Tingɔŋɔ Wa Za’a Zaberɛ II la poan, mam dɔɣereba yuun basɛ la Estonia tiŋa ge keŋɛ Germany tiŋa, bilam ti ba yuun dɔɣɛ mam. Sankaŋa ti ba yuun maasena ti ba loŋe Canada tiŋa. Ton yuun pɔsɛ kɛ̃’ɛra zɛ’an Canada tiŋa la lɛm la Ottawa. To deo la yuun dela nɔɔsi uka deo. To yuun boi la nɔŋɔ pɛɛlega poan ge to yuun ni ta’an nyɛ gɛla fii saa nɔɔrɛ.

Daarɛ deyima ti Yehowa Sɛɛradoma wa’an to yire na kaalɛ Liligere 21:3, 4 bo mam ma. Sɛla ti a yuun zamesɛ la yuun kalum a suure mɛ paa ti a yuun pɔsɛ kaasa. Mam ma la mam sɔ yuun kelum zamesa Baabule la mɛ ti la yuun ka yue ti ba muse ko’om.

Mam dɔɣereba yuun ka ba’ɛ bɔkera Solemiine yetɔɣum la ge ba yuun tiregeri mɛ Yehowa pu’usegɔ poan. Mam sɔ yuun tuni la company ayima n nyɛ̃legeri kuto maala lɔɣɔrɔ poan. A san ni tum yu’uŋɔ la za’a ta yilegɛ beere, a ni taregɛ mɛ ge a ni tiregɛ tari mam la mam tã Sylvia keŋɛ na’am mɔɔlegɔ mɛ. Bakwai woo, to yuun ni naɛ taaba mɛ zamesɛ Pigera Zontua la. Mam ma la mam sɔ yuun basɛ ti mam tara la nɔŋerɛ bɔ’ɔra Naayinɛ. Nɔŋerɛ kaŋa n yuun basɛ ti mam kã n mea bo Yehowa yuun 1956 poan. Mam yuun dela yuun pia. Nɔŋerɛ sɛka ti ba yuun tara bɔ’ɔra Yehowa la n kpemese mam giila ti n kɔ’ɔn pu’usa Yehowa.

Mam yuun ba’asɛ sukuu la, mam puti’irɛ yuun ka ba’ɛ bɔna Yehowa pu’usegɔ poan. Mam yuun ti’isɛ ti mam san dɛna sore ŋmɛ’adaana, mam kan nyaŋɛ tum nyɛ ligeri zo’e zo’e zom alopele ta bisɛ tisi. Mam yuun nyɛ la tuunsɛka ti n nɔŋɛ paa n de n zĩ’a FM station poan ŋmɛ’ɛra yuuma bɔ’ɔra nɛreba ti ba kɛlesa. Ge mam yuun tuni la zaanɔɔrɛ. Wana yuun basɛ ti mam yuun ka ta’an kena zamesegɔ ge me dekɛ n mea ta naɛ la nɛresɛba n ka tari nɔŋerɛ bɔ’ɔra Naayinɛ. Pooren, mam zamesɛ sɛla Baabule la poan la yuun soŋɛ mam mɛ ti n tee n vom.

Mam yuun loŋe la Oshawa n boi Ontario tiŋa poan. Bilam ti mam yuun ta seke Ray Norman la a tã Lesli la sore ŋmɛ’adoma basɛba. Ba yuun to’e mam mɛ soŋa. Mam yuun nyɛ ban tari pupeelum se’em la yuun basɛ ti mam le ti’isɛ la mam wan eŋɛ sɛla n vom poan. Ba yuun kpemese mam giila ti n pɔsɛ sore ŋmɛ’a tuuma la. Mam yuun pɔsɛ la September, yuun 1966 poan. Sɛla woo yuun kɔ’ɔn ana soŋa mɛ mam vom poan. Bala yuun basɛ ti mam puurɛ pee mɛ paa. Ge yɛla ase’a n yuun tee mam vom ti la eŋɛ mam pakerɛ.

Se’em ma’a ti mam yuun kelum bɔna secondary sukuu la, mam yuun gulesɛ la gɔŋɔ ti n keŋɛ Betel n boi Toronto, Canada tiŋa. Pooren, mam yuun tuni sore ŋmɛ’a tuuma la, ba yuun beem mam mɛ ti n wa’ana tuna Betel yuuma anaasi. Ge mam yuun boti Lesli mɛ. Bala la, mam yuun fabeli ti n san keŋɛ Betel, n kan le nyɛ en. Mam yuun zusɛ mɛ paa ge nyaa sakɛ ti n wan keŋɛ Betel. Ge mam puurɛ yuun ka pee la mam yuun keese Lesli la.

Mam yuun tuni la Betel lɔɣɔrɔ peere zɛ’an ge ti pooren mam yuun dɛna ba gɔngulesa. La yuun eŋɛ mam la pakerɛ la mam yuun wum ti Lesli ta tuna la sore ŋmɛ’a tuuma n boi de to’ore Gatineau, Quebec tiŋa la. Mam yuun ni ti’isa la eŋa n boi bim ita sɛla ge ni ti’isa nyaa mam loe loosonɛ mɛ wa? Yele ayima n yuun le eŋɛ ti la dɛna nɔya’a la pupeelum. Ba yuun beem la Ray n de Lesli tã la ti a wa’an Betel. To yuun boi la bɔyiŋɔ poan! Bala yuun basɛ ti mam le pɔsɛ sɔsa mɛ la Lesli. Mam yuuma anaasi Betel tuuma ba’asegɔ poan, February 27, 1971 poan ti mam yuun di en.

Ba yuun basɛ ti mam la Lesli bɔna la French yetɔɣum tansugere n boi Quebec tiŋa poan. Yuuma fii pooren, ba yuun yele mam ti n dɛna gingilega kaarɛ bisegadaana. La yuun eŋɛ mam la pakerɛ se’ere n sɔi la, mam yuun dela yuun 28. Mam yuun ti’isɛ ti mam ba’ɛ pɔ’ɛ mɛ ge me ka kumesɛ. Ge yelese’a n boi Yeremia 1:7, 8 la yuun kpemese mam giila mɛ. Ge yele la yuun dela, Lesli yuun nyɛ la loore accident sugumnɔɔrɛ zo’e zo’e ge me ka ta’an gisa. Bala, to yuun bisɛ ti la wan kpe’em ti to tum kaarɛ tuuma la. La bala za’a, a yuun yeti, “Yehowa san yeti to eŋɛ sɛla, to tiregɛ eŋɛ.” To yuun sakɛ tuunɛ la mɛ ge tum kaarɛ tuuma la yuuma 17.

Mam yuun de gingilega kaarɛ bisegadaana la, mam yuun ka ba’ɛ tara nɛŋa. Bala yuun basɛ ti mam ni ka nyɛta yɔ’ɔ saŋa woo sɔsa la Lesli. Mam yuun le zamesɛ la sɛla. Daarɛ deyima Atenidaarɛ bulika asubaa ti nɛra ŋmɛ mam deo kuleŋa. Mam n yuun yese la ti nɛnɛra ka ze bim. Sɛla ti mam nyɛ dela pi’ɔ ti tanɛ bɔna bim, tiwɔla, boroboro, daam, glass kɔpi la gɔŋɔ ti ba gulesɛ. Sɛla n yuun boi gɔŋɔ la poan dela, “Naɛ la ho pɔɣa yese ti ya ta sɔsɛ.” De daarɛ, wuntɛɛŋa yuun yese mɛ ti la ana soŋa. Ge mam yuun yele Lesli yeti mam tari la yetɔɣum ti n maasum, bala mam kan ta’an keŋɛ. A yuun bɔkɛ mɛ ge a puurɛ yuun ka ba’ɛ pee. Mam yuun boi bim maasena yetɔɣum la, mam putɛkeeŋa yuun daani mam mɛ. Mam yuun ti’isɛ la Epesus 5:25, 28 la yele. Yehowa yuun doose la gulesegɔ wa poan kpemese mam giila ti n basɛ ti n pɔɣa puurɛ pee. Mam yuun zusɛ mɛ ge nyaa yele Lesli yeti, “Tɔ, to keŋɛ.” A puurɛ yuun pee mɛ paa. To yuun dekɛ la to loore keŋɛ kulega nɔgbene n ani soŋa, yɛregɛ to fuo zi’ire ge naɛ taaba sɔsɛ la pupeelum. Mam yuun kelum nyaŋɛ maasum n yetɔɣum la mɛ.

To yuun tari pupeelum kaarɛ tuuma la poan mɛ. To yuun keŋɛ la zɛ̃’ɛsi zo’e zo’e, ze’ele British  Columbia ta paɛ Newfoundland. Mam yuun nyaa kaari la tisi wuu mam yuun boti se’em n bunbilimen la. Mam yuun ti’isɛ ti n gulesɛ gɔŋɔ keŋɛ Gilead Sukuu ge mam yuun ka boti n dɛna satiŋa na’am yetɔɣum yalegerɛdaana. La yuun ani wuu satiŋa na’am yetɔɣum yalegerɛdoma boi la ba to’ore la. Mam yuun ti’isɛ ti mam kan nyaŋɛ tum tuunkaŋa. Leyɛ’ɛsa, mam yuun zoti la dabeem ti daanse’ere ba tari to keŋɛ Africa tiŋa kayima ti bã’asi la zaberɛ bɔna. Canada tiŋa yuun ani soŋa bɔ’ɔra mam mɛ.

Yuun 1992 poan, Yehowa Sɛɛradoma yuun le tara yɔ’ɔ mɛ ti ba mɔɔla tisi ase’a n yuun pa’asɛ Soviet Union la poan. Mabiisi la yuun nyaa soke to nyaa to wan bɔta ti to keŋɛ Estonia ta dɛna satiŋa na’am yetɔɣum yalegerɛdoma? La yuun eŋɛ to la pakerɛ ge to yuun zusɛ de poan mɛ. Leyɛ’ɛsa to yuun tiɛ ti, ‘Yehowa san yeti to eŋɛ sɛla, to tiregɛ eŋɛ.’ To yuun sakɛ mɛ ti to puurɛ pee la lan daɣɛ Africa tiŋa ti to yɛ’ɛsa la.

To yuun pɔsɛ zamesa la Estonia yetɔɣum. Ŋmaresi fii pooren Estonia tiŋa la, ba yuun yele to yeti to pɔsɛ kaarɛ tuuma la. Ba yuun dekɛ la tansuga 46 la gurupdoma n boi Estonia, Latvia la Lithuania bo to ti to kaara ba bisa. To yuun le kaara la tansuga n boi Kaliningrad, Russia tiŋa. Bala pa’alɛ ti la yuun nari ti to tiregɛ zamesɛ Latvia yetɔɣum, Lithuania yetɔɣum la Russia yetɔɣum. La yuun kpe’em mɛ paa. Mabiisi la puurɛ yuun pee mɛ la ton yuun tiregeri zamesa yetɔɣum la ge me yuun soŋɛ tɔ. Yuun 1999 poan, Estonia yuun nyɛ la tigere yile ti ba yuun yele mam ti n ta pa’asɛ tigere yile bisegadoma la poan, mam la Toomas Edur , Lembit Reile la Tommi Kauko.

To yuun wa’ana baŋɛ ti mabiisi zo’e zo’e ti ba sa’ɛ ba satisi poan ti ba puɣum lebe ta bɔna Siberia. La ka pakɛ la ban yuun boi paka deo ti ba yuun mɛlesa ba ge ti ba ka nyɛta ba deodoma la, ba suure yuun ka sa’am. Ba yuun tari pupeelum mɛ ge kelum tuulegera na’am mɔɔlegɔ tuuma la poan. Wana wa yuun soŋɛ tɔ ti to baŋɛ ti tomam me wan ta’an ŋmibe ge tara pupeelum bɔŋa la san kpe’em.

To yuun kpeŋe tomea tuna mɛ yuuma zo’e zo’e ge yuun ka ba’ɛ vɔ’ɔsa. Bala yuun basɛ ti tɔregɔ paɛ Lesli mɛ. To yuun ka te’ele baŋɛ ti sɛla n ta’asɛ bala dela a yuun puɣum tara la fibromyalgia, bãsɛka n ni basɛ ti tɔregɔ paɛ hɔ. Bala to yuun nyaa le ti’isa ti to lebe la Canada tiŋa. Ban yuun beem to ti to keŋɛ sukuu Patterson, New York, U.S.A. la, mam yuun ti’isɛ ti to kan ta’an keŋɛ. Ge ton yuun zusɛ de poan la, to yuun sakɛ mɛ keŋɛ. Yehowa yuun kã bo to mɛ la to yuun sakɛ keŋɛ la. La yuun dela sansɛka ti to bɔna sukuu la poan la ti Lesli yuun nyɛ a bã’a la tibegɔ soŋa soŋa. Pooren ti to yuun nyaa tɔkɛ to tuuma la.

Mam yuun boi la Estonia yuun 2008 poan. Daarɛ deyima zaanɔɔrɛ ti tigere zuo la yi mam soke mam bisɛ n wan sakɛ keŋɛ Congo tiŋa ta soŋɛ. La yuun kɔ’ɔn di’e mam mɛ yele yele wuu ban daa yeti beere san yilegɛ n basɛ ti ba baŋɛ mam puti’irɛ n de se’em la. Mam yuun ka boti n yele Lesli se’ere n sɔi  la, a san wum a kan ta’an gise. Ge la yuun tuɣum dɛna la mam n yuun ka ta’an gise. Mam yuun kɔ’ɔn zusa mɛ la Africa tiŋa ti to yuun yɛ’ɛsa la zuo.

Yiimbeere ti mam yele Lesli ti to zi’ire bisɛ de poan. To yuun yeti, “Yehowa n tuni tɔ ti to keŋɛ Africa. To eŋɛ la wani baŋɛ ti to kan ta’an ta tum tara pupeelum to san ka keŋɛ?” Bala ton yuun tum yuun 16 Estonia tiŋa la, to yuun basɛ bim mɛ ge keŋɛ Kinshasa n boi Congo tiŋa. Congo tigere yile la poan, mɔɔrɔ la tiisi n yuun boi bim ti ba maalɛ ba bala soŋa soŋa ti voole ka bɔna bim. Sɛla ayima ti Lesli yuun deŋɛ nɛŋa dekɛ labelɛ to deo la poan dela a kaatɛ ti a yuun tara ton yuun baseri Canada tiŋa la. Kaatɛ la zuo gulesɛ yeti, “Tara pupeelum zɛ’an woo ti ho bɔna.” Ton yuun seke mabiisi, zamesɛ nɛreba Baabule ge nyɛ satiŋa na’am yetɔɣum yalegerɛ tuuma la n tari pupeelum se’em la yuun basɛ ti to puurɛ pee mɛ paa. La yuun ka yue ti to yuun nyɛ yɔ’ɔ ti to kaɛ tigere yila n boi Africa tisi n paɛ 13 poan bisɛ. Wana yuun basɛ ti to baŋɛ la buuri zo’e zo’e la ba bɔŋa me n boi to’ore to’ore se’em. Dabeem yuun ka le tara mam ti n bɔna Africa. To pu’usɛ Yehowa la eŋa n basɛ ti to keŋɛ Africa ta tum la.

Ton yuun boi Congo tiŋa la, to yuun di la dia basɛba ti mam yuun ti’isa ti to kan ta’an ba di makɛ wuu yɔ-iiro. Tomam n yuun nyɛ mabiisi la n diti ba se’em la, to yuun lem dia la bisɛ mɛ ge kɔ’ɔn di ba la pupeelum.

To yuun keŋɛ la Congo tiŋa dapɔa bɔba ta kpemese mabiisi la giila ge bo ba yelese’a n pakɛ ba. Zɛ’ɛsi wa poan, putɔpa ti ba yi’ira ba ti guerrilla groups yuun kɔ’ɔn daana la pɔɣesi la kɔma. Mabiisi zo’e zo’e yuun ka ba’ɛ tara nutatum ge bala za’a ba yuun tari beere sa’am puti’irɛ kum isigere la poan mɛ ge nɔŋɛ Yehowa la tigere la. Wana yuun kalum to suure mɛ paa. Ba makesonɛ la yuun basɛ ti to ti’isɛ bisɛ sɛla n sɔi ti to pu’usa Yehowa ge tara sakerɛ bɔ’ɔra en. Ba yuun nyɔ̃ mabiisi zo’e zo’e yɛa la ba dia mɛ. Wana yuun basɛ ti to baŋɛ ti to nutatum ta’an mɛlum buyina ge sɛla n pakɛ paa dela tomam la Yehowa bɔŋa. La ka pakɛ la bɔŋa la n yuun kpe’em bo mabiisi la se’em la, ba yuun ka nyɔ̃ni. Ban yuun kelum tara pupeelum la yuun kpemese to giila mɛ ti to ta’an ŋmibe to yeledaaŋɔ la woo poan ge me tara sukpe’ene.

Yele ayima n yuun le di’e to. Ba yuun yele to yeti to keŋɛ Hong Kong tigere yile. To yuun ka makɛ ti’isɛ ti to wan ta bɔna Asia! To yuun sakɛ keŋɛ mɛ se’ere n sɔi la, to tuuma woo poan Yehowa yuun soŋɛ to mɛ. Yuun 2013 poan, ton yuun ta basera to zɔdoma n boi Africa tiŋa n som se’em la, to yuun kɔ’ɔn kaasa mɛ ge nyaa yɛ’ɛsa zɛ’an ti to ka mina ku bɔŋa n ani se’em.

La yuun dela teere kãtɛ bo to ti to bɔna Hong Kong se’ere n sɔi la, la yuun dela tinkãtɛ ti nɛreba to’ore to’ore n ze’ele tingole wa za’a waabi kɔ’ɔn mike bim. China yetɔɣum zamesegɔ kpe’em mɛ. Mabiisi la yuun to’e to soŋa mɛ, to me yuun nɔŋɛ ba dia mɛ. Tuuma la yuun yalegeri mɛ tigere yile la poan ge lɔɣɔrɔ ligeri yuun malum pa’asa mɛ. Wana yuun basɛ ti Tigere Zuo Bisegadoma la kɔ’ɛ putɛsonɛ ti ba koose tigere yile la deto zo’e zo’e. La yuun ka yue ti yuun 2015 poan ba tari to keŋɛ South Korea. Bilam ti to nyaa bɔna tuna. La yuun nari ti to zamesɛ yetɔɣum ayima me n kpe’em. La boi bim ti to yuun ka ta’an tɔɣera Korea yetɔɣum la soŋa soŋa ge mabiisi la kpemeseri to giila mɛ ge ni yɛta to ti to mɔɔri mɛ la ton ta’an sɔsera Korea yetɔɣum poan la.

Zɔtɔ nyɔka daɣɛ naana ge to baŋɛ ti to san beem nɛreba ti ba wa’an to zɛ’an na, to wan ta’an baŋɛ ba soŋa. To nyaa baŋɛ ti tomam la to mabiisi dela buyina ti Yehowa naam to la sose’ere poan ti la wan ana naana bɔ’ɔra tɔ ti to nyɔɣɛ zɔtɔ zo’e zo’e ge me nɔŋɛ ba.​—2 Kor 6:11.

To baŋɛ ti la nari ti to tɔ’ɔsa nɛreba wuu Yehowa n iti ba se’em la ge me eŋɛ pa’alɛ ti Yehowa nɔŋɛ to mɛ ge bɔ’ɔra to pa’alegɔ. Saŋa woo ti to giila ni kɔ’ɔsɛ bii to ni ti’isa ti mabiisi la kan to’e to la, to ni malum kaalɛ la gɔnseto ti to zɔdoma gulesɛ bo to ti ba dekɛ kpemese to giila la. To nyɛ Yehowa n leregeri to zusega ge bɔ’ɔra to giilekpeŋere la paŋa se’em mɛ.

Yuuma zo’e zo’e n wana, mam la Lesli zamesɛ baŋɛ ti la yele pakɛ mɛ ti to nyɛta nɛŋa bɔ’ɔra taaba la ka pakɛ la tuuma n zo’e se’em. To san zamesa yetɔɣepaala ti se’em san tɔɣɛ tue to ni kɔ’ɔn la’ara mɛ. Daarewoo yu’uŋɔ to ni ti’isɛ bisɛ la yelese’a ti Yehowa basɛ ti to tara pupeelum de poan ge bo en fara.

Yelemɛŋɛrɛ, mam yuun ka ti’isɛ ti mam wan ta’an dɛna satiŋa na’am yetɔɣum yalegerɛdaana bii n ta bɔna tiŋa kayima poan. Ge la bala za’a, mam tari pupeelum mɛ la mam mi ti Yehowa wan soŋɛ mam ti n ta’an tum sɛla woo la. Nɔdɛ’ɛsa Yeremia yele la dela yelemɛŋɛrɛ: ‘O Yehowa, ho pã’asɛ mam mɛ.’ (Yer. 20:7) Ɛɛ, Yehowa bo to la yelesoma la kã’a zo’e zo’e hali basɛ ti mam yuun tari ni puti’irɛ ti n zom alopele ta bisɛ tisi la ta’an tum. To zom alopele keŋɛ tisi zo’e zo’e gana mam yuun de bia ge ti’isa se’em la, hali ti tigere zuo la tum tɔ ti to keŋɛ ta kaɛ tigere yila anuu bisɛ. Mam puurɛ pee mɛ la Lesli n yese a suuren soŋɛ mam tuundena wa poan se’em la.

Saŋa woo to ni tiregɛ tiɛ tomea ti sɛla woo ti to tuna la dela ton nɔŋɛ Yehowa zuo. Ton nyɛti yelesoma se’em zina wa la basɛ ti to baŋɛ la wan ana soŋa se’em ti to vɔna daarewoo se’em ma’a ti Yehowa wan ‘pikɛ [a] nu’o basɛ ti bunvɔa woo nyɛ eŋa n boti sɛla.’​—Ym 145:16.