1, 2. (1) ¿Jamüsü waneejatka wakuwaʼipa noulia na suluʼukana wanee iküleesiairua? (2) ¿Kasa wekirajaajeetka anain sünain ekirajaayakat tüü jee sünain tü wanee?

«¿JARAI jikiipüʼükai?», münawaishii waya sutuma wayuu. Müsü nanüiki süka kekiipüʼüjanaya namüin na wanee anoujashiikana, nia nekiipüʼüka wanee toolo jee eesü jierüle shia. Talatüsü waaʼin süka niain Jesukürisüto chi wekiipüʼükai, lotusü nukuwaʼipa waneepia; nnojoishi niain wanee wayuu maʼaka waaʼin wayakana. Naainjain tü nuluwataakalü anain nia Jeʼwaa, chi Nikiipüʼükai (Mat. 23:10).

² Maaʼulu yaa, kojuyashii na wayuu oʼunirakana nupueulose Jeʼwaa, «chi achepchiee oonookai otta kekiikai maʼin» münüshii naya (Mat. 24:45, TNM). ¿Jamüsü watüjaaka saaʼu niain Jeʼwaa oʼuniraka waya nükajee chi Nüchonkai? Sünain ekirajaayakat tüü jee sünain tü wanee, wekirajaajeerü anain apünüinsü kasa eeʼiyataka shiimain tia. Wekirajaajeerü anain shiimain nüneeküin Jeʼwaa waneeinnua wayuu süpüla shikiipüʼüinjanain naya tü nupueulosekat, niapejeʼe Jeʼwaa Nekiipüʼüin napüshuaʼa (Isa. 58:11).

3. ¿Kasa naapaka Jeʼwaa nümüin Moisés süpüla nekiipüʼüin nia na israeliitakana?

³ Pülashii naya nutuma chi naaʼinkai Maleiwa. Nüneeküin Jeʼwaa Moisés süpüla nekiipüʼüin nia na israeliitakana. Süpüla nnojoluin isain nüchiki Moisés tia, naapüin Jeʼwaa chi naaʼinkai nümüin (paashajeʼera Isaías 63:11-14). Nia Jeʼwaa oʼuniraka na israeliitakana soʼu kaʼikat tia süka naapüin nümüin Moisés chi naaʼinkai.

4. ¿Jamüsü watüjaaka saaʼu eein chi naaʼinkai Maleiwa naaʼu Moisés? (Piirakaa sümüin tü ayaakuaa suluʼukat süpana 14).

⁴ Neʼrüin na wayuukana eein chi naaʼinkai Maleiwa naaʼu Moisés, müshijeseʼe naainjain kasa pülasü chaa Egipto jee nüküjüin nümüin Faraón süchiki nünülia Maleiwa (Éx. 7:1-3). Aipürai wayuu Moisés jee nnojoishi jashichimaatüin süka eein chi naaʼinkai Maleiwa naaʼu. Nnojoishi mojulaain nia maʼaka naaʼin na shikiipüʼükana tü wanee pueulokalüirua (Éx. 5:2, 6-9). Shiimainkaʼaya nüneekuushin Moisés nutuma Jeʼwaa süpüla shikiipüʼüin nupueulose.

5. ¿Jaralii na wanee wayuu naapakana amüin Jeʼwaa chi naaʼinkai?

⁵ Eeshii waneeinnua wayuʼuya naapaka amüin Jeʼwaa chi naaʼinkai. Saashin tü Wiwüliakat, kekiishi maʼin Josué nutuma chi naaʼinkai Maleiwa (Deut. 34:9). «Naʼanaain Gedeón chi naaʼinkai Maleiwa» (Juec. 6:34). Jee müsia «antüshi chi naaʼinkai Maleiwa naaʼu David» (1 Sam. 16:13). Wayuukana naainnua, neʼitaain naaʼin sünain nakaaliinjüneenain nutuma chi naaʼinkai Maleiwa sünain aaʼinraa tü isakat nachiki (Jos. 11:16, 17; Juec. 7:7, 22; 1 Sam. 17:37, 50). Shiimain niain Jeʼwaa aapüin chi naaʼinkai namüin, müshijeseʼe nuʼwaajünüinjachin saaʼu tia.

6. ¿Jara kojutüka natuma na israeliitakana müleka kojutüle namüin na nekiipüʼüjanakana?

⁶ ¿Kasa naainjüinjatka na israeliitakana nayaawatapa saaʼu eein chi naaʼinkai Maleiwa naaʼu Moisés, Josué, Gedeón otta David? Kojutüinjana namüin, nnojotpejeʼe naainjain tia. Mojusü neʼe nanüiki nüchiki Moisés, nümaka Jeʼwaa: «Kakaliaichi mojutüin taya sümüin wayuukolüirua tüü» (Núm. 14:2, 11, TNM). Shiimain naneekuushin naya wayuukana nutuma Jeʼwaa süpüla shikiipüʼüin naya nupueulose. Na oonookana namaa naya wayuukana, oonooshii naya nümaa Jeʼwaʼaya, chi Nekiipüʼükai.

7. ¿Kasa naainjaka na aapieekana süpüla nakaaliinjain Moisés?

⁷ Akaaliinjünüshii na nüneekakana Jeʼwaa natuma na aapieekana (paashajeʼera Hebreokana 1:14). Nuluwataain Jeʼwaa na aapieekana süpüla nakaaliinjain Moisés. Palajana eeʼiyataashi wanee aapiee nümüin Moisés saʼaka nüchuwala wanee wunuʼu, aküjünüsü yala nümüin nüneekünüin süpüla taashinjanain nutuma na israeliitakana jee nuʼunirüinjanain naya (Aluw. 7:35). Mapa nuluwataain Maleiwa na aapieekana süpüla naapüinjatüin tü pütchi nümaʼanajeejatkat nümüin Moisés, tü  nikirajüinjatkalü aka na israeliitakana (Gal. 3:19). Mapa müsü nünüiki Jeʼwaa nümüin Moisés: «Puʼunira na israeliitakana suluʼumüin tü mma tamüitpakat pümüin, anii joo tajütüin wanee aapiee jüpüleeruainjachikai» (Éx. 32:34, TNM). Nnojotsü süküjüin tü Wiwüliakat neʼrüin na israeliitakana na aapieekana, jaʼyapajaʼa naaʼu Moisés nükaaliinjünüin natuma na aapieekana wanaa sümaa nikirajüin jee nuʼunirüin na israeliitakana.

8. ¿Kasa naainjaka na aapieekana süpüla nakaaliinjain Josué otta Ezequías?

⁸ ¿Jara maa nakaaliinjaka na aapieekana? Saashin tü Wiwüliakat, akaaliinjünüshi Josué nutuma wanee aapiee aluwataaka naaʼu na nusurulaatsekana Jeʼwaa süpüla nükanajüin na cananeokana (Jos. 5:13-15; 6:2, 21). Süküjüin tü Wiwüliakat tü alatakat soʼu nuluwataain Ezequías saaʼu nupueulose Maleiwa. Ashutünajatiaa aaʼu paala nupueulose Jeʼwaa natuma na asiriokana, ojuʼitüshijeseʼe «chi aapiee nümaʼanajeejachikai Jeʼwaa, nuʼutaka naaʼin 185.000 surulaat asiiriajeʼewalii» (2 Rey. 19:35, TNM).

9. ¿Kasa naainjüinjatka na israeliitakana mayaapejeʼe nnojoluin lotuin waneepia nakuwaʼipa na nüneekakana Jeʼwaa?

⁹ Lotusü nakuwaʼipa na aapieekana waneepia. Eekajasaʼa na wayuu nakaaliinjakana, nnojotsü müin nakuwaʼipa. Jamüshijaʼa Moisés, nnojoishinka kojutüin Maleiwa nutuma (Núm. 20:12). Josué nnojoishi achuntüin kaaliinwaa nümüin Jeʼwaa wanaa sümaa nüpansaajiraain wanee pütchi namaa na gabaoniitakana (Jos. 9:14, 15). Jee yaletüsü naaʼin Ezequías (2 Crón. 32:25, 26). Mayaapejeʼe nnojoluin lotuin nakuwaʼipa wayuukana naainnua, kojutüinjana naya namüin na israeliitakana süka neʼrüin nakaaliinjain naya Jeʼwaa nakajee na aapieekana. Sutuma tia, wayaawata aaʼu niain Jeʼwaa oʼunirüin tü nupueulosekat.

10. ¿Jamüsü suʼuniria nukuwaʼipa Moisés sutuma Nünüiki Maleiwa?

¹⁰ Oʼuninnüshii na nüneekakana Maleiwa sutuma tü Nünüikikat. «Tü Pütchi naapakat Jeʼwaa nümüin Moisés» münüsü tü pütchi aapünakat namüin na israeliitakana (1 Rey. 2:3). Saashin tü Wiwüliakat, nia Jeʼwaa aapaka tia pütchikat namüin, müsüjeseʼe noonooinjatüin amaa shia Moisés (2 Crón. 34:14). Jamüsüjaʼa wanaa sümaa nüküjüin Jeʼwaa nümüin Moisés tü naaʼinrajatkat süpüla sukumajünüin tü aʼwaajüleekat, müsü tü Wiwüliakat: «Naainrüin Moisés süpüshuaʼa tü nuluwataakalü anain nia Jeʼwaa, shiaʼaya naaʼinraka tia» (Éx. 40:1-16, TNM).

11, 12. (1) ¿Kasa naaʼinrüinjatka Josías jee na aluwataakana saaʼu nupueulose Jeʼwaa? (2) ¿Kasa eeka sutuma nooʼulaain na aluwataaliikana suʼunirüin naya tü Nünüikikat Maleiwa?

¹¹ Wanaa sümaa nüneekünüin Josué süpüla nekiipüʼüinjachin nia israeliitakana, eejatü nümaʼana süpüshi tü Nünüikikat Maleiwa. Anuujeseʼe nünüiki Jeʼwaa nümüin: «Paashajeʼerüinjatü sümaa jiattain pünüiki saʼwai jee soʼukai süpüla poonooin sümaa süpüshuaʼa tü ashajünakat yala» (Jos. 1:8, TNM). Na aluwataakana saaʼu Israel naashajeʼerüinjatü tü Nünüikikat Maleiwa waneepia jee nashajüinjatü wanee sukoopiain jee naaʼinrüinjatü süpüshuaʼa tü sümakat (paashajeʼera Deuteronomio 17:18-20).

¹² ¿Jamüsü suʼuniria nakuwaʼipa na shikiipüʼükana nupueulose Maleiwa sutuma tü Nünüikikat? Wekirajaa nüchiki Josías. Aashajeʼennüsü nümüin tü nünüikikat Maleiwa wanaa sümaa süntünüin anain. * «Wanaa sümaa naapüin chi aluwataaikai tü pütchi aapünakat nümüin Moisés, nüchatajaain  tü nüsheʼinkat». Sutuma nütüjaain saaʼu tü Nünüikikat Maleiwa, nusoʼlojirüin tü maleiwayaasü eejatkat suluʼu tia mmakat jee naainjirüin wanee miʼiraa miyoʼushaata, Pascua münakat, eiwalajatia müin tia miʼiraakat (2 Rey. 22:11, TNM; 23:1-23). Nuuʼulaain Josías otta waneeinnua shikiipüʼüjana nupueulose Maleiwa suʼunirüin nakuwaʼipa tü Nünüikikat Maleiwa. Müsüjeseʼe nanoukteʼerüin sukuwaʼipa suʼuniria tü nupueulosekat Maleiwa. Suluʼujee tia, naaʼinrüin tü nüchekakat Jeʼwaa napüleerua.

13. ¿Jamüsü waneejatka nakuwaʼipa na israeliitakana suulia tü wanee pueulokalüirua?

¹³ Na aluwataakana saaʼu waneeirua mma jaa müshii neʼe sümüin tü namakat na wayuukana. Jamüshiijaʼa na wayuu chajanakana kepiain Canaán jee na aluwataakana naaʼu, kashüülashaanasü tü naaʼinrakat. Aainjiraashii nakuwaʼipa sümaa mürüt, wanee toolo nümaa wanee toolo jee wanee jierü sümaa wanee jierü jee eeshii naainjiraale nakuwaʼipa sümaa napüshi; aʼwaajüshii maleiwayaasü jee noʼuta aaʼinna nachonnii (Lev. 18:6, 21-25). Na wayuu chajanakana kepiain Babilonia otta Egipto nnojoishii keisalain sümüin nakuwaʼipa (Núm. 19:13). Nnojotpejeʼe müin sukuwaʼipa nupueulose Jeʼwaa, natütülüin naaʼin na wayuukana süpüla naʼwaajüin Jeʼwaa sümaa keisalain naya sümüin nakuwaʼipa jee süpüla nnojolin namaʼüjiraain nakuwaʼipa. Shiimain niain Jeʼwaa oʼuniraka naya.

14. ¿Jamüshii nüchiaaka Jeʼwaa waneeinnua aluwataalii?

¹⁴ Eeshii na aluwataapuʼukana saaʼu nupueulose Jeʼwaa nnojoliikana aaʼinrüin waneepia tü nümakat Jeʼwaa namüin. Nayouktajaa amaalü niainjachin Jeʼwaa oʼunirüin nakuwaʼipa nükajee chi naaʼinkai, na aapieekana jee tü Nünüikikat. Eeshii na achiaanakana nutuma Jeʼwaa jee eeshii na nüsütakana oulia tia aʼyatawaakat (1 Sam. 13:13, 14). Kakalia mapa, nüneeküin Jeʼwaa wanee aluwataai lotokoi akuwaʼipa waneepia.

15. (1) ¿Kasa naküjaka na nünüikimaajanakana Maleiwa nüchiki chi shikiipüʼüinjachikai wayuu? (2) ¿Jarai chia shikiipüʼükai wayuu?

¹⁵ Kakaliairü nüküjüin Jeʼwaa nüneeküinjachin wanee wayuu lotokoi akuwaʼipa waneepia, chi shikiipüʼüinjachikai nupueulose. Nüküjüin Moisés nüneeküinjachin Jeʼwaa wanee wayuu makai aka naaʼin niakai, oonooinjana na israeliitakana nümaa (Deut. 18:15). Mapa nüküjüin Isaías eeinjachin wanee wayuu shikiipüʼüinjachikai wayuu süpüshuaʼa (Isa. 55:4). Nüküjataalain Daniel mapa joujainjachin nüntüin chia shikiipüʼükai wayuu (Dan. 9:25). Nüküjüin Jesuu niainjachin shikiipüʼüin nupueulose Maleiwa (paashajeʼera Mateo 23:10). Oushikajaashii na nikirajüinkana Jesuu nüchiirua süka neʼitaain naaʼin niain aneekuushin nutuma Jeʼwaa süpüla shikiipüʼüin nia tü nupueulosekat (Juan 6:68, 69). ¿Jamüsü natüjaaka saaʼu niain Jesuu nüneeküin Jeʼwaa?

16. ¿Kasa naainjaka Jesuu sutuma eejachin naaʼu chi naaʼinkai Maleiwa?

¹⁶ Antüshi chi naaʼinkai Maleiwa naaʼu Jesuu. Süchikijee nuwoutisaajünüin Jesuu, niʼrüin Juan sheerulaain tü sirumakat chaa  iipünaa. «Niʼrakalaka chi Naaʼinkai Maleiwa maa aka saaʼin wane moʼuwa sünain ashakataa nünainmüin» Jesuu. Mapa oʼuninna müshijaʼa Jesuu nutuma chi naaʼinkai Maleiwa chaa anoouishii (Mar. 1:10-12). Wanaa sümaa yaajachin Jesuu yaa Mmapaʼa eeshi chi naaʼinkai Maleiwa naaʼu süpüla nikirajüin wayuu nüchiki Maleiwa jee anain nutuma chi eekai ayuulin (Aluw. 10:38). Aipürai wayuu Jesuu nutuma chi naaʼinkai Maleiwa, talatüsü naaʼin jee kanoulashi nia (Juan 15:9; Heb. 12:2). Nnojoishi eein wanee wayuu makai aka naaʼin Jesuu jaʼyakai maʼin aaʼu chi naaʼinkai Maleiwa. Shiimain nüneekuushin Jesuu nutuma Jeʼwaa süpüla Shikiipüʼüin nupueulose.

17. ¿Kasa naainjaka na aapieekana süpüla nakaaliinjain Jesuu?

¹⁷ Akaaliinjünüshi Jesuu natuma na aapieekana. Süchikijee nuwoutisaajünüin Jesuu, antüshii wanee aapieeirua nünainmüin süpüla naaʼinmajüin nia (Mat. 4:11). Maʼaka jeʼra oora süpülapünaa nuʼutünüin aaʼin, antüshi wanee aapiee nünainmüin süpüla nütütüleʼerüin naaʼin (Luc. 22:43). Nütüjaa aaʼu Jesuu nuluwataainjanain Jeʼwaa na aapieekana nünainmüin wanaa sümaa choʼujaain shia nümüin (Mat. 26:53).

18, 19. ¿Kasa naainjaka Jesuu süpüla suʼunirüin nukuwaʼipa tü Nünüikikat Maleiwa otta süpüla anain nikirajia?

¹⁸ Naaʼinrüin tü sümakat tü Nünüikikat Maleiwa. Nuʼttaiwaʼaya Jesuu sünain aküjaa pütchi sünainmüinreʼeya nuʼutünüin aaʼin, naaʼinrüin tü sümakat Nünüiki Maleiwa. Süpülapünaa ouktüin nia, nüküjüin tü alatajatkat nümüin chi Mesíaskai (Mat. 4:4; 27:46; Luc. 23:46). Eeyaai neʼe müin nakuwaʼipa na fariseokana jee na saduceokana. Nnojotsü  nachuntüin nünüiki Maleiwa nnojorüle wanaawain shia sümaa tü nekirajakalü anain. Nüküjüin Jesuu tü nümakat Maleiwa nachiki: «Kojutuyaashi taya natüma na wayuukana süka nanüiki neʼe, nnojoittaapaʼa kojutüin taya natüma süka süpüshua naaʼin. Tü namapüʼükat sünain naʼwaajüin taya naashin, nnojotsü kasain saamüin tamüin. Je nekirajüin wayuu sünain pütchi naleʼeruʼujeejatü neʼe, nnojotsü nekirajüin anain tü taluwataakat anain» (Mat. 15:7-9). Nnojoishi nüneeküin Jeʼwaa wanee wayuu süpüla shikiipüʼüinjachin nupueulose nnojorüle naaʼinrüin tü nümakat.

¹⁹ Wanaa sümaa nikirajüin Jesuu, nüküjüin tü sümakat tü Nünüikikat Maleiwa. Nnojotsü nüküjüin Jesuu pütchi nüleʼeruʼujeejatka neʼe, jamüshijaʼa nia wanaa sümaa nüsakinnapuʼuin natuma na fariseokana jee na saduceokana, nüküjüin namüin tü sümakat Nünüiki Maleiwa (Mat. 22:33-40). Yaletayaale naaʼin Jesuu, aashajaashije süchiki tü nukuwaʼipakat chaa iipünaa jee wanaa sümaa sukumajünüin tü kasakalüirua süpüshuaʼa. Nnojotpejeʼe naainjain tia, shia nikirajaka anain tü Nünüikikat Maleiwa, süka jamüin, kojutüin shia nümüin. Nükaaliinjain na wayuukana sünain ayaawataa saaʼu Nünüiki Maleiwa (Luc. 24:32, 45).

20. (1) ¿Kasa niiʼiyataka akajee Jesuu nujutü Jeʼwaa? (2) ¿Jamüsü nnojotka wanaawain nukuwaʼipa Jesuu nümaa Herodes Agripa I?

²⁰ Ponoshootosü naaʼin na wayuukana tü sukuwaʼipakat nikirajia Jesuu (Luc. 4:21, 22). Nnojotpejeʼe nücheküin kojutüin nia atumawaa sünainjee tia, nia niiʼiyataka amüin ojutü Jeʼwaa, chi Ekirajakai nia. Soʼu wanee kaʼi, eejachi wanee wayuu eeʼiyatakai nujutü Jesuu nümüin sünain maa: «Ekirajüikalee, pia anamiakai». Niasaʼa Jesuu, nnojotsü yaletajaain naaʼin, nümaka nümüin chia wayuukai: «¿Jamüshi ‹Pia anamiakai› pümakalaka tamüin? Waneeshia Maleiwa niain anamiain» (Mar. 10:17, 18). Maʼaka mekiisat juya süchikijee ouktüin Jesuu, niashi aluwataaka Herodes Agripa I saaʼu Judea. Nnojotpejeʼe müin nukuwaʼipa maʼaka naaʼin Jesuu. Jamüshijaʼa nia soʼu wanee kaʼi, nuutkajeʼerüin na wayuukana otta naʼatüin nünain wanee kuluulu kojutüsü maʼin. Wanaa sümaa neʼrüin nia na wayuukana sümaa naapüin nünüiki, aʼwaatayaa müshii naya sünain maa: «¡Chi aashajaakai, nnojoishi wayuuin, maleiwan!». Shiasaʼa «ayuuijaakalaka Herodes nütüma wane aapiee nümaʼanajeejachi Maleiwakai» süka kapülain naaʼin Herodes nuʼwaajanüin nuulia Maleiwa, «ouktaʼalakalaka nia sütüma jokoma» (Aluw. 12:21-23). Atüjaana aaʼulu sükajee tia, nnojoluin nüneekajalain nia Maleiwa süpüla aluwatawaa. Aluʼujasaʼa Jesuu, jaʼyasü naaʼu niain Maleiwa kaneekajalain nia otta niiʼiyatüin nujutü Jeʼwaa waneepia süka niain chi Shiimainshikai Shikiipüʼüjanain nupueulose.

21. ¿Kasa wekirajaainjatka anain sünain tü wanee ekirajaayakat?

²¹ Nnojotsü keeʼireein naaʼin Jeʼwaa shikiipüʼüinjachin Jesuu nupueulose maʼaka jeʼra juya neʼe. Anuu nünüiki Jesuu namüin na nikirajüinkana süchikijee nüsoʼiraain aaʼin: «Laülaashi taya nütüma chi Tashikai Maleiwa saaʼu wayuu süpüshua yaa mmaluʼu ooʼulaka saaʼu tü kasakalüirua süpüshua chakat iipünaa». Nümaka süchikijee: «Shiimüin sünain jümaainjachin taya süpüla kaʼikat süpüshua» (Mat. 28:18-20). ¿Jamüinjatka sukuwaʼipa süpüla nuʼunirüin Jesuu nupueulose Maleiwa sümaa chain nia chaa iipünaa? ¿Jaraliiche nüneekakana Jeʼwaa süpüla neʼipajanainjanain Jesuu yaa Mmapaʼa? ¿Jamüsü süpüla nayaawatüin na anoujashii shiimainshiikana jaraliin na nüneekakana Maleiwa? Wekirajaajeerü anain tia sünain tü wanee ekirajaayakat.