12 TOUYASE soʼu tayaawatüin saaʼu eein tü kasa kojutüsü eekat süpüla taaʼinrüin süpüleerua wayuu. Nüsakirüin taya wanee wawala sünain wanee outkajawaa miyoʼu taküjeere pütchi nümaa. «Aa» tamaka nümüin, shiajaʼa palajatka takua tia sünain aküjaa pütchi. Wantapa eemüinjanale waküjüin pütchi, naapüin chi wawalakai tamüin waneeirua poyeeto aashajaaka süchiki Nuluwataaya Maleiwa. «Chapünaa pia, yaapünaaweechi taya yaajeeruʼu», müshi nia tamüin. Mmotshi taya, aküjapejeʼe taya pütchi sainküin piichi. Motsoʼo tamaʼa sünain eitajaa tü poyeetokalüirua. Tayaawata aaʼu eein wanee kasa tatüjaaka aaʼu natüjaweeka aaʼu na wayuukana.

Joʼuushi taya soʼu 1923 suluʼu tü pueulokot Chatham, chaa suluʼu tü mmakat Kent (Inglaterra). Eetaasü maʼaka jeʼra juya süchikijee tü atkawaakat Primera Guerra Mundial; anouktaainjatia sukuwaʼipa tü kasakalüirua saaʼinruʼu wayuu. Sutuma nnojoluin neʼrüin sülatüin tia, jashichishii naya. Akaʼaya neʼe chi tashikai sümaa tü teikat, jashichishii. Mojusü naaʼin sutuma neʼrüin keeʼireein naaʼin na sacerdoote bautistakana kojutüin naya sümüin wayuu suluʼu tü iküleesiakat. Soʼu mekietsalüin touyase, oʼunüshi chi tashikai suluʼu tü piichi eere suutkajaain Asociación Internacional de Estudiantes de la Biblia. Shiajaʼa eere noutkajaapuʼuin na aküjüliikana pütchi nüchiki Jeʼwaa, «ekirajawaa» sünülia tü outkajawaakat natuma. Eepuʼusü wanee wawala ekirajaka wayakana tepichikana sünain tü Wiwüliakat jee tü karalouktakat El Arpa de Dios. Kamalainpuʼusü tamüin tü tekirajaakalü anain.

Jimaʼaliiwaʼaya taya, talatapuʼushi taya sutuma taküjüin Nünüiki Maleiwa sümüin wayuu. Aküjawaishi taya pütchi sainküin piichi tamüiwaʼa. Taküjawaipa pütchi namaa na wawalayuukana, wainma kasa tatüjaka nanainjee. Soʼu wanee kaʼi, oʼunüshi taya sünain aküjaa pütchi nümaa wanee wawala laülaaichi, wisiküleetoʼushii waya. Walatapa nüʼütpaʼa wanee sacerdoote, «ichaaichi wanee kaaʼula», müshi taya nümüin. Shiasaʼa samüintata, nüshaʼwaleʼeraka neʼejena chi wawalakai, waikkalaaka saaʼu shikii wanee wunuʼu. Nümakalaka tamüin: «¿Jaraisaʼa laülaaka atuma pia süpüla kaaʼula pümüinjachin sümüin wayuu? Aküjeeshii neʼe waya pütchi sümaa talatüin waaʼin otta wooʼulaa niain Jeʼwaa süsalain atuma saainjala wayuu». Soʼu tia, tayaawata aaʼu talataleein naaʼin chi wayuu aapakai nuulia chi aapünakai amüin (Mat. 25:31-33; Aluw. 20:35).

Eetaashi wanee wawala laülaa, nikirajüin taya sünain choʼujaain wachecherüin waaʼin otta nnojoluin jashichijaain waya süpüla talatüin waya sünain aapaa. Jamüsüjaʼa tü nuʼwayuusekat, süʼleejüin na aküjüliikana pütchi. Nuunejaainka taya chi wawalakai nipialuʼumüin sünain ekaa, jashichisü nuʼwayuuse nümüin süka chajachin nia sünain aküjaa pütchi; shiʼinaʼalüin waya süka sütacheinka té. Eetaayaai neʼe jashichin chi wawalakai  sümüin nuʼwayuuse; nukotchojüin süta tü té yalajatkat mmoluʼu sümaa kulematüin nia. Mapa, eʼrüshi nia kasa anasü sutuma nnojoluin kaashichijaaralin nia, woutiisasü tü nuʼwayuusekat mapa.

Settienpüroʼu 1939, atkaasü Gran Bretaña sümaa Alemania. 16 touyase soʼu tia. Woutiisashi taya sümaa tü teikat maatsoʼu 1940 suluʼu tü pueulokot Dover. Juunioʼu soʼu juyakat tia, teʼrüin sülanuwaain watta saalii surulaat süʼütpaʼa tepia, suluʼujana naya kemion miyoʼuyuu. Sejena sünainjee atkawaa chaa Dunkerque. Jaʼyasü naaʼu mojuin maʼin naaʼin sümaa maʼatapalain naya. Taküjeein maʼin namüin süchiki Nuluwataaya Maleiwa jee süchiki tü naaʼinrajatkat mapeena. Soʼu juyakat tia, osonoojitsü wonpa Alemania saaʼu Gran Bretaña. Alatawaisü aipaʼa saaʼupünaa wepia tü katünasüirua chejeʼewatkat Alemania. Mmotshaanashii waya waapapa shiʼiraa tü wonpakat sujunuwaapa. Waneemüin kaʼi, weʼrüin wainmain piichi ajaʼttaka sutuma wonpa. Sünainjee tia, teʼitaʼaleein taaʼin sünain shiainjatüin Nuluwataaya Maleiwa anain atuma takuwaʼipa watta kaʼi.

Soʼujee 1941, aʼyataashi taya waneepia nümüin Jeʼwaa. Talatüshi maʼin taya soʼujeʼereʼeya tia. Süpülapünaa tia, chajachi taya aʼyataain Chatham otta ekirajünüshi taya sünain akumajaa anua. Watta naalii na aʼyataweekana sünain tia süka walaain maʼin tia aʼyatawaakat. Watüjaapejeʼe saaʼu waya aʼyataashiikana nümüin Maleiwa mojuin sünainpünaale waya atkawaa. Jee soʼu juyakat 1941, wayaawata aaʼu nnojoliinjanain waʼyataain sünain akumajaa aʼapüla (Juan 18:36). Chaa eepuʼule taʼyataain akumajünüsü submarino, müshijeseʼe tojuʼitüin suulia tia aʼyatawaakat jee oʼttüshi taya sünain aʼyatawaa waneepia nümüin Jeʼwaa. Chajachi taya oʼttüin sünain aküjaa pütchi Cirencester, anashaatasü tia pueulokot, suluʼujatü tü mmakat Cotswolds.

Soʼu 18 touyase, püreesashi taya mekietsat kashi sutuma nnojoluin surulaaleein taya. Mojushaatasü taaʼin tasülajaanapa suluʼu tü kaatsetkat, tamüiwaʼashi maʼin taya. Maʼaka jeʼra kaʼi süchikijee tia, nasakiijüin taya na waariakana jee na püreesashiikana kasanainjeein püreesaka taya. Talatüshi maʼin taya saaʼu taküjüin namüin süchiki tü tanoujakalü anain.

Tojuʼitapa suluʼujee tü kaatsetkat, aküjüshi taya pütchi suluʼu tü mmakat Kent nümaa chi wawalakai Leonard Smith. * Chejeʼewalii waya suluʼujee tia mmakat. Soʼu tia, ojunüshii wonpa saaʼu Londres na kanüliakana nazis. Alatüsü tü katünasükat saaʼupünaa tü mmakat Kent süpüla süntajatüin Londremüin. Soʼujee 1944, alatüsü suulia 1.000 wonpa ojutünaka saaʼu mmakat Kent. Tia wonpakat suluʼusü katünasü otta nnojotsü jaralin oʼunirüin shia. Wanaa sümaa shiyokojooin tü katünasükat, watüjaa aaʼu sujutuujeerüin sümaa susotoojeerüin. Mmotshaanashii maʼin waya. Soʼu tia, wekirajapuʼuin wanee wayuu sümaa nuʼwayuuse  otta apünüinshii nachonnii. Ounjulaʼawaishii waya suupünaa wanee meesa kachueeraleeka, suuliajatü sujuttüin piichi waaʼu susotoole wanee wonpa. Mapa, woutiisashii naya wayuukana.

Sojoʼloopa tü atkawaakat, chajachi taya pürekutsoolüin piama juya chaa Irlanda. Oʼunüshii waya sainküin piichi sünain «misionero waya» wamüin sümüin wayuu jee achajaashii waya eeinjanale watunküin. Weitajüin tü rewiisütakalüirua sainküin kaaye. Waneejatshaana maʼin sukuwaʼipa Irlanda suulia Inglaterra. «Nnojoleerü jaralüin jaa müin sümüin jünüiki, katoolika wayuu Irlanda», eeshii eekai namüin wamüin. Soʼu «jiʼreerü joʼukajatü» nümüin wanee wayuu wamüin, taküjüin nüchiki nümüin wanee pulusiia. «Jüchajaala neʼe jooʼomüin», müshi chi pulusiiakai tamüin. Kapülainshii maʼin na sacerdootekana suluʼu tia mmakat. Jamüshijaʼa naapaale wanee wayuu tü karaloukta weitajakat, nojuʼitirüin suulia niʼyataain; jee okolojooshii waya natuma eejanale waya kepiain.

Mapa, weʼrüin shiain anain waküjüle pütchi eere nnojoluin weʼnnaajünüin nutuma chi sacerdootekai. Müshiijeseʼe nayain waküjüin amüin pütchi palajana na wattakana epia wanain. Mapa, waküjüin pütchi namüin na pejekana epia wanain. Ekirajaapuʼushii waya nümaa wanee jimaʼai apünüintua süpüla semaanaka suluʼu tü pueulokot Kilkenny. Ayatüshii waya wekirajüin nia mayaapejeʼe wainmain wayuu jashichikat saaliijee tia. Kamalainsü maʼin tamüin ekirajaa wayuu sünain tü Wiwüliakat, müshijeseʼe tekirajaweein maʼaka naaʼin na misioneerokana. Sutuma tia, aluwataashi taya karaloukta süpüla toʼunüin sünain tü Ekirajaaleekat Galaad sutuma Watchtower.

Ounejaanüshi taya sünain ekirajawaa jaʼrai kashi Nueva York. Kettaapa tü ekirajawaakat, aluwataanüshi taya namaa apünüinshii wawalayuu suluʼumüin tü mmairua pasanainkat sünain tü palaakat Caribe. Oʼunüshii waya Nueva Yorkjee nowienpüroʼu soʼu 1948, suluʼujana waya wanee anua uniakasü, 18 meetüro sajaʼapüin, Sibia sünülia. Talatüshi maʼin taya süka nnojoluin toʼunaajüin suluʼu anua. Nia anuapüʼüka chi wawalakai Gust Maki, ekirajaashi nia tamaa suluʼu Galaad otta atüjashi maʼin nia oʼuniraa anua. Nikirajüin waya alüükiraa otta ashakatiraa tü uniakat, nikirajüin sünain sukuwaʼipa tü kanüliakat brújula otta oʼuniraa tü anuakat jaʼitairü wapanapejeein tü jouktaikat. Nuʼunirüin Gust tü anuakat soʼu 30 kaʼi, nuʼunirüin shia soʼutpünaa juya wawaimaajatü wantaleepa Bahamas.

Maʼaka jeʼra kashi süchikijee waküjüin pütchi suluʼu tü mmairua chakat Bahamas, oʼunüshii waya suluʼumüin tü mmakat Sotavento otta Barlovento, pasanainsü sünain palaa tia mmakalüirua. Pasanainsü shiaʼaya sünain tü kanüliakat islas Vírgenes otta Trinidad, eesü maʼaka 800 kiloometüro sajaʼapüin mma eere shia. Jaʼrai juya waküjüin pütchi suluʼu tü mmairua pasanainkat sünain palaa eere nnojoliin Aküjülii pütchi. Eeshii kakaliawaire maluwataain waya karaloukta jee nnojotsü aluwataanüin shia wamüʼinya. Talatapejeʼe maʼin waya sünain aküjaa pütchi nüchiki Jeʼwaa suluʼupünaa tü mmairua pasanainkat sünain palaa (Jer. 31:10).

Wanaa sümaa wantapuʼuin sotpaʼamüin tü palaakat, talatüsü wayuu wamaa otta outkajaashii naya eere soʼonule anua süpüla natüjaain saaʼu jaraliin waya. Eeshii eekai meʼraajüin wanee anua makalü aka tü wamaʼanajatkat jee meʼraajüin wayuu eekai wulein nüta. Kamaneejüshii maʼin naya otta neʼraajüin tü Wiwüliakat. Asülajawaishii naya jime wamüin, wakaate otta maní. Mayaainjeʼe joʼuuchoin tü anuakat, aʼlakajaapuʼushii waya suluʼu, atunkapuʼushii waya jee ashijaapuʼushii waya suluʼu.

Ashakatapuʼushii waya süpüla waküjüin pütchi sümüin wayuu; siraasü kaʼi waaʼu sünain aküjaa pütchi. Wounejaapuʼuin naya süpüla naapajüin wanee pütchi süpülajatka wayuu süpüshuaʼa, shiasaʼa aipaʼa,  wataletirüin tü campana sünainjatkat tü anuakat. Talatüsü waaʼin sutuma weʼrüin süntapaain wayuu. Seiwaʼaya naya saaʼu tü wutaikat, mataasü aka saaʼin shüliwai tü naranparasekat. Eeshii nantüle sien wayuu sünain aapajaa tü pütchikat otta oʼunaleeshiʼiya naya kaʼlepa aikat süka nasakiijüin waya. Kamalainsü namüin naya wayuukana eeʼirajaa, washajüinjeseʼe süka maakina waneeirua jayeechi süpüla waapüin shia namüin. Pienchishii waya otta wachajaain sukuwaʼipa süpüla anainjatüin weeʼirain. Eeʼirajüshii na wayuukana wamaa jee anashaatasü maʼin namüraluʼu sünain eeʼirajaa. Talatashaanashii maʼin waya.

Eeshii wayuu wekirajakana oʼunawaika wamaa nepialuʼu na wanee wekirajüinkana süpüla aapajaa tü wekirajakalü anain; atüjeeshii sooʼomüin süchiki tü Wiwüliakat. Maʼaka jeʼra semaana süchikijee wantüin suluʼumüin wanee mma, oʼunüshii waya. Wachuntüin namüin na kamalainkana amüin ekirajawaa süpüla ayatüinjanain nekirajaain namaa na waneeinnua sümaʼinruʼu waleʼejüin. Naaʼinmaasü maʼin tia wanüikikat.

Wainmainnapa na turistakana maaʼulu. Wanaa sümaa tia yüütüüisü. Eepuʼuka neʼe wüin jorottüsü sümaa anashaatain soʼu, anasü süpüla oʼoojoo otta eejatü kookoʼulia. Oʼunawaishii waya saʼwai suluʼumüin wanee isla. Eesü delfín ashaittajaʼalaatain süʼütpünaa tü anuakat. Nnojotsü waapüin shiiʼira wanee kasa, shia neʼe waapaka eeʼiraa tü wüinkat sünain tü anuakat. Jorottoʼotsü tü palaakat sutuma tü Kashikat mataasü aka saaʼin wanee wopu chaʼwatka palaamüin sukua.

Jaʼraipa juya waya sünain aküjaa pütchi suluʼupünaa tü mma pasanainkat sünain palaa, oʼunüshii waya Puerto Rico süpüla wayaʼlajüin wanee anua kamotootseka. Wantapa chamüin, teʼraajüin wanee misioneera anasüchon maʼin Maxine Boyd sünülia... Müliajaaka taya shiiʼiree. Kamalaintüjülia maʼin sümüin Maxine aküjaa pütchi jintuluiwaʼaya shia. Misioneerapuʼusü shia República Dominicana. Ajünajaanüsü shia chejee soʼu juyakat 1950 natuma na katoolikakana namaa na sülaülakana mma chayaa. Sutuma taʼyataain suluʼu wanee anua, eeshi neʼe süpüla chain taya wanee kashi Puerto Rico. Aleʼejaa müinjachia taya tachikuaʼa eemüin tü mma pasanainkalüirua sünain palaa süpüla kakaliainjachin taya chayaa. Majiraashi taya tamüiwaʼa: «Ronald, keeʼireere paaʼin tü jietkat, acheküshi paashajaamaatüin sümaa». Apünüin semaana süchikijee, taashajaa amaalü shia süpüla kasaalüin waya; kasaatshii waya aipirua semaana süchikijee tia. Aluwataanüshii waya misioneeroin chaa Puerto Rico. Eeyaai neʼe toʼotooin suluʼu tü anua jeketkat saaʼu müitpain takuwaʼipa.

Soʼu juyakat 1956, alapalaaishi taya naaʼu na wawalayuukana suluʼu tü outkajaaleekat. Kamalainsü tamüin otta sümüin taʼwayuuse tia aʼyatawaakat. Wainma wawalayuu maʼletsekana. Jamüsüjaʼa chaa Potala Pastillo, eejana piamashii wawalayuu wainmakana maʼin achonnii, chapuʼushi taya atalejüin flauta namüin. Soʼu wanee kaʼi, tasakirüin wanee jintut Hilda sünülia, noʼutku nachonnii na wawalayuukana, «¿aküjeesü pia pütchi wamaa?» müshi taya sümüin. «Aa, shiajaʼa neʼe masapatsein taya», sümaka tamüin. Wayaʼlajüinjeseʼe süsapatse jintutkat otta suʼunaka wamaa sünain aküjaa pütchi. Kakalia süchikijee tia, oʼunüshi taya sümaa Maxine chaa Brooklynmüin. Soʼujatü 1972 tia makat. Eeka wanee wawala asakaka waya, shiajaʼa noʼutku na chajanakana ekirajaain Galaad, oʼunajatüirü shia Ecuadormüin. Sümaka wamüin: «¿Sotusü taya jaaʼin? Taya tü jintut chejeʼewatkat Pastillo, tü masapatsekat». ¡Shia Hilda! Aʼyalajüshii waya sutuma tü talataakalü aaʼin.

Aʼyataashii waya Weteet chakat Puerto Rico soʼu 1960; piichi joʼuuchon kaluʼukat Weteet, suluʼujatü wanee barrio Santurce sünülia (San Juan). Soʼu tia, niapuʼushi chi wawalakai Lennart Johnson otta tayakai aʼyataakana maʼin. Niakai sümaa nuʼwayuuse, naya na palajanakana aküjülii pütchi antakana República Dominicana. Oʼunüshii naya Puerto Rico soʼu 1957. Chayaa Weteet, shia shiʼyataapuʼuka anain Maxine aluwatawaa rewiisüta namüin na wayuu achuntawaikana shia kashiwai. Alatüsü suulia 1.000 rewiisüta suluwataawaika semaanawai. Talatüsü shia sünain shiʼyataain süka sütüjaain saaʼu nekirajaain nüchiki Jeʼwaa na wayuu achuntawaikana tü rewiisütakat.

Talatüshi taya sutuma taʼyataain Weteet süka taʼyataain nümüin Jeʼwaa süka süpüshuaʼa tatchin. Eewaipejeʼe tü kapüleekat tamüin. Jamüsüjaʼa soʼu juyakat 1967, wanaa sümaa saainjünüin tü palajatkat outkajawaa miyoʼu eere nantüin wawalayuu naataka oumain Puerto Rico, wainma taʼyataain sünain. Shapaasü taaʼin soʼu tia. Nia antaka chi wawalakai Nathan Knorr sünain tia outkajawaakat. Niapuʼushi jülüjaka aaʼin naʼyataain na aküjüliikana pütchi soʼu tia. Takumajüin sukuwaʼipa süpüla eeinjatüin eʼejetut napüla na misioneero antapaatakana, nnojotpejeʼe nunoujain chi wawalakai Knorr takumajüin sukuwaʼipa tia. Nüchiaain taya otta «nnojotsü teʼitaain paaʼu sünain müinjachin pia», müshi nia tamüin. Nnojoishi taya peʼipaweein nümaa chi wawalakai, nnojotpejeʼe anain tü naaʼinrakat  saaʼin tamüin. Jashichipünaashi taya nümüin saaliijee tia. Shiasaʼa mapa, teʼrapa chi wawalakai nüchikuaʼa, nuunejaain taya sümaa Maxine sünain ekawaa suluʼu nukuatse, aʼlakajaashi wayaaluʼu.

Kojuyatua wawaraijaain saaʼu tapüshi chaa Inglaterra. Nnojotsü naapaain amaa tü shiimainkat chi tashikai soʼu tekeroluin sünain anoujaa nünain Jeʼwaa sümaa tü teikat. Wanaa sümaa naküjawalin pütchi na weteliitakana süʼütpaʼa wepia, suunejaapuʼuin naya tü teikat süpüla natunkaain piichipaʼa. Niʼrüinjeseʼe chi tashikai nnojoluin yaletüin naaʼin na laülaashii aʼyataakana suluʼu Weteet. Nnojoishii müin naya maʼaka naaʼin na sacerdoote mojukana atuma naaʼin sümaiwa. Woutiisashi chi tashikai soʼu 1962.

Anaajaasü taʼwayuuse soʼu 2011. Taʼatapajashaatain süsoʼiraain saaʼin süchikuaʼa süpüla teʼrüinjatüin shia. Talatüsü taaʼin wanaa sümaa jülüjain taaʼin tia. 58 juya kasaalüin taya sümaa taʼwayuuse, weʼrüin nakooʼomüinraain na aküjüliikana pütchi chaa Puerto Rico, süchikijee 650 neʼe naya paala, 26.000 naya maaʼulu. Soʼujee 2013, kottiraaitpa Weteet chakat Puerto Rico sümaa tü chakat Estados Unidos. Aluwataanüshi taya Wallkill (Nueva York). Sutuma chajachin taya 60 juya Puerto Rico, maaʼatshi chejeʼewaikai taaʼin maʼaka naaʼin chi epeʼrüi coquí mününakai; eeʼirajawaishi nia aipaʼa «¡coquí, coquí!», müshi. Talatüshi maʼin taya soʼu chajachin taya Puerto Rico, oʼunüinjaipejeʼe taya eere taluwataanüin.

Talatüshi maʼin taya sutuma taʼyataain nümüin Maleiwa suluʼu Weteet. Alatüsü suulia 90 touyase otta shia taʼyataaka anain atütüleʼeraa naaʼin na wawalayuu aʼyataakana Weteet. Soʼujee tantüin Wallkill, alatüinna suulia 600 tawalayuu takaaliinjakana. Eeshii eekai yootuin tamaa süchiki tü alatakat namüin jee tü alatakat namüin sümaa naʼwayuuse. Eeshii eekai nasakirüin taya sünain tü naaʼinrajatkat süpüla anainjatüin nakuwaʼipa Weteet. Nnaʼaya eekai nasakirüin taya tü anakat süpüla naaʼinrüin süka jekenain naya kasaalüin jee shiale sutuma naneekünüin süpüla pürekutsooliin naya. Taapajüin nanüiki napüshuaʼa na yooteekana tamaa otta eeshi tamawaire namüin: «‹Süka talatüin naaʼin chi Maleiwakai nümaa chi wayuu asülajakai süka naaʼin›, talateeshi neʼe pia sünain aʼyatawaa süka nümüinjatüin shia Jeʼwaa» (2 Cor. 9:7).

Talateere waya Weteet jee eepünaale waya, jülüjeesü waaʼin jamüin kojutüka tü waʼyataakalü anain. Süpüshuaʼa tü waʼyataakalü anain suluʼu Weteet, nümüinjatü shia Jeʼwaa. Jee müsia, wakaaliinjain chi achepchieekai süpüla naapüinjatüin tü choʼujaakat sümüin nanoula na wawalayuukana sainküin mmakat süpüshuaʼa (Mat. 24:45, TNM). Jaʼitainna jalain waya aʼyataain nümüin Jeʼwaa, eeshii süpüla waʼwaajüin nia. Talata waya sünain aaʼinraa tü nuchuntakat Jeʼwaa wamüin süka talatüin naaʼin nümaa «chi wayuu asülajakai süka naaʼin».