KAPÍTULO 33

Ojapo vaítapa cherehe apitáramo?

Eleemi koʼã mbaʼe ha emarka (✔) mbaʼéichapa reñeñandu jepi.

□ Atantease hetave mbaʼe

□ Sapyʼánte chenerviosoiterei

□ Aikose che amigokuéra oikoháicha

□ Aguejyse de péso

 MBAʼÉPA remarkáraʼe? Heta mitãrusu oñeñandu jepi péicha ha upévare oñepyrũ opita. a Pór ehémplo:

Otantease hetave mbaʼe. “Aikuaasénte mbaʼépa oñeñandu. Upévare che kompañéra oikuaveʼẽro guare chéve peteĩ sigarríllo, ajagarra ha upéi kañyháme apita.” (Tracy.)

Inerviosoiterei térã oikose iñamigokuéra oikoháicha. “Inerviosoiterei jave, che kompañerokuéra oñepyrũma opita. Haʼekuéra heʼi upéva otrankilisaha chupekuéra. Ha upévare che atanteasékuri avei.” (Marian.)

Oguejyse de péso. “Heta mitãkuña opita pono ikyra. Ha legálmente avave voi ndojaposéi diéta.” (Samanta.)

Oimérõ repitase térã repita voi reikóvo, eñantendékena la rejapóva. Ani oiko nderehe pe piráre oikóva: otanteaségui michĩmi pe karnáda, mombyry osẽ operde. Upévare iporãve rejapo la Biblia heʼíva ha repensa upe ikatúvare ojehu ndéve repitáramo (2 Pedro 3:1). Jahechamína mbaʼépa ojapokuaa nderehe pe sigarríllo.

Reikuaápa mbaʼépa ikatu ojapo nderehe?

Emarka añetépa térã japu.

1) Repita jave tuicha reñetrankilisave.

□ Añete □ Japu

2) Pe sigarríllo ratatĩngue osẽmba jey nde retepýgui.

□ Añete □ Japu

3) Koʼag̃aite ningo ndojapomoʼãi nderehe mbaʼeve.

□ Añete □ Japu

4) Repitáramo nepínta porãve ha oñemañave nderehe.

□ Añete □ Japu

5) Ndereperhudikái avavépe repitárõ.

□ Añete □ Japu

6) Ñandejárape ndoúi ni ndohói repitáramo.

□ Añete □ Japu

 Rrespuésta

1) Japu. Umi opitáva itarovaite voi ndorekóiramo sigarríllo ijurúpe, ha upéicha rupi haʼete ku oñetrankilisavéva opita jave. Péro heʼiháicha umi sientífiko “pe nicotina ñanemonerviosoverei”.

2) Japu. Oĩ estúdio ohechaukáva pe sigarríllo ratatĩnguégui, 80% rasa opytapa ñane pulmónpe.

3) Japu. Añetehápe heta mbaʼe nereñandumoʼãi gueteri, péro upéva ndeʼiséi koʼág̃ama voi ndojapoiha nderehe mbaʼeve. Pór ehémplo oĩ otanteantevaʼekue pe sigarríllo ha upéi ndaikatuvéi opoi chugui. Upéi ipulmón nombaʼapoporãvéi ha oñepyrũma ihuʼu ha ndohejavéi voi chupe. Imitãramo jepe hova chaʼĩmba ha ipínta tuja. Ha ndahaʼéi upévante, heta vése okyhyje reipa ha ipyʼa pererepa, oñedeprimi ha ikatu ndoikói omenda rire.

4) Japu. Peteĩ karai hérava Lloyd Johnston, ojapóva heta investigasión, ohechaukavaʼekue oĩha “hetaiterei ndoipotáiva ichíko térã ichíkarã peteĩ opitávape”.

5) Japu. Umi opitáva operhudika avei umi oikóvape ijerére: ifamília, iñamígo ha hymbakuérape jepe ikatu hasy ohetũgui pe sigarríllo. Káda áño hetaiterei hénte omano ohetũeterei rupi pe sigarríllo ratatĩngue.

 6) Japu. Umi oipotáva Ñandejára oguerohory chupe omboykevaʼerã ‘opaichagua mbaʼe vai omongyʼátava hete’ (2 Corintios 7:1, ÑÑB). Pe sigarríllo omongyʼa ñande rete ha ñanembyai. Upévare umi opitáva ohechauka noñangarekoiha ijehe ni hapicháre, ha Ñandejára ndoipotái koʼãichagua iñamigorã (Mateo 22:39; Gálatas 5:19-21).

Oĩramo nemboligáva

Ha oñekuaveʼẽramo ndéve peteĩ sigarríllo? Ikatu ere porãnte: “Che grásias”. Péro oñepyrũramo oñembohory nderehe ha ndejopy repita hag̃ua, ani reguevi. Umícha jave ikatu rembohovái péicha:

● “Ndetarovángo nde, chakeko ipeligróso!”

● “Che namanoséi gueteri.”

● “Haʼéma ningo ndéve ndapitamoʼãiha.”

Ha retanteasérõ, reikuaáramo jepe ivaiha? Upéicharõ iporã reñeporandu koʼã mbaʼe:

● “Legálmente, mbaʼe la aganátava apitáramo? Cheguerohoryvéta guaʼu piko che kompañerokuéra? Aipota piko che amigorã umi ovyʼáva ohechávo mbaʼéichapa che añehundi?”

● “Apitáramo, mboýpa agastáta káda día? Cherasypareítapa upe rire? Mbaʼéichapa apytáta che rapichakuéra renondépe?”

● “Ahejátapa Ñandejárape peteĩ sigarríllore?”

Ha oimérõ reʼáma ko vísiope, mbaʼépa rejapokuaa repoi hag̃ua chugui?

 Mbaʼépa rejapovaʼerã reheja hag̃ua

1. Ehecha mbaʼérepa repoise ko vísiogui. Ehai peteĩ kuatiápe mbaʼérepa nderepitasevéima ha elee meme upéva. Ikatu remoĩ reĩ porãseha Ñandejára renondépe, upéva iñimportanteterei ha ikatu nemomýi reheja hag̃ua (Romanos 12:1; Efesios 4:17-19).

2. Ejerure ótrope tanepytyvõ. Repitáramo ñemiháme, anive rehaʼarõ remombeʼu hag̃ua. Ere nde túva ha ne amigokuérape repoiseha ko vísiogui ha reikotevẽtaha hesekuéra. Ha ejerurékena Ñandejárape tanepytyvõ (1 Juan 5:14).

3. Emoĩ peteĩ fécha. Emarka nde kalendáriope mbaʼe día guivépa nderepitamoʼãvéima. Ikatu reñepyrũ ko semánape térã pe ótro oúvape. Upéi emombeʼu nde tuvakuéra ha ne amigokuérape mbaʼe féchapepa rehejata pe sigarríllo.

4. Ehundipaite. Og̃uahẽ mboyve upe fécha, eheka umi sigarríllo erekóva nde kotýpe, kóchepe térã nde aokuéra apytépe ha emombopaite. Ha erekóramo encendedor, fósforo ha cenicero, ehundipaite avei umíva.

 5. Eñehaʼã ejejoko rehekaiterei jave. Tuicha nepytyvõta reyʼu memérõ, rejapóramo jugo ha rekevéramo. Ñepyrũrã ijetuʼúta ndéve reheja ko vísio, péro koʼág̃a reñehaʼãramo, arakaʼeve nerembyasymoʼãi.

6. Ejehekýi umi mbaʼe ikatúvagui ndereity jey. Reñatendevaʼerã mávarepa rejeheʼa ha moõ rupípa reiko, ani umíva nemomýi repita jey hag̃ua (Proverbios 13:20).

Ani reheja nembotavy hikuái

Káda áño, umi fávrika ojapóva sigarríllo hetaiterei ogasta omopropaganda hag̃ua iprodúkto. Reikuaápa mávapepa ojagarraseve hikuái? Peteĩ emprésa dokuménto heʼi voi: “Umi mitãrusu oñepyrũramo opita koʼág̃a, heta áñore jakarúta hesekuéra”.

Ani reheja umi fávrika jára opoʼẽ nde volsíllope ha nemoperõ. Haʼekuéra ha umi ne kompañéro nemboligáva repita hag̃ua ni michĩmi ndojepyʼapýi nderehe. Upévare, ani repena hesekuéra, eñehaʼã guei ejapo la Biblia heʼíva, upéva katuete ‘ou porãta ndéve’ (Isaías 48:17).

PE KAPÍTULO OÚVAPE

Oĩpa nemboligáva remokõ hag̃ua? Mbaʼépa ojapóta nderehe reʼu rasáramo vevída?

[Nóta]

TÉYSTO OĨVA LA BÍBLIAPE

“Ñañemopotĩ opaichagua mbaʼe vaígui omongyʼáva ñande rete.” (2 Corintios 7:1, ÑÑB)

PETEĨ KONSÉHO

Repoiséramo ko vísiogui, ani reñembotavy ndejupe ha ere: “Michĩmínte ningo amotimbóta”, cháke upéi reʼa jeýta hína (Jeremías 17:9).

REIKUAÁPARAʼE?

Pe petỹ térã náko oreko hetave nicotina pe sigarríllogui. Ha umi onakeávape ikatu ojagarra kánser ijahyʼópe ha ijurúpe.

UMI MBAʼE AJAPÓTAVA!

Mbaʼépa haʼéta che kompañérope oikuaveʼẽrõ chéve peteĩ sigarríllo? ․․․․․

Mbaʼépa aporanduse che ru térã che sýpe ko témare? ․․․․․

NDÉPA MBAʼE ERE?

● Reikuaa porãrõ jepe ndeperhudikataha, mbaʼérepa ikatu oñantoha ndéve repita?

● Mbaʼérepa nde redesidíma nderepitamoʼãiha?

[Komentário oĩva páhina 240-pe]

“Oĩramo heʼíva chéve apita hag̃ua, apukavýnte ha haʼe chupe: ‘No, che grásias. Ndarekoséi kánser’”. (Alena)

 [Taʼanga ha rrekuádro oĩva páhina 241-pe]

Ha apitárõ marihuana?

Elena, oikóva Irlándape omombeʼu: “Oĩ heta heʼíva repitárõ marihuana nderesaraiha ne provlemakuéragui ha ndojapoiha nderehe mbaʼeve vai”. Rehendúmapa ojeʼérõ ko mbaʼe? Oimérõ upéicha, ani regueroviánte opa mbaʼe ojeʼéva. Jahechamína umíva:

Ojeʼéva: Pe marihuana nandeperhudikamoʼãi.

Añetegua: Umi estúdio ohechauka umi oiporúva marihuana heta mbaʼépe ojeperhudikaha. Pór ehémplo, ndopytái iñakãme umi mbaʼe oaprendéva, hasypa rei, ikatu ndoikói oreko jave rrelasión sexual. Avei opyta itavyrai lénto, ipyʼatarova, ikatu ijatáke ha oñepyrũ okyhyjeterei. Ha umi mitã orekóva isy opitavaʼekue marihuana iñakãhatãiterei, ijetuʼu chupe oñatende hag̃ua klásepe, ha okakuaa rire ndaikatúi odesidi ijehegui mbaʼeve.

Ojeʼéva: Pe sigarríllo ipeligrosoiteve pe marihuánagui.

Añetegua: Pe marihuana ipeligrosove pe sigarríllogui. Pe marihuana ratatĩngue oheja ne pulmónpe hetaiterei alquitrán ha nde ruguýpe monóxido de carbono. Repitárõ cinco sigarríllo ojejapóva marihuánagui, haʼete repitáva un paquete sigarríllo. Peteĩchaiténte omongyʼa nde rete ha ikatu ndejagarra kánser upevakuére.

Ojeʼéva: Nereñenvisiamoʼãi ningo hese.

Añetegua: Umi mitãrusu oikóva ojepyʼapyháre, ndovyʼáiva ha pyʼỹinte oñedeprimíva, pyaʼeve oñenvisia jepi. Oĩ katu heta tiémpore oiporúva ha upéi ndopoikuaavéi chugui. Umi estúdio avei ohechauka heta mitãrusu opitáva marihuana upe rire otanteáma ambue dróga imbaretevéva, pór ehémplo cocaína.

 [Taʼanga ha rrekuádro oĩva páhina 244 ha 245-pe]

Péicha ikatu repyta repitáramo

Umi propagándape ojehechauka ipínta porã ha hesaĩramo umi opitáva. Péro emañami mbaʼépa ikatu ojapo nderehe pe sigarríllo.

Nde juru ha nde ahyʼo: Erekóta kánser

[Taʼanga]

Kũ ikánserva

Ne korasõ: Otrankapa ha ombopoʼi umi arteria. Nog̃uahẽporãvéi pe oxígeno ha upéicha rupi ikatu neprovléma ne korasõme

[Taʼanga]

Arteria oñetrankapáva

Ne pulmón: Mbeguekátupe nombaʼapoporãvéi ha itujupa. Irurupa umi ohasaha rupi pe oxígeno. Ha ikatu ndejagarra kánser

[Taʼanga]

Opitáva pulmón

 Ne apytuʼũ: Ikatu nederráme

Nde pire: Voieterei nderovachaʼĩmba

Ne rãi: Ombosaʼyjupa

Nde pyʼa: Erekóta kánser

Ne páncreas: Erekóta kánser

Nde vejiga: Erekóta kánser

Ne riñón: Erekóta kánser

[Taʼanga oĩva páhina 239-pe]

Reñepyrũramo repita oikóta nderehe pe piráre oikóva: otanteaségui pe karnáda, mombyry osẽ operde