Nnojotsü walakatüin tü kasa chakalü iipünaa. Saashin tü karaloʼuta kanüliakat Astronomy, «tü galaxiakalüirua nnojotsü walakatüin chaa iipünaa». ¿Jamüsüche süpüla müinjatüin shia? Saaʼin namüin na científicokana shia sutuma tü materia oscura münakat, nnojotsü jaʼyain tia makat. Tia shia tü kottiraakalü atuma tü galaxiakalüirua, cúmulos de galaxias otta supercúmulos de galaxias suulia walakatüin shia chaa iipünaa.

¿Jamüsü süpüla anain maʼin sukuwaʼipa tü kasairua chakalü iipünaa? ¿Akumajaasüche shia sümüiwaʼa? ¿Eeshiche chi akumajakai shia? Jülüja waaʼin tü nümakat Allan Sandage, nia wanee científico kekiikai maʼin eejachikai soʼu tü 100 juya alatüitpakat otta anoujashi nia nünain Maleiwa.

Müshi nia: «Saaʼin tamüin nnojotsü eejaʼalaa müin tü kasakalüirua sümüiwaʼa, weʼrüle anain maʼin saainjia wanee kasa eeshijaʼa chi Akumajakai shia».

 Anasü maʼin sukumajia tü kasakalüirua süpüla eeinjanain waya otta tü mürütkalüirua. Jülüjataa waaʼin tü kanüliakat fuerza nuclear débil natuma na científicokana, tia shia tü chuwatakalü atuma chi Kaʼikai waneepia. Müleka motsole sütchin tü fuerza débil münakat, nnojoleechi eein chi Kaʼikai. Sülanaʼaleere tü sütchinkat kakaliainchije nnojolin eein chi Kaʼikai.

Tü fuerza débil münakat nnojotsü shiain neʼe tü katakalü anainjee woʼu. Naashin Anil Ananthaswamy, wanee ashajüi karaloʼuta süchiki tü namakat na científicokana, waneejatüleje sukuwaʼipa tü fuerza débil münakat otta tü waneirua kasa katakalü anainjee woʼu, «nnojotsüje eein tü shüliwaikalüirua, tü planetakalüirua otta tü galaxiakalüirua, nnojoishiije eein waya».

Anasü maʼin sukumajia tü Mmakat süpüla kepiain wayuu suluʼu. Eesü atmósfera suluʼu, eesü tü wüin choʼujaakat wamüin otta kettaasü maʼin najaʼapüin chi Kashikai suulia jamajüin tü Mmakat. Saashin National Geographic, katüsü soʼu wayuu saaʼu tü Mmakat sutuma müin shiʼyataajiraakai saaʼin sukuwaʼipa süpüshuaʼa tü kasairua yaakat saaʼu. a

Naashin wanee ashajüi karaloʼuta, chi Kaʼikai sümaa tü planetairua eekat nüʼütpünaa nnojotsü pejein shia sünain waneirua shüliwala suluʼu tü galaxia kaluʼukat waya. Sutuma müin sukuwaʼipa, katüsü soʼu tü kasakalüirua yaa saaʼu tü Mmakat. Nnojorüle müin shia nnojotsüje katüin woʼu sutuma saaʼayula tü radiación münakat.

Sünainjee tü niyaawatakalü aaʼu süchiki tü kasa chakalü iipünaa, anuu tü nümakat chi científicokai Paul Davies: «Saaʼin tamüin nnojoishii waya eejaʼalaa müin süpaʼa mma [...]. Eesüjaʼa tü kasa eekalü apüla waya». b Mayaainjeʼe nnojoluin shiain nikirajeein achiki Davies eein chi kakumalakai tü kasakalüirua, ¿jamüsüjaʼa pünüiki süchiki tü nümakat? Müsü sukumajuushikai saaʼin tü kasa chakalü iipünaa otta tü yaakat mmpaʼa süpüla eeinjatüin wayuu, mürüt jee waneirua kasa suluʼu. ¿Jamüsüche anaka maʼin sukuwaʼipa? ¿Eeshiche chi Kakumalakai shia?