Mbaʼe mbaʼépa ñanemboʼe Nahúm, Habacuc ha Sofonías
Jehová Ñeʼẽ ningo oikove
Mbaʼe mbaʼépa ñanemboʼe Nahúm, Habacuc ha Sofonías
UMI Asiriaygua ohundíma Samaria. Kóva hína Israel kapitál (rréino diez trivuygua). Asiria oamenasa avei ohunditaha Judápe (rréino dos trivuygua). Proféta Nahúm Judaygua omombeʼu mbaʼépa oikóta Nínive rehe, Asiria kapitál. Koʼã marandu oĩ pe lívro Nahúm ohaivaʼekuépe áño 632-pe Jesús ou mboyve.
Pe tetã imbaretevéva ojupíva upe rire ningo Babilonia. Oĩ vése umi rréi Caldeaygua ogoverna ko tetã. Proféta Habacuc omombeʼu mbaʼéichapa Jehová oiporúta umi Babiloniayguápe okastiga hag̃ua iñañávape, ha avei mbaʼépa oikóta ko tetãre. Habacuc oiméne ohaíraʼe ilívro 628-pe Jesús ou mboyve.
Sofoníasgui oiko proféta, Nahúm ha Habacuc mboyve. Oservi profétaicha 40 áñore Jerusalén oñehundi mboyve 607-pe. Omombeʼu mbaʼe ivaívapa ojehúta Judápe ha mbaʼe esperánsapa oreko hikuái. Sofonías omombeʼu avei mbaʼépa oikóta umi ótro tetãre.
“CHÁKE NDE TÁVA, TUGUÝPE REJAHÚVA”
Jehová ningo “ndaipochyreírirõ jepe, imbarete”. Haʼe omeʼẽ “marandu Nínive reheguáva”, ha heʼi oñehunditaha katuete. Upéicharamo jepe, ‘ivai jave Jehová omoʼã’ umi hese ojeroviávape (Nahúm 1:1, 3, 7).
Avei Jehová ‘ombovyʼa jeýta Israélpe’. Peteĩ león ‘ombojaʼoháicha hembiʼurã’, upéicha Asiria omongyhyje vaipaite Ñandejára puévlope. Jehová katu ‘ohapýta Nínive karrokuéra, ha ojapóta chugui tatatĩ. Ileonraʼykuéra ojukapáta’ (Nahúm 2:3, 13, 14 [2:2, 12, 13, NM]). Nínivepe ojeʼe: “Cháke nde táva, tuguýpe rejahúva”. ‘Opa ohendúva Nínive hoʼahague ojepopete vyʼágui.’ (Nahúm 3:1, 19).
Porandukuéra:
1:9. Mbaʼérepa iporã Judápe g̃uarã Nínive ‘oñehundietérõ’? Oikóramo upéva umi Asiriaygua ndoumoʼãvéima oñemoĩ Judá rehe. La Biblia heʼi: ‘Hese oñemoĩva, upéi noñemoĩmoʼãvéima’. Nahúm oñeʼẽ ku Nínive oñehundimarõguáicha: “Pemaʼẽke! Oúma umi yvyty rupi ñeʼẽ porã reruha pyʼaguapy omombeʼúva! Emboarete katu Judá” (Nahúm 2:1 [1:15, NM].)
2:7 [2:6, NM]. Mbaʼéichapa ojeavríta umi ‘yguasu rokẽ’? Koʼápe ningo oñeñeʼẽ rrío Tigris oitýrõ guare peteĩ párte Nínive murállagui. Áño 632-pe Jesús ou mboyve, umi Babilonia ha Mediaygua ou oñemoĩ Nínive rehe, péro haʼekuéra ndokyhyjéi mbaʼevégui. Ojerovia hikuái umi murálla yvatére ha opensa ndaiporiha oikevaʼerã chupekuéra. Péro okyeterei rupi rrío Tigris tuicha ojupi ha pe y osẽmba. Heʼiháicha pe istoriadór Diodoro Siciliaygua: “Y ojagarrapa upe táva ha oity umi murálla [heta kilómetro]”. Péicha ojeavri umi ‘yguasu rokẽ’, ha Nínive oñehundi pyaʼe ku tata ohapyramoguáicha kapiʼi pirukue (Nahúm 1:8-10).
3:4. Mbaʼérepa oñembojoja Nínive peteĩ kuña reko vaíre? Nínive ningo ombotavy heta tetãme, heʼi guaʼu oipytyvõtaha chupekuéra ha upéi katu oreko asy ipoguýpe. Pór ehémplo, Asiria oipytyvõ rréi Acázpe ogovernáva Judá, umi Siria ha Israelgua oúrõ guare oñemoĩ hese. Péro upéi Asiria ruvicha ‘ondyry hese ha omongora chupe’ (2 Crónicas 28:20).
Mbaʼépa ñanemboʼe:
1:2-6. Jehová okastigáta umi ndoadoráivape chupe añoite ha oñemoĩva hese. Upéva ohechauka Jehová oipotaha jaadora chupe añoite (Éxodo 20:5).
1:10. Orekóramo jepe murálla guasu ha heta tórre, Nínive oñehundi Jehová heʼihaguéicha. Upéicha avei umi koʼág̃a rupi oñemoĩva Jehová puévlore ndaikatumoʼãi ojoko umi kastígo ohupytýtava chupekuéra (Proverbios 2:22; Daniel 2:44).
‘IMARANGATÚVA OIKOVÉTA’
Habacuc kapítulo 1 ha 2 omombeʼu mbaʼéichapa haʼe oñemongeta Jehová ndive. Habacuc ojepyʼapyeterei umi mbaʼe ojejapóvare Judápe ha upévare heʼi Ñandejárape: “Maʼerã piko rehechauka chéve jeiko asy ha ñaña?”. Jehová okontesta chupe: “Amopuʼãta caldeokuérape oñorairõ hag̃ua. Umíva kuimbaʼe saguaʼa oñorairõsetereíva”. Pe proféta nontendéi mbaʼérepa Jehová ojevaléta umi ‘oporojopy vaívare’ okastiga hag̃ua umi Judayguápe (Habacuc 1:3, 6, 13). Jehová katu heʼi porã Habacúcpe imarangatúva noñehundimoʼãiha ha umi iñañáva ndojehejareimoʼãiha. Avei Habacuc omombeʼu 5 mbaʼe vai Jehová ojapótava umi Caldeaygua rehe (Habacuc 2:4).
Habacuc ojerure asy Jehovápe oiporiahuvereko hag̃ua chupekuéra ha imanduʼa hetaite mbaʼeguasu Ñandejára ojapovaʼekuére. Pór ehémplo ipuʼaka tuichaite ohechaukavaʼekue Mar Rójope, desiértope ha Jericópe. Avei Habacuc omombeʼu mbaʼéichapa Jehová tuicha ipochýta ha oporohundíta Armagedónpe. Haʼe omohuʼã iñemboʼe kóicha: ‘Ñandejára chemombarete ha guasúicha cheakuã. Yvate chemboguata, upépe aiko hag̃ua kyhyjeʼỹre’ (Habacuc 3:1, 19).
Porandukuéra:
1:5, 6. Mbaʼérepa umi hudío ndaikatúi oguerovia umi Caldeaygua opuʼãtaha Jerusalén rehe? Habacúcgui oikórõ guare proféta umi hudío oĩ gueteri Egipto poguýpe (2 Reyes 23:29, 30, 34). Jepe umi Babiloniaygua tuicha oñakãrapuʼã upéramo, ndaipuʼakái gueteri Faraón Nekó ehérsito rehe (Jeremías 46:2). Avei Jehová témplo oĩ Jerusalénpe ha umi rréi oúva David familiarégui oisãmbyhy upépe. Upévare umi hudío ndaikatúi oguerovia Jehová ohejataha umi Caldeayguápe ohundi Jerusalén. Péro áño 607-pe Jesús ou mboyve umi Babiloniaygua ohundi Jerusalén. Ko mbaʼe ‘oiko katuete’ Habacuc ohechahaguéicha (Habacuc 2:3).
2:5. Mávapa ko kuimbaʼe haʼénte omandaséva ha mbaʼérepa ‘nahyguatãi’? Ko kuimbaʼe ningo orrepresenta umi Babiloniayguápe oiporúva ijehérsito ojagarrapa hag̃ua tetãnguéra. Haʼekuéra ndaikatúi oreko ipoguýpe opa tetãnguéra, Jehová oiporu rupi umi Media ha Persiayguápe ohundi hag̃ua chupekuéra. Koʼág̃a ko kuimbaʼe orrepresenta umi tetã guasúpe orekóva ipoguýpe ko múndo. Haʼekuéra oipotapotave hénte oĩva ipoguýpe. Péro ‘nahyguatãi’ hikuái térã ndaikatúi oreko ipoguýpe opa tetãnguérape. Ñandejára rréino añoite ombyatýta ipoguýpe opa tetãme (Mateo 6:9, 10).
Mbaʼépa ñanemboʼe:
1:1-4; 1:12–2:1. Habacuc oporandu Jehovápe umi mbaʼe oikuaaséva ha Haʼe okontesta chupe. Ñandejára ohendu hembiguaikuéra iñeʼẽrendúvape oñemboʼe jave.
2:1. Habacuc ojapohaguéicha, tekotevẽ ñañatende porã ha ñambaʼapo kyreʼỹ Jehovápe g̃uarã. Avei iporã ñakambia ñapensa lája oĩramo ñandekorrehíva.
2:3; 3:16. Jajeroviavaʼerã og̃uahẽtaha Jehová ára ha jajesareko meme hese.
2:4. Jajesalva hag̃ua og̃uahẽ vove pe ára Jehová oporokastiga hag̃ua tekotevẽ ñaaguanta ha ñaneñeʼẽrendu (Hebreos 10:36-38).
2:6, 7,9, 12, 15, 19. Umi iplatapotáva, oporombotavýva, ohayhúva ñorairõ ha jejuka, heko vaíva ha omombaʼéva ñandejára guaʼúpe osẽ vaíta katuete. Ñañatende porã vaʼerã ani jajapo koʼã mbaʼe vai.
2:11. Ñande nañamombeʼúiramo umi mbaʼe vai ojejapóva ko múndope, ‘ita tapiakuápe oĩva osapukáita’. Tekotevẽterei ñanekyreʼỹ ha pyʼaguasúpe ñañeʼẽ Ñandejára rréinore.
3:6. Ndaipóri ikatúva ojoko Jehovápe ou vove okastiga hag̃ua umi iñañávape. Jepe yvyporakuéra organisasión tuicha ha imbarete montáñaicha ndaipuʼakamoʼãi Jehováre.
3:13. Ikatu jajerovia Armagedónpe noñehundimoʼãiha umi heko porãvape. Jehová osalváta hembiguaikuéra iñeʼẽrendúvape.
3:17-19. Ijetuʼúramo jepe umi provléma ñambohováiva Armagedón mboyve térã upe aja, ikatu jajerovia Jehová ‘ñanemombaretetaha’ vyʼápe jaservi hag̃ua chupe.
‘HIʼAG̃UÍMA JEHOVÁ ÁRA GUASU’
Judápe hetave ohóvo umi oadoráva Baálpe. Jehová heʼi proféta Sofonías rupive: “Aipysóta che po ha ainupãta Judápe ha opa Jerusalenguápe”. Upéi Sofonías omomarandu chupekuéra: ‘Hiʼag̃uíma Jehová ára guasu’ (Sofonías 1:4, 7, 14). Umi ojapóvape Ñandejára rembipota añoite ‘oñemoʼãta’ upe árape (Sofonías 2:3).
‘Cháke nde Jerusalén, rejopýva mboriahu ndive.’ ‘Pehaʼarõke, che ajúta aporombohovake, che opa mbaʼe Jára upéicha haʼe. Ambyatýta umi tetã ha hiʼarikuéra aitýta che pochy rendy.’ Péro Ñandejára opromete avei: “Upérõ poguerúta, pombyatýta, poʼágui pomyenyhẽta, pomyerakuã porãta opa tetãnguéra Yvy arigua apytépe” (Sofonías 3:1, 8, 20).
Porandukuéra:
2:13, 14. Nínive oñehundi rire, mávapa pe opytáva opurahéi upépe? Nínivepe opyta opaichagua mymba kaʼaguy ha guyra. Upéicharõ oiméne koʼápe oñeʼẽ umi guyrakuérare opytáva opurahéi upépe. Térã ikatu avei oñeʼẽ pe yvytu ryapúre ohasávo umi ogakue ventanakua rupi.
3:9. Mbaʼépa pe ñeʼẽ ‘ipotĩva’, ha mbaʼéichapa jaiporu ko ñeʼẽ? Ko ñeʼẽ ipotĩva ningo opaite mbaʼe Ñandejára Ñeʼẽ ñanemboʼéva. Jaiporu hag̃ua ko ñeʼẽ jajeroviavaʼerã la Biblia heʼívare, ñamboʼe porã ñande rapichakuérape ha jaiko Ñandejára oipotaháicha.
Mbaʼépa ñanemboʼe:
1:8. Sofonías tiémpope oĩvaʼekue tapicha oipotáva umi tetã ambuegua oguerohory chupekuéra, ha upévare ‘oñemonde’ haʼekuéraicha. Ajépa ivyroitéta umi oservíva Jehovápe oñehaʼãramo ojogua ko múndope.
1:12; 3:5, 16. Jehová oikuaauka iprofetakuéra rupive umi kastígo oguerútava. Joʼa joʼa ojapo upéva, umi hudío nopenáiramo jepe umi profétare. Haʼekuéra heʼi Ñandejára ndojapomoʼãiha mbaʼevete asy, ha upévare noñehaʼãvéima oiko Jehová oipotaháicha. Upéicha rupi pe proféta heʼi ojoguaha hikuái víno ratykuépe oguapýva hyrúpe. Jehová ára hiʼag̃uívo ohóvo ndajahejaivaʼerã ñande “jyva ikangy” umi hénte nopenaihaguére ñanderehe. Ñañehaʼã guei kyreʼỹme ñamosarambi pe marandu porã.
2:3. Jehová añoite ikatu ñandesalva ogueru vove ikastígo. Haʼe ñandeguerohory hag̃ua tekotevẽ ‘jaheka Ñandejárape’. Jajapo upéva ñahesaʼỹijóramo Iñeʼẽ, jajerure chupe ñanerekomboʼe hag̃ua, ha ñañemoag̃uivévo hese. Tekotevẽ avei ‘jaiko hekópe’ ñande reko potĩvo. Ha jajapovaʼerã Jehová oipotáva ‘jejapoʼỹme’.
2:4-15; 3:1-5. Umi kristiáno guaʼu ha umi tetãnguéra ojopy Ñandejára puévlope. Upévare og̃uahẽvo pe ára Jehová oporokastiga hag̃ua, oñehundíta hikuái ojehuhaguéicha Jerusalénpe ha umi tetã oĩvape ijerére (Apocalipsis [Revelación] 16:14, 16; 18:4-8). Ñande katu pyʼaguasúpe ñamombeʼuvaʼerã Ñandejára ojapótava.
3:8, 9. Ñahaʼarõ aja Jehová ára, tekotevẽ jajeprepara jajesalva hag̃ua. Mbaʼéichapa jajapóta upéva? Ñaaprendevaʼerã pe ñeʼẽ ‘ipotĩva’, ha ñamombaʼe Ñandejárape. Upearã ñañemeʼẽvaʼerã Chupe ha jajapo hembipota. Avei jaservivaʼerã Jehovápe oñondivepa ñane ermanokuérandi, ha ‘jaguerohory héra’ (Hebreos 13:15).
Jehová ára “pyaʼe ou”
Pe salmísta opurahéi: “Koʼẽrõite opámane iñañáva, ndojejuhuichéne ojehekavéramo jepe” (Salmo 37:10). Jajepyʼamongetávo mbaʼéichapa Nínive oñehundi heʼihaguéicha Nahúm, avei Babilonia ha Judá rehe oikovaʼekue Habacuc heʼihaguéicha, jaguerovia oikotaha katuete ko salmísta heʼíva. Arakaʼe pevépa ñahaʼarõvaʼerã upearã?
‘Hiʼag̃uíma Jehová ára guasu’, heʼi Sofonías 1:14. “Hiʼag̃uíma hína ha pyaʼe ou.” Sofonías omombeʼu ñandéve mbaʼépa jajapovaʼerã Jehová ñandesalva hag̃ua upe árape ha mbaʼéichapa ikatu jajeprepara. Añetehápe “[Ñandejára] Ñeʼẽ niko oikove ha ipuʼaka” (Hebreos 4:12).
[Nóta oĩva taʼanga ndive páhina 8]
Jepe Nínive tuicha imurálla, oñekumpli Nahúm heʼivaʼekue hese
[Roagradese]
Randy Olson/National Geographic Image Collection