1. ¿Kasa anasü naʼatapajaka na judío chajanakana Babilonia?

 TALATASHAATASÜ NAAʼIN na judíokana. Niʼitaain Jehová suluʼu naaʼin Ciro chi aluwataakai saaʼu Persia süpüla taashinjanain nutuma na israelita kakaliainnakana püreesain chaa Babilonia. Nüikaleʼeraka wanee pütchi süpüla naleʼejüinjanain nachikuaʼa na judíokana noumainpaʼamüin jee süpüla nakumajüinjatüin süchikuaʼa tü aʼwaajüleekat Jehová (Esd. 1:1, noota, 3). ¡Anakatche maʼin tia! Naʼwaajüinjachi nachikuaʼa na judíokana chi Maleiwa shiimainshikai chaa noumainpaʼa.

2. ¿Kasa naaʼinramaataka na judíokana nantaiwaʼaya Jerusalénmüin?

² Soʼu juyakat 537 süpülapünaa wakalia, antüshii waneinnua judío chajanakana püreesain chaa Babilonia Jerusalénmüin, shia tü pueulo anakat maʼin chajatka suluʼu tü mmakat Judá. Oʼttamaatüshii naya sünain aʼyatawaa nantapaatapa, shiasaʼa soʼu juyakat 536, nashaʼwaleʼerüin suuʼui tü piichi aʼwaajüleekat.

3. ¿Kasa mojusü alataka namüin na judíokana?

³ Maʼaka jeʼra kaʼi süchikijee noʼttuin sünain akumajaa tü aʼwaajüleekat, wainma wayuu kepiakana naʼütpünaa eimmolojoka naya süpüla nashaʼwaleʼerüin tia aʼyatawaakat (Esd. 4:4). Akooʼomüinraasü tü alatakat namüin. Soʼu juyakat 522 süpülapünaa wakalia, aikalaashi wanee jekechi aluwataai chaa Persia, Artajerjes nünülia. * Kapülasü naaʼin na naʼünüükana eeichipain wanee jekechi aluwataai. Nachuntuinjeseʼe nümüin süpüla nüshaʼwaleʼerüinjatüin tia aʼyatawaakat (Sal. 94:20). Naküjaka nümüin chi aluwataaikai noonooin na judíokana nekiira niakai (Esd. 4:11-16). Süka noonooin Artajerjes sümaa naʼalain nayakana, nüpülajüin sukumajünüin tü piichi aʼwaajüleekat (Esd. 4:17-23). Mojukalaka naaʼin na judíokana sutuma tia (Esd. 4:24).

4. ¿Kasa naaʼinraka Jehová wanaa sümaa süpülajünüin sukumajünüinjatüin tü aʼwaajüleekat? (Isaías 55:11).

 ⁴ Na wayuu kepiakana pejepünaa nanain, na nnojoliikana aʼwaajüin Jehová otta noʼutku na neʼipajanakana na aluwataakana saaʼu Persa, nachajaain sukuwaʼipa süpüla napülajüin sukumajünüin tü aʼwaajüleekat. Keeʼireepejeʼe naaʼin Jehová ayatüinjatüin nakumajüin tia, nuuntuin waneepia tü keeʼireekat naaʼin (paashajeʼera Isaías 55:11). ¿Kasakaʼa naaʼinrüin Jehová? Nüneeküin Zacarías süpüla nünüikimaainjachin nia jee niiʼiyatüin mekiisat kasa nümüin. Nüküjainjatü tia Zacarías namüin na judíokana süpüla nütütüleʼerüin naaʼin. Sükajee tia, nayaawatüin saaʼu na judíokana nnojoliinjanain neimmolojooin neema na naʼünüükana otta ayatüinjanain nakumajüin tü piichi aʼwaajüleekat. Sünain tü jaʼraisü kasa niʼrakat Zacarías, niʼrüin wanee ranpara otta piamasü suuʼulia kapüchirü.

5. ¿Kasa wekirajaainjatka anain sünain ekirajaayakat tüü?

⁵ Tü jaʼraikat kasa niʼraka Zacarías nutuma Jehová, sütütüleʼerüin naaʼin na israelita eejanakana nükalioʼu. Eesü sümalajaʼawaire waaʼin maaʼulu. Shiasaʼa sünainjee tü niʼrakat Zacarías, sütütüleʼerüin waaʼin süpüla ayatüinjanain waʼyataain nümüin Jehová soʼunnaa süpülajünüin waʼyataain nümüin, sülatalaa sümüle wanee kasa wamüin otta wanaa sümaa waluwataanüin sünain aaʼinraa wanee kasa nnojotka wayaawatüin saaʼu.

6. ¿Jamüsü sütütüleʼetka naaʼin na judíokana tü aküjünakat suluʼu Zacarías 4:1-3? (Piirakaa sümüin tü ayaakuaa sünainkat süta tü rewiisütakat).

⁶ (Paashajeʼera Zacarías 4:1-3). Tü ranpara jee tü piamasü suuʼulia kapüchirü niʼrakat Zacarías, sütütüleʼerüin naaʼin na judíokana süpüla yalayalainjatüin naaʼin suulia neimmolojooin neema na naʼünüükana. Sünainjee tü piamasükat suuʼulia kapüchirü, aparatsü seita suluʼumüin wanee kuriiya süpüla chuwatüinjatüin tü akaratshikat sütünachein ranpara. Sükajee süparalüin waneepia tü seitakat matüjainsat ayokojowaa. Nüsakirakalaka Zacarías chi aapieekai: «Laülaashikalee, ¿kasa kayaawaseka türa teʼrakat?» (Zac. 4:4, 6). Tü seita aparatkat sünainjee tü suuʼuliakalüirua kapüchirü, shiyaawasesü tü nüpülainkat Jehová, tü matüjainkalü ajaʼtta. Pülaleeshia maʼin Jehová noulia na surulaat chajanakana Persia. Sükajee eein Jehová namaa na judíokana, eesü süpüla kettaain natuma tü piichi aʼwaajüleekat jaʼitairü kasain naaʼinrüin na naʼünüükana süpüla napülajüin shia noulia. ¡Anakatche maʼin tia! Shiajaʼa neʼe choʼujaaka neʼitaainjatüin naaʼin nünain Jehová otta naʼyataainjanain nachikuaʼa. Shiaʼaya naaʼinraka tia.

7. ¿Jamüsü süpüla kettaain natuma na judíokana tü piichi aʼwaajüleekat?

⁷ Alatalaa müsü wanee kasa akaalinjaka na judíokana. Soʼu juyakat 520 süpülapünaa wakalia, aikalaashi wanee jekechi aluwataai saaʼu Persia, Darío I nünülia. Soʼunnaa tü piama juya nuluwataakalü aaʼu, niyaawata aaʼu nnojoluin anain süpülajünüin sukumajünüinjatüin süchikuaʼa tü aʼwaajüleekat. Müsüjeseʼe nuluwataain sajaʼttinnüinjatüin tia aʼyatawaakat (Esd. 6:1-3). Eesü sooʼomüin tü kasa anasü alatakat. Chi aluwataaikai nüchiaain na wayuu kepiakana pejepünaa nanain na judíokana nooʼulaainjanain naʼyataain, naapüinjatüin nneerü otta naapüinjatüin tü kasa choʼujaakat süpüla najaʼttirüinjatüin tia aʼyatawaakat (Esd. 6:7-12). Sünainjee tia, kettaasü natuma na judíokana nakumajüin süchikuaʼa tü aʼwaajüleekat soʼu juyakat 515 süpülapünaa wakalia, eetaasü maʼaka saaʼin pienchi juya süpüla najaʼttirüinjatüin tia (Esd. 6:15).

8. ¿Jamüsü eeka süpüla yalayalain paaʼin süpüleeruaanüle paaʼin saaʼujee punoujain?

 ⁸ Maaʼulu yaa, wainma aʼyataakana nümüin Maleiwa apüleeruaanakana aaʼin saaʼujee nanoula. Eeshii na kepiakana suluʼu waneirua mma eere süpülajünüin waʼyataain nümüin Maleiwa. Amaanüshii naya laülaapialuʼumüin otta apüreesajinnüshii naya. Sükajee tia alatakat namüin, eeshii süpüla naküjain pütchi nüchiki Jehová namüin na aluwataaliikana saaʼu mma (Mat. 10:17, 18). Nüikalaale wanee jekechi aluwataai eere kepiain naya, eesü süpüla sünaataain nakuwaʼipa. Eesüjaʼa süpüla anain tü nüneekakat wanee juez süpüla anain nakuwaʼipa sünain aʼyatawaa nümüin Maleiwa. Eeshii wawalayuu kepiakana suluʼu wanee mma eere nnojoluin süpülajünüin tü waʼyataainkat nümüin Maleiwa, eepejeʼe süpüla napüleeruaanüin aaʼin natuma napüshi saaʼujee nanoujain (Mat. 10:32-36). Eepejeʼe süpüla nooʼulaain suulia jashichin namüin na napüshikana saaʼujee ichein nanoula otta eeshii noʼutku napüshi anoujakana mapa nünain Jehová. Nnojotkalaka anain sümalajaale punoula müle pia atumawaa. Yalayala paaʼin süka eein Jehová pümaa otta naapüin pümüin tü nüpülainkat. Anasüjeseʼe nnojorüle piimolojooin.

9. ¿Jamüsü mojuka naaʼin waneinnua judío wanaa sümaa süshaʼwaleʼennüin suuʼui tü piichi aʼwaajüleekat?

⁹ Wanaa sümaa süikaleʼennüin suuʼui tü jeketkat aʼwaajülee, eejana waneinnua judío laülaayuu aʼyalajakana (Esd. 3:12). Süka neʼrüin anashaatain maʼin tü nukumajakat Salomón paala, mojusü naaʼin neʼrapa pounnuayaain saaʼin tü jeketkalü akumajünüin (Ageo 2:2, 3). ¿Jamüsü süpüla talatüinjatüin naaʼin süchikuaʼa sünainjee tü niʼrakat Zacarías?

10. ¿Jamüsü talataka naaʼin nachikuaʼa na judíokana sünainjee tü pütchi nümakat chi aapieekai suluʼu Zacarías 4:8-10?

¹⁰ (Paashajeʼera Zacarías 4:8-10). ¿Kasa nüküjeeka achiki chi aapieekai wanaa sümaa nüküjain talatüinjatüin naaʼin na judíokana otta neʼrüinjatüin tü plomadakat najapuluʼu Zorobabel chi aluwataaikai? Tü plomadakat süpülajatü sütüjaanüin aaʼu lotule süsepü wanee piichi. Tü nüküjeekalü achiki chi aapieekai sümüin nupueulose Jehová shia kettaainjatüin tü piichi aʼwaajüleekat otta nücheküinjatüin Jehová nuʼwaajünüin suluʼu jaʼitairü müin pounuayaakai saaʼin amüiñüü. Talatülejeʼe naaʼin Jehová sümaa tia, ¿jamataalakaʼa nnojoluinjatüin talatüin naaʼin nayakana sümaa? Tü anakat maʼin nümüin Maleiwa shia nuʼwaajünüinjachin nüchikuaʼa  suluʼu tü piichi aʼwaajüleekat. Talateerü naaʼin na judíokana naaʼinmaale naʼwaajüin Maleiwa maʼaka nücheküin shia.

11. ¿Jamüsü eeka süpüla mojuin naaʼin waneinnua wawalayuu?

¹¹ Eeshii na kapüleekana amüin sülatalaa sümüle wanee kasa namüin. Eeshii na kakaliainnakana aʼyataain sünain wanee kasa aapünaka namüin suluʼu nupueulose Maleiwa sümaa suʼwanajaʼalaa sümüin naʼyataain. Eeshii na ooʼulaakana suulia wanee aʼyatawaa kamalainpuʼuka namüin suluʼu nupueulose Maleiwa saaʼujee laülaainnapain naya, eekalaka süpüla mojuin naaʼin sutuma tia. Eesüjaʼa nnojorüle wayaawatüin maʼin saaʼu jamüin suʼwanajaanaka tü waʼyataainkat nümüin Maleiwa jee nnojorüle anain tia wamüin. Eesüjaʼa mojule waaʼin sutuma suʼwanajaanüitpain sukuwaʼipa tü aainjünapuʼukat paala otta jülüjale waaʼin nnojoleenain jaloulin waya nümüin Jehová (Prov. 24:10). Wekirajaa jooluʼu jamüin sütütüleʼereetka waaʼin tü niʼrakat Zacarías süpüla ayatüinjanain waʼyataain nümüin Maleiwa süka süpüshuaʼa waaʼin.

12. ¿Jamüsü nnojoleetka mojuin maʼin waaʼin suʼwanajaanüle waʼyataain nümüin Maleiwa jülüjale waaʼin tü kasa niʼrakat Zacarías?

¹² Wanee kasa waaʼinrajatka suulia mojuin waaʼin suʼwanajaʼalaa sümüle sukuwaʼipa wanee kasa shia wayaawatüle saaʼu tü jülüjakat naaʼin Jehová süchiki tia. Wainma kasa anasü naaʼinraka maaʼulu otta kojutushii waya nutuma süka eein süpüla waʼyataajiraain nümaa (1 Cor. 3:9, TNM). Eesü süpüla suʼwanajaain tü waʼyataainkat aapünaka wamüin suluʼu nupueulose Maleiwa, matüjainpejeʼe ajaʼttaa tü waalinkat nüpüla Jehová. Suʼwanajaanüle piʼyataain suluʼu nupueulose Maleiwa, nnojo wainmajakuʼu müin paaʼin. Puchunta kaalinwaa nümüin Maleiwa süpüla jülüjain paaʼin tü kasa anasü eekat süpüla paaʼinrüin maaʼulu suulia jülüjakuʼu müin paaʼin tü paaʼinrapuʼukat paala (Ecl. 7:10). Tü watüjakat sünainjee tü kasa niʼrakat Zacarías shia eein süpüla talatüin waaʼin jee waneepiain waya nümaa Maleiwa jaʼitasü suʼwanajaain tü waʼyataainkat suluʼu nupueulose. Wounteerü tia wayaawatüle saaʼu tü jülüjakat naaʼin Jehová süchiki wanee kasa.

13. ¿Jamüsü mojuka namüin noʼutku judío sukumajünüin süchikuaʼa tü aʼwaajüleekat?

¹³ Mayaainjeʼe süpülajünüin sukumajünüin tü aʼwaajüleekat, ayatüshia Jesúa (Josué) chi laülaashikai napüleerua na sacerdotekana otta  Zorobabel chi aluwataashikai sünain natütüleʼerüin naaʼin na israelitakana süpüla ayatüin nakumajüin tia aʼwaajüleekat (Esd. 5:1, 2). Eeshii noʼutku judío mojukana amüin tia süka eein süpüla neʼnnüin amüin natuma na naʼünüükana jee nooʼuleʼerüin naya suulia tia aʼyatawaakat. Jamüshijaʼa Josué nümaa Zorobabel, na laülaashiikana napüleerua na israelitakana, nayaawatüinjatü saaʼu eein Jehová namaa. Wekirajaa sünain tü naaʼinrakat Jehová napüleerua.

14. ¿Kasa niyaawataka aaʼu Josué nümaa Zorobabel sünainjee tü aküjünakat suluʼu Zacarías 4:12, 14?

¹⁴ Suluʼu Zacarías 4:12, 14 (paashajeʼera) nüküjain chi aapieekai nümüin Zacarías niain Josué nümaa Zorobabel kayaawasein tü piamasükat suuʼulia kapüchirü, naya na piamashii nüneekajalakana Maleiwa. Müshii shaʼwatakai naaʼin nümülatuʼu Jehová chi Laülaashikai saaʼu kasa süpüshuaʼa. Süka müin yalajanakai naaʼin atüjaana aaʼu niʼitaain maʼin naaʼin Jehová nanain. Müsüjeseʼe neʼitaainjatüin naaʼin na judíokana sünain tü nüneekakat Josué nümaa Zorobabel, jama nayain nüneeküin Jehová süpüla nuʼunirüinjatüin nakuwaʼipa.

15. ¿Kasa waaʼinrajatka süpüla kojutuin wamüin tü nümakat Jehová suluʼu tü Bibliakat?

¹⁵ Wanee kasa nuʼuniraka akajee Jehová sukuwaʼipa nupueulose maaʼulu shia sükajee tü Bibliakat. Nüküjain yala jamüinjatüin sukuwaʼipa nuʼwaajia watuma. ¿Kasa waaʼinrajatka süpüla kojutuin wamüin tü sümakat tü Bibliakat? Waashajeʼerüinjatü waneepia jee wayaawatüinjatü saaʼu tü sümakat. Püsakireʼera paaʼin sünain tüü: «Taashajeʼerapa tü Bibliakat jee shiale wanee karaloʼuta ayuʼnnaka sünainjee, ¿tasakireʼerüinche taaʼin sünain tü sümakat? ¿Tekirajaainche sünain tü pütchi kapüleekat suluʼujee tü Bibliakat süpüla tayaawatüin saaʼu? ¿Taashajeʼerataapa neʼe sooʼopünaa taaʼin tü sümakat?» (2 Ped. 3:16). Wasakirawaire waaʼin sünain tü nikirajakalü anain waya Jehová, oonoweena waya sümaa tü nümakat wamüin otta wekeraajeerü tü waʼyataainkat nümüin (1 Tim. 4:15, 16).

16. ¿Kasa waaʼinrajatka süpüla woonooin nümaa chi achepchiee oonookai otta kekiikai maʼin mayaainjeʼe nnojoluin wayaawatüin maʼin saaʼu tü aluwataanakalü anain?

¹⁶ Wane kasaya nuʼuniraka akajee Jehová nupueulose shia nükajee chi achepchiee oonookai otta kekiikai maʼin (Mat. 24:45, TNM). Eeshii nuluwataale waya sünain aaʼinraa wanee kasa nnojotka maʼin wayaawatüin aaʼu, maʼaka saaʼin naküjale wamüin tü waaʼinrajatkat süpüla katüin woʼu sülatüle wawai, sukutkujaale mma jee shiale sünain wanee kasa nnojoleetka alatüin saaʼin wamüin eere kepiain waya. Eesüjaʼa  jülüjale waaʼin müin naaʼinmajashaatakai maʼin waaʼin soʼunnaa wanee ayuulii eekai keemain maʼin. ¿Kasa waaʼinrajatka jülüjale waaʼin nnojoluin choʼujaain maʼin wamüin waaʼinrüin tü aluwataanakalü anain waya? Anasü sotule waaʼin anain nakuwaʼipa na judíokana sutuma naaʼinrüin tü nuluwataakalü anain Josué nümaa Zorobabel. Otta eesü süpüla jülüjain waaʼin wanee aküjalaa süchiki tia suluʼujee tü Bibliakat. Wainmatuainna na aʼyataashiikana nümüin Maleiwa katakana oʼu sutuma naaʼinrüin tü aluwataanakalü anain naya mayaasüjeʼe nnojoluin müin choʼujaakai saaʼin namüin naaʼinrüin tia (Juec. 7:7; 8:10).

17. ¿Jamüsü nakuwaʼipa na judíokana sutuma nayaawatüin saaʼu kasain kayaawasein tü ranparakat otta tü piamasükat suuʼulia kapüchirü?

¹⁷ Mayaasüjeʼe sülatapünaasüin tü kasa niʼrakat Zacarías, atütülaasü naaʼin na judíokana süpüla ayatüinjatüin nakumajüin tü aʼwaajüleekat süpüla naʼwaajüin Maleiwa suluʼu. Wanaa sümaa naaʼinrüin tü kasa natüjakat sünainjee tü kasa niʼrakat Zacarías, nayaawata aaʼu eein Jehová namaa otta nuʼunirüin nakuwaʼipa. Nükaalinjain naya Jehová sükajee tü nüpülainkat süpüla najaʼttirüin tü aʼwaajüleekat otta talatüin naaʼin nachikuaʼa (Esd. 6:16).

18. ¿Jamüsü aneetka pukuwaʼipa piyaawatüle saaʼu kasain kayaawasein tü niʼrakat Zacarías?

¹⁸ Eesü süpüla anain wakuwaʼipa sutuma wayaawatüin saaʼu kasain kayaawasein tü ranparakat otta tü piamasükat suuʼulia kapüchirü. Wekirajaaitpa anain katsüinjeerüin waaʼin jaʼitasü shiyoutule wayuu wanoujain, talateerü waaʼin mayaainjeʼe nnojoluin waaʼinrüin tü waaʼinrapuʼukat paala otta weʼitaajeerü waaʼin sünain tü aluwataanakalü anain waya mayaasüjeʼe nnojoluin wayaawatüin maʼin saaʼu. ¿Kasa paaʼinreetka sülatüle müliaa pümüin? Maa piʼrakai saaʼin tü niʼrakat Zacarías: tü naaʼinrakat Jehová süpüla naaʼinmajüin nupueulose. Piʼitaa paaʼin nünain Jehová otta puʼwaaja nia süka süpüshuaʼa paaʼin (Mat. 22:37). Paaʼinrüle tia, nükaalinjeechi pia Jehová süpüla talatüinjatüin paaʼin sünain aʼyatawaa nümüin süpüla kaʼikat süpüshuaʼa (Col. 1:10, 11).