¿WULEETCHE TÜ MMAKAT MAPEENA?
Wunuʼulia
NAASHIN na científicokana, tü wunuʼuliakalüirua müsü aka saaʼin susoso wanee wayuu, süka jamüin, wulein sutuma tü joutai süsanalüinjatkat wayuu. Tü wunuʼuliakalüirua süsanalüin tü dióxido de carbono münakat, tü mojukat sümüin wayuu. Eesü oxígeno sutuma tü wunuʼuliakalüirua, tü choʼujaakat sümüin wayuu. Watta saalii mürüt jee wüchii kepiaka unaʼapü. Choʼujaasü maʼin wamüin tü wunuʼuliakalüirua süpüla katüin woʼu.
Tü ajaʼttinnakalü anainjee tü wunuʼuliakalüirua
Watta saalii wunuʼulia ashottünaka juyawai süpüla süpünajünüin süchikanainruʼu. Soʼunnaa tü 75 juya alatüitpakat, ajaʼttinnüsü wanee saʼata tü wunuʼulia eekat sainküin mma.
Sutuma sushottünüin tü wunuʼulia eekalü unaʼapü, ajaʼttüsü tü mojuuikat, tü mürütkat jee tü wüchii kepiakat saʼaka.
Akumajünüsü tü Mmakat süpüla sunoutaain sümüiwaʼa
Suluʼu mma eere sushoʼolojunuin tü wunuʼuliakalüirua eesü süpüla muloʼuin shia süchikuaʼa sümüiwaʼa. Ponusü naaʼin na ekirajaakana süchiirua tü kasa chakalü unaʼapü sutuma neʼrüin tia. Waashajaa süchiki tü neʼrakat suluʼu waneirua mma.
-
Jamüshiijaʼa naya, nanaja aaʼu waneirua mma eere sushottünüin aluʼu tü wunuʼuliakalüirua süpüla süpünajünüin süchikanainruʼu. Ekirajaana achiirua 2.200 mma chakat América otta África Occidental. Shiyaawatünaka saaʼu eein süpüla anain süchikuaʼa tia mmakat, miyoʼusü süchikuaʼa tü wunuʼuliakalüirua suluʼu. Nnojoleerü alatüin suulia poloo juya süpüla miyoʼuinjatüin süchikuaʼa tü wunuʼuliakalüirua.
-
Naashin na ekirajaakana süchiirua tü kasa chakalü unaʼapü, eesü süpüla muloʼuin süchikuaʼa tü wunuʼulia ashottünakat paala. Eesü süpüla kepiain süchikuaʼa mürüt jee wüchii kepiapuʼuka paala saʼaka. Eesü süpüla sülatüin 100 juya süpüla müin sukuwaʼipa tia saashin tü rewiisütakat Science.
-
Na científico chakana Brasil, naʼwanaajireʼerüin sukuwaʼipa tü mma eere süpünajünüin aluʼu wunuʼulia sümaa tü mma eere suuʼulaanüin muloʼuin sümüiwaʼa.
-
Anuu tü sümakat National Geographic süchiki tü nayaawatakat saaʼu naya científicokana: «Talatüsü maʼin naaʼin nayaawatapa saaʼu nnojoluin choʼujaain süpünajünüin wunuʼulia suluʼu tia mmakat». Soʼu jaʼrai neʼe juya neʼrüin suluʼu tü mmakat eere nnojoluin süpünajünüin aluʼu wunuʼulia, shiweetüin süchikuaʼa tü wunuʼulia jooutpuʼukat suluʼu tia mmakat.
Tü suuntakat wayuu
Sainküin mmaka süpüshuaʼa achajaanüsü sukuwaʼipa süpüla saaʼinmajünüin tü wunuʼulia chakalü unaʼapü otta süpüla anainjatüin tü mmakat süchikuaʼa eere sushottünüin aluʼu. Saashin Naciones Unidas, soʼunnaa tü 25 juya alatüitpakat nnojoluitpa ashottünüin maʼin tü wunuʼulia chakalü unaʼapü maʼakaapuʼu shia paala.
Nnojotpejeʼe kettaain sümaa tia aainjünakat. Saashin wanee organización kanüliaka Global Forest Watch ayatüsia ashottünüin maʼin tü wunuʼulia chakalü unaʼapü.
Watta saalii nneerü sükanajaka tü compañía ashottakat tü wunuʼulia chakalü unaʼapü. Saaʼinrüin tia sümaa nnojoluin saapünüin shikii sümüin natuma na sülaülakana mma. Ajaʼttinnüsü maʼin wunuʼulia saaʼujee nneerü.
Eeshii wayuu aaʼinmajakana tü wunuʼulia chakalü unaʼapü otta apünajüshii naya sooʼomüin.
Watüjaa aaʼu aneerüin shia. Tü sümakat tü Bibliakat:
«Niweetirüin Maleiwa wunuʼulia katataʼawai. Eesü wunuʼu eekai anachonin maʼi shiyolojo sümaa jemetüin süchon» (Génesis 2:9).
Nukumajüin Maleiwa tü wunuʼuliakalüirua süpüla sunoutaain sümüiwaʼa. Sutuma müin sukuwaʼipa nutuma, ayateeria eein shia süpüla tü kasa choʼujaakat sümüin wayuu. Naaʼinmajeein Maleiwa tü wunuʼuliakalüirua süpüla eeinjatüin shia waneepia jee süpüla shipiainjatüin wüchii jee mürüt.
Saashin tü Bibliakat nnojoleerü nuuʼulaain Maleiwa najaʼttirüin na mojulaashiikana tü Mmakat jee tü kasa kepiakat saaʼu. Paashajeʼera tü pütchikat «Nüküjain Maleiwa sunoutaajeerüin tü Mmakat» suluʼuka süpana 15.
