PYHAREVETE peteĩ kuñakarai otopa hóga rokẽme peteĩ pakéte ha ohupi. Upéi omaña pe kállere ha avave ndaipóri. Oiméne okalkula ojeheja hague upépe pe pyhare. Oñepyrũvo oavri, pyaʼeterei oike hógape ha omboty hokẽ. ¿Mbaʼére piko ojapo upéva? Pe pakétepe ningo oĩ puvlikasión oñeʼẽva la Bíbliare, ha umíva ojeproivi pe lugárpe. Upe rire, pe kuñakarai ojopy ipytiʼáre umi puvlikasión ha oñemboʼe kirirĩháme oagradese hag̃ua Jehovápe.

Pyʼỹinte oiko péicha Alemániape dékada de 1930-pe. Ojupi rire umi nási pe goviérnope, áño 1933-pe, hetaiterei lugárpe upe tetãme ojeproivi Testigokuéragui opredika ha ojapo rreunión. Richard Rudolph, * koʼág̃a orekómava 100 áño ári, heʼi: “Ore roikuaa porã peteĩ léi yvypórante omoĩva ndaikatuiha ojoko pe predikasión”. Upéi heʼi: “Roikotevẽ kuri umi puvlikasión rostudia ha ropredika hag̃ua. Péro ojeproivírõ guare orehegui ore rembiapo, hasyetereíma rokonsegi hag̃ua, ha roikuaase voi mbaʼéichapa rosegíta ndororekóiramo umi puvlikasión”. Péro Richard ohechakuaa ikatuha tuicha oipytyvõ oiporúvo pyharekue umi tape oĩva montáñare (Juec. 9:36).

Jaháramo pe rrío Elba rehe yvate gotyo, ñag̃uahẽta oĩháme umi montáña tuichaicháva hérava Montes Gigantes (Krkonoše). Koʼã montáña omarka pe frontéra odividíva República Checa ha Polonia, ha ijyvatéramo jepe 1.600 métro pevénte, upépe hoʼysãiterei ha oĩ niéve, upévare oñehenói chupe “peteĩ ísla ártika oĩva Europa mbytépe”. Seis mése aja, umi montáña ruʼã ojejahoʼi niévepe ha sapyʼánte tres métrorupi iñanambusu. Upépe pe tiémpo manterei okambia, ha umi exkursionísta noñatendeporãiramo okañy jepi ojagarrapa rupi serrasón upe lugárpe.

Ymaite guive heta rréino, goviérno ha provínsia oiporu umi montáña frontéraramo. Ha upérupi ijetuʼu ojejapo hag̃ua patrulláhe ivaieterei rupi  umi tape, upévare oñembohasa heta mbaʼe kontravándope. Dékada de 1930-pe, koʼã montáña omarka pe frontéra odividíva Alemania ha Checoslovaquia. Upérõ heta testígo de Jehová ipyʼaguasúva oaprovecha umi tape oiporu vaʼekue umi kontravandísta, ikatu hag̃uáicha omoinge hetãme umi puvlikasión vívlika. Richard upérõ imitã vaʼekue, ha oĩ ijapytepekuéra.

Richard omombeʼu: “Fin de semanakue, roñomoirũ heta ermáno imitãva ndive, roñemonde exkursionístaicha ha roike umi montáñape en grúpo de siete”. Upe rire heʼi: “Rohasátarõ umi montáña Alemániaguio ládo, tres órape rokrusa rog̃uahẽ hag̃ua Špindlerův Mlýnpe (Checoslovaquia)”, peteĩ puévlo opytáva 16 kilómetrorupi umi montáñagui, oĩháme heta otél. Upe tiémpope, heta alemán oiko vaʼekue upe lugárpe, por ehémplo peteĩ karai oipytyvõ vaʼekue ermanokuérape. Haʼe oreko peteĩ kárro kavajúre oiporúva omongorre hag̃ua umi turístape, ha ogueraha pype umi puvlikasión ojeguerukáva trénpe Praga guive. Ko karai oñongatu umi puvlikasión igránhape peteĩ galpónpe, ha umi ermáno oho oheka upégui omoinge hag̃ua Alemániape.

Richard heʼi: “Rog̃uahẽvo upe gránhape romyenyhẽ ore mochíla, ojeprepara vaʼekue oaguanta hag̃uáicha kárga pohýi. Káda uno rogueraha 50 kílorupi”. Koʼã ermáno oguata pyharekue ani hag̃ua avave ohecha chupekuéra. Osẽ hikuái oikére kuarahy ha ojevy jey koʼẽ mboyve. Ernst Wiesner, upérõ oservi vaʼekue de superintendénte de sirkuíto, omombeʼu mbaʼe mbaʼépa ojapo jepi umi ermáno ani hag̃ua ojepilla chupekuéra: “Mokõi ermáno oñemotenonde ha ohecháramo ouha ambue tapicha ojapo hikuái séña ilintérnape. Upéicharõ umi ermáno oúva 100 métrorupi tapykuépe imochilakuérare, oikuaáma okañy vaʼerãha umi ñanandýre. Upépe ohaʼarõ hikuái umi mokõi ermáno ou jey peve ha ojapo chupekuéra séña. Péro káda semána okambia hikuái umi séña”. Péro ndahaʼéi umi polisía alemán iñunifórme hovývante la oapeligráva chupekuéra.

Richard imanduʼa: “Peteĩ día ambaʼapo tardeve peve, upévare umi ermáno osẽ jepe chehegui. Upe  pyhare iñypytũeterei ha serrasón, upéicharõ jepe asẽ aha. Hiʼarive hoʼỹsa ha oky, péro aryrýi apopóramo jepe asegi aguata. Upéi akañy avei pe pinotýre ha hasýpe asẽ jey tapépe. Heta exkursionísta ningo omano péicha. Pe madrugáda ae ajuhu umi ermánore, ou jeývoma hikuái”.

Tres áño ajárupi, umi ermáno ipyʼaguasuetéva ohasa umi montáña káda semána. Roʼy tiémpope ogueraha umi puvlikasión trinéope térã oeskia vaʼerã hikuái. Sapyʼánte katu éntre 20 ermáno okrusa pe frontéra arakuépe. Ha ikatu hag̃uáicha umi hénte opensa haʼekuéra exkursionistanteha, oho avei hendivekuéra heta ermána. Koʼã ermána oguata henonderãkuéra ha ohecháramo oĩha pelígro oavisa hikuái ombovevévo yvate isombréro.

¿Mbaʼépa oiko umi ermáno ou rire pe viáhegui? Umi puvlikasión pyaʼe ojerrepartipa, oñempaketa ikatu hag̃uáicha oñepensa haʼeha havõ ha ojegueraha Hirschberg estasión de trénpe. Upe guive ojeguerahauka heta lugárpe Alemániape, ha upe rire heta ermáno ha ermána ontrega umi puvlikasión ojepillaʼỹ hag̃uáicha, oñemombeʼuháicha oñepyrũre ko artíkulo. Umi ermáno heta ojapeligra omog̃uahẽ hag̃ua umi puvlikasión, ha peteĩva jepe ojepilláramo, tuicha operhudikáta enterovévape. Peteĩ vuéltape oiko hesekuéra upéva, ha hiʼarive noñehaʼarõiete kuri.

Áño 1936-pe, Berlín ypýpe ojetopa peteĩ lugár oñeñongatuhápe umi puvlikasión vívlika. Upépe otopa avei hikuái mbohapy pakéte ojeguerukáva Hírschberggui, péro ndaipóri hese ni peteĩ téra. Umi polisía heta oinvestiga oikuaa hag̃ua máva létrapa la oĩva pe pakétere, ha ojagarra hikuái peteĩ ermáno oipytyvõ memévape oñembohasa hag̃ua kañyháme umi puvlikasión. Upe riremi ojejagarrave mokõi ermáno osospechaha hikuái, ha peteĩva Richard Rudolph. Koʼã mbohapy ermáno oñerresponsavilisa upe oiko vaʼekuére, upéicha rupi umi ótro ermáno ikatu gueteri osegi ombohasa umi montáñare umi puvlikasión peteĩ tiémpore, ipeligrosovéva káda día.

Umi puvlikasión oñembohasáva mochílape umi Montes Gigantes rupi oipytyvõ heta ermáno Alemaniaguápe omombarete hag̃ua ijerovia. Péro ndahaʼéi koʼã montáñarente oñemoingéva Alemániape umi puvlikasión. Áño 1939-pe umi nási ojagarra Checoslovaquia, ha upe tiémpo peve ojeporu avei umichagua tape pe frontéra pukukuére. Umi Testígo oikóva Francia, Paises Bajos ha Suízape, ha avei umi oikóva Alemániape heta ojapeligra ikatu hag̃uáicha iñermanokuéra oreko umi puvlikasión.

Koʼág̃arupi oñemog̃uahẽ ñandéve puvlikasión heta hendáicha, por ehémplo ikatu ñakonsegi umi ojehaíva kuatiáre, ojegraváva, ha umi jaleéva komputadóra rupive. Jarresivi jave umi puvlikasión pyahu, tahaʼe Salón del Réinope térã ñamboguejýrõ Internétgui, ñanemanduʼa vaʼerã hetaiterei oñembaʼapo hague oñemog̃uahẽ hag̃ua ñandéve. Ikatu ningo ndojekrusái raʼe pyharepyte umi montáña hoʼahápe niéve, péro heta ermáno ombaʼapo jejopy ñanderehehápe.