1-2. Mókà bíb ní eé láá bĩiná kil ló bẹẹ tã̀àgã ló Bàrì e?

 É KỌ o beè láá bugi togó kọọ̀ Jìhóvà ólò aalá gé nà tã̀àgã ló? Beè vó, níì áá olo ní eo ólò bugi togó naa vóé nì. Gã́bug pá vígà págbálà nè pábia ólò bugi nagé togó naa vó, bọọ èlmà tõ̀ò tṍó e bà gé téní bá tàvàlà dìtõ̀ò. Be è gé téní bá tàvàlà dìtõ̀ò, àé láá tàvàlàí ló gè nyimá beè Jìhóvà gé áálá bẹẹ tã̀àgã ló.

² Naanii èé ló bel boo nú ea náa vaá èé láá agala boo kọọ̀ Jìhóvà ólò aalá tã̀àgã ló pá a gyóòlo. (1 Jọ́ọ̀n 5:15) Èé ló nágé bel boo gbò bíb ea kọ́ọ̀: Éé ní ea náa vaá sìgà tṍó, àé láá tõoí ló kọọ̀ Jìhóvà náa gé áálá bẹẹ tã̀àgã ló é? Mósĩ́ deè ní e Jìhóvà ólò aalá bẹẹ tã̀àgã ló deè nieí é?

3. Éé ní ea náa vaá Jìhóvà à gbĩ́ kọ é bãèé ló mm̀ tã̀àgã ló é?

³ Kpá Káí náa kọ é agala boo kọọ̀ Jìhóvà palàge vùlèi vaá à ólò bùlà nú ea kilíí ló. (Hég. 2:7; 1 Jọ́ọ̀n 4:10) Níà nú ea náa vaá à kọ é banìè nvèè bá lọlìèé bá mm̀ tã̀àgã ló é. (1 Pít. 5:​6, 7) À gbĩ́ gè nvèè bá nèi kọbé è láá tõo bã̀é ló vaá láá emá gbò tã̀àgã̀ e gé téní bá.

4. Éé ní ea náa è nyimá kọọ Jìhóvà ólò aalá tã̀àgã ló pá a gyóòlo é? (Ẹ̀b nàgé fòtó.)

⁴ Gã́bug ketõ̀ò ea di mm̀ Kpá Káí kọ́ bé e Jìhóvà beè aalá tã̀àgã ló pá a gyóòlo naa. É kọ òé láá kẽ̀èa boo ene kà nu dòòmà bá? Èé kọ́ vàẹ kilma ló Méné Dévìd e? A beè kpeesĩ́ ló gã́bug gbò ọ́b, vó beè naa kọọ̀ gã́bug tṍó á olòó bàn nvèè bá lọl bá Jìhóvà mm̀ tã̀àgã ló. À íe tṍó ea beè bàn kọọ̀: “Sóo sóo e Jìhóvà, dã́ nà tã̀àgã ló;  pãane tṍ ló nà tó nvèè bá. Tú o bọ́ọ̀ló dẹ̀lẹ̀ nyíé boo nè o lé lab dògò aamá nà tã̀àgã ló.” (Ps. 143:1) Jìhóvà beè aalá tã̀àgã ló Dévìd vaá dùùlàẹ. (1 Sám. 19:​10, 18-20; 2 Sám. 5:​17-25) Dévìd beè gbóó láá tú agẹ ló kọọmá kọọ̀: “Jìhóvà di kuló kọ̀láá gbò e bà gé kólíe.” Beele é láá àgàlà nàgé boo naa vó.​—Ps. 145:18.

5. Tṍó ea kil nvéeá, é kọọ̀ Jìhóvà beè olòó aalá tã̀àgã ló pá a gyóòlo mm̀ sĩ́deè e bà géè ẹ̀bmà dẽe? Nè nu dòòmà bá. (Ẹ̀b nàgé fòtó.)

⁵ Sìgà tṍó, Jìhóvà náa ólò aalá bẹẹ tã̀àgã ló mm̀ sĩ́deè e géè ẹ̀bmà dẽe. Níà bé ea beè naaá ló neǹ tóm Pọ́ọ̀l naa ẽ́. A beè bàn Bàrì kọ á tuèe lọl bá tã̀àgã ea bélí “zél gbẹ̀.” Taà tóm e Pọ́ọ̀l beè tã̀àgã ló Bàrì kilma ló nakà tã̀àgãí. É kọọ̀ Jìhóvà beè aalá a tã̀àgã ló? Ẽei, sõò náa beè aalá mm̀ sĩ́deè e Pọ́ọ̀l géè ẹ̀bmà dẽe. Tãa vó e Jìhóvà lọl a tã̀àgã̀í, a beè nèe kói ea dúe bíi ló kọbé à láá kilsĩ́ gè fã̀e mm̀ bọ́ọ̀ló dẹ̀lẹ̀ nyíé boo.​—2 Kọ́r. 12:​7-10.

6. Sìgà tṍó, éé ní ea náa vaá àé láá tõoí ló belí kọọ̀ Jìhóvà náa áálá bẹẹ tã̀àgã ló é?

⁶ Sìgà tṍó, ààla bẹẹ tã̀àgã ló ólò láá dú kele ló nu e géè ẹ̀bmà dẽe. Èé láá agala boo kọọ̀ Jìhóvà nyímá kà lé sĩ́deè ge nvèèmà bá nèi. Kàsĩ́, “Bàrì é láá naa nu ea palàge bọọ èl ló nu e beele é láá bĩiná àbèè ge bugi togó kilma ló.” (Ẹ́fẹ. 3:20) Boo béè vó, àé láá aalá bẹẹ tã̀àgã ló lèlà tṍó àbèè mm̀ sĩ́deè e née beè ẹ̀bmà dẽe.

7. Éé ní ea náa vaá àé láá dú bíi kọ é nyaaná nu e tãàgã ló Bàrì kilma ló é? Nè nu dòòmà bá.

⁷ Àé láá dú bíi kọ é nyaaná nu e tãàgã ló Bàrì kilma ló tṍó e palàge dã́ból ló nu ea dú a bùlà. Bugi togó boo nu dòòmà bá Martin Poetzinger. Pọ́ì ńkem̀ tṍó aaló tṍó e Vígà Poetzinger ílí va lọ̀l, ba beè siíe nvee tọọ̀ kpọ́gọ́lọ́ pá Nazi. Túá ból, a beè bàn Jìhóvà kọ á tuèe lọl tọọ̀ kpọ́gọ́lọ́á kọ́bé à ẹbvìè nú ea kil ló a va vaá kpáá kọnàè gé kpẹ̀a. Náa kal ló béè vó, tṍó e bàà sè ni téní, náa beè mòn tọ́ọ̀ kà nu ea zógè kọọ̀ Jìhóvà áálá a tã̀àgã ló naa ní e bàé sọ́ẹ bá. Níí beè naa kọ á dààmà togó gè tãagã ló Bàrì kọọ̀: “Jìhóvà, sóo-sóo naa kọ ḿ nyimá nu eo gbĩ́ì kọ ḿ naa.” A beè gbóó dààmà togó gè bugi togó boo nu e pá vígà e bà di tọọ̀ kpọ́gọ́lọ́á gé téní nágé bá. Gã́bug ọ̀và beè palàge ié tã̀àgã̀ bùlà kilma ló ba gbò va nè ba gbò nvín. Vígà Poetzinger beè  gbóó tãagã ló Bàrì kọọ̀: “Ọ̀ọ̀ zaa gé e Jìhóvà ló ãa tóm eo neèmí. Nvèè bá nèm kọbé m̀ láá siè kpóó ló pá nà vígàí.” Vaá níà tóm ea beè tú sĩ́ìna òb gbáá siimá gbẹá tọọ̀ kpọ́gọ́lọ́á ẹ́!

8. Éé ní ea palàge dú bíi kọ é sẹ̀ẹ̀a bùlà tṍó e gé tãagã ló Bàrì e?

⁸ À dú bíi kọ é kẽ̀èa boo kọọ̀ Jìhóvà íe gbò nú ea beè zìgà, vaá àé ḿm̀-mè kà lèlà tṍó ea beè noo. À dú a bùlà ge lọ̀l vaá nvèè kùbmà ló dénè tã̀àgã̀ e gé téní bá dọ̀ọ̀mà dè-dè, dì belí búùló kyọ̀àsĩ́ nu, zọ̀ kpá ló, nè ú. Jìhóvà é ḿm̀-mè a tóm̀ bùlà tení dú ló a Boǹ Méné. (Dán. 2:44; Kùùà 21:​3, 4) Sõò kátogóí, Jìhóvà zẹ́ẹ́ sọ̀tọ́ deè kọọ̀ Sétàn á lẹ̀ẹ̀là bel ló bàlà booí. b (Jọ́ọ̀n 12:31; Kùùà 12:9) Beè Jìhóvà lọl dénè tã̀àgã̀ ea di ló gbò nen kátógóí, àé bélí kọọ̀ bẹlbẹ̀l Sétàn léé ló gbò nen. Boo tṍó e gé élá bànà kọọ̀ Jìhóvà á mm-mè gbò a zìgànù, náa ólò sã̀ànài bá ló gbẹẹ́ kẽ. Naanii èé ló bel boo sìgà sĩ́deè e Jìhóvà ólò nvèè bá nèi.

9. Mósĩ́ deè ní e Jìhóvà é láá nvèè bá nèi tṍó e gbĩ́ gè nè béèlàfùl e? Nè nu dòòmà bá.

⁹ À ólò nèi nyìmànù. Jìhóvà zigà kọ àé neèi nyìmànù ea é nveè bá nèi kọ é láá nè lé béèlàfùl. È palàge ié bíi ló nyìmànù ea aa bá Bàrì tṍó e gé ne béèlàfùl ea é tọ́aí ló dénè dee mm̀ bẹẹ dùm, dì belí gè nè béèlàfùl beè nen náa é ílí àbèè ge iá, àbèè kọọ̀ nen é ílí àbèè ge iá. (Jém̀z 1:5) Bugi togó boo nú ea beè naaá ló ene kà vígà pábia ea bée kọlà Maria. c Vígàí beè dì ea géè tú ẹ́ẹ́-ẹẹ̀ nyíe siimá tóm dì belí neǹ gyà deèsĩ́ tóm kọ̀ kpẹ̀a tṍó ea beè zọ̀ ene kà vígà págbálà nyòònà. À kọ́ọ̀: “Bé e gé tõo bã ló ene naa, níà bé e beè vùlè ene naa ẽ́. M beè nyimá kọ à dú bíi kọ ḿ nè béèlàfùl. M beè palàge tã̀àgã ló Bàrì kilma ló belí gã́bug tṍó. M beè ié bíi ló tùle ea aa bá Jìhóvà, sõò m beè nyimá nágé kọọ̀ Jìhóvà náa é ne béèlàfùl nèm.” Vígàí beè gbóó dã́ból ló kọọ̀ Jìhóvà áàlàẹ̀ a tã̀àgã ló. Mósĩ́ deè e? Tṍó ea gbĩ́ tẽ́ ló lọl mm̀ bẹẹ gbò kpá, a beè gbóó mòn gbò togó bel ea áálá gbò bíb ea beè dìé bùlà. A beè tu nagé dùùlà bá deè tṍ ea kà beè nèe siimá tóm. Dùùlà bá deè tṍá beè nvèè bá nèe kọ á láá nyimá lèlà nu gè naa. Dee deè nvée, vígàí beè gbóó láá nè béèlàfùl e nyìmànù di m.

10. Dẹ̀ẹ̀a boo nú ea di mm̀ kpá Fílipaì 4:​13, éé ní e Jìhóvà é náa mm̀ ge nvèèmà bá nè pá a gyóòlo é? Nè nu dòòmà bá. (Ẹ̀b nàgé fòtó.)

¹⁰ À ólò nèi kpóó kọ é láá ĩ̀ìmà. Dì belí  bé ea beè nvèè bá nè neǹ tóm Pọ́ọ̀l naaá, Jìhóvà é néi kpóó ea dú bíi kọbé è láá ĩ̀ìmà gbò tã̀àgã̀ e gé téní bá. (Bugi Fílipaì 4:13.) Bugi togó boo bé e Jìhóvà beè nvèè bá nè Vígà Benjamin kọ á láá ĩ̀ìmà tàvàlà dìtõ̀ò naa. Benjamin nè pá ba tọ beè tú gã́bug gbáá tõoma kĩée e gbò e bà di ól tee ólò tõo ea di Africa tṍó ea beè di mm̀ a deè ãa. Benjamin kọ́ọ̀: “M̀ ólò tãagã ló Jìhóvà dénè tṍó, vaá bànie kọ á nèm kpóó kọbé m̀ láá naa nú ea é léémáe. Jìhóvà beè aalá nà tã̀àgã ló tení dú ló gè nèm dĩ̀ìnè ló bùlà, kóì ge kọọmá kpẹ̀a, nè gbò kpá e bõ̀ònatõ̀òí beè emí ea é nveè bá nèm kọ ḿ kilsĩ́ gè tõo bã̀é ló.” A beè kpáá kọọ̀: “Ge bugi nu e pá vígà beè tení bá nè ge mòn bé e Jìhóvà beè nvèè bá nèva kọ bàá láá ĩ̀ìmà tã̀àgã̀ naa, beè naa kọ ḿ láá kilsĩ́ gè bọ́ló dẹ̀lẹ̀ nyíé boo.”

11-12. Mósĩ́ deè ní e Jìhóvà é láá aalá bẹẹ tã̀àgã ló tení dú ló pá vígà ẹ? (Ẹ̀b nàgé fòtó.)

¹¹ À ólò tú pá vígà nvèèmà bá nèi. Bílá dee ea zilà besĩ́ Jíízọ̀s à kalá ùa, a beè palàge tãagã ló Bàrì. A beè bàn Jìhóvà kọ á nveenìè bá neèe kọbé bà náa ẹbvìèe naamá nen ea on Bàrì vaá fẹẹ̀ẹ boo béè vó. Sõò tãa vó e Jìhóvà náa vó, a beè lẹ̀ẹ̀là ene kà a nyómá tóm kọ á sièe kpóó ló. (Lúùk 22:​42, 43) Jìhóvà é láá nvèè nàgé bá nè beele tení dú ló kól e neǹ vígà kólíi boo fóòn àbèè ge kãái. Dénè bẹ̀ì é láá gbĩ́ nèà deè eé lóómá “lé bel” ea é síè kpóó ló pá vígà.​—Pró. 12:25.

¹² Bugi togó boo nú ea beè naaá ló ene kà vígà pábia ea bée kọlà Miriam. Sìgà sè aa ló tṍó ea dóm ú, áá Miriam ní ea beè gbóó di tọẹ́, vaá a beè palàge ié tã̀àgã̀ bùlà nè bììla nyíe. A beè olòó tó lee vaá ié bíi ló nen ea é láá ló bel nè. À kọ́ọ̀: “Ním beè ié kói gè láá kolí tọ́ọ̀ nen, vó beè naa kọ ḿ tãagã ló Jìhóvà. Tṍó em géè tò vaá tã̀àgã ló Bàrìa, kól beè gbóó bã mm̀ nà fóòn. Aẹ̀ bèè ene kà neǹ kànen, ea dú nà díì-díílá kóò.” Neǹ kànení nè a va beè nvèè nyíé gbàà Miriam. A beè agala boo kọọ̀ Jìhóvà ní ea beè naa kọọ̀ neǹ kànení á kolí kól é.

13. Nè nu dòòmà bá ea kil ló bé e Jìhóvà é láá tú gbò e bà náa ólò fã̀e aamá bẹẹ tã̀àgã ló naa.

 ¹³ Àé láá tú gbò e bà náa ólò fã̀ Bàrì nvèèmà bá nèi. (Pró. 21:1) Sìgà tṍó, Jìhóvà ólò aalá tã̀àgã ló pá a gyóòlo tení dú ló gè tú gbò e bà náa ólò fã̀e nvèèmà bá nèva. Dì belí nu dòòmà bá, a beè naa kọọ̀ Méné Àtàzázìs á sọ̀tọ́ deè kọọ̀ Nìhèmáíà a kil Jèrúsalẹ̀m kọbé à kpáá tìb boná. (Nìh. 2:​3-6) Deè nieí, Jìhóvà é láá tu nágé gbò e bà náa ólò fã̀e nvèèmà bá nè pá a gbò e bíi di ló.

14. Mósĩ́ deè ní e nú ea beè naaá ló Soo Hing síè ni kpóó ló é? (Ẹ̀b nàgé fòtó.)

¹⁴ Ene kà vígà pábia ea bée kọlà Soo Hing beè moǹ kọọ̀ Jìhóvà nveenìè bá neèe tení dú ló neǹ dóm biè ea ólò bóe. Kom̀ togó géè zọ̀ a nvín págbálà. Tṍó e faà ea nvíní beè di m beè ié búùló zọ̀ nyòònà, a dóm nè ẹ̀ẹ̀ beè aaló tóm e bà géè sì kọbé bà láá ẹ̀b nú ea kilíé ló. Vó beè naa kọọ̀ kpègè á tává bá. Vígàí kọ́ọ̀ a beè tõonìèé ló kọọ̀ náa é láá ĩimà nàè tọ́ọ̀ kà tã̀àgã̀. A beè kọ́ a tã̀àgã̀ nè Jìhóvà vaá bàn nvèè bá lọ̀líé bá. Ba beè dú ńsàn nyíè neǹ dóm bie ea géè bóeá naa ní ea beè gbĩ́ sĩ́deè ge nvèèmà bá nèva. Níí beè naa kọ bàá ié nvèè bá lọl bá kpóó ea gé bẹl nè kĩée e bàé láá tõo. Tṍó e tṍó téní, Soo Hing beè kọọ̀: “E beè mòn bé e Jìhóvà nveè bá nèi naa. Mm̀ kà kà, à dú nen ea ‘ólò dã́ tã̀àgã ló.’ ”​—Ps. 65:2.

15. Éé ní ea beè nvèè bà nè ene kà vígà pábia kọ á nyimá kọọ̀ Jìhóvà ólò aalá a tã̀àgã lóé?

¹⁵ Bàrì náa ólò aalá bẹẹ tã̀àgã ló mm̀ sĩ́deè ea dú dũ̀ùnè. Sõò à ólò aalá dẹ̀ẹ̀a boo bẹẹ bíi kọbé è láá kilsĩ́ gè bọ́ló dẹ̀lẹ̀ nyíé boo nèe. Vóà naa, tẹlẹ̀ dẽé kẽ kọbé ò mon bé e Jìhóvà é áálá o tã̀àgã ló naa. A beè tõó ló ene kà vígà ea bée kọlà Yoko kọọ̀ Jìhóvà náa ólò aalàẹ̀ a tã̀àgã ló, vó beè naa kọ á dààmà togó gè emí gbò nú ea ban bá Jìhóvà dẽè kpá. Tṍó e sìgà tṍó téní, a beè gbóó kpáá tení boo gbò nú ea beè emíá vaá mòn kọọ̀ Jìhóvà a áálá gã́bug a tã̀àgã ló, kọbèè sìgà ní ea beè táẹ́ nyíe. À dú bíi kọ é kilsĩ́ gè bugi togó boo bé e Jìhóvà áálá bẹẹ tã̀àgã ló naa.​—Ps. 66:​19, 20.

16. Mósĩ́ deè ní eé láá zogè kọ è íè zìgà tṍó e gé tãagã ló Bàrì e? (Híbrù 11:6)

¹⁶ È zógè kọ è íè zìgà tṍó e tãàgã̀ ló  Jìhóvà vaá mòn bé ea áálá bẹẹ tã̀àgã ló naa. (Bugi Híbrù 11:6.) Bugi togó boo nu dòòmà bá Mike nè a vaà Chrissy. A beè tàn va gè sí tóm Bẹ́tẹẹ̀l. Mike kọ́ọ̀: “E beè naa fíìl fóm̀ mm̀ gã́bug gbáá vaá tã̀àgã ló Jìhóvà kilma ló nu sẹ̀ẹ̀a sĩ́í, sõò bà náa beè kolíi.” Mike nè Chrissy beè kilsĩ́ gè dẹlẹ nyíé boo kọọ̀ Jìhóvà nyímá kà lé sĩ́deè ge tuè va siimàè a tóm. Ba beè kilsĩ́ gè sí tóm gyà deèsĩ́ tóm kọ̀ kpẹ̀a gbẹá kĩée e bíi bọọ dẹ̀ẹ̀a boo bé e ba kpóó sim tùlà naa, vaá nvèè bá tìb gbò tọ e ólò tõó m fã̀ Bàrì. Kátogóí, bà gé kudẽe ló sẹ́kiùt. Mike kọ́ọ̀, “Níì dénè tṍó ní e Jìhóvà ólò aalá bẹẹ tã̀àgã ló belí bé e géè ẹ̀bmà dẽe naa ẽ́ nì, sõò à ólò aalá mm̀ sĩ́deè ea é léeí ló èlmà bé e géè ẹ̀bmà dẽe naa.”

17-18. Dẹ̀ẹ̀a boo nú ea di mm̀ kpá Psalm 86:​6, 7, éé ní eé láá àgala boo é?

¹⁷ Bugi Psalm 86:​6, 7. Neǹ ọ́lì sọ́l Dévìd beè agala boo kọọ̀ Jìhóvà ólò aalàẹ̀ a tã̀àgã ló. Olo é láá àgala nagé boo naa vó. Gbò nu dòòmà bá e ni ló bel boo mm̀ nakà togó belí náa kọ é agala boo kọọ̀ Jìhóvà é láá nèi nyìmànù nè kói kọbé è láá ĩ̀ìmà gbò tã̀àgã̀ e gé téní bá. Àé láá tú pá vígà àbèè gbò e bà náa gé fã́e kátogóí nvèèmà bá nèi mm̀ sìgà sĩ́deè.

¹⁸ Náa kal ló béè kọọ̀ sìgà tṍó Jìhóvà náa ólò aalá bẹẹ tã̀àgã ló mm̀ sĩ́deè e géè ẹ̀bmà dẽe, è nyímà kọọ̀ àé áálá. Àé néi kà lèlà nú e íè bíi ló tṍó ea bọ́ló. Vóà naa, kilsĩ́ gè ié zìgà tṍó eo gé tãagã ló Bàrì, vaá ò agala boo kọọ̀ àé ẹb nú ea kil ní ló kátogóí, “vaá mm-mè tàn dénè nú ea di dùm” mm̀ ãa bàlà booá.​—Ps. 145:16.