Ehecha oĩva pype

Ehecha oĩva pype

KAPÍTULO 6

Esteban: “Peteĩ kuimbaʼe Ñandejára oguerohoryetereíva ha henyhẽva podérgui”

Esteban: “Peteĩ kuimbaʼe Ñandejára oguerohoryetereíva ha henyhẽva podérgui”

Ñaaprendéta heta mbaʼe la Esteban heʼi vaʼekuégui pe Sanedrínpe

Ñaanalisáta Hechos 6:8–8:3

1-3. a) ¿Mbaʼe situasión ijetuʼúvapa ombohovái vaʼekue Esteban, ha mbaʼéichapa haʼe oñeñandu raʼe? b) ¿Mbaʼépa ñaanalisáta ko kapítulope?

 PE SANEDRÍN oñembyaty ohusga hag̃ua Estébanpe, posívlemente pe témplo de Jerusalén ypýrupi. Umi 71 kuimbaʼe oĩva ko trivunálpe oguapy joa Esteban jerére ha omaña porã hese hikuái. Ko trivunál ningo ipoderóso, oreko tuicha autorida ha umi oĩva upépe oapoʼi Jesús disipulokuérape ha ndochaʼéi hesekuéra. Hiʼarive la ohenoika vaʼekue umi oĩvape pe Sanedrínpe haʼe pe súmo saserdóte Caifás, ha haʼe voi kuri la omoakãva pe Sanedrínpe oñekondenárõ guare Jesúspe omano hag̃ua. Upéva ramoiténte oiko kuri. ¿Okyhyjétapa raʼe Esteban?

2 Ñanesorprendeterei ningo la Esteban ojapo vaʼekue upe situasiónpe. Umi oĩva pe Sanedrínpe omañávo hese ohechakuaa pe hova ojoguaha ‘peteĩ ánhel rovápe’ (Hech. 6:15). Umi ánhel ningo ogueraha jepi Ñandejára mensáhe ha upévare haʼekuéra ipyʼaguasu ha itrankílo. Ha upeichaite Esteban oñeñandu hína kuri ha umi ikontrariokuéra jepe ohechakuaa upéva. ¿Péro mbaʼére Esteban itrankiloite raʼe?

3 Tuichaiterei ñanepytyvõta jaikuaávo mbaʼérepa Esteban itrankiloite raʼe pe Sanedrín renondépe. Péro jaikuaámante vaʼerã avei mbaʼérepa Esteban oĩ kuri upépe. ¿Mbaʼéichapa haʼe ohechaukáma voi raʼe ojeroviaha oho mboyve upépe? ¿Ha mbaʼéichapa ikatu jasegi iñehémplo?

“Haʼekuéra ojapo sarambi umi hénte apytépe” (Hechos 6:8-15)

4, 5. a) ¿Mbaʼéichapa Esteban oipytyvõ vaʼekue pe kongregasiónpe? b) ¿Mbaʼépa heʼise Ñandejára oguerohory hague chupe ha haʼe henyhẽ hague podérgui?

4 Esteban ningo tuichaiterei oipytyvõ vaʼekue pe kongregasión kristiánape. Jahecha haguéicha kapítulo 5-pe haʼe oĩ kuri umi 7 kuimbaʼe ojeelehi vaʼekue apytépe orreparti hag̃ua tembiʼu. Haʼe ohechauka kuri iñumildeha ha oĩha ojapo hag̃ua entéro mbaʼe oasignáva chupe umi apóstol. Jahecharamoiterei ningo mbaʼéichapa haʼe iñumílde vaʼekue, pórke haʼe ivale vaʼekue heta mbaʼépe. Hechos 6:8 heʼi voi haʼe ojapo hague “heta milágro ha umi mbaʼe ijojahaʼỹva”, ojapo haguéicha unos kuánto apóstol. Ha la Biblia heʼi avei Esteban haʼe hague “peteĩ kuimbaʼe Ñandejára oguerohoryetereíva ha henyhẽva podérgui”. ¿Mbaʼépa heʼise upéva?

5 Griégope ojeʼévo ‘Ñandejára oguerohoryetereiha’ peteĩ persónape ikatu avei heʼise pe persóna ivuenoitereiha. Ojekuaa Esteban ikalida, otrata porã hague la héntepe ha igústo hague ñaĩ hendive. Haʼe iñeʼẽkuaa vaʼekue, upévare umi hénte ohendúva chupe ndodudái vaʼekue la haʼe heʼívagui ha opilla oipytyvõtaha chupekuéra. Esteban ‘henyhẽ vaʼekue avei podérgui’ pórke haʼe iñumílde ha oheja Jehová espíritu sánto togia chupe. Péro haʼe noñemombaʼeguasúi vaʼekue, síno siémpre ombotuicha Jehovápe ha ohechauka ojepyʼapyha la héntere. ¡Ndareíringo la ikontrariokuéra ndochaʼeiete hese!

6-8. a) ¿Mbaʼépa umi mokõi mbaʼe ojeʼe vaʼekue Esteban ojapoha, ha mbaʼérepa ikontrariokuéra heʼi hese upéva? b) ¿Mbaʼérepa Esteban ehémplo ikatúnte avei ñanepytyvõ koʼág̃arupi?

6 Heta kuimbaʼe oñemoĩ odiskutise Estébanpe, péro “ndaikatúi ipuʼaka hese hikuái, pórke haʼe iñarandueterei ha pe espíritu sánto oipytyvõ chupe oñeʼẽ hag̃ua”. a Upévare “ñemiháme omboliga hikuái unos kuánto kuimbaʼépe” oñeʼẽ vai hag̃ua Estébanre. Avei haʼekuéra “ojapo sarambi umi hénte apytépe, umi mboʼehára leipegua ha umi kuimbaʼe oporomoakãva apytépe”. Upévare mbaretépe ojagarra hikuái Estébanpe ha ogueraha chupe pe Sanedrín renondépe (Hech. 6:9-12). Umi ikontrário heʼi pe Sanedrínpe Esteban ojapo hague mokõi mbaʼe ivaietereíva: 1) Oñeʼẽ vai Ñandejárare, ha 2) oñeʼẽ vai Moisésre. ¿Mbaʼérepa heʼi hikuái upéva?

7 Umi opersegíva Estébanpe heʼi haʼe oñeʼẽ vai hague Ñandejárare oñeʼẽ vaívo pe “lugár sagrádore”, haʼéva pe témplo oĩva Jerusalénpe (Hech. 6:13). Haʼekuéra heʼi avei haʼe oñeʼẽ vai hague Moisés léire ha Moisésre voi okambiapávo umi kostúmbre Moisés oheja vaʼekue. Koʼã mbaʼe ojeʼéva hese ivaieterei, pórke umi judíope g̃uarã iñimportanteterei vaʼekue pe témplo, Moisés léi ha entéro umi kostúmbre orekóva hikuái. Upéicharõ la ikontrariokuéra ontendekáva hína kuri Esteban ipeligrosoitereiha, ha omereseha voi omano.

8 Ñambyasýramo jepe, ymaite guive oĩ heta rrelihióso ojapóva koʼã mbaʼe ombosufri hag̃ua Ñandejára siervokuérape. Koʼág̃arupi avei oĩ heta rrelihióso omboligáva umi autoridápe oñemoĩ hag̃ua umi testígo de Jehováre. ¿Mbaʼépa jajapo vaʼerã oĩramo ñandeakusa reietéva? Tuichaiterei ñanepytyvõta Esteban ehémplo.

Esteban pyʼaguasúpe oñeʼẽ ‘Ñandejára Tuichaitévare’ (Hechos 7:1-53)

9, 10. ¿Mbaʼépa ojeʼe pe diskúrso ojapo vaʼekuére Esteban pe Sanedrínpe, péro mbaʼérepa ñanemanduʼa vaʼerã?

9 Jahecha haguéicha iñepyrũme, ojeakusa aja hína Estébanpe haʼe oĩ kuri trankílo ha la hova ojogua voi peteĩ ánhel rovápe. Upéi Caifás ojere oporandu chupe: “¿Añete piko koʼã mbaʼe?” (Hech. 7:1). Upépe Esteban ikatúta kuri odefende la ogueroviáva, ¡ha impresionánte umi mbaʼe heʼi vaʼekue!

10 Algúno oñeʼẽ vai umi mbaʼe Esteban heʼi vaʼekuére. Heʼi hikuái ipukuetereíramo jepe la idiskúrso haʼe ndohechaukái hague japuha la ojeʼéva hese. Péro ndahaʼeiete kuri upéicha, pórke la Esteban heʼi vaʼekue ohechauka ñandéve mbaʼéichapa ikatu ‘ñadefende’ umi notísia porã (1 Ped. 3:15). Ñanemanduʼa vaʼerã Estébanre ojeʼe hague oñeʼẽ vaiha Ñandejárare ha Moisésre, oñeʼẽ vaívo pe témplore ha pe léire. Esteban oñeʼẽrõ guare pe Sanedrínpe, oñeʼẽ mbohapy mbaʼe iñimportantetereívare Israélpe g̃uarã, ha avei orresalta unas kuánta kósa iñimportánteva. Ñaanalisamína umi mbaʼe heʼi vaʼekue.

11, 12. a) ¿Mbaʼéichapa Esteban oipuru raʼe Abrahán ehémplo? b) ¿Mbaʼépa ontendekase raʼe Esteban oñeʼẽrõ guare Josére?

11 Oñeʼẽ umi Jehová siérvo yma guarére (Hech. 7:1-16). Primeroite voi Esteban oñeʼẽma Abrahánre, chupe umi judío orrespetaiterei vaʼekue ojeroviaiterei haguére. Upévare umi oĩva upépe ohendúta katuete Estébanpe. Haʼe heʼi “Ñandejára Tuichaitéva” ojechauka hague primera ves Abrahánpe Mesopotámiape (Hech. 7:2). Abrahán ningo oiko vaʼekue pe Tiérra Prometídape peteĩ extranhéroicha. Ha itiémpope ndaipóri vaʼekue pe témplo ni Moisés léi. Upévare avave ndaikatúi heʼi peteĩ persóna ifiél hag̃ua Ñandejárape odependeha koʼã mbaʼére.

12 Umi oĩva pe Sanedrínpe orrespetaiterei vaʼekue avei Josépe, haʼéva Abrahán familiare. Esteban omomanduʼa chupekuéra José ermanokuéra, haʼéva umi omoakãva umi trívu de Israel, ndochaʼeiete hague Josére ha ovende chupe esklávoramo. Upéicharõ jepe Ñandejára ojevale vaʼekue hese osalva hag̃ua umi israelítape oúrõ guare peteĩ ñembyahýi tuichaitereíva. Ojekuaa Esteban opilla hague mbaʼépepa ojojogua José ha Jesús. Péro haʼe ndeʼírinte kuri mbaʼeve umi ohendúvape chupe, ani hag̃ua oĩ ipochýva ha nohenduvéima chupe.

13. ¿Mbaʼéichapa Esteban ohechauka ijapuha umi heʼíva hese oñeʼẽ vaiha Moisésre, ha mbaʼépa ontendeka porã idiskúrsope?

13 Oñeʼẽ Moisésre (Hech. 7:17-43). Esteban heta avei oñeʼẽ Moisésre. Ha oikoite la ojapo upéva pórke heta oĩva pe Sanedrínpe haʼe kuri saduséo, ha haʼekuéra orrespetaiterei Moiséspe. Omboykéramo jepe hikuái heta lívro oĩva la Bíbliape, oasepta hikuái umi lívro Moisés oskrivi vaʼekue. Ñanemanduʼa vaʼerã ojeʼe hague Estébanre ndorrespetaiha Moiséspe. Upévare oñeʼẽ porãvo hese haʼe ohechauka upéva japuha, ha avei ohechauka orrespetaitereiha Moiséspe ha pe léipe (Hech. 7:38). Esteban oreko avei kuri enkuénta oĩ hague heta oñemoĩva Moisésre, ha ndoipotáiva haʼe omoakã chupekuéra. Por ehémplo orekórõ guare 40 áño umi israelita ndoipotái Moisés ogia chupekuéra. Ha orekórõ guare 80 áñorupi heta vése oĩ vaʼekue voi opuʼãva hese ndoipotái haguére haʼe ogia chupekuéra. b Ojekuaa porã mbaʼépa la Esteban ontendekaséva hína kuri. Ymaite guive voínte oĩha umi ndoaseptáiva umi Jehová onombra vaʼekuépe ogia hag̃ua ipuévlo.

14. ¿Mbaʼéichapa Esteban oñeʼẽvo Moisésre ikatu kuri omyesakã peteĩ mbaʼe iñimportánteva?

14 Esteban omomanduʼa umi ohendúvape chupe Moisés oprofetisáma hague voi upe rire oĩtaha ótro proféta haʼeichagua. ¿Mávatapa upe proféta, ha mbaʼéichapa ojerresivíta chupe? Esteban omombeʼúta kuri upéva opakuetévo la idiskúrso. Upéi haʼe oñeʼẽ ótra kósa iñimportantetereívare. Moisés ohechakuaa vaʼekue oimeraẽ lugár oĩva ko múndope ikatuha sagrádo, oiko haguéicha voi pe yvy oĩ haguépe pe yvyramataʼi hendypáva, pe Jehová oñeʼẽ haguépe chupe. Upéicharõ, ¿tekotevẽpa si o si ojeho peteĩ lugárpe ojeadora hag̃ua Jehovápe? ¿Por ehémplo pe témplope? Jahechamína.

15, 16. a) ¿Mbaʼérepa Esteban oñeʼẽ raʼe pe tavernákulore idiskúrsope? b) ¿Mbaʼépa haʼe heʼi raʼe Salomón témplore?

15 Oñeʼẽ pe tavernákulore ha pe témplore (Hech. 7:44-50). Esteban omomanduʼa avei umi oĩvape pe Sanedrínpe, oexisti mboyve pe témplo Jerusalénpe, Ñandejára omanda hague Moiséspe ojejapo hag̃ua pe tavernákulo ojeadora hag̃ua chupe. ¿Oĩtapa raʼe heʼíva pe tavernákulo naiñimportanteiha pe témploicha? Hiʼarive Moisés voi ohómi upépe oadora hag̃ua Jehovápe.

16 Upéi Esteban omombeʼu peteĩ mbaʼe iñimportantetereíva heʼi vaʼekue Salomón iñemboʼépe omopuʼãrõ guare pe témplo: “Ñandejára Ndaijojaháiva ndoikói umi óga yvypóra ojapo vaʼekuépe” (Hech. 7:48; 2 Crón. 6:18). Jehová ningo oipuru vaʼekue pe témplo oñekumpli hag̃ua ivolunta, péro upéva ndeʼiséi odependeha pe témplore okumpli hag̃ua ivolunta. Upéicharõ, Jehová siervokuéra nopensái vaʼerã oadora hag̃ua Jehovápe odependeha peteĩ lugár yvyporakuéra omopuʼã vaʼekuére. Ndaipóri odiskuti vaʼerã la Esteban heʼi vaʼekue, ha otermina hag̃ua la idiskúrso haʼe imanduʼa jey la proféta Isaías heʼi vaʼekuére: “Pe yvága ningo hína che tróno, ha pe yvy katu che pyrenda. Upévare Jehová heʼi: ¿Mbaʼeichagua óga piko peẽ pemopuʼãta chéve g̃uarã? Térã, ¿moõ piko oĩ pe lugár ikatuhápe aiko? Che ningo ajapo vaʼekue entéro koʼã mbaʼe, ¿ajépa?” (Hech. 7:49, 50; Is. 66:1, 2).

17. a) ¿Mbaʼéichapa Esteban diskúrso ohechauka umi ohendúva chupe tuichaiterei ojavyha? b) ¿Mbaʼéichapa Esteban ohechauka haʼe ndojapoiha mbaʼeve ivaíva?

17 Ñaanalisa rire umi mbaʼe Esteban heʼi vaʼekue pe Sanedrínpe, jahechakuaa haʼe ontendeka hague chupekuéra noiporãiha la opensáva hikuái. Haʼe oipytyvõ chupekuéra ontende hag̃ua Jehovápe ndojokomoʼãiha umi tradisión ojerekóva, síno ohasávo pe tiémpo Haʼe ikatuha okambia umi mbaʼe ojeruréva isiervokuérape oñekumpli hag̃ua ivolunta. Umi ohendúva Estébanpe ohayhueterei kuri pe témplo iporãitéva ha umi kostúmbre orekóva umi judío. Péro ojekuaa haʼekuéra nontendeporãi hague mbaʼérepa Jehová omeʼẽ kuri pe léi ha ojapoka pe témplo. Idiskúrso rupive haʼete kuri Esteban heʼíva pe Sanedrínpe: “¿Peẽ piko pepensa iporãveha ñamombaʼe pe léi ha pe témplo, ñaneñeʼẽrendu rangue Jehovápe?”. Umi mbaʼe Esteban heʼi vaʼekue ohechauka porã haʼe ndojapói hague mbaʼeve ivaíva, síno haʼe oñehaʼã katu hína ojapopaite hag̃ua opa mbaʼe Jehová oipotahaichaite.

18. ¿Mbaʼéichapa ikatu jasegi Esteban ehémplo?

18 ¿Mbaʼépa ikatu ñaaprende la heʼi vaʼekuégui Esteban? Haʼe oikuaa porãiterei vaʼekue Ñandejára Ñeʼẽ. Ha ñande avei jastudia porã vaʼerã la Biblia ikatu hag̃uáicha jaipuru “Ñandejára ñeʼẽ hekoitépe” (2 Tim. 2:15). Esteban ohechauka avei ñandéve ñañeʼẽ vaʼerãha pyʼaguapýpe porãnte ha ñambopochyʼỹ hag̃uáicha umi ñanerendúvape. Umi oĩva pe Sanedrínpe ndochaʼeieterei kuri hese, upéicharõ jepe Esteban oñehaʼãmbaite oñeʼẽ hag̃ua chupekuéra umi mbaʼe haʼekuéra omombaʼévare, péicha ndaipochymoʼãi kuri hikuái. Haʼe ohechauka avei orrespetaitereiha koʼã kuimbaʼépe, pórke heʼi voi umi karai ijedavévape “che ru” (Hech. 7:2). Ñande avei ñadefende vaʼerã Ñandejára Ñeʼẽ ‘pyʼaguapýpe porãnte ha jahechauka jarrespetaha ñande rapichakuérape ñande pyʼaite guive’ (1 Ped. 3:15).

19. ¿Mbaʼéichapa Esteban pyʼaguasúpe heʼi raʼe pe Sanedrínpe Jehová ohusgataha chupekuéra?

19 Ñande ndajaipotái umi hénte ipochy, péro ndahaʼéi avei upe haguérente ndajaʼemoʼãiva chupekuéra mbaʼépa heʼi la Biblia ha mbaʼépa oikóta umi iñañávagui. Iporãitereíta jasegíramo Esteban ehémplo. Pórke haʼe opilláne raʼe umi mbaʼe heʼíva nokambiamoʼãiha umi kuimbaʼe ipyʼahatãitéva oĩvape pe Sanedrínpe. Upévare, espíritu sánto rupive, haʼe omohuʼãvo idiskúrso derechoite heʼi umi huéspe haʼekuéra ojoguaha umi ituakuéra ypykue orrechasa vaʼekuépe Josépe, Moiséspe ha entéro umi profétape (Hech. 7:51-53). Umi hués oĩva pe Sanedrínpe voi okondena kuri pe Mesíaspe omano hag̃ua, jepe Moisés ha entéro umi proféta oprofetisa vaʼekue haʼe outaha. Jaʼe porãsérõ g̃uarã, umi hués la ndorrespetáiva ni michĩmi Moisés léi.

“Che Ruvicha Jesús, antrega ndéve che rekove” (Hechos 7:54–8:3)

“Ohendúvo koʼã mbaʼe, haʼekuéra ipochyeterei okapu hag̃uáicha voi ha ombyepotise chupe” (Hechos 7:54).

20, 21. ¿Mbaʼépa ojapo umi hués ohendu rire Estébanpe, ha mbaʼéichapa Jehová omombarete chupe?

20 Umi oĩva pe Sanedrínpe ndaikatúi kuri onega siertoha la Esteban heʼíva, upévare ipochyeterei hikuái okapu hag̃uáicha voi. Upéi notĩveietéma hikuái ha ombyepotiséntema chupe. Upérõ Esteban oiméne opilláma raʼe oñekondenataha avei chupe oñekondena haguéicha Jesúspe.

21 Esteban tekotevẽta kuri ipyʼaguasu oaguanta hag̃ua la ohasátava, ha pe visión Jehová ohechauka vaʼekue chupe katuete omokyreʼỹne raʼe chupe. Pe visiónpe haʼe ohecha Ñandejára podér ojajái ha omimbipáva, ha ohecha avei Jesúspe oñemboʼyha Ñandejára deréchape. Esteban omombeʼu la ohecháva pe visiónpe ha umi hués katu omboty la ijapysa. ¿Mbaʼérepa? Pórke upe mboyvemi, Jesús heʼi voi kuri pe Sanedrínpe haʼe haʼeha pe Mesías ha ohotaha oñemoĩ Itúa deréchape (Mar. 14:62). Pe visión ohecha vaʼekue Esteban ohechauka siérto hague la Jesús heʼíva, ha ohechauka avei pe Sanedrín otraisiona ha ojuka hague pe Mesíaspe voi. Upépe enterovetéva opuʼã ha heʼi ojejuka vaʼerãha Estébanpe. c

22, 23. a) ¿Mbaʼérepa jaʼekuaa Esteban ojogua hague Jesúspe omanótarõ guare? b) ¿Mbaʼérepa ñande avei ikatu jajerovia Jehováre Esteban ojapo haguéicha?

22 Oiko haguéicha Jesús omanórõ guare, Esteban oĩ kuri trankílo, ojerovia mbarete Jehováre ha operdona umi ojukátavape chupe. Haʼe heʼi voi: “Che Ruvicha Jesús, antrega ndéve che rekove”. Posívlemente haʼe heʼi kuri péicha pórke ohecháiti pe visiónpe Jesús oĩha hína Itúa ykére. Katuete haʼe oiméne imanduʼa avei Jesús heʼi hague: “Che hína pe omoingove jeýva umi héntepe ha pe omeʼẽva vída chupekuéra” (Juan 11:25). Upéi Esteban oñemboʼe Jehovápe ha hatã heʼi: “Jehová, ani rekastiga chupekuéra ko pekádore”. Ha heʼipávo upéva, omano (Hech. 7:59, 60).

23 Esteban haʼe vaʼekue pe primer Jesús disípulo ojejukáva ifiél haguére Ñandejárape. d Péro ñambyasýramo jepe ndahaʼemoʼãi kuri chupénte la ojejukátava. Pórke koʼag̃aite peve oĩ Jehová siérvo omanóva pórke umi rrelihióso ifanátikova, umi polítiko térã ótro iñañáva ndochaʼéi hesekuéra. Upéicharõ jepe, ñande ikatúnte avei jajerovia Jehováre Esteban ojapo haguéicha. Jesús ningo koʼág̃a ogovernáma Ñandejára Rréinope ha Jehová omeʼẽma chupe tuichaiterei podér. Upévare ñaimekuaa segúro haʼe omoingove jeytaha entéro idisipulokuéra ifiélvape (Juan 5:28, 29).

24. ¿Mbaʼépa ojapo raʼe Saulo ojejukátarõ guare Estébanpe, péro mbaʼéichapa Esteban ehémplo oipytyvõ umi ótro kristiánope?

24 Upérõ guare peteĩ mitãrusu hérava Saulo ohechapaite kuri la oikóva. Chupe g̃uarã oĩ porã kuri la ojejuka Estébanpe ha opyta voi oñatende umi hénte aóre haʼekuéra ojapi aja Estébanpe. Upe riremi Saulo voi oñepyrũ oiko hatã ha opersegi vaipaite Jesús disipulokuérape. Péro pe Estébanre ojejapo vaʼekue oipytyvõ kuri hetápe, pórke iñehémplo omokyreʼỹ ha omombaretéta kuri umi ótro kristiánope osegi hag̃ua ifiél Jehovápe omanótarõ jepe. Tiémpo rire Saulo, upe tiémpope héramava Pablo, ombyasyeterei oipytyvõ haguére umi héntepe ojuka hag̃ua Estébanpe (Hech. 22:20). Upévare haʼe heʼi: “Yma che añeʼẽ vai vaʼekue Ñandejárare, apersegi ipuévlope ha cheorgullóso vaʼekue” (1 Tim. 1:13). Ojekuaa porã Pablo ndahesaráiri hague Estébangui ni pe diskúrso haʼe ojapo vaʼekuégui, pórke heta mbaʼe Pablo heʼi ha oskrivi vaʼekuépe imanduʼa jey umi mbaʼe Esteban heʼi vaʼekuére (Hech. 7:48; 17:24; Heb. 9:24). Ohasávo pe tiémpo Pablo oikuaáma mbaʼéichapa ikatu ojerovia ha ipyʼaguasu avei Estébancha, haʼéva “peteĩ kuimbaʼe Ñandejára oguerohoryetereíva ha henyhẽva podérgui”. Péro ñapensamína: ¿Ñandépa jasegíta avei iñehémplo?

a Unos kuánto ikontrário oĩ kuri pe grúpo héravape “Sinagóga de los Libertos”. Ko grúpope posívlemente oĩ kuri umi haʼe vaʼekue Roma prisionéro péro upéi ojepoi jeýva chuguikuéra. Térã ikatu avei haʼekuéra ymave esklávo ha ojepoi rire chuguikuéra oike hikuái judiokuéra rrelihiónpe. Algúno haʼe vaʼekue Ciliciagua, Saulo de Társoicha avei. La Biblia ndeʼíri oimépa Saulo oĩ raʼe koʼã kuimbaʼéndi haʼekuéra ndaikatúirõ guare ipuʼaka Estébanre.

b Esteban diskúrsope oĩ heta mbaʼe ndajatopáiva ótro ládo la Bíbliape. Por ehémplo mbaʼeichagua edukasiónpa orresivi Moisés Egíptope, mboy áñopa oreko vaʼekue okañýrõ guare upégui, ha mboy tiémporepa opyta oiko Madiánpe.

c Ndojekuaaporãi ningo oimépa pe léi rromána opermiti raʼe pe Sanedrínpe okondena peteĩ persónape omano hag̃ua (Juan 18:31). Péro tahaʼe haʼeháicha, Estébanpe ojuka kuri peteĩ hénte aty ipochyetereívante, ha ndahaʼéi umi hués ohechakuaa haguére haʼe ojapo hague ivaíva.