1, 2. a) Arakaʼe pevépa umi omendáva oikovaʼerã oñondive? b) Mbaʼépa oipytyvõta chupekuéra upearã?

 JEHOVÁ omomendavaʼekue Adán ha Évape, ha ndojapói upéva sapyʼamirãnte. Haʼekuéra oikovaʼerã oñondive opa ára g̃uarã (Génesis 2:24). Ñandejára heʼi peteĩ kuña ha peteĩ kuimbaʼe omendavaʼerãha oiko hag̃ua oñondive. La Biblia heʼi ñemoakãratĩre añoite ikatuha ojedivorsia hikuái ha omenda jey (Mateo 5:32).

² Ikatu piko mokõi tapicha oiko oñondive vyʼápe opa ára g̃uarã? Ikatu. La Biblia ohechauka mokõi mbaʼe oipytyvõtava chupekuéra upearã. Ména ha tembireko ojapóramo koʼãva, ovyʼáta ha ohupytýta heta mbaʼe porã. Jahechamína koʼã mokõi mbaʼe.

3. Mbaʼeichagua mborayhúpa ohechaukavaʼerã umi omendáva?

³ Umi omendáva ojoayhuvaʼerã ha upéva hína pe mbaʼe tuichavéva ojevyʼa hag̃ua ogapýpe. La Biblia ohechauka oĩha heta lája mborayhu. Peteĩva hína jahayhu ñane amigokuérape (Juan 11:3). Mokõiha ningo jahayhu ñane hentekuérape (Romanos 12:10). Mbohapyha katu pe mborayhu kuimbaʼe ha kuña oñandúva ojuehe (Proverbios 5:​15-20). Umi omendáva tekotevẽ ohechauka ojupe  koʼã mborayhu. Péro irundyha oĩ peteĩ mborayhu iñimportantevéva koʼãvagui.

4. Mbaʼeichagua mborayhúpa oĩve?

⁴ Griégo ñeʼẽme ojeʼe a·gá·pe ko mborayhu irundyha. Ko ñeʼẽ ojeporu 1 Juan 4:​8-pe, heʼíva: “[Ñandejára] niko mborayhu”. Upéicharõ ‘ñande jahayhu, haʼe raẽ ñanderayhuhaguére’ (1 Juan 4:19). Peteĩ kristiáno ohayhu raẽ vaʼerã Jehovápe ha upéi hapichakuérape (Marcos 12:​29-31). Pe ñeʼẽ a·gá·pe ojeporu avei Efesios 5:​2-pe: “Peiko joayhupápe Cristo ñanderayhuhaguéicha, ha omeʼẽhaguéicha hekove ñanderehehápe”. Jesús heʼivaʼekue hemimboʼekuéra tee ojoayhutaha péicha:  “Pejoayhúramo [a·gá·pe], opavave ohechakuaáta peẽ haʼeha che remimboʼe” (Juan 13:35). Jahechami mbaʼéicha ojeporu a·gá·pe 1 Corintios 13:​13-pe [BNP]: “Jerovia, pe esperánsa ha pe mborayhu niko tapia g̃uarã, ha koʼã mbohapýgui pe mborayhu [a·gá·pe] tuichave”.

5, 6. a) Mbaʼérepa ojeʼe mborayhu tuichaveha jerovia ha esperánsagui? b) Mbaʼépa oipytyvõta umi omendávape oiko porã hag̃ua oñondive?

⁵ Mbaʼérepa ojeʼe mborayhu a·gá·pe tuichaveha jerovia ha esperánsagui? Ko mborayhu jahechauka hag̃ua jajapovaʼerã Ñandejára Ñeʼẽ heʼíva ha upévare tuichave (Salmo 119:105). Avei tekotevẽ ñanembaʼeporã ñande rapichándi, jepe iñaña ñanendive, jaikuaa rupi Jehová oguerohoryha upéva. Umi omendáva ojoayhúrõ péicha ikatúta ojapo la Biblia heʼíva: “Pejogueropuʼaka ha peheja rei ojupe oimérõ máva ipochýva ambuére. Ñandejára oheja rei haguéicha peẽme, peheja rei avei peẽ” (Colosenses 3:13). Umi omendáva oñehaʼã ‘toĩ mborayhu [a·gá·pe] tuicháva ijapytepekuéra. Pe mborayhúko heta tembiapo vaikue oheja rei hína’ (1 Pedro 4:8). Péicha japorohayhúramo jaheja reíta heta mbaʼe vai ojejapóva ñanderehe. Enterove ningo ñaneimperfékto ha jajapovaʼerã upéva (Salmo 130:​3, 4; Santiago 3:2).

⁶ Umi omendáva ojoayhúramo ha ohayhúrõ avei Jehovápe, oiko porãta ha ovyʼáta oñondive. La Biblia heʼi: “Mborayhu ndopamoʼãi arakaʼeve” (1 Corintios 13:8). Mborayhu ningo peteĩ “mbaʼe oporombojoaju porãva” (Colosenses 3:14). Mbaʼépa oipytyvõta umi omendávape ojoayhu hag̃ua péicha? Haʼekuéra oleevaʼerã oñondive Ñandejára Ñeʼẽ ha oñemongeta hese. Ostudiavaʼerã  mbaʼéicha Jesús oporohayhu ha oñehaʼã opensa ha ojapo haʼe ojapohaguéicha. Avei ohovaʼerã rreunionhápe oikuaave hag̃ua Ñandejára Ñeʼẽ, ha ojerure Ñandejárape ijespíritu ikatu hag̃uáicha ojoayhuve hikuái (Proverbios 3:​5, 6; Juan 17:3; Gálatas 5:22; Hebreos 10:​24, 25).

7. Mbaʼépa ojeʼe ména ha tembirekópe ojapo hag̃ua?

⁷ Umi omendáva ojoayhúrõ añetehápe ojorrespetáta. Upéva tekotevẽterei oiko porã hag̃ua hikuái. Ñandejára Ñeʼẽ heʼi entéro kristiánope, omendáva ha omendaʼỹvape: “Peñomombaʼe [térã pejorrespeta]” (Romanos 12:10). Apóstol Pedro ohai: “Peẽ ména katu, pehendukuaavaʼerã pene rembirekópe. Pembojerovia, pembojeroviavaʼerãháicha, pehechakuaávo haʼekuéra ikangyveha” (1 Pedro 3:7). Tembirekópe ojeʼe “tomombaʼe iménape” (Efesios 5:33). Ñamombaʼeséramo ñande rapichápe, ñanembaʼerechakuaa hendive, ndajaʼapoʼíri, jarrespeta heʼíva ha ñañehaʼã ñambojerovia ikatuha peve.

8-10. Mbaʼéichapa umi omendáva ohechaukáta ojorrespetaha?

⁸ Ména ha tembireko oiko porãséva oñondive oñehaʼã ojorrespeta. ‘Ndohekái chupekuérante ou porãva, oheka ou porãva hapichakuérape avei’ (Filipenses 2:4). Umi omendáva oikuaa naiporãiha opensa ijehénte. Ohecha mbaʼépa iporãve iména térã hembirekópe g̃uarã, ha oñehaʼã omotenonde upéva.

⁹ Umi omendáva ojorrespetárõ ohechakuaáta ndaikatumoʼãiha mokõivéva opensa peteĩcha opa mbaʼére. Pe ménape ogustáva ikatu ndogustái hembirekópe.  Ha tembireko oguerohorýva ikatu iména ndoguerohorýi. Péro mokõivéva orrespetavaʼerã pe ótro opensáva ndahaʼéima guive peteĩ mbaʼe Jehovápe ndogustáiva (1 Pedro 2:16; embojoja Filemón 14-re). Avei naiporãi umi omendáva ojoapoʼi. Ndovaléi oñembohory ojuehe tahaʼe hapicha rovake térã oĩ jave haʼekuéra año.

¹⁰ Upéicharõ umi omendáva oiko porã hag̃ua oñondive ojoayhu ha ojorrespetavaʼerã, ha avei ohayhuvaʼerã Jehovápe. Jahechamína mbaʼépepa ohechaukavaʼerã hikuái mborayhu ha rrespéto.

11. Mávapa heʼi la Biblia omoakãvaʼerãha ogapy?

¹¹ La Biblia heʼi Jehová ojapohague kuimbaʼépe omoakã porã hag̃ua hogapy. Upévare haʼe oñangarekovaʼerã hembireko ha ifamiliakuérare ha avei oipytyvõ chupekuéra omombarete hag̃ua ijerovia. Pe kuimbaʼe odesidi hag̃ua peteĩ mbaʼe ohechavaʼerã mbaʼépa heʼi Jehová, ha ojapovaʼerã Ñandejára oipotáva. Upéicha omoĩta ehémplo iporãva ifamíliape. La Biblia heʼi: ‘Peẽ kuña pemendáva, pejapóke pene ména heʼíva peẽme, pejapoháicha Ñandejára heʼíva peẽme. Menakuéra niko tembireko akã hína, Cristo haʼeháicha kongregasión akã’ (Efesios 5:​22, 23). Péro la Biblia ohechauka avei pe ména orekoha peteĩ omoakãva chupe. Apóstol Pablo ohai: “Opáichavo, aipota peikuaa Cristoha pe kuimbaʼe akã, ha pe kuimbaʼe pe kuña akã, [...] Ñandejaraháicha Cristo akã” (1 Corintios 11:​3, BNP). Pe ména ikatupyrýva oñehaʼãvaʼerã omoakã hembirekópe, Jesucristo omoakãháicha chupe.

12. Mbaʼe ehémplopa omeʼẽ Jesús oñemoĩvo itúva poguýpe ha avei oporomoakãvo?

 ¹² Jesús oreko avei peteĩ omoakãva chupe ha oñemoĩ ipoguýpe. Upéva hína Jehová. Jesús heʼi: ‘Ndajapói che aipotaháicha, che Ru chembouvaʼekue oipotaháichante’ (Juan 5:30). Ajépa iporãite Jesús ojapóva! Haʼe ningo “taʼýra ypykue, opa mbaʼe mboyve guare” (Colosenses 1:15). Ñandejára oiporavo chupe osalva hag̃ua yvyporakuérape. Haʼe omoakã umi kristiáno ohótava yvágape. Avei Ñandejára oiporavo chupe Rreirã, ha omoĩ umi ánhel ipoguýpe (Filipenses 2:​9-11; Hebreos 1:4). Ojapóramo jepe hetaite mbaʼeguasu, Jesús ndaipyʼahatãi ha ndojeruréi hemimboʼekuérape haʼekuéra ikatuʼỹva ojapo. Avei ndoikói manterei heʼi chupekuéra mbaʼépa ojapovaʼerã. Jesús ningo imbaʼeporã ha oiporiahuvereko umi héntepe, koʼýte umi ohasa asývape. Haʼe heʼi: “Pejupa cherendápe peẽ penekaneʼõ ha pembaʼapo pohýiva, ha che pomombytuʼúta. Peñemoĩ pe júgo che ameʼẽva peẽme guýpe ha peikuaa chehegui, che chepyʼaporãha ha ndajejapoiha, ha pene ánga pytuʼúta. Pe júgo che ameʼẽva peẽme ndahasýi peraha ha ivevúi pe arahaukáva peẽme” (Mateo 11:​28-30, BNP). Upévare enterovénte ovyʼavaʼekue Jesús ndive.

13, 14. Mbaʼéichapa pe ména ojapovaʼerã Jesús ojapohaguéicha omoakãvo hogapy?

¹³ Pe ména oipotáva ifamília ovyʼa ha oho porã, ostudiavaʼerã mbaʼéichapa Jesús otrata porã vaʼekue hentekuérape. Pe kuimbaʼe omoakã porãva hogapy ndoikói omongyhyje hembirekópe ha ndaipyʼahatãi hendive. Upéva rangue, ohayhu ha omombaʼe chupe. Jesús ndojavýiramo jepe mbaʼevépe ‘ndaijejapoivaʼekue’. Upéicharõ, koʼýte pe ména  ndaijejapoivaʼerã, haʼe ningo heta vése ojavy ha ohaʼarõ hembireko operdona chupe. Upévare peteĩ ména noñembotuicháiva ohechakuaa ojavyha, ha ijetuʼúramo jepe, heʼi hembirekópe: “Chediskulpána”. Pe tembireko kyreʼỹme oñemoĩta iména poguýpe, haʼe ndaijejapóiramo. Iména oñemombaʼeguasúrõ ha ikaprichósoramo katu ijetuʼúta chupe. Pe tembireko omombaʼéva iménape, ohechakuaáta avei ojavy jave ha ojediskulpáta hendive.

¹⁴ Ñandejára ningo ojapo porãiterei kuñáme, ikatu hag̃uáicha oipytyvõ iménape. Pe kuimbaʼe iñakãporãva ohechakuaa ko mbaʼe, ha ndoapoʼíri hembirekópe. Umi kuña ningo oiporiahuverekokuaave hapichápe, ha upévare oñangareko porã ifamíliare ha ojepyʼapy hesekuéra. Avei oñatende hógare ha oñehaʼã omoporã. Proverbios 31 ohechauka pe “kuña oñangarekokuaáva hógare”, ojapokuaaha heta mbaʼe ha tuicha oipytyvõha ifamíliape. Mbaʼérepa upéva? Iména ‘ojerovia rupi hese’ (Proverbios 31:​10, 11).

15. Mbaʼéichapa peteĩ ména ojapóta Jesús ojapohaguéicha?

¹⁵ Heta henda rupi, oñemombaʼeterei ménape, ha ojehecha vai tembireko oporandúramo chupe peteĩ mbaʼe jepe. Umi rupi pe ména ikatu oreko hembirekópe hembiguáiramo. Péro upéva naiporãi ha noipytyvõmoʼãi pe kuimbaʼépe ojogueraha porã hag̃ua hembirekóndi. Ivaiveha katu Ñandejára ndoguerohorymoʼãi chupe (Embojoja 1 Juan 4:​20, 21-re). Oĩ katu ména nomoakãiva hogapy, ha hembireko omotenonde opa mbaʼe. Pe ména kristiáno ndohejapái hembireko ári rresponsavilida ogapypegua ha ndoapoʼíri chupe. Ohayhu guei hembirekópe ha ojapo Pablo heʼivaʼekue: “Peẽ  menakuéra, pehayhúke pene rembirekópe Cristo ohayhuhaguéicha [kongregasiónpe], ha omeʼẽ hese hekove” (Efesios 5:25). Jesús ohayhueterei hemimboʼekuérape ha omano hesekuéra. Upéicha avei pe ména imbaʼeporãva omotenondéta hembireko oikotevẽva ha ndojeruremoʼãi chupe ikatuʼỹva ojapo. Hembireko vyʼápe oñemoĩta iména poguýpe, haʼe oñemoĩrõ Cristo poguýpe, oporohayhu ha opororrespetáramo (Efesios 5:​28, 29, 33).

16. Mbaʼépa ojapovaʼerã ména ha tembireko?

¹⁶ Jehová ojapo rire Adánpe heʼi: “Kuimbaʼe naiporãi oiko haʼeño. Ajapóta chupe iñirũrã, peteĩ oipytyvõvaʼerã chupe” (Génesis 2:18). Ñandejára ojapo Évape ‘oipytyvõ’ hag̃ua Adánpe, ndahaʼéi oñemoĩ hag̃ua hese. Ñemenda ndaikatúi ojogua peteĩ mbaʼyrúpe oĩháme mokõi omanehaséva. Pe ména omoakãvaʼerã mborayhúpe hogapy. Ha tembireko katu ohayhuvaʼerã iménape, omombaʼe chupe ha oñemoĩ ipoguýpe.

17, 18. Mbaʼéichapa pe tembireko ikatu oipytyvõ iménape?

¹⁷ Pe kuña ikatupyrýva oñemoĩ iména poguýpe, ha avei oñehaʼã oipytyvõ chupe osẽ porã hag̃ua umi mbaʼe odesidíva. Upéva ningo ndahasymoʼãi ogustárõ chupe iména odesidíva. Péro ndogustáiramo jepe, pe tembireko oipytyvõvaʼerã iménape osẽ porã hag̃ua.

¹⁸ Pe tembireko ikatu ojapo hetave mbaʼe oipytyvõ hag̃ua iménape omoakã porã hag̃ua hogapy. Iporã oagradese iménape ojapóva, ombovairangue opa mbaʼe. Oipytyvõvo iménape imanduʼavaʼerã ‘teko kirirĩ ha pyʼaporã iporãha Ñandejára renondépe’. Ndahaʼéi iménante oguerohorýtava chupe upévare  (1 Pedro 3:​3, 4, [BNP]; Colosenses 3:12). Ha mbaʼépa ojapóta pe tembireko iména ndojeroviáiramo Ñandejárare? Upéicharõ jepe la Biblia heʼi tembirekokuérape “ohayhu hag̃ua iména ha imembykuérape, taiñakãguapy, taheko potĩ, toñangarekokuaa hógare, taimbaʼeporã ha taiñeʼẽrendu iménape, ani hag̃ua avave oguereko heʼivaʼerã [Ñandejára] ñeʼẽre” (Tito 2:​4, 5). Iména ojeruréramo hembirekópe ojapo hag̃ua peteĩ mbaʼe Ñandejárape ndogustáiva, iporãta pe tembireko oñemongetáramo hendive ha heʼi chupe mbaʼérepa ndaikatumoʼãi ojapo. Ojapóramo upéva ‘ojejapoʼỹre ha oporomombaʼévo’, ikatu iména ontende chupe. Heta tembireko oipytyvõ iménape ojerovia hag̃ua Ñandejárare, ha ‘natekotevẽi oñeʼẽ chupekuéra, ohechágui haʼekuéra heko potĩ ha omombaʼeguasuha Ñandejárape’ (1 Pedro 3:​1, 2, 16 [15, NM]; 1 Corintios 7:​13-16).

19. Mbaʼépa ojapovaʼerã tembireko iména heʼírõ chupe ojapo hag̃ua peteĩ mbaʼe Ñandejárape ndogustáiva?

¹⁹ Mbaʼépa ojapóta pe tembireko iména ojeruréramo chupe ojapo hag̃ua peteĩ mbaʼe Ñandejárape ndogustáiva? Iporã imanduʼa Ñandejára haʼeha Mburuvicha tuichavéva. Pe tembireko ojapovaʼerã umi apóstol ojapohaguéicha ojeʼérõ guare chupekuéra omboyke hag̃ua Ñandejára léi. Hechos 5:29 heʼi: “Pedro ha apostolkuéra heʼi chupe: ‘Ore oreñeʼẽrenduvaʼerã [Ñandejárape] yvypórape rangue’”.

20. Mbaʼépepa tekotevẽ umi omendáva ohechauka ojoayhu ha ojorrespetaha?

²⁰ Umi omendáva ohechaukavaʼerã ojoayhu ha ojorrespetaha oñemongeta jave. Pe ména ohayhúva hembirekópe oñemongeta hendive ha  oporandu chupe hembiapóre, umi mbaʼe oipyʼapývare chupe ha hetave mbaʼére. Tembireko oikotevẽ ko mbaʼe. Pe ména omboykéva tiémpo oñemongeta hag̃ua hembirekóndi ha ohendúva chupe, ohechauka ohayhu ha orrespetaha hembirekópe (Santiago 1:19). Heta tembireko omombeʼu iména noñemongetaiha voi hendivekuéra. Ajépa ivaiete upéva! Jaikuaáningo koʼã tiémpo jetuʼúpe, menakuéra heta ombaʼapovaʼerãha, ha pyʼỹi tembireko avei osẽvaʼerã ombaʼapo. Péro umi omendáva oñehaʼãvaʼerã ohasa tiémpo oñondive. Ndojapóiramo upéva ikatu oñemomombyry ha nopenavéi ojuehe, ha tuicha iprovlémata hikuái ohekáramo ótro hendápe iñirũrã openavéva hesekuéra.

21. Mbaʼéichapa oñeʼẽvaʼerã ojupe umi omendáva ojogueraha porãve hag̃ua?

²¹ Jaʼéva ñañemongeta jave iñimportánte avei. “Torypapegua ñeʼẽ eíra meme, omoheʼẽ ñande juru ha omohesãi ñande rete.” (Proverbios 16:24.) Ñane ména ỹrõ ñane rembireko ndojeroviáiramo jepe Ñandejárare, iporã ñanemanduʼa ko mbaʼére: “Pene ñeʼẽ iporã ha oporombohoryvaʼerã” (Colosenses 4:6). Jahasa rire peteĩ ára ijetuʼúva, ñanekyreʼỹ jey ñane ména térã ñane rembireko heʼíramo ñandéve peteĩ mbaʼe iporãva. ‘Pe ñeʼẽ hendapete ojeʼéva haʼete óro ojeguáva plátape.’ (Proverbios 25:11.) Ñañatendevaʼerã jaʼévare ha mbaʼéichapa jaʼe. Pór ehémplo, ikatu jaʼe vai guasu: “Embotýpy pe okẽ!”. Péro jajerure porãramo: “Embotymína pe okẽ”, ñane ñeʼẽ ‘oporombohorýta’.

22. Mbaʼépa ikatu ojapo ména ha tembireko oñemongeta porã hag̃ua?

²² Ñañemongeta porã hag̃ua ningo tekotevẽ jahechauka ñane ñeʼẽre ha jajapóvare japorohayhu ha  jajepyʼapyha ñande rapicháre. Ména ha tembireko oñehaʼãramo oñemongeta porã, mokõivéva omombeʼúta ojupe kyhyjeʼỹre, mbaʼépa oikotevẽ ha mbaʼépa oipyʼapy chupekuéra. Avei oñopytyvõ ha oñomokyreʼỹta ohasa vai jave. ‘Pemokyreʼỹ umi naikyreʼỹivape’ heʼi Ñandejára Ñeʼẽ (1 Tesalonicenses 5:​14, BNP). Heta vése pe ména ojepyʼapýta, ha oĩ vése tembireko ojepyʼapytaha avei. Upéicha jave iporãta ‘oñomokyreʼỹramo’ hikuái (Romanos 15:2).

23, 24. Mbaʼépa ojapóta ojoavy jave ména ha tembireko ojoayhu ha ojorrespetáva? Emombeʼu peteĩ ehémplo.

²³ Umi omendáva ojoayhu ha ojorrespetáramo ndoikovaimoʼãi ojoavy jave peteĩ mbaʼére. Oñehaʼãta “ani iñeʼẽ pohýi” ojupe (Colosenses 3:​19, BNP). Mokõivéva imanduʼavaʼerã “mbegue katu porã ñañeʼẽrõ ñande rapichápe ipochy jera” (Proverbios 15:1). Ndovaléi ni mbaʼevéicharõ ojoapoʼi térã ojojaʼo hikuái oñemongeta jave umi mbaʼe oñandúvare. Oñeʼẽramo koʼã mbaʼére oipytyvõkuaa chupekuéra ojogueraha porãve hag̃ua. Mokõivéva oñehaʼãvaʼerã oiko porã jey oñondive.

²⁴ Ñanemanduʼami Sara heʼírõ guare iména Abrahánpe mbaʼéicha ikatu ojapo peteĩ mbaʼe ha Abrahánpe ndogustái. Upéicharõ jepe Ñandejára heʼi chupe: “Ejapo heʼiháicha Sara” (Génesis 21:​9-12). Abrahán ojapo upéva ha osẽ porã. Upéicha avei, pe tembireko heʼíramo peteĩ mbaʼe, iménape ndogustáirõ jepe iporãta ohendumi chupe. Pe tembireko katu ojapysakavaʼerã iménare, ani haʼénte oñeʼẽse (Proverbios 25:24). Ndohechaukamoʼãi hikuái ojoayhu ha ojorrespetaha, mokõive ojaposérõ ijupe ogustávante.

25. Mbaʼérepa iporã avei oñemongeta porã umi omendáva?

 ²⁵ Ména ha tembireko oñemongeta porã vaʼerã avei rrelasión seysuál rehe. Opensáramo ijehénte ha ndojejokokuaái iprovlémata hikuái. Upévare tekotevẽ oñemongeta kyhyjeʼỹre ha ipasiénsia ojuehe. Mokõivéva omotenondérõ hapicha oipotáva, ndaiporimoʼãi provléma ko mbaʼépe. Iporã ñanemanduʼa ‘ndajahekaivaʼerãha umi ñandévente iporãtava, jahekavaʼerã pe ñande rapichápe iporãtava’ (1 Corintios 7:​3-5; 10:24).

26. Umi omendáva iprovlémarõ jepe sapyʼapyʼa, mbaʼépa oipytyvõta chupekuéra ovyʼa hag̃ua?

²⁶ Ajépa iporãite koʼã konsého oĩva Ñandejára Ñeʼẽme! Umi omendáva niko iprovlémante voi sapyʼapyʼa. Péro ména ha tembireko ojapóramo Jehová heʼíva, ojoayhu ha ojorrespetáramo, oiko porãta oñondive opa árare. Upéicha ohechaukáta avei hikuái omombaʼeha Jehovápe. Haʼe ningo ñemenda apohare.