PONCIO Pilato, peteĩ governadór rrománo Judeagua, ohusgárõ guare Jesúspe oporandu chupe: “¿Mbaʼe piko pe añetegua?” (Juan 18:38). Pilato ndahaʼéi oikuaaségui oporandúva upéva, amalisia chupe g̃uarã pe añetegua haʼe umi mbaʼe oñemboʼéva peteĩ persónape michĩete guive térã umi mbaʼe káda uno odesidíva oguerovia. Koʼág̃arupi avei heta oĩ opensáva upéicha.

Síglo 16-pe, umi hénte Europapegua ndoikuaái vaʼekue mbaʼépa ogueroviáta. ¿Mbaʼérepa? Ymaite guive oñemboʼe chupekuéra omombaʼe vaʼerãha pe pápape ha hetave mbaʼe omboʼéva pe rrelihión katólika. Péro upéi oñepyrũ pe Reforma, * omoingéva Európape heta idéa pyahu ha upéva okonfundipa umi héntepe. ¿Mbaʼéichapa oikuaáta hikuái pe añetegua?

Upe tiémpope, heta hénte oikuaase vaʼekue mávapa omboʼe pe añetegua, ha umíva apytépe oĩ kuri mbohapy kuimbaʼe oñehaʼãva voi oikuaa hag̃ua upéva. * ¿Mbaʼéichapa oikuaa raʼe hikuái mávapa ijapu ha mávapa heʼi pe añetegua? ¿Mbaʼépa odeskuvri hikuái? Jahechami.

Wolfgang Capito ningo haʼe vaʼekue peteĩ mitãkariaʼy irrelihiósova, ha ostudia oiko hag̃ua chugui doktór, avogádo ha teólogo. Áño 1512-pe katu oiko chugui paʼi ha upe rire ombaʼapo kapellánramo pe arzobispo de Maguncia ndive.

Ñepyrũrã Capito ojokose lénto pe Reforma, omboʼe rupi hikuái heta enseñánsa idiferentetéva voi pe rrelihión katólikagui, péro amo ipahápe haʼe omoirũma avei chupekuéra. Pe istoriadór James M. Kittelson omombeʼu heta hénte oñeʼẽ vai hague Capito rehe idiferénte rupi umi mbaʼe opredikáva. Upémarõ haʼe oñedefende ha heʼi: “Peikuaa hag̃ua siértopa umi mbaʼe haʼéva, pehecha vaʼerã la Biblia heʼíva, upépemante pejuhúta pe añetegua”. Haʼe ojapo rupi upéicha, ohechakuaa la Biblia nomboʼeiha pe transustanciación, térã pe víno oñekonvertiha Jesús ruguýpe ha pe pángui oikoha hoʼo. Avei ohechakuaa la Biblia ndeʼiriha ojeadora vaʼerãha umi sántope. (Ehecha pe rrekuádro heʼihápe “ Ohecha hikuái ‘añetépa upe ojeʼéva’”.) Áño 1523-pe, Capito oheja ikárgo orekóva  irrelihiónpe ha oho oiko Estrasbúrgope, upe siudápe pe Reforma opyrũ hatã vaʼekue.

Hógape oñembyaty vaʼekue heta hénte oñemoĩva irrelihionkuéra kóntrape, ha oñemongeta hikuái la Biblia ha umi rrelihión omboʼévare. Heta rreformadór odefende gueteri upe tiémpope pe trinida, péro pe lívro La reforma radical, heʼi umi lívro Capito oskrivi vaʼekuépe ohechaukaha haʼe “ndogueroviapaiha upe enseñánsa”. ¿Mbaʼérepa? Pórke ohecharamoiterei mbaʼéichapa pe teólogo españól Miguel Servet oiporu la Biblia ohechauka hag̃ua japuha pe trinida. *

Péro Capito heʼírire ndogueroviaveimaha pe trinida ikatu kuri ojejuka chupe, upévare haʼe oñatende umi mbaʼe heʼítavare umi hénte rovake. Péro haʼe oikuaa mboyve voi Miguel Servétpe, umi mbaʼe oskrivi vaʼekuére ojekuaáma voi ndogueroviapaiha pe trinida. Tiémpo rire, peteĩ paʼi katóliko heʼi Capito ha iñirũnguérare: “Haʼekuéra oñembyaty ñemiháme oñemongeta hag̃ua umi rrelihión omboʼévare, ha amo ipahápe omboyke hikuái pe Santísima Trinida”. Cien áño haguépe osẽ peteĩ lísta omombeʼúva máva mávapa umi eskritór ndogueroviáiva pe trinida, ha puntaitépe oĩ Capito réra.

Capito oguerovia vaʼekue la Bíbliape oĩha pe añetegua. Peteĩ jey heʼi: “Jaheja vaʼerã la Biblia ha Cristo léi añoite tañanemboʼe Ñandejáragui”. Kittelson heʼive: “[Capito] siémpre heʼi umi teólogo tuichaiterei ojavyha omboykégui Ñandejára Ñeʼẽ heʼíva”.

Peteĩ mitãrusu hérava Martin Cellarius (oñehenóiva avei Martin Borrhaus), oikuaaseterei vaʼekue avei mbaʼépa añetehápe omboʼe la Biblia, ha áño 1526-pe oho peteĩ tiémpore Capito rógape.

Cellarius onase vaʼekue áño 1499-pe. Haʼe ningo ostudia meme vaʼekue pe teología ha filosofía, upéi oporomboʼéma Wittenberg Alemániape, oñemoñepyrũ haguépe pe Reforma. Upe riremínte oikuaa Martín Lutero ha hetave persónape oikéva pe Refórmape. ¿Mbaʼéichapa Cellarius ohechakuaáta mávapa añetehápe omboʼe la Biblia heʼíva ha mávapa omboʼe yvypóra heʼívante?

Pe lívro Teaching the Reformation (Enseñanza de la Reforma) heʼi: “Cellarius opensa ñantende porã hag̃ua la Biblia omboʼéva tekotevẽha jalee meme ha ñakompara meme ojuehe umi téxto heʼíva. Avei heʼi iñimportanteha ñañemboʼe ha ñañarrepenti”. ¿Mbaʼépa Cellarius odeskuvri ojapo rupi upéicha?

Áño 1527-pe, Cellarius oguenohẽ peteĩ lívro hérava On the Works of God (Sobre las obras de Dios), ha upépe haʼe heʼi oĩ vaiha heta enseñánsa omboʼéva pe Iglésia, por ehémplo pe transustanciación. Haʼe ohechakuaa pe víno ha pe pan orrepresentanteha Jesús ruguy ha hoʼo. Profesór Robin Barnes omombeʼu avei upe lívrope Cellarius heʼi hague “mbaʼéichapa ontende heta profesía oĩva la Bíbliape. Por ehémplo, og̃uahẽtaha peteĩ tiémpo ijetuʼúva ha heta ojehasa asytaha, péro upe rire oñembopyahupataha opa mbaʼe ha ojeikotaha vyʼápe” (2 Pedro 3:10-13).

Cellarius oñeʼẽ mbykymi vaʼekue avei Jesucristo rehe, ha iñimportanteterei umi mbaʼe heʼi vaʼekue. Ndeʼíriramo jepe direktoite pe trinida oĩ vaiha, omombeʼu idiferenteha pe “Túva Yvagapegua” ha “Itaʼýra Jesucristo”. Heʼi avei Jesús haʼeha peteĩ diós ha Ñandejára Ipuʼakapáva Raʼy (Juan 10:34, 35).

Áño 1850-pe, Robert Wallace oguenohẽ vaʼekue peteĩ lívro hérava Antitrinitarian Biography  (Biografía antitrinitaria). Upépe haʼe omombeʼu Cellarius oskrivi vaʼekuépe noñeʼẽiha pe trinida rehe pe iglésia omboʼeháicha. * Upévare heta oĩ opensáva haʼe orrechasa hague upe enseñánsa. Ojeʼe vaʼekue voi Ñandejára ojevale hague Cellarius rehe “omombeʼu hag̃ua enterovépe pe añetegua oñeʼẽva Ñandejára ha Cristo rehe”.

Áño 1527-rupi, peteĩ teólogo iñarandúva hérava Johannes Campanus, oho avei Wíttenbergpe. Ha ogustáramo jepe chupe pe Reforma, ndogustái chupe Martín Lutero omboʼéva. ¿Mbaʼérepa?

Chupe g̃uarã noĩporãi oñemboʼe pe transustanciación ha consustanciación. * André Séguenny heʼi Campanus opensa hague pe pan panteha voi, ha ojejapo aja pe seremónia orrepresentanteha Cristo rete. Áño 1529-pe ojejapo peteĩ rreunión Marbúrgope oñeñeʼẽ hag̃ua upe témare, ha upérõ ndojehejái Campánuspe omombeʼu umi mbaʼe otopa vaʼekue Ñandejára Ñeʼẽme. Ha upe rire umi ótro rreformadór oĩva Wíttenbergpe omboyketéma voi chupe.

Péro la omorrenegavéva umi rreformadórpe, haʼe umi mbaʼe heʼíva Campanus pe Túva, Taʼýra ha espíritu sántore. Haʼe oguenohẽ kuri peteĩ lívro áño 1532-pe hérava Restitution (Restitución), ha upépe heʼi Jesús ha Itúva haʼeha mokõi persóna diferénte. Ha heʼive: “Peteĩ kuimbaʼe ha peteĩ kuña omendárõ ‘oiko mokõivégui peteĩnte’ péro upéva ndeʼiséi haʼeha peteĩ persónante, upeichaiténte avei pe Túva ha Itaʼýra” (Juan 10:30; Mateo 19:5). Haʼe heʼi la Biblia voi oiporuha upe ehémplo ohechauka hag̃ua pe Túva orekoha tuichave autorida pe Taʼýragui, heʼívo ‘pe kuimbaʼe omoakãha kuñáme, ha Ñandejára omoakãha hína Crístope’ (1 Corintios 11:3).

¿Ha mbaʼépa upéicharõ pe espíritu sánto? Campanus oiporu jey la Biblia ombohovái hag̃ua upéva: “Ñandejára Ñeʼẽme ndaipóri ni peteĩ téxto ohechaukáva pe Espíritu Sánto haʼeha pe persóna mbohapyha oĩva pe trinidápe [...]. Ñandejára espíritu ningo pe podér haʼe oiporúva oprepara ha ojapo hag̃ua opa mbaʼe” (Génesis 1:2).

Upévare Lutero heʼi hese otaky ha opuʼãha Ñandejára Raʼýre, ha ótro rreformadór ojerure ojejuka hag̃ua chupe upévare. Péro Campánuspe noimportái upéva. Pe lívro La reforma radical, omombeʼu Campanus “oguerovia mbarete hague pe iglésia operdeha ihentekuéra okambiágui umi apóstol ha la Biblia omboʼe ypy vaʼekue. Haʼekuéra ndorrespetái la Biblia heʼíva Ñandejára ha yvyporakuérare”.

Campanus ningo ndahaʼéi vaʼekue oformaséva ótra rrelihión. Haʼe heʼi ohekánte hague pe añetegua umi “sékta ha apóstata” apytépe, péro ndojuhúi hague pe ohekáva. Haʼe oipotánte kuri pe Iglésia Katólika omboʼe la héntepe umi mbaʼe añetehápe omboʼéva la Biblia, péro amo ipahápe ojegueraha chupe préso upévare. Ojeʼe 20 áño rasa  opyta hague kárselpe, ha umi istoriadór heʼi omano hague áño 1575-pe.

Capito, Cellarius, Campanus ha hetave tapicha, oikuaa kuri pe añetegua ohesaʼỹijo porã rupi Ñandejára Ñeʼẽ. Noĩriramo jepe la Bíbliape heta mbaʼe haʼekuéra ogueroviáva, koʼã kuimbaʼe heta ostudia ha omombaʼeterei umi mbaʼe otopa vaʼekue Ñandejára Ñeʼẽme.

Apóstol Pablo omeʼẽ vaʼekue ko konsého umi kristiánope: “Pehechákena añetépa hína opa mbaʼe; peñakarama hatãkena iporãvare” (1 Tesalonicenses 5:21). Oiméramo nde avei reheka hína pe añetegua, ikatu nepytyvõ pe lívro Mbaʼépa añetehápe omboʼe la Biblia?, ojapóva umi testígo de Jehová.