1, 2. (1) ¿Jamüsü eeka süpüla sütütüleʼerüin waaʼin nukuwaʼipa Noé, Daniel otta Job? (2) ¿Kasa alataka suʼunnaa nüshajüin Ezequiel tü pütchi ayuʼnnakalü anainjee ekirajaayakat tüü?

¿MÜLIASÜCHE paaʼin sutuma ayuulii jee sutuma maʼletsein pia? ¿Apüleeruaanüsüche paaʼin eʼrataapa pia müliaa sutuma waneirua kasa? ¿Kapüleeitpache pümüin talatüin paaʼin sünain aʼyatawaa nümüin Jeʼwaa? Müle shia, sütütüleʼereerü paaʼin tü nukuwaʼipakat Noé, Daniel otta Job. Wainma kasa eejiraaka amaa wayuukana naainnua maʼaka waaʼin wayakana. Ajachajünüshiinka noʼutku naya wayuukana sünainjee naʼyataain nümüin Jeʼwaa. Ayatapejeʼe naya waneepiain nümaa otta kojutushii naya nümüin Jeʼwaa süka kanoulain naya jee noonooin waneepia nümaa. Müsüjeseʼe keeʼireein naaʼin washatüin sukuwaʼipa nanoula (paashajeʼera Ezequiel 14:12-14).

 ² Nüshajala Ezequiel tü pütchi ayuʼnnakalü anainjee ekirajaayakat tüü. Chajatü nüshajüin shia Babilonia soʼu tü juyakat 612 süpülapünaa wakalia, jarai juya süpülapünaa sajaʼttinnüin Jerusalén soʼu juyaka 607 * (Ezeq. 1:1; 8:1). Soʼu tia, palit neʼe na wayuu makana akuwaʼipa maʼaka naaʼin Noé, Daniel otta Job jee aneekünüshii naya nutuma Jeʼwaa süpüla katüinjatüin noʼu (Ezeq. 9:1-5). Noʼutku naya wayuukana nia Jeremías, Baruc, Ébed-mélec otta na recabiitakana.

3. ¿Kasa wekirajaajeetka anain suluʼu ekirajaayakat tüü?

³ Sajaʼttapa tü kasa mojusükat nayeena neʼe kataka oʼu na wayuu lotokana akuwaʼipa noʼuluʼu Jeʼwaa maʼaka naaʼin Noé, Daniel otta Job (Alat. Map. 7:9, 14). Wekiraja sünain jamüin lotoko maʼin nakuwaʼipa naya wayuukana nuʼupala Jeʼwaa. Wekirajaajeerü anain tü kasa eejiraakalü amaa naya otta tü waaʼinrajatkat süpüla washatüin sukuwaʼipa nanoula otta woonooin waneepia nümaa Jeʼwaa maʼaka naaʼin nayakana.

4, 5. (1) ¿Kasa eejiraaka amaa Noé? (2) ¿Jamüshiche nüchecheraka maʼin naaʼin Noé?

⁴ ¿Kasa eejiraaka amaa Noé? Mojulaashii maʼin na wayuukana nükalioʼu Enoc, chi nutuushikai Noé sümaa «mojushaatain maʼi nanüiki nümüin» Jeʼwaa (Jud. 14, 15). Akooʼomüinraashii maʼin mapa na wayuu mojulaashiikana. Jamüsüjaʼa nükalioʼu Noé, atkaajiraashii na wayuukana sainküin mmakat süpüshuaʼa sünain paʼürülaajiraain naya. Soʼu tia, ashakatüshii yaa mmapaʼamüin na aapiee mojulaakana otta naapaain na jieyuu eekai nacheküin süpüleerua naʼwayuuseinjatüin; mojulaashii maʼin na nachonniikana otta atkaajiraashii waneepia (Gén. 6:1-4, 11, 12). Naatapejeʼe maʼin nukuwaʼipa Noé. Saashin tü Wiwüliakat, talatüsü maʼin naaʼin chi Maleiwakai nümaa, lotusü nukuwaʼipa nuʼupala Maleiwa jee wanaawajiraasü naaʼin waneepia nümaa (Gén. 6:8, 9).

⁵ ¿Jamaluʼutche tü sümakat tü Wiwüliakat nüchiki Noé? Jülüja waaʼin palajana jeʼrain maʼin juya niʼyataain Noé nümüin Jeʼwaa süpülapünaa tü Juya miyoʼukat. Aʼyataashi Noé maʼaka 600 juya nümüin Jeʼwaa. Alatüsü tia suulialeʼeya tü juya nüsaʼwatakat wanee wayuu maaʼulu. Jamüsüjaʼa wayuu maaʼulu, süsaʼwatüin neʼe 70 jee 80 juya (Gén. 7:11). Nnojoliipejeʼe wainmain na wayuu aʼyataapuʼukana nümüin Jeʼwaa soʼu tia süpüla nakaaliinjain Noé otta natütüleʼerüin naaʼin maʼaka naaʼinrüin shia maaʼulu na wawalayuukana waka. Jaʼitakajaʼa neʼe na nüpüshikana, nnojoliishii oonooin nümaa. *

6. ¿Kasa naaʼinraka Noé süka yalayalain naaʼin?

⁶ Nnojotsü anain neʼe naaʼin Noé süka wayuuin anamia nia, aküjashi nia pütchi nüchiki Jeʼwaa sümaa yalayalain naaʼin. Aküjai nia pütchi süchiki kasa lotusü saashin tü Wiwüliakat (2 Ped. 2:5, TNM). Anuu nünüiki chi aluwataaushikai Pablo: «Tü kasa anasü naaʼinrakat Noé sünainjee tü nunoulakat, suturaajaain tü kasa mojusü saaʼinrakat tü wayuukoluirua süpüshuaʼa» (Heb. 11:7). Shimeeʼerainpalakajasaʼa wayuu Noé sutuma naaʼinrüin tia, eeshijaʼa nüpüleeruaanüle aaʼin otta najachijünüle. Akaisaʼa nnojoluin mmoluin nia seema wayuu (Prov. 29:25). Yalayalasü maʼin naaʼin  Noé nutuma Jeʼwaa süka kanoulain nia. Müshiʼiya neʼe nutuma Jeʼwaa na aʼyataakana nümüin waneepia maaʼulu.

7. ¿Kasa eejiraaka amaa Noé wanaa sümaa nukumajüin tü anuwakat?

⁷ Eetaashi maka 500 juya Noé wanaa sümaa nuluwataain nia Jeʼwaa sünain akumajaa wanee anuwa miyoʼu süpüla noʼttaainjanain waneinnua wayuu jee tü mürütkalüirua (Gén. 5:32; 6:14). Kapüleekajasaʼa nümüin Noé akumajaa wanee anuwa miyoʼu. Nütüjaapejeʼe saaʼu Noé meeʼerapaleechin nia otta nüpüleeruaaneechin aaʼin. Mayaapejeʼe müin shia, oonooshi Noé süka kanoulain nia. Anuujeseʼe sünüiki tü Wiwüliakat: «Oonooshi Noé sümaa nünüiki chi Maleiwakai sünain naaʼinrüin süpüshuaʼaya tü nuluwataakat anain» (Gén. 6:22).

8. ¿Kasa naaʼinraka Noé süka niʼitaain maʼin naaʼin sünain naapeerüin Jeʼwaa tü choʼujaakat nümüin?

⁸ Eesüjaʼa kapüleere nümüin Noé aapaa sümüin nuʼwayuuse jee nüchonnii tü choʼujaakat namüin. Süpülapünaa tü Juya miyoʼukat müliapuʼusü maʼin wayuu sünain apünajaa süpüla eeinjatüin tü shikajatkat. Akaataajaʼa neʼe Noéya, apünajapuʼushi (Gén. 5:28, 29). Nnojotpejeʼe kachiiruain maʼin naaʼin Noé ousütaa sünain tü choʼujaakat nümüin otta sümüin nüpüshi, shia alanaʼaleeka nutuma tü niʼyataainkat nümüin Jeʼwaa. Mayaapejeʼe eein maʼaka 40 jee 50 juya Noé sünain akumajaa tü anuwa miyoʼukat, shia jülüjaka maʼin naaʼin tü kasa sünainpünaakat nunoula. Otta ayatüsia naaʼinrüin tia suʼunnaa 350 juya süchikijee tü Juya miyoʼukat (Gén. 9:28). Anashaatasü maʼin washatüle sukuwaʼipa nunoula Noé sükajee noonooin waneepia sünain tü aluwataanakalü anain nia.

9, 10. (1) ¿Kasa waaʼinrajatka süpüla washatüin sukuwaʼipa nunoula Noé otta woonooin waneepia nümaa Jeʼwaa? (2) ¿Kaseerü naaʼinraka Jeʼwaa püpüleerua poonoole waneepia nümaa?

⁹ ¿Kasa waaʼinrajatka süpüla washatüin sukuwaʼipa nunoula Noé otta woonooin waneepia nümaa Jeʼwaa? Süpüla wountuin tia, kojutuinjatü wamüin tü anakat noʼuluʼu Jeʼwaa, nnojoluinjatü wanaawain waaʼin namaa na nuluwataakana aaʼu Satanaa otta palajanainjatü watuma tü Nuluwataayakat Jeʼwaa (Mat. 6:33, TNM; Juan 15:19). Sutuma müin wakuwaʼipa, aʼleejünüshii waya natuma na manoujainsaliikana. Jamüsüjaʼa suluʼupünaa waneirua mma, mojusü nanüiki wachiki suluʼu telewisoot, raawia otta periódico sünainjee nnojoluin wanaawain waaʼin namaa sünain tü namakat süchiki tü kasaalüükat jee tü amaʼüjirawaakalü akuwaʼipa, naʼleejüin waya sutuma shiain woʼunuin achiirua tü nümakat Maleiwa süchiki tia (paashajeʼera Malaquías 3:17, 18). Washatapajaʼa nukuwaʼipa Noé, nnojoishii waya mmoluin seema wayuu. Nia kojutuka wamüin Jeʼwaa otta nnojotsü mojeein naaʼin watuma. Watüjaa aaʼu niain neʼe Jeʼwaa katüinjachika atuma woʼu süpüla kaʼikat süpüshuaʼa (Luc. 12:4, 5, TNM).

¹⁰ Wasakireʼera waaʼin sünain tüü: «¿Ayateetche taaʼinrüin tü anakat noʼuluʼu Maleiwa meeʼeraparale taya otta mojule pütchi tachiki? ¿Tanoujeetche sünain naapeerüin Jeʼwaa tü kasa choʼujaakat sümüin tapüshi jaʼitairü kapüleein ousütaa sünain?». Püshatüle sukuwaʼipa nunoula Noé otta poonoole nümaa Jeʼwaa maʼaka naaʼinrüin Noé, shiimainshaata maʼin naaʼinmajeechin pia Jeʼwaa (Filip. 4:6, 7).

11. ¿Kasa eejiraaka amaa Daniel jee na apünüinshiikana naʼaleewain? (Piirakaa sümüin tü ayaakuaa suluʼukat süpana 3).

¹¹ ¿Kasa eejiraaka amaa Daniel? Amaanüshi Daniel Babiloniamüin. Suluʼu pueulokot  tia kamaleiwaseyaashii na wayuukana jee ooʼulakirülii maʼin naya. Aʼlerajünüshii na judiokana natuma na babiloniokana otta nemeeʼerainpalashii naya sümaa mojutuin Jeʼwaa namüin (Sal. 137:1, 3). Mojukajasaʼa maʼin naaʼin na judío waneepiakana nümaa Jeʼwaa maʼaka naaʼin Daniel. Kanainshi maʼin saaʼin wayuu Daniel, Hananías, Misael otta Azarías sükajee nekirajünüin süpüla naʼyataainjanain nümüin chi aluwataashikai. Aküjünüsü namüin tü naaʼinrajatkat jee tü neküinjatkat. Tia shia wanee kasa kapüleekat maʼin nümüin Daniel süka «nnojoluinjachin niʼyarülajaain süka tü eküülü nikakat chi aluwataashikai» (Dan. 1:5-8, 14-17, TNM).

12. (1) ¿Jamüsü anaka maʼin nukuwaʼipa Daniel? (2) ¿Jamüsü nünüiki Jeʼwaa nüchiki Daniel?

¹² Eesü wanee kasaʼaya eejiraaka amaa Daniel. Sükajee wainmain kasa nütüjaka apüleerua, aapünüsü nümüin wanee aʼyatawaa anaka maʼin (Dan. 1:19, 20). Nnojotpejeʼe yaletayaain naaʼin Daniel sutuma tia jee nnojoishi nia ichein süchiirua tü nümakat. Ayatsia nnojoluin yaletayaain naaʼin jee niyaawata aaʼulu niain Jeʼwaa akaaliinjain nia sünain süpüshuaʼa tü kasa nüsaʼwatakat (Dan. 2:30). Mayaapejeʼe jimaʼalin Daniel soʼu tia, wayuu loto akuwaʼipachi nia naashin Jeʼwaa maʼaka naaʼin Noé otta Job. Nütüja aaʼu Jeʼwaa waneepiain Daniel nümaa süka kanoulain maʼin nia otta noonooin waneepia sümaa tü nuluwataakalü anain. Eetaashi maka saaʼin 100 juya Daniel wanaa sümaa nüküjain wanee aapiee nümüin alin maʼin nia nüpüla Jeʼwaa (Dan. 10:11).

13. ¿Jamüshiche nükaaliinjünaka Daniel nutuma Jeʼwaa süpüla niʼipajanain nia chi aluwataashikai?

¹³ Sutuma nükaaliinjünüin Daniel nutuma Jeʼwaa, aneekünüshi nia süpüla niʼyataain niʼipajee chi aluwataakai saaʼu Babilonia otta mapa niʼipajanashi chi aluwataakai saaʼu Medopersia (Dan. 1:21; 6:1, 2). Eesüjaʼa naaʼinrüle Jeʼwaa tia süpüla nükaaliinjain Daniel na wane judiokana maʼaka naainjain shia José chaa Egipto otta Ester nümaa Mardoqueo chaa Persia (Dan. 2:48). * Jülüjataa paaʼin talatüin maʼin naaʼin Ezequiel otta na wane judiokana süka nayaawatüin saaʼu nükaaliinjain naya Jeʼwaa nükajee Daniel.

14, 15. (1) ¿Jamüsü wanaaweemataka wakuwaʼipa sümaa nukuwaʼipa Daniel? (2) ¿Kasa eeka süpüla natüjain na wayuu kachonshiikana nünainjee nüshi otta nii Daniel?

 ¹⁴ ¿Kasa waaʼinrajatka süpüla washatüin sukuwaʼipa nunoula Daniel otta woonooin waneepia nümaa Jeʼwaa? Suluʼushi waya wanee mma eere jouluin maʼin tü amaʼüjirawaakalü akuwaʼipa otta shikirajünüin maʼin alawaa nüchiki Maleiwa. Eesü tia sutuma tü iküleesiairua nnojotkat shiimain, tü kanüliakat Babilonia tü Miyoʼusükat, tü shipiakat yolujaa saashin tü Wiwüliakat (Alat. Map. 18:2). Akanasaʼa wayakana, müshi aka saaʼin wayuu suluʼujeejana mma naatajatü, naata wakuwaʼipa noulia na wayuu manoujainsaliikana, müshiijeseʼe nemeeʼerainpalain waya (Mar. 13:13). Warütkaa nünainmüin Jeʼwaa maʼaka naaʼinrüin shia Daniel. Weʼitaale maʼin waaʼin nünain Jeʼwaa, nnojorüle yaletayaain waaʼin jee woonoole sümaa tü nuluwataakalü anain waya, kojuteena maʼin waya noʼuluʼu (Ageo 2:7).

¹⁵ Wainma kasa eeka süpüla natüjain na wayuu kachonshiikana nünainjee nüshi otta nii Daniel. Aitüjüiya Jeʼwaa nüpüla Daniel jintüliiwaʼaya nia eerejeʼe saʼakajachin nia wayuu mojulaasüirua. Niapejeʼe ekirajüin nia chi nüshikai sümaa tü niikat süpüla alinjachin Jeʼwaa nüpüla (Prov. 22:6). Jaʼyasü naaʼu naya wayuukana alin maʼin Jeʼwaa napüla, müsüjeseʼe neʼitaain Danielüin nünülia chi nachonkai. «Nia Maleiwa Akaaliinjaka taya», maluʼut tia anülieekat (Dan. 1:6, TNM, noota). Jiakana kachonshiikana, nnojo süshapalaain jaaʼin jikirajapa na jüchonniikana nüchiki Jeʼwaa. Jee ayataʼaya jikirajüin naya waneepia (Éf. 6:4). Juʼuraaja namaa otta juchunta nümüin Maleiwa naaʼu. Jüchajaale maʼin sukuwaʼipa süpüla kojutuinjatüin namüin tü shiimainkat, eʼreena jia kasa anasü sünainjee tia (Sal. 37:5).

16, 17. Püküja süchiki tü nukuwaʼipapuʼukat Job otta süchiki tü alatakat nümüin mapa.

¹⁶ ¿Kasa eejiraaka amaa Job? Watta saalii kasa alataka nümüin Job. Süpülapünaa tia, «nia washitka maʼin naʼakajee na wüinpüjeʼewaliikana» (Job 1:3, TNM). Eʼnnaajünüshi maʼin nia jee kojutushi sümüin wayuu (Job 29:7-16). Nnojotpejeʼe jülüjain naaʼin Job niain alanaʼaleein suulia wayuu süpüshuaʼa otta nnojoluin choʼujaain Maleiwa nümüin. Anuujeseʼe nünüiki Maleiwa nüchiki: «Chi aʼyataaikai tamüin [...], wanee wayuu maainjalasai, lotusü nukuwaʼipa, mmoluwaashi neema Maleiwa otta nnojoishi sünainpünaain kasa mojusü» (Job 1:8, TNM).

¹⁷ Aʼwanajaalaʼa mapajaʼa nukuwaʼipa Job. Amülouisü süpüshuaʼa tü kasa eejatkat nümaʼana otta mojushaatasü maʼin naaʼin. Müshi outeekai naaʼin saaliijee tia. Watüjaa aaʼu niain Satanaa kasirüin süpüshuaʼa tü alatakat nümüin Job. Naashin Satanaa, aʼyataashi neʼe Job nümüin Jeʼwaa shiiʼiree aneein nukuwaʼipa (paashajeʼera Job 1:9, 10). Mojushaatasü maʼin nümüin Jeʼwaa tü nümakat Satanaa. ¿Kasaka naaʼinrüin Jeʼwaa süpüla sütüjaanüin aaʼu alawaain tia nümakat chi Yolujaakai? Nuuʼulaain niʼrüin nümüliala Job süpüla sütüjaanüin aaʼu müleka shiimainre alin maʼin Jeʼwaa nüpüla otta waneepiain nia nümaa.

18. (1) ¿Kasa kamalainka pümüin sünainjee nukuwaʼipa Job? (2) ¿Kasa watüjaka nünainjee Jeʼwaa sutuma tü naaʼinrakat nüpüleerua Job?

¹⁸ Pachiiruaalaasü neʼe nümaʼüla Satanaa nümüin Job otta nukumajüin sukuwaʼipa süpüla müinjachin niakai aaʼin Jeʼwaa kasirüin tü alatakat nümüin Job (Job 1:13-21). Nantaka mapa apünüinshii wayuu aleewayaakana nümaa Job otta airuʼutsü maʼin nanüiki nümüin. Naashin nayakana, süsalashi neʼe Job  nutuma Jeʼwaa sutuma wayuuin kaainjarai nia (Job 2:11; 22:1, 5-10). Mayaapejeʼe nnojoluin niyaawatüin Job saaʼu nünüiki, ayatüshi nia waneepiain nümaa Jeʼwaa (Job 6:1-3). Nütüjaa aaʼu Jeʼwaa müin nünüiki Job sutuma mojushaatain maʼin naaʼin. Jee nütüjaa aaʼu waneepiain Job nümaa eerejeʼe müliashaanain nia nutuma Satanaa. Shiasaʼa süchikijee tü müliaa niʼrakat Job, alanaʼaleesia tü kasa naapakat Jeʼwaa nümüin suulialeʼeya tü kasa eejatkat nümaʼana paala otta katüsü noʼu nutuma 140 juya süchikijee tia (Sant. 5:11). Ayatüshi aʼyataain Job nümüin Jeʼwaa süka süpüshuaʼa naaʼin. ¿Jamüsü watüjaaka saaʼu tia? Shia süka nüshajüin Ezequiel tü wetsiikulo ayuʼnnakalü anainjee ekirajaayakat tüü kakaliashaata maʼin süchikijee outuin Job.

19, 20. (1) ¿Kasa waaʼinrajatka süpüla washatüin sukuwaʼipa nunoula Job otta woonooin waneepia nümaa Jeʼwaa? (2) ¿Kasa waaʼinrajatka süpüla sümülialaain waaʼin saalin wayuu maʼaka naaʼinrüin shia Jeʼwaa?

¹⁹ ¿Kasa waaʼinrajatka süpüla washatüin sukuwaʼipa nunoula Job otta woonooin waneepia nümaa Jeʼwaa? Jaʼitairü jamüin maʼin wakuwaʼipa, niainjachi kojutuka maʼin wamüin Jeʼwaa. Weʼitaainjatü waaʼin nünain otta oonooinjana waya nümaa süka süpüshuaʼa waaʼin. Ichaʼasaʼa naaʼinrüin tia Job eerejeʼe nnojoluin nütüjaain maʼin saaʼu tü naaʼinrakat Satanaa süpüla nükayaleʼerüin wayuu nuulia Maleiwa (2 Cor. 2:11). Sutuma tü sümakat tü karaloʼutakat Job, wayaawata aaʼu jamüin nuuʼulaaka Maleiwa müliain wayuu. Sutuma tü nüshajakat Daniel, wayaawata aaʼu shiimain eein tü Nuluwataayakat Maleiwa otta niain Jesuu shikiipüʼüjanain (Dan. 7:13, 14). Jee watüjaa aaʼu sülüʼülüin sükalia süpüla sajaʼttajatüin sutuma Nuluwataaya Maleiwa tü kasa müliakalü atuma wayuu.

²⁰ Wanee kasa watüjaka sünainjee tü alatakat nümüin Job shia sümülialaainjatüin waaʼin naalin na wawalayuu eʼrakana namüliala. Eesüjaʼa nnojorüle nayaawatüin saaʼu nanüiki maʼaka naaʼin Job (Ecl. 7:7). Nnojotpejeʼe mojuinjatüin wanüiki nachiki otta nnojotsü jülüjainjatüin waaʼin mojulaain naya. Shia anaka aluʼu wayaawatüle saaʼu jamüin maka nanüiki otta wamüliaja naya. Waaʼinrüle tia, washateerü nukuwaʼipa chi Washikai Jeʼwaa, aipürai nia wayuu otta amüliajüi nia (Sal. 103:8).

21. ¿Jamüsü sotojooko waaʼin nukuwaʼipa Noé, Daniel otta Job sutuma tü sümakat 1 Pedro 5:10?

²¹ Nnojoishii eʼraajiraain Noé, Daniel otta Job jee naatawaisü tü alatakat namüin. Nachechetpajaʼa naaʼin suʼunnaa neʼrüin namüliala. Sutuma tü nakuwaʼipakat jee tü alatakat namüin, sotojoosü waaʼin tü nümakat chi aluwataaushikai Pedro, tü makat mayaa: «Süchikijee jülatirüin tü müliaakat, katsüinjeerü jaaʼin sünain anoujaa saaʼu jümüliajünüinapain nütüma Maleiwa» (1 Ped. 5:10).

22. ¿Kasa wekirajaainjatka anain sünain tü wane ekirajaayakat?

²² Tü sümakat 1 Pedro 5:10 sünainpünaasüya sukuwaʼipa nupueulose Maleiwa maaʼulu. Naashin Jeʼwaa, nükatsüinreerü nanoula na aʼyataashiikana nümüin neʼrapa namüliala. Choʼujaapejeʼe washatüin sukuwaʼipa nunoula Noé, Daniel otta Job jee müsia oonooinjana waya nümaa Jeʼwaa. Waaʼinrüle tia, nükatsüinreerü waaʼin Jeʼwaa süpüla wountuin wachecherüin waaʼin suʼunnaa weʼrüin müliaa otta ayatüin waya waneepiain nümaa. Sünain tü wane ekirajaayakat, wekirajaajeerü anain shiʼraajünüin maʼin nukuwaʼipa Jeʼwaa nutuma Noé, Daniel otta Job, müshiijeseʼe waneepiain naya nümaa. Nayaawata aaʼu tü keeʼireekat naaʼin Jeʼwaa napüleerua (Prov. 28:5). ¿Kasaka waaʼinrüinjatüin süpüla weʼraajüin maʼin nukuwaʼipa Jeʼwaa otta wayaawatüin saaʼu tü keeʼireekat naaʼin wapüleerua?