà vígà págbálà vaá a beè kọ́ nem kọ ḿ dú United State mè àé nveenìèm ló kà lé tóm. Tṍó e Elly nè nda ni tã̀àgã ló Bàrì boo belá lọ̀l, e beè gbóó beeláfùl kọ ním é sí tómá, vaá e beè òòà kẽ kil Belgium gé nvèè bá nè ńkem̀ grúùp e bà é láá toolá òb neǹ kọ̀ kpẹ̀a e ba beè di Bastogne. Enè gbáá aa ló tṍóá, Jìhóvà beè tãanèi dee bá vaá naa kọ é ié ene kà nvín págbálà ea bée kọlà Serge. À dú pọ́lọ́ kọọ̀ àlàbà gbáá aa ló tṍóá, kpá ló Serge beè zọ̀ naa ní ea ú. Nyíéi beè palàge bììlà. Vó beè naa kọ é kọ́ bé e nu tọ́aí ló naa nè Jìhóvà mm̀ tã̀àgã ló, vaá ból dẽesĩ́ kẽ̀èà aa kemà ú beè naa kọọ̀ lóói á àgà.

Ló October 1961, m beè mòn tóm em é tú sìgà tṍó siimá ea sọ́m tọ́ deè kọ ḿ dú neǹ gyà deèsĩ́ tóm kọ̀ kpẹ̀a. Tẽ̀ènè deeá, nen ea ólò sí tóm tọ nàà tóm ea di Belgium beè kolím boo fóòn. A beè bĩinám be m̀ é láá sí tóm dì belí Circuit Servant (e bà kólíe nen ea gé kudẽe ló sẹ́kiùt kátogóí). M beè bĩináe kọọ̀ “É kọ èé láá zẹ́ẹ́ dú gbò gyà deèsĩ́ tóm kọ̀ kpẹ̀a besĩ́ è kálá sí nakà tómá?” A beè zìgà kọ èé láá naa vó. Tṍó e ni tú aatáà ẽ́ siimá tóm gyà deèsĩ́ tóm, e beè gbóó dààmà togó gè sí tóm ge kùdẽe ló sẹ́kiùt ló September 1962.

Tṍó e ni tú bàà gbáá siimá tóm gè kùdẽe ló sẹ́kiùt, ba beè gbóó kolíi kọ é dù gé sí tóm Bẹ́tẹẹ̀l ea di Brussels. E beè dààmà togó gè sí tómá ló October 1964. Nakà ãa tómí beè naa kọ é ié gã́bug tã́áná dee bá. Ńkem̀ tṍó aa ló tṍó e Vígà Knorr ni kãái gbẹá Bẹ́tẹẹ̀l mm̀ gbáá 1965 lọ̀l, a beè bọọḿ ló kọ bà ím bá ló naamá Branch Servant. Tṍó e tṍó téní, ba beè kolí Elly nè nda kọ é sí ní ea égè 41 Tọọ̀ Kpá Gíliẹẹ̀d. Bel e Vígà Knorr beè ló 13 gbáá ea kil nvéeá beè gbóó mm-má! Tṍó e ni sí tọọ̀ kpáá lọ̀l, e beè gbóó òòa kẽ kil Bẹ́tẹẹ̀l ea di Belgium.

Mm̀ gã́bug gbáá, m beè ié nèà deè ge tú nú em nyímà ea kil ló log nvèèmà bá nè gbò níí Bàrì kọ bàá ié dì pọ́ì ge fã̀ Bàrì gbẹá Europe nè dõona kà gbò dó. (Fíl. 1:7) Vó beè naa kọọ̀ ḿ nyimá ló gbò e bà ólò sí tóm nè kpóó ea gé bẹl e bà di mm̀ nú ea é sígá ló 55 dó e bà kub bẹẹ sìtóm kọ̀ kpẹ̀a. Tãa vó em kọ́ọ̀ nè gbò e bà ólò sí tóm nè kpóó ea gé bẹl kọ m beè nó log, m̀ ólò kọ́ nè va kọọ̀ “nda ólò sí tóm nè Bàrì.” M beè olòó palàge bàn tùle lọl bá Jìhóvà, boo béè kọ m̀ nyímà kọọ̀ “Nyíè méné  [àbèè neǹ bèèla] dì belí kòòla múú gbẹá bá Jìhóvà. À ólò lẹ̀ẹ̀là bel ló kilma kọ̀láá kĩée ea léémáe.”​—Pró. 21:1.

Ene kà nú e náa é táḿ nyíe tọ́ọ̀ dee dú loa sọ́l em beè zọ̀ enè nen ea dṹùnà gbò e bà ólò nvèè log kẽ mm̀ dó Europe loá. M beè gbĩ́ gè zọ̀ẹ loá bel gã́bug tṍó, dee-deè nvée, a beè gbóó zìgà. A beè kọ́ nèm kọọ̀, “M̀ é né ni áá vòò kà mínìt, kọbèè ene kà mínìt náa é dọ́ boo.” M beè gbóó uu sĩ́ kẽ tã̀àgã ló Bàrì. Gbálàa beè bĩinám kọọ̀, éé ní eo gé náa ẽ́? M beè dàlà sĩ́ boo vaá kọ́ nèe kọọ̀, “M̀ géè õá Bàrì zaa, boo béè kọ ò ólò sí tóm nèe.” A beè bĩinám kọọ̀, “Éé ní eo gé kọ́ ẹ́?” M beè gbóó zogèe nú ea di mm̀ kpá Róm̀ 13:4. Nú ea di mm̀ dọ̀ Kpá Káíá beè tọáẹ́ ló boo béè kọọ̀, à ólò sí tọ Bàrì. Nú ea beè sìlà aa m dú kọọ̀, a beè nèm taà òb kà mínìt vaá kà lé nu beè sìlà aa mm̀ bẹẹ loa sọ́l. Kàsĩ́, a beè kọ à nveenìè ka ló tóm e Gbò Neǹ Ditõ̀ò Jìhóvà ólò sì.

Mm̀ gã́bug gbáá, gbò níí Jìhóvà a èlbá gã́bug bel e ba beè nvèè vá ló ea kil ló gè tõó kele, ge lẹ̀ẹ̀là bel ló ba nvín, ge kpẽ́ kpègè gbáá, nè dõona kà gbò bel gbẹá tọ bèèla ea di Europe. Nyíém beè palàge ẹẹ kọ m beè ié nèà deè ge mòn bé e Jìhóvà beè naa kọ é bé èlbá naa. Gbò Neǹ Dìtõ̀ò Jìhóvà a bé èlbá nú ea sígá ló 140 bel e ba beè nvèè vá ló gbẹá European Court of Human Rights!

Mm̀ gbò gbáá 1990, m beè zọ̀ Vígà Brumley, ea ólò sí tóm gbẹá tọ nàà tóm ea gé ẹb nú ea kil ló bẹẹ sìtóm kọ̀ kpẹ̀a beeá ló bàlà booí nè Vígà Valter Farneti, ea aa Italy, siá tóm kọbé pá vígà e bà ólò tõó Cuba, ea dú kĩée e ba beè kùb bẹẹ sìtóm kọ̀ kpẹ̀a láá ié dì pọ́ì ge fã̀ Bàrì. M beè emí kpá tẹlẹ kĩée e gbò e bà ólò sí tóm nè kpóó ea gé bẹl Cuba ólò tõo ea di Belgium vaá m beè zọ̀ nen e ba beè íbá ló kọ á ẹ̀b nú ea kil ló bẹẹ bel loá bel. Túá tṍó e beè mònà, née beè láá kpoogè dee ló tã̀àgã̀ ea beè naa kọ bàá kùb bẹẹ tóm.

Tṍó e ni ban tùle lọl bá Jìhóvà lọ̀l, e beè gbóó bàn kọ bàá sọ̀i tọ́ deè kọ é lẹ̀ẹ̀là 5,000 kpoò Kpá Káí tẹlẹ̀ Cuba vaá ba beè zìgà. Ba beè tú Kpá Káíá inmá Cuba vaá dõo nè pá vígà, vó beè naa kọ é agala boo kọọ̀ Jìhóvà dì ea gé tã́ànè dee bá bẹẹ pììgà. E beè kpáá bàn kọ è gbĩ́ gè kpáá lẹ̀ẹ̀là 27,500 kpoò Kpá Káí. Vaá kpóó ea gé bẹl beè zìgà nàgé. Nyíém beè palàge ẹẹ kọ è láà nvèè bá nè pá vígà e bà di Cuba kọ bàá ié Kpá Káí.

M sí Cuba gã́bug tṍó boo béè bel ea kil ló bẹẹ sìtóm kọ̀ kpẹ̀a e ba beè nvee tọ bèèla. Níí beè naa  kọ ḿ láá zọ̀ gbò e bà gé sí tóm nè kpóó ea gé bẹl kĩá naaá nu.

Mm̀ gbáá 1994, ba beè fẹ́ nú ea sígá ló 1,000,000 nen e bà dú Tutsi ea di Rwanda. À dú pọ́lọ́ kọọ̀ ba beè fẹ nagé sìgà pá vígà. Pọ́ì ńkem̀ tṍó aa ló tṍóá, ba beè kọọ̀ sìgà pá vígà á dõo nu má pá vígà e bà di kĩá.

Tṍó e ínà Kigali, ea dú pọ̀b boǹ Rwanda, e beè mòn kọọ̀ súú náa beè sòòlà gì gbàà kú tọ e bà ólò tõó tàb bẹẹ gbò kpá. E beè dã́ nòòtẽ́ ea kil ló bé e ba beè tú gẹ̀ fẹẹmá pá vígà naa. E beè dã nagé nòòtẽ́ ea kil ló bé e pá vígà beè vùlà naa. Dì belí nu dòòmà bá, e beè mòn ene kà vígà ea dú Tutsi ea beè gũá mm̀ bànà mm̀ 28 dee vaá ene kà pá tọ e bà ólò sí nònù e bà dú Hutu ní e bà géè ẹ̀b nú ea kilíé ló é. E beè siè kpóó ló nú ea sígá ló 900 pá vígà gbẹá nònù ea di Kigali.

E beè gbóó fùl aa Rwanda kil Zaire (e bà kólíe Democratic Republic of the Congo kátogóí) gé gbĩ́ Gbò Neǹ Ditõ̀ò Jìhóvà e bà dú Rwanda e ba beè teelá kil kĩée e gbò e bà di ól tee ólò tõo ea di kuló pọ̀b boǹ Goma. Sõò née beè mòn va, vó beè naa kọ é tã̀àgã ló Jìhóvà kọ á naa kọ é mòn va. E beè gbóó mòn nen ea gé kyãà dúí ló, vaá è beè bĩináe be à íe Gbò Neǹ Ditõ̀ò Jìhóvà ea nyímá ló. A beè aalá nèi kọọ̀ “Ẽei, ndaà enè ọ̀và, Àé léémám gè faalái siimá ló gbò e bà gé nveè bá nè gbò e bà di ól tee.” Tṍó e ni síè kpóó ló gbò e bà gé nveè bá nè gbò e bà di ól tee lọ̀l, e beè gbóó nvèè nyíé gbàà vaá siè kpóó ló 1,600 pá vígà e ba beè di kĩée e gbò e bà di ól tee ólò tõoá. E beè bugi nagé kpá lẹ̀ẹ̀la tóm ea aa bá Gbò Ge Tulè Tóm nè va. Nyíè pá vígà beè palàge ẹẹ tṍó e bà dã́ tã́á bel ea di mm̀ kpá lẹ̀ẹ̀la tómá ea kọ́ọ̀: “È ólò túi nvee mm̀ bẹẹ tã̀àgã ló lee. È nyímà kọọ̀ Jìhóvà náa é sọ́i bá gbẹẹ́ kẽ.” Bel e Gbò Ge Tulè Tóm beè lòí palàge dú kà-kà. Deè nieí, nú ea sígá ló 30,000 Gbò Neǹ Ditõ̀ò Jìhóvà di Rwanda e bà gé tú ẹ́ẹ́-ẹẹ̀ nyíe fã̀àmà Jìhóvà!

Tṍó e ni ílá mm̀ nú ea é láá dú 58 gbáá, ńdáà vaà Elly beè gbóó ú mm̀ gbáá 2011. M beè kọ́ bé e nyíém palàge bììlà naa nè Jìhóvà vaá a beè nvèèm nyíé gbàà. M beè ié nágé nvèè nyíé gbàà tṍó em kọ́ọ̀ kpẹ̀a ea kil ló Boǹ Méné Bàrì nè pá beélè gyṍó.

Náa kal ló béè kọọ̀ m tóólá 90 gbáá nè sìgà, m̀ ólò kọ́ kpẹ̀a buù sè. Nyíém ólò ẹẹ nagé kọọ̀ m̀ dì em gé zọ̀ Legal Department ea di tọ nàà tóm ea di Belgium siá tóm, vaá m̀ ólò kọ́ gbò nú em ni téní bá nè dõona gbò vaá siè kpóó ló gbò nvín ãa e bà gé sí tóm Bẹ́tẹẹ̀l.

84 gbáá ea kil nvéeá, ní ea beè dú túá tṍó em beè tãagã ló Jìhóvà ẹ. Tṍóá ní em beè dààmà togó gè tõo bã ló Jìhóvà ẹ. Nyíém palàge ẹẹ kọọ̀ Jìhóvà ólò dã́ nà tã̀àgã ló dénè dee em ni tõoma dùm.​—Ps. 66:19. b