Ohoparakaʼe opredika umi kristiáno ypykue Lejano Oriéntepe?

TREINTA áño rupi Jesús omano rire, apóstol Pablo heʼi pe marandu porã ‘oñemoherakuãmaha opaite henda rupi’ ko yvy ape ári (Colosenses 1:​23, BNP). Péro upéva ndeʼiséi ojepredikáma hague enterove tapicha oikóvape upe tiémpope. Haʼe ningo heʼisénte upérõ oĩ hague heta kristiáno ohóva mombyrymbyry opredika.

Péro, moõ pevépa ohóneraʼe koʼã kristiáno? Yma ningo ojeporu umi várko ojeho hag̃ua oñembaʼevende ótro hendápe. Upévare la Biblia heʼi Pablo opredika hague Itáliape, ha heʼi avei ohose hague Espáñape (Hechos 27:1; 28:​30, 31; Romanos 15:28).

Jaikuaáma ningo moõ pevépa ohovaʼekue umi kristiáno ypykue oeste gotyo. Péro, moõ pevépa ohorakaʼe hikuái este gotyo? Ohópa hikuái pe Lejano Oriéntepe? La Biblia nomombeʼúi upéva. Upéicharõ jepe, jaikuaa síglo primérope oĩ hague umi tape ojeho hag̃ua Mediterráneogui oñembaʼevende Oriéntepe. Upévare umi kristiáno oiméne ohorakaʼe upérupi. Jahechami moõ pevépa ohorakaʼe umi tape.

Alejandro Magno rapykuere

Alejandro Magno oriente gotyo ojagarra Babilonia, Persia ha Punyab, opytáva Índiape. Upéicha rupi umi griégo oikuaa umi lugár oĩva rrío Éufrates ha Indo rembeʼýpe.

Upévare, sapyʼaitépe oñemog̃uahẽma Gréciape umi kondiménto ha insiénso ojeguerúva  océano Índico ha már Rojo rupi. Ñepyrũrã umi India ha Arabiaygua añónte ombaʼevendevaʼekue. Péro Egíptope umi rréi Tolomeo opilla mbaʼéichapa pe yvytu okambia jepi. Ha umi ombaʼevendéva oiporu upéva oviaha hag̃ua.

Mayo guive septiembre peve pe yvytu oipeju suroésteguio. Upéicha jave umi ombaʼevendéva oaprovecha oviaha hag̃ua. Osẽ hikuái már Rojógui, ohasa Arabia ypy rupi sur gotyo, térã oho derechoite Índiape. Péro noviembre guive marzo peve, pe yvytu oipeju norésteguio. Upévare ndahasýi chupekuéra ou jey hag̃ua hógape. Umi marinéro Arabia ha Indiaygua ymaiterei guivéma oaprovecha peichagua yvytu oviaha hag̃ua India ha már Rojo rupi. Péicha ogueroja hikuái casia, kanéla, nardo ha pimiénta.

Y rupi ojeho Alejandría ha Rómape

Roma omoĩ rire ipoguýpe umi lugár ojagarravaʼekue Alejandro Magno, ojogua opa mbaʼe umi oriental ovendéva. Upe peve ojegueraha umi marfíl ojeguerúva Áfricagui, umi insiénso ha mírra ojeguerúva Arábiagui. Avei umi kondiménto ha ita vera ojeguerúva Índiagui, ha séda katu Chínagui. Koʼã mbaʼe porãita oñemog̃uahẽ Egíptope már Rojo rupi mokõi puértope: Berenice ha Myos Hormos. Upégui ojegueraha pe táva Cóptospe, rrío Nilo rembeʼýpe.

Upe távagui, umi mbaʼe porãita ojegueraha rrío Nílore Alejandría peve. Ha upégui katu ojegueraha Itáliape térã oimeraẽ ótro hendápe. Ikatu avei ojeho Alejandríape pe már Rojo ha rrío Nilo oñog̃uaitĩha rupi, ag̃uiete pe táva Suézgui. Koʼã puérto Egiptopegua ningo namombyrýi opyta umi lugár Jesús opredika haguégui. Upévare umi kristiáno ypykue oiméne ohorakaʼe avei upérupi.

Peteĩ karai arandu hérava Estrabón heʼi upe síglo primérope káda áño osẽmi hague ciento veinte mil várko Myos Hórmosgui oho hag̃ua Índiape. Upe tiémpope guare ningo jareko koʼág̃a peteĩ lívro ohechaukáva mbaʼéichapa javiahavaʼerã várkope. Upéva oiméne peteĩ Egiptoygua ombaʼevende ha oñeʼẽva griégo rembiapokue.

Upe lívro ningo latínpe oñehenói Periplus Maris Erythraei (Periplo del mar Eritreo). Ha ohechauka mbaʼéichapa ikatu ojeho pe y rehe mombymbyry Egíptope, pór ehémplo Zanzíbarpe. Pe lívro apohare oñeʼẽ avei  umi tape opytávare este gotyo. Omombeʼu mbaʼeichaitépa mombyry umi lugár, moõpa ikatu ojepyta ha moõpa oñevende heta mbaʼe. Oñeʼẽ avei umi táva oĩvare y rembeʼýpe Arábiape. Ha Índiape oĩvare oeste gotyo, oñeg̃uahẽ meve Ceilánpe (Sri Lanka) ha este gotyo katu oñeg̃uahẽ meve rrío Gángespe. Ha opa mbaʼe heʼívare umi lugár rehe, ikatu jaʼe hese oho hague upérupi.

Umi occidetal oikóva Índiape

Pe Periplus heʼi síglo primérope umi ombaʼevendéva térã “yavanas” oho jepi hague peteĩ táva héravape Muziris. a Upe táva opyta oñesẽmbotápema Índiagui. Oĩ voi katu umi ñeʼẽpoty imanduʼáva hesekuéra ha ojehaivaʼekue tamílpe, síglo primérope. Peteĩ ñeʼẽpoty heʼi: “Umi ‘yavanas’ mbaʼyru iporã porãitéva ningo ogueru óro ha ogueraha pimiénta. Muziris katu opytáma ayvúpe”. Ha ambue ñeʼẽpotýpe ojeʼe peteĩ prínsipe Indiayguápe hoʼu hag̃ua umi “yavanas” víno hyakuã asýva. Índiape ningo ojepotaiterei koʼã mbaʼe ojegueraháva occidéntegui: umi coral, téla ha umi mbaʼe ojejapóva cristal ha metálgui.

Ojetopáma voi heta mbaʼe occidéntegui ojeguerahavaʼekue Índiape. Peteĩ táva hérava Arikamedu oĩ Índiape y rembeʼýpe, sureste gotyo. Upépe ojetopa umi Romaygua víno ryru ha pláto jekakue, orekóva umi alfaréro Arezzoygua réra, ha upe táva ningo oĩ Itáliape. Peteĩ karai heʼi: “Umi iñarandúvape ningo omokyreʼỹeterei otopáramo pe golfo de Bengálape peteĩ mbaʼyru jekakue, orekóva umi artesáno Arezzoygua réra”. Jaikuaa avei umi Mediterraneoygua ombaʼevende hague Índiape ojetopa rupi upépe heta monéda rromána tahaʼe de óro térã de pláta. Umíva síglo primérope guare ha oreko umi Romaygua mburuvicha guasu Augusto, Tiberio ha Nerón raʼanga.

Ikatu avei umi Romaygua ohorakaʼe oiko ha ombaʼevende sur gotyo Índiape. Upéicha ohechauka pe Tabla de Peutinger. Upéva ningo peteĩ mápa ohechaukáva moõite pevépa ohovaʼekue umi Romaygua síglo primérope. Upévape ohechauka Muzírispe oĩ hague peteĩ témplo oñemombaʼeguasu hag̃ua mburuvicha Augústope. Peteĩ lívro heʼi: “Peichagua óga guasu umi Romaygua oikóva Muzírispe rembiapokuémante vaʼerã, térã umi oikovaʼekue upépe” (Romeʼs Eastern Trade: International Commerce and  Imperial Policy, 31 BC–AD 305 [Comercio internacional y política imperial de los romanos en Oriente entre el 31 a.C. y el 305 d.C.]).

Umi Romaygua dokuméntope heʼi Augusto oisãmbyhýrõ guare, tres vése rupi oho hague ovisita chupekuéra India rrepresentánte (upéva oiméne oiko éntre áño 27 Jesús ou mboyve ha áño 14 Jesús ou rire). Ha peteĩ estúdio ojejapovaʼekue ohechauka “umi rrepresentánte oho hague ojapo hag̃ua peteĩ mbaʼe iñimportánteva”. Haʼekuéra ohecha moõ moõpa ikatúta omoĩ inegosiokuéra, moõpa tekotevẽta ojepaga impuésto, ha moõpa ikatu oiko umi tetã ambuegua.

Péicha jahecha porã umi oikovaʼekue Mediterráneo ha Índiape, ombaʼevende hague ojupe síglo primérope. Upévare oiméne ndahasyirakaʼe umi kristiáno ypykuépe oho hag̃ua Índiape.

Ohópa hikuái pe Lejano Oriéntepe?

Hasy ningo jaikuaa hag̃ua moõite pevépa ohovaʼekue Oriéntepe umi Mediterraneoygua ombaʼevendéva, ha mbaʼe tiémpopepa ohorakaʼe hikuái. Péro, ojeʼe síglo primérope oĩma hague umi occidentegua ohovaʼekue Tailandia, Camboya, Sumatra ha Java peve.

Jaikuaa ningo arakaʼépa ojejapovaʼekue peteĩ viáhe pe dinastía Han dokuménto rupive (Hou Han Shu). Upévape oñemombeʼu oikovaʼekue áño 23 guive 220 peve. Omombeʼu áño 166-pe rréi An-tun de Daqin rrepresentánte oho hague China trivunálpe opaga hag̃ua impuésto pe mburuvicha guasu Huang-ti-pe. Ojeʼe ningo Antonino ojeʼeha chínope An-tun. Upéicha oñehenoivaʼekue pe mburuvicha guasu Marco Aurelio famíliape. Ha umi chíno Daqin ombohéra pe Império rrománope. Oĩ istoriadór heʼíva umi rrepresentántepe nomondói hague Roma. Umíva ohónte hague ijehegui ojogua hag̃ua séda Chínagui.

Koʼã mbaʼe jahecha rire, ñañeporandumi jey: moõ pevépa ohorakaʼe umi kristiáno ypykue oriéntepe? Og̃uahẽpa hikuái Índiape? Térãpa mombyryve oho hikuái? Ndajaikuaaporãi upéva. Pe marandu porã ningo oñemog̃uahẽ mombyryvehápe jepe. Upévare apóstol Pablo heʼi ‘opárupi hetaveha ohóvo’ umi ohendúva pe marandu porã (Colosenses 1:​6, BNP).

[Nóta]

[Taʼanga ha rrekuádro oĩva páhina 22-pe]

Mbaʼépa ndogustaivaʼekue pe mburuvicha guasúpe?

Áño 22-pe peteĩ mburuvicha guasu Romaygua hérava Tiberio otaky umi hetãyguáre oipota potavégui hikuái umi mbaʼe porã. Heʼi avei umi kuñakaraikuéra Romaygua oipota potaveha umi aláha. Upévare ojeporu vaipaha Roma pláta, ha ohopa chuguikuéra umi tetã ambuegua térã iñenemigokuéra pópe. Peteĩ istoriadór Romaygua hérava Plinio el viejo (23-79) ojeplagea avei upévare. Haʼe heʼi: “Saʼiveháguio India, Siria ha Arabiaygua káda áño ogueraha ore retãgui cien millones de monéda de pláta. Peichaite peve ningo rogasta umi mbaʼe porã roguerekóvare ha ore rembirekokuéra rehe” (Historia Natural, Visor Libros, ortografía actualizada). b

[Nóta]

[Roagradese]

Museo della Civiltà Romana (Roma); Todd Bolen/Bible Places.com

[Taʼanga ha rrekuádro oĩva páhina 23-pe]

Moõ guarépa umi mbaʼe oñevendéva

Jesús oñeʼẽvaʼekue ‘peteĩ ñemuhára oikóvare oheka pérla iporãvéva’ (Mateo 13:​45, BNP). La Biblia oñeʼẽ avei umi ovendévare ita vera, séda, yvyra hyakuã porãva, marfíl, kanéla, insiénso ha kondimentokuéra Índiape guaréva (Revelación [Apocalipsis] 18:​11-13). Ha mbaʼéicha piko ogueru hikuái koʼã mbaʼe? Umi tape ohóva rupi Palestínape. Upéicha ojegueru Índiagui peteĩ yvyra hyakuã porãva, hérava sándalo. Ikatu avei ojetopa ita vera hepyetereíva golfo Pérsicope, már Rójope. Ha pe karai ohaivaʼekue lívro Periplus Maris Erythraei heʼi ikatuha avei ojetopa Muziris ha Ceilánpe (Sri Lanka). Ha ikatu voi jaʼe umi ita vera océano Índicope guare iporãve ha hepyveha.

[Mápa oĩva páhina 20 ha 21-pe]

(Emaña pe kuatiañeʼẽre rehecha hag̃ua osẽ hagueichaite ko párte)

Umi tape ojeporúva ojeho hag̃ua oñembaʼevende Roma ha Ásiape síglo primérope

Arezzo

Roma

MAR MEDITERRÁNEO

ÁFRICA

Alejandría

EGIPTO

Coptos

Rrío Nilo

Myos Hormos

Berenice

Zanzíbar

Mar Rojo

Jerusalén

ARABIA

Rrío Éufrates

BABILONIA

Golfo Pérsico

PERSIA

↓ Yvytu oipejúva norésteguio (Monzón de invierno) 

↑ Yvytu oipejúva suroésteguio (Monzón de verano) 

Rrío Indo

PUNYAB

Rrío Ganges

Golfo de Bengala

INDIA

Arikamedu

Muziris

SRI LANKA

OCÉANO ÍNDICO (MAR ERITREO)

CHINA

IMPERIO DE LA DINASTÍA HAN

TAILANDIA

CAMBOYA

VIETNAM

Sumatra

Java

[Nóta oĩva taʼanga ndive páhina 21]

Umi rrománo várko raʼanga

[Roagradese]

Várko: Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.