JOʼUUSHI taya Wichita (Kansas, Estados Unidos), tisienpüroʼu 10 soʼu 1936. Apünüinshii tawalayuu otta taya epayaaka. Aʼyataashi waneepia nümüin Jeʼwaa chi tashikai otta tü teikat, William nünülia tashi otta Jean sünülia tei. Niapuʼushi Akumajaka napüleerua na laülaashiikana tü aainjünajatkat. Shia ekirajaka maama sünain tü shiimainkat tü shiikat, Emma Wagner sünülia. Wainma wayuu shikirajaka tü toushukot, noʼutku na shikirajakana shia Gertrude Steele. misioneerapuʼusü Gertrude chaa Puerto Rico. * Wainma wayuu anakana süpüla tashatüin akuwaʼipa.

Wanaa sümaa jaʼralin touyase, oʼunüshi taya nümaa chi tashikai sünain eitajaa sümüin wayuu tü rewiisütakat Aapiria Wayuu otta Consolación (¡Despertad!), waapüin shia namüin na alatakana kaayeruʼupünaa, saawanoʼulajatü tia. Soʼu tia, sünainjana tü Segunda Guerra Mundial münakat na surulaat chejeʼewaliikana woumainpaʼajee. Nnojoipejeʼe sünainpünaain tia atkawaakat chi tashikai. Shiasaʼa soʼu tia, eejachi wanee tottoot epeʼtshi otta mojusü nünüiki nümüin chi tashikai sutuma nnojoluin nuʼunüin sünain tü atkawaakat. Wayuu mmoleʼe chi tashikai naashin. Nürütkaaka chi tottootkai nünainmüin chi tashikai, pejechonsü nuʼupünaa nünain sümaa nümüin nümüin: «¿Jamüshi nnojoika püsheʼetüin taya? Wayuu malashi neʼe pia». Mmotshaanashi maʼin taya, anapejeʼe maʼin tamüin tü naaʼinrakat chi tashikai. Ayatüshi nia sünain eitajaa tü rewiisütakalüirua namüin na wayuu yalajanakana sünain anajaa sukua tü alatakat. Niasaʼa chi tottootkai, aʼwaatüshi nümüin wanee surulaat alatüshi nüʼütpünaa: «¿Jamüshi nnojoika jümaain wayuukai chii?», müshi nia. Niʼraka chi surulaatkai  sünain nipeʼrüin chi tottootkai, nümaka nümüin: «Puʼuna pipialuʼumüin». Noʼunaka piamaleʼeya yalejee. Talatüshi maʼin taya sutuma yalayalain naaʼin chi tashikai nutuma Jeʼwaa. Eejatü piamasü aüjülee walashi jee aliima nümaʼana taata chaa Wichita, chapuʼushi aüjirüin chi tottootkai.

Wanaa sümaa mekiisalüin touyase, nuikküin chi tashikai sümaa tü teikat tü wepiakat otta tü piamasükat aüjülee walashi namaʼanajatka. Nakumajaka wanee piichi joʼuuchon ajattünaka sutuma kemion. Wakolojooka süʼütpaʼa Grand Junction (Colorado), eere joo choʼujaain maʼin aküjülii pütchi. Pürekutsootshi papaa sümaa maama otta aʼyataashii naya süseʼeruʼu kaʼi sünain apünajaa jee aaʼinmajaa mürüt. Sutuma nükaaliinjain naya Jeʼwaa otta naaʼinmaain tü aküjaakat pütchi, akumajaasü wanee jeketü outkajaalee. Nuwoutisaajüin taya chi tashikai suluʼu wanee luwopu juunioʼu 20 soʼu 1948. Nuwoutisaajaleeinya soʼu tia na wayuu aapaakana sümaa tü shiimainkat, naʼaka naya wayuukana eejachi Billie Nichols sümaa nuʼwayuuse. Alapalaaishi nia mapa naaʼu na wawalayuukana sümaa nuʼwayuuse, akaʼaya neʼe chi nüchonkai sümaa nuʼwayuuse.

Aleewapuʼushii waya namaa na wawalayuu aʼyataakana maʼin nümüin Jeʼwaa maʼaka naaʼin na wawalayuukana Steele, Don sümaa Earlene, Dave sümaa Julia otta müsia Si sümaa Martha. Kamalainpuʼusü wamüin ekirajawaa sünain Wiwüliakat namaa. Nakaaliinjain maʼin taya. Neeʼiyatüin tamüin shiain anain maʼin otta talatüin atuma waaʼin palajanale watuma Nuluwataaya Maleiwa.

Wanaa sümaa 19 touyase, nuunejaain taya wanee waʼaleewain, Bud Hasty nünülia süpüla pürekutsoolüinjanain waya uuchijeeruʼu sünain Estados Unidos. Nuluwataain waya chi wawala alapalaakai waaʼu süpüla woʼunüin Rustonmüin (Luisiana) süka wainmain chaʼayaa na aküjülii pütchi eemiajaakana anoula. Nuchuntüin wamüin waainjüinjatüin tü outkajawaakat semaanawai jaʼitairü nnojoluin jaralüin oʼunüin sünain. Wanta anainrü wanee piichi eere woutkajaainjanain. Kakalia woutkajaain wayakana neʼe piamaleʼe wamüiwaʼa, nnojotsü jaralüin arütkaain. Pachikuatüshii waya sünain ekirajaa, eeshi wanee ekirajaka otta chi wanee asouktüshi shiʼipajee süpüshuaʼa tü nüsakitkalü anain chi ekirajakai. Shiasaʼa shiiʼiyatünüinjatüle wanee sukuwaʼipa aküjaa pütchi, waaʼinrüin tia wayakana piamaleʼeya otta nnojotsü jaralüin anajüin sukua tia. Mapa, antüsü wanee wawala laülaachon sünain outkajawaa wamaa. Sülata sülata sümapa tü kaʼikat, arütkaashii waneeinnua wekirajüin otta waneeinnua wawalayuu eemiajaakana anoula paala, sukumajaaka wanee outkajaalee mapa.

Soʼu wanee kaʼi, antiraashi Bud otta müshia tayakai nümaa wanee sacerdoote suluʼujeewai Iglesia de Cristo. Nüsakitka süchiki waneeirua kasa suluʼujee tü Wiwüliakat nnojotka tatüjaain aaʼu. Üttüsü maʼin taaʼin sutuma nnojoluin tatüjaain saaʼu tü tanüikinjatkat otta tasakireʼerüin taaʼin süchiki tü tanoujakalü anain. Ekirajaashijeseʼe maʼin taya süpüla tasouktüin nümüin chi sacerdootekai, ekirajaashi taya soʼu wanee semaana otta ojoʼloowaishi taya kaʼlepa maʼin aikat. Sutuma taaʼinrüin tia, akooʼomüinraasü tanoula nünain Jeʼwaa otta yapaichipa taya süpüla asoukta nümüin wanee wanjeelika.

Süchikijee tia, nuluwataain taya chi wawala alapalaakai waaʼu süpüla takolojooin chaa El Dorado (Arkansas) sünain akaaliinjaa na wawalayuu chejeʼewaliikana chayaa. Soʼu chajachin taya chayaa, oʼunawaishi taya Coloradomüin eere joo naneekünüin na surulaalüinjanakana. Soʼu wanee kaʼi, oʼunüshi taya kottüin namaa waneeinnua pürekutsoot, shiasaʼa chapa waya Texas, pasiruwaashii waya otta ajaʼttaleesia teʼejena. Wayamaajaka wanee wawala, nümaashii waya nipialuʼumüin jee sünain tü outkajawaakat. Aküjünüsü sünain tü outkajawaakat pasiruwaain waya, nayasaʼa na wawalayuukana, asülajüshii nneerü wamüin. Nuikküin chi wawalakai tü teʼejenakat saaʼu 25 dólar.

Oʼunüshii waya Wichitamüin. Eejachi wanee waʼaleewain chayaa, McCartney nünülia, Doc wamapuʼushi nia, pürekutsoot chia wawalakai. Taʼaleewain maʼin na piamashiikana nüchonnii, senkeyuu naya, Frank nünülia wanee jee chi wanee, Francis. Noikkaka tamüin wanee kemion  laülaachon saaʼu 25 dólar, shia neʼe tü aapünakat tamüin saaʼu tü teʼejenakat. Shia palajatka sukua teʼrüin sünain shiimain naapüin wamüin Jeʼwaa tü choʼujaakat wamüin saaʼujee palajanain watuma tü Nuluwataayakat. Wanaa sümaa tia, na wawalayuukana McCartney, neʼraajirüin taya wanee wawala Bethel Crane sünülia, anasüchon maʼin shia. Ruth sünülia tü shiikat, kojutüsü maʼin sümüin tü aküjaakat pütchi otta chejeʼewat shia Wellington (Kansas). Ayatüsia pürekutsoolüin tia wawalakat 90 suuyase. Kasaatshi taya sümaa Bethel soʼu 1958, nnojoluiwajatia sülatüin wanee juya süchikijee teʼraajüin shia, pürekutsootshii waya chaa El Dorado.

Washatee amüin nakuwaʼipa na wayuu weʼraajatüjüliikana sünain anain nakuwaʼipa noʼuluʼu Maleiwa, müsüjeseʼe weʼitaain suluʼu waaʼin waaʼinrüinjatüin süpüshuaʼa tü nuluwataakalü anain waya Jeʼwaa sükajee tü nupueulosekat. Aluwataanüshii waya süpüla pürekutsoolüinjanain pesiaat chaa Walnut Ridge (Arkansas). Shiasaʼa soʼu 1962, ounejaanüshii waya sünain tü ekirajawaakat Galaad. Shia tü ekirajawaakat 37. Talatashaatashii waya watüjaapa saaʼu chainjachin Don Steele sünain ekirajawaa wanaa wamaa. Kettaapa watuma tü ekirajawaakat, aluwataanüshi taya sümaa Bethel chaa Nairobi (Kenia). Mojusü waaʼin woʼunapa Nueva Yorkjee, akanasaʼa talatüin maʼin waya wantapa Nairobi otta weʼrapa na wawalayuukana sünain aʼatapajaa waya eere tü süshaʼwajüleekat katünasü.

Ekiʼralaamaatüsü waaʼin chaa Kenia otta kamalainshaatasü wamüin aküjaa pütchi chayaa. Naya palajanakana aapaain sümaa tü shiimainkat naʼakajee na wekirajüinkana Chris otta Mary Kanaiya. Chashii naya aʼyataain waneepia nümüin Jeʼwaa chaa Kenia. * Wanee juya süchikijee tia, aluwataanüshii waya chaa Kampala (Uganda). Waya palajanakana misioneeroin suluʼu tia mmakat. Anashaatasü maʼin wakuwaʼipa soʼu tia süka wainmain na ekirajaweekana sünain tü shiimainkat otta wawalayuushii naya mapa. Sülatapa apünüin juya shiatapünaamüin sünain chain waya África, aleʼejaashii  waya Estados Unidos süka ipuoluin Bethel. Mojuleesia waaʼin woʼunapa Áfricajee suulialeʼeya woʼunüinka Nueva Yorkjee. Aishaatashii wapüla na wayuu chejeʼewaliikana África otta waʼatapajüin waleʼejüin wachikuaʼa soʼu wanee kaʼi.

Okolojooshii waya wopujeeruʼu sünain Colorado, eejachire kepiain chi tashikai sümaa tü teikat. Süchikijeechon tia, joʼuusü tü palajatkat wachon, Kimberly sünülia. Shiasaʼa 17 kashi süchikijee, joʼuusü tü wanee wachonkat, Stephany sünülia. Kojutüsü maʼin wamüin tü waʼyataainkat sünain epijaa tü wachoinkalüirua. Wekirajashaanain na wachonniikana sünain tü shiimainkat. Whashateein nakuwaʼipa na wayuu weʼrakana sünain anain nakuwaʼipa wapüleerua. Watüjaa aaʼu, eein süpüla nashatüin na tepichikana tü wakuwaʼipakat anale shia noʼuluʼu, nnojotpejeʼe watüjaain aaʼu naʼyataajeenale nümüin Jeʼwaa. Jamüshijaʼa wanee temülia otta wanee tashunuu, ooʼulaashii suulia anoujaa. Taʼatapajashaatain naleʼejüin nachikuaʼa süpüla nashatüin tü akuwaʼipaa eʼitaanakat napüleerua.

Talatüshii maʼin waya sünain epijaa na wachonniikana otta wachajaain sukuwaʼipa süpüla kottüinjanain waya sünain aaʼinraa wanee kasa. Sutuma kepiain waya süʼütpaʼa Aspen (Colorado), ekirajaashii waya sünain aʼwanaajiraa saaʼupünaa yeelo otta kottawaishii waya sünain aaʼinraa tia. Yootowaishii waya namaa na wachonniikana suʼunnaa waraittüin waya eemüinjanale washaittüin saaʼu yeelo. Chapuʼushii waya waraittüin sainküin mojuui otta achuwajaapuʼushii waya siki jee yootowaishii waya sünain aatulujaa. Jimonnuiwaʼaya na wachonniikana, asakirapuʼushii naya sünain tüü: «¿Kaseetche taaʼinraka miyoʼupa taya? ¿Jaraleeiche tachekaka süpüla taʼwayuusein?». Wachajaain maʼin sukuwaʼipa süpüla alinjachin Jeʼwaa napüla na wachonniikana. Watütüleʼerapuʼuin naaʼin süpüla neʼitaain suluʼu nakuwaʼipa naʼyataainjanain waneepia nümüin Jeʼwaa otta süpüla kasaalüin naya namaa wayuu eekai kachiiruain naaʼin tia. Wachajaainya sukuwaʼipa süpüla nayaawatüin saaʼu nnojoluin anain kasaarüle naya tepichijaiwaʼaya maʼin naya. Mapuʼusü wanüiki namüin: «Maaʼaya jia maʼwayuusein süntaleepa suluʼu 23 juuyase».

Washatüin nakuwaʼipa na wayuu kachonniikana waya, outkajaʼawaishii waya otta ojuʼitawaishii waya wapüshuaʼa sünain aküjaa pütchi. Wounejaʼawaliin wepialuʼumüin na wawalayuu aʼyataakana waneepia nümüin Maleiwa. Jee müsia, waküjawalüin namüin kojutüin wamüin tü waʼyataainkat misioneeroiwaʼaya waya. Keeʼireesü waaʼin woʼunüin pienchiruʼu Áfricamüin soʼu wanee kaʼi. Keeʼireesü naaʼin na wachonniikana waaʼinrüin tia.

Ekirajaapuʼushii waya waneepia sünain tü Wiwüliakat. Wooʼulakapuʼuin sukuwaʼipa tü alatawaikat namüin na wachonniikana chaa koleejialuʼu otta na wachonniikana nooʼulakapuʼuin sukuwaʼipa süpüla nasouktüin niʼipajee wanee wayuu asakitkai süchiki tü wanoujakalü anain. Anapuʼusü namüin waaʼinrüle tia otta atüjashii naya sünainjee. Akaʼaya naya, yalayalasü naaʼin sünain aashajawaa. Nemiyoʼulaapa aaʼin, eesü nnojorüle naaʼin sünain ekirajawaa otta ayounnalaashii naya sutuma wekirajaʼawalin. Soʼu wanee kaʼi, jashichishi maʼin taya namüin, «juʼunapa jümata paülüʼümüin,  nnojoluinjana ekirajaain waya» müshi taya namüin. Ainkuusü naaʼin, «ekirajaweeshii waya», namaka sümaa naʼyalajüin. Wayaawatüinjeseʼe saaʼu sünain wakaaliinjain na wachonniikana süpüla kamalain namüin tü nekirajaakalü anain nüchiki Jeʼwaa. Mapa, kamalainsü namüin ekirajawaa otta anasü naaʼin sünain aküjaa wamüin tü suluʼukat naaʼin jee tü jülüjakat naaʼin. Mojuwaisü waaʼin naküjapa wamüin na wachonniikana nnojoluin pansaain naaʼin sümaa wanee kasa shikirajaka anain tü Wiwüliakat. Watüjaapejeʼe saaʼu tü suluʼukat naaʼin. Shiasaʼa süchikijee wemeʼejüin naaʼin, anasü namüin tü nuluwataakalü anain waya Jeʼwaa.

Miyoʼumaatüsü tü wachoinkalüirua, müsü nnojotkai jeʼrain juya alataka. Sutuma sükaaliinjain waya tü nupueulosekat Jeʼwaa, wekirajüin na wachonniikana süpüla alinjachin Jeʼwaa napüla. Talatüshii maʼin waya sutuma weʼrüin pürekutsoolüin na wachonniikana najaʼttirapa tü koleejiaakat jee aʼyataashii naya namüiwaʼa süpüleerua tü choʼujaakat namüin. Okolojooshii na wachonniikana chaa Cleveland (Tennessee) namaa piamashii wawalayuu jieyuu sünain akaaliinjaa eere choʼujaain maʼin aküjülii pütchi. Wasukajaain maʼin na wachonniikana, talatapejeʼe maʼin waaʼin sutuma naʼyataain waneepia nümüin Jeʼwaa. Pürekutsootkalaka taya tachikuaʼa sümaa Bethel, shiasaʼa sutuma tia, niʼipajanashi taya chi wawala alapalaaikai waaʼu otta aʼyataashi taya sünain akumajaa sukuwaʼipa tü outkajawaakat miyoʼu.

Süpülapünaa nakolojooin na wachonniikana chaa Tennessee, oʼunüshii naya Londremüin (Inglaterra) jee chajana naya Weteet. 19 suuyase Stephany soʼu tia, shiʼraajiraaka nümaa wanee jimaʼai aʼyataakai suluʼu Weteet, Paul Norton nünülia. Shiasaʼa noʼunapa nachikuaʼa Inglaterramüin, eʼraajiraasü Kimberly nümaa wanee nukonpanyeetse Paul, Brian Llewellyn nünülia. Kasaatsü Stephany nümaa Paul wanaa sümaa 23 suuyase. Wanee juya süchikijee, kasaatsü Kimberly nümaa Brian wanaa sümaa 25 suuyase. Naʼatapajüin na wachonniikana nasaʼwatüin 23 nouyase süpüla kaʼwayuusein naya. Talatüshii maʼin waya süka wayuuin anashii na kasaatkana amaa naya.

Naküjüin wamüin na wachonniikana shiain akaaliinjain naya wakuwaʼipa, nakuwaʼipa na natuushinuukana jee na noushukana süpüla shiain palajanain natuma Nuluwataaya Maleiwa jaʼitairü neʼrüin namüliala sutuma manneetsee (Mat. 6:33, TNM). Aaʼuriiroʼu soʼu 1998, ounejaanüshi Paul sümaa Stephany sünain tü ekirajawaakat Galaad, shia tü ekirajawaakat 105. Süchikijee tia, aluwataanüshii naya chaa Malaui (África). Soʼu tia, ounejaanüshi Brian sümaa Kimberly süpüla naʼyataain suluʼu tü Weteet chakat Londres otta süchikijee, alatinnüshii naya suluʼu tü Weteet chakat Malaui. Talatashaatashii waya sutuma anain maʼin tü naaʼinrakat na wachonniikana.

Eneeroʼu soʼu 2001, ayamaajünüshi taya, shiajaʼa tü taküjakalü achiki suʼttiajee tü pütchikat. Nia ayamaajaka taya chi wawalakai Marais, nia shikiipüʼükai tü aʼyatawaakat sünain alatiraa pütchi. Nüküjüin tamüin eeinjatüin wanee curso süpülajatka natüjain inkülee na alatirüliikana pütchi sainküin mmakat süpüshuaʼa. Mayaapejeʼe 64 touyase, nekirajeein taya na wawalayuukana süpüla taapüin tia cursokot. Oʼuraajüshii waya süpülapünaa waapüin wanüiki otta aashajaashii waya sümaa tü weikalüirua süpüla watüjaain saaʼu jamüin nanüiki süchiki tia. Mayaainjeʼe laülaain naya sümaa nnojoluin choʼujaain wakaaliinjain naya, anasü namüin woʼunüle sünain tü ounejaanakalü anain waya. Tayamaajaka chaa Patterson süpüla taküjüin namüin na wawalayuukana sünain waaʼinreerüin tü aʼyatawaa anashaatasü naapakat wamüin.

Shiasaʼa sütüjaanaka aaʼu kanserüin tü teikat. Taashajaaka sümaa süpüla makatüin waya sünain akaaliinjaa Linda, tü tawalakat sünain aaʼinmajaa shia. Sümaka maama tamüin: «Mojuleejeeria taaʼin nnojoire puʼunüin». Akaʼaya sünüiki Lindaya. Anashaatasü maʼin wamüin tü naaʼinrakat otta talatüshii waya sutuma wakaaliinjünüin natuma na wawalayuukana. Waneemüin kaʼi süchikijee wantüin chaa Pattersonmüin, shiyamaajüin  waya Linda otta süküjaka wamüin saakalüin saaʼin maama. Waaʼinrüinya tü sümakat wamüin maama, waaʼinmaasü maʼin tü jeketkat waʼyataain nümüin Jeʼwaa.

Talatashaatashii waya watüjaapa saaʼu waluwataanüinjanain suluʼumüin tü Weteet chakat Malaui, eere naʼyataain na wachoinkana namaa naʼwayuuse. Talatüshii waya süka kottüin waya wachikuaʼa. Süchikijee tia, oʼunüshii waya sünain aapaa tü cursokot chaa Zimbabue otta Zambia. Sülatapa apünüin juya shiatapünaamüin sünain wekirajüin tü cursokot, aleʼejüshii waya wachikuaʼa Malaui süpüla washajüin süchiki tü alatakat namüin na wawalayuu müliakana sutuma nnojoluin sünainpünaain naya atkawaa jee poliitika. *

Soʼu 2005, mojusü waaʼin sutuma woʼunüinjanain wachikuaʼa Áfricajee. Aleʼejüshii waya wachikuaʼa wepialuʼumüin chaa Basalt (Colorado) jee ayatüshii waya pürekutsooliin chayaa. Soʼu 2006, okolojooshii Brian sümaa Kimberly süʼütpaʼa wepia sünain epijaa na nachonniikana, Mackenzie otta Elizabeth sünülia tü tepichikalüirua. Nia makata Paul sümaa Stephany chaa Malaui, Paul noʼutku Na laülaashii jülüjakana aaʼin tü aʼyatawaakat suluʼu Weteet. Tasaʼwatüirü maʼaka 80 juya otta talatüshi maʼin taya sutuma teʼrüin na wawalayuu joʼuuyüliikana toulia jee aʼyataajiraapuʼukana tamaa sünain aaʼinraa tü taʼyataapuʼukalü anain. Washatüin nakuwaʼipa na wayuu weʼraajatüjüliikana sünain anain nakuwaʼipa noʼuluʼu Jeʼwaa. Waaʼinrüin tia shiiʼiree anainjatüin nakuwaʼipa na wachonniikana jee na waikkeyuukana. Talatashaanashii maʼin waya sutuma tia.