Umi kristiáno ypykue ha umi ñandejára guaʼu Romapegua

PLINIO pe imitãvéva mburuvicha Bitiniapegua ohai peteĩ kárta Trajánope, pe mburuvicha Romapegua. Ha heʼi chupe: “Che ningo heta ojeguerúvape cherendápe aporandu kristiánopa. Ha umi heʼívape haʼeha, aporandu jey dos térã tres vése ha amongyhyje chupekuéra ambohasa asytaha. Péro umi oñemombaretévape ajukauka”. Upéi Plinio heʼive: “Ambuégui katu apoika”. Mbaʼérepa ojapo upéicha? Onegágui hikuái Jesucrístope. Ha omombaʼeguasu avei pe César raʼanga ha umi ñandejára guaʼu raʼanga pe governadór oguerahavaʼekue trivunálpe.

Umi kristiáno ypykuépe heta ojepersegi nomombaʼeguasúi haguére mburuvicha Romapegua ha umi ñandejára guaʼu raʼangakuéra. Péro mbaʼépa jaikuaa umi ambue rrelihióngui? Mbaʼeichagua ñandejára guaʼúpepa omombaʼeguasu umi oĩva Roma poguýpe, ha mbaʼépa heʼi umi Romaygua hesekuéra? Mbaʼérepa umi mburuvicha heʼi ojavyha umi kristiáno ndojapói haguére sakrifísio umi ñandejára guaʼu Romaguápe? Oñembohovái rire koʼã porandu jahecháta mbaʼeichaitépa ikatu ñanepytyvõ jagueropuʼaka hag̃ua umi mbaʼe ijetuʼúva ha omokangyséva ñande jerovia.

Umi rrelihión oĩva Roma poguýpe

Umi idióma ha kostúmbre hetaháicha avei heta umi ñandejára guaʼu oñemombaʼeguasúva umi lugár oĩvape guive Roma poguýpe. Umi Romaygua nontendéiramo jepe pe judaísmo, opermiti upe rrelihión ha upéicha ndojepersegíri chupekuéra. Jerusalén témplope oñekuaveʼẽ mokõi sakrifísio káda día Ñandejárape (mokõi ovecha ha peteĩ tóro) pe César ha Roma rérape. Umi Romayguápe noimportái voi ojejapóramo umi sakrifísio peteĩ térã heta ñandejára guaʼúpe. Haʼekuéra oipotánte umi hudío ohechauka oñemoĩha Roma poguýpe.

Umi oĩva Roma poguýpe ningo ojerovia opaichagua taʼanga ha ñandejára guaʼu rehe ha káda lugárpe idiferénte. Pe mitología griéga ha espiritísmo ojagarrapavaʼekue opárupi. Oriénteguio katu ojegueru umi rrelihión mistérika. Umíva opromete la héntepe nomanomoʼãiha, ha umi ñandejára oñeʼẽ ha oikuaaukaha chupekuéra heta mbaʼe umi rríto rupive. Koʼã mbaʼe ningo ojagarrapa avei umi lugár oĩva Roma poguýpe. Ha primer síglope g̃uarã hetáma avei oĩ omombaʼeguasúva umi ñandejára guaʼu Serapis ha Isis (Egiptogua), pe diósa  Atargatis orrepresentáva pira (Siriaygua) ha pe kuarahy jára Mitra (Persiaygua).

Pe lívro de Hechos ohechauka porã mbaʼéichapa umi omombaʼeguasúva ñandejára guaʼu ojerepa umi kristiáno ypykuére. Pór ehémplo Chíprepe mburuvicha Romaygua oguereko peteĩ konsehéro hudío echisérova (Hech. 13:6, 7). Lístrape katu la hénte oimoʼã Pablo ha Bernabé haʼeha umi griégo ñandejára guaʼu Hermes ha Zeus (Hech. 14:11-13). Ha Filípospe Pablo ojuhu peteĩ sirviénta ojapóva adivinasión (Hech. 16:16-18). Upéi omombeʼu Aténaspe la hénte ‘omombaʼeguasuha umi ñandejára guaʼúpe ha okyhyjeha chuguikuéra’. Upépe avei ohecha peteĩ altár ojejapovaʼekue ‘peteĩ Ñandejára Ojekuaaʼỹvape g̃uarã’ (Hech. 17:22, 23). Éfesope katu ohecha la hénte omombaʼeguasuetereiha pe ñandejára guaʼu Ártemispe (Hech. 19:1, 23, 24, 34). Ha pe ísla de Máltape la hénte omombaʼe Páblope peteĩ ñandejáraicha pórke oisuʼúrõ guare chupe mbói, ndojapóikuri hese mbaʼeve (Hech. 28:3-6). Upéicharõ umi kristiáno tekotevẽ oñatende porã ani hag̃ua ojeheʼa umi rrelihión japúre.

Pe rrelihión Romapegua

Umi Romaygua ojagarravévo ohóvo umi lugár ojuhu hetave ñandejára guaʼu omombaʼeguasuvaʼerã. Ha heʼi hikuái haʼenteha avei umi ñandejára guaʼu haʼekuéra omombaʼéva rehegua. Upéicha oiporu hikuái umi rrelihión ohundirangue. Ha oñembojeheʼa rire umi rrelihión ojekuaa hesekuéra orekoha diferénte kostúmbre. Péicha jahecha umi Romayguápe g̃uarã oĩ porãha oñemombaʼeguasu heta ñandejára guaʼúpe ndahaʼéi peteĩmente.

Péro Rómape oñemombaʼeguasuve ñandejára guaʼu Júpiter. Ha ojehero avei chupe Óptimo ha Máximo (térã “pe imbaretevéva ha tuichavéva enterovégui”). Upe ñandejára guaʼu ndajeko ojehechauka chupekuéra yvytu, ama, aravera ha arasunu rupive. Ha hembireko katu iñermána Juno, hese ojeʼe orrepresentaha jasy ha oñangarekoha kuñanguérare opa mbaʼépe. Imembykuña Minerva rehe katu ojeʼe oñangarekoha umi artísta, artesáno, soldádo ha umi travahadór rehe.

Hetaiterei ñandejára guaʼu réra oĩ umi panteón Románore. Oĩ umi ñandejára guaʼu  oñangarekóva ogapýre ha hiʼupykuérare. Pe ñandejára guaʼu Vesta katu tata jára ha Jano mokõi hováva ñepyrũmby jára. Káda traváho oreko voi peteĩ ñandejára guaʼu. Ha umi hemiandu jepe omombaʼeguasu hikuái ñandejáraicha. Pór ehémplo oĩ umi ñandejára guaʼu hérava: Pyʼaguapy, Tesãi, Tekopotĩ, Jerovia, Pyʼaguasu, Vyʼa (placer) ha ambue mbaʼe. Umi Romaygua ningo oguerovia umi ñandejára guaʼu rembipotaha opa mbaʼe ojapóva hogapýpe ha hénte atýpe. Upévare osẽ porã hag̃ua chupekuéra opa mbaʼe ojapóva, oñemboʼe umi ñandejára guaʼúpe, ojapo sakrifísio ha fiésta.

Ha oikuaa hag̃ua hikuái umi ñandejára guaʼu rembipota, oiporu adivinasión ha orrevisa umi mymba osakrifikavaʼekue ryepykue. Upéva ohechávo mbaʼe estádopepa oĩ, oikuaáta ndajeko umi ñandejára guaʼúpa oguerohory pe ojapótava hikuái.

Pe síglo II-pe Jesucristo ou mboyve, Roma heʼíma umi ñandejára guaʼu réra oĩva pe panteón griégo rehe orrepresentaha iñandejarakuéra. Pór ehémplo, heʼi Júpiter haʼeha Zeus, Juno katu Hera ha upéicha oho hese. Ha umi griégo ñandejára guaʼu ndive oguerovia avei hikuái umi káso oñemombeʼúva hesekuéra. Umi kásope ndahaʼéi osẽ porãmbáva umi ñandejára guaʼúpe opa mbaʼe, oñeñeʼẽgui hesekuéra yvyporarõguáicha, oñemombeʼu idefektokuéra ha umi mbaʼe ndojapokuaáiva. Pór ehémplo Zeus rehe ojeʼe orairõha kakuaápe ha mitãme jepe, opena umi yvypóra ha umi ñandejára guaʼu rehe avei. Ha oñerrepresentáramo hekovekuéra umi teátrope katu ojeguerohory chupekuéra hekovai haguére ha la hénte oiporu upéva hekovai hag̃ua.

Heta hénte ningo heʼi umi káso oñemombeʼúva guaʼunteha, ha orrepresentaha ambue mbaʼe. La hénte naimbaʼegueroviái voi, ha peteĩ istoriadór heʼi Poncio Pilato oporandu hague: “Mbaʼépa pe añetegua?” (Juan 18:38). “Péicha ohechauka mbaʼépa opensa la hénte. Ha hasyha ojekuaa hag̃ua siértopa peteĩ mbaʼe”.

Oñemombaʼeguasu Roma mburuvichápe

Pe Roma mburuvicha ñemombaʼeguasu oñepyrũvaʼekue Augusto oisãmbyhýrõ guare áño 27 Jesús ou mboyve guive, áño 14 Jesús ou rire peve. Umi griégo oĩva oriénte gotyo oagradeseterei Augústope omoĩ jey haguére pyʼaguapy ha oiko porã haguére hikuái hetaite gérra rire. Umi hénte oipotaiterei voi oĩ peteĩ akóinte oñangarekóva hesekuéra. Oikotevẽ hikuái peteĩ goviérno omopeteĩva umi rrelihión, omombaʼéva hetã ha omoĩva enterovépe peteĩ “salvadór” poguýpe. Upévare ojeguereko peteĩ ñandejáraramo pe mburuvicha guasu Romayguápe.

Augusto ndohejáiramo jepe oikovépe ojeʼe chupe ñandejára, oipota oñemombaʼeguasu pe goviérno, térã pe diósa Roma. Upéicharõ jepe Augusto omano rire oñemombaʼe chupe peteĩ ñandejáraramo. Upéicha opavave oadora ha omombaʼéta pe goviérno Romano ha imburuvichápe. Upéva ningo sapyʼaitépe ojagarrapáma umi lugár oĩva Roma poguýpe ha upéicha oñemombaʼeguasu ha ojejerovia upe Goviérnore.

Domiciano katu ogoverna áño 81 guive 96 peve, haʼe oñepyrũvaʼekue ojerure oñemombaʼeguasu hag̃ua chupe ñandejáraramo. Upérõ umi Romaygua odiferensiáma umi hudío ha kristiánope, ha heʼi peteĩ sékta pyahuha umi kristiáno ha oñepyrũ opersegi chupekuéra. Amalisia Domiciano ogoverna aja avei ojegueraha préso Juánpe ísla de Pátmospe ‘oñeʼẽ haguére Jesús rérape’ (Rev. 1:9).

Juan ningo ohai lívro de Revelación oĩ aja ambue tetã poguýpe ha omombeʼu peteĩ kristiáno hérava Antipas ojejuka hague Pérgamope. Upépe oñemombaʼeguasumivaʼerã pe goviérno de Roma (Rev. 2:12, 13). Upe tiémpope oiméne Roma ojerurémaraʼe umi kristiánope ojapo hag̃ua avei umi rrelihión ojapóva. Péro tahaʼe haʼeháicha áño 12-pe g̃uarã, Plinio ojeruréma upéva umi kristiáno Bitiniayguápe jahecháma haguéicha pe kárta ohaivaʼekuépe Trajánope.

 Trajano oguerohory mbaʼéichapa Plinio okastiga umi kristiáno ojeguerahávape hendápe. Ha heʼi chupe ojukauka hag̃ua umi kristiáno ndoadoraséivape umi rrománo ñandejarakuérape. Péro heʼi avei chupe: “Umi onegávape kristianoha ha ohechaukávape upéva ojerure asývo umi ñandejárape, oñeperdonavaʼerã chupekuéra oñembyasy haguére, ojesospecháramo jepe hesekuéra upe mboyve”.

Umi rrománo nontendéi mbaʼéichapa peteĩ rrelihión ojeruréta oñemombaʼeguasu hag̃ua peteĩ Ñandejárapente. Mbaʼérepa? Pórke umi iñandejarakuéra ndojeruréi chupekuéra upéva ha upéicha rupi nontendéi hikuái mbaʼérepa Ñandejára ojeruréta umi kristiánope omombaʼeguasu hag̃ua chupénte. Avei ojeadorávo umi Romaygua ñandejarakuérape opensa hikuái ojehechaukanteha oñemombaʼeha pe goviérno. Ha oĩramo peteĩ ndojaposéiva upéva, ojeʼe hese otraisionaha pe goviérno. Péro Plinio heʼi haguéicha, hetaiterei kristiánope ndaikatúi oñemombaʼeguasuka ambue ñandejára ndahaʼéiva Jehová, pórke ojapóramo otraisionáta Jehovápe. Upévare heta kristiáno oipotave ojejuka chupe omombaʼeguasurangue Roma mburuvichápe.

Péro mbaʼérepa ko mbaʼe iñimportantete ñandéve g̃uarã? Oĩgui umi tetã ojeruréva oñemombaʼeguasu hag̃ua umi mbaʼe orrepresentáva upe tetãme. Jaikuaa ningo ñande kristiáno jarrespetaha umi mburuvichápe (Rom. 13:1). Péro ojejapo jave peteĩ festého oñemombaʼeguasuhápe vandéra, ñande jajapónte la Biblia heʼíva. Upépe Jehová heʼi porã ñandéve chupe añoite ñamombaʼeguasuvaʼerãha ha heʼi voi: ‘Pejei taʼanga ñemombaʼeguasúgui’ ha ‘peñeñangarekóke taʼanga ñemombaʼeguasúgui’ (1 Cor. 10:14; 1 Juan 5:21; Nah. 1:2). Jesús omyesakã porã avei upéva heʼívo: ‘Nde Jára Jehovápe remombaʼeguasuvaʼerã, ha chupe añoite reservivaʼerã’ (Luc. 4:8). Upéicharõ jajedesidíkena akóinte jajerovia Jehováre ha ñamombaʼeguasu chupe añoite.

[Nóta oĩva taʼanga ndive páhina 3]

Umi kristiáno ypykue nomombaʼeguasuseivaʼekue Roma mburuvicha guasu ha iñandejarakuéra raʼanga

Emperador Domiciano

Zeus

[Roagradese]

Emperador Domiciano: Todd Bolen/Bible Places.com; Zeus: Fóto omeʼẽva Todd Bolen/Bible Places.com, oñeguenohẽ Archaeological Museum of Istanbul

[Nóta oĩva taʼanga ndive páhina 4]

Umi kristiáno nomombaʼeguasuséi pe diósa Ártemispe (Hech. 19:23-41).