Yì xósɔ́ lɛ ji

Yì todóhwinnu xósɔ́ lɛ tɔn ji

NUXAHUN LƆ

Nǔxe Nɔ Zɔ́n bɔ Xixɔ́ Ma Nɔ Tíin Lɛ

Nǔxe Nɔ Zɔ́n bɔ Xixɔ́ Ma Nɔ Tíin Lɛ

“To egbexe, ɖiblanyí ɖɔ mǐ tindó nulɛkpó xe nɔ hɛn gbɛninɔ bɔawu . . . Etomɔco, ojlɛ̌ mǐtɔn mɛ wɛ nuxahun [tonuɖiɖɔ, akwɛ́zinzan kpó lɛ̌dó hinhɛngblé kpó tɔn lɛ] sù te húgǎn to ayihɔ́n lɔ mɛ.”​Sɔgbe xɛ́ linlin The Global Risks Report 2018, World Economic Forum tɔn.

NAEGBƆN WENYWƐTƆ́ SUSU NƆ XANǓ GANDÓ SƆGODO MǏTƆN KPÓ AYIGBA KPÓ TƆN GO? MÌ GBƆ MǏ NI KPƆ́N NUXAHUN ÐÉLƐ XE MǏ TO KPIKPÉXƐ́.

  • DANUWIWA TO INTƐNƐT JÍ: Linlinwe ɖé ɖɔ ɖɔ, “Intɛnɛt jí yìyì to lilɛzun owùnu dógɔ́. É ko lɛzun fie mɛxe nɔ zanxɛ́ ovivu lɛ, nukúnvandómɛtɔ́ lɛ, mɛnylakan lɛ kpó mɛxoɖutɔ́ lɛ kpó nɔ hwlá dó.” (The Australian) É yidógɔ́ ɖɔ, “Nyǐkɔ mɛɖévo tɔn yiyizan nadó wadanu to gbigbayikpé tawun to egbexe. . . . Intɛnɛt sɔ́ nɔ hùn dotɛnmɛ dote ná mɛlɛ nadó wà nunylakan ɖevo lɛ, yèɖɔ nadó nyí danuwatɔ́ kpó kannylatɔ́ kpó.”

  • ZƐ́NMASƆ TO AKWƐ́ZINZAN-LIXO: Sɔgbe xɛ́ linlin agɔe tɔn xe Oxfam International ná, nǔxe omɛ cinatɔ̀n xe nyí adɔkunnɔ húgǎn to ayihɔ́n mɛ lɛ tindó sɔ̀ nǔxe madó awe mɛxe nyí wamɔnɔ húgǎn to ayihɔ́n mɛ lɛ tindó tɔn. Linlin lɔ yidógɔ́ ɖɔ, “Ninɔmɛ xe mɛ akwɛ́zinzan ayihɔ́n exe tɔn te zɔ́n bɔ omɛ vuɖe xe nyí adɔkunnɔ lɛ fɔ́n bo to adɔkun jɛ dógɔ́ bɔ wamɔnɔ lɛ, xe suhúgǎn yětɔn nyí nyɔnu lɛ, fɔ́n bo to hɛ̌njɛ dógɔ́.” Mɛɖélɛ nɔ xanǔ ɖɔ zɛ́nmasɔ exe xe fɔ́n bo to jijideji gǎn zɔ́n bɔ mɛlɛ ná wá fɔngǔ.

  • AHWÀN KPÓ XOMƐKƐN KPÓ: Linlin 2018 tɔn xe Kplidókpɔ́ Akɔta lɛ tɔn (ONU) ná gandó fibɛtadó-dintɔ́ lɛ go dóxya ɖɔ: “To egbexe, mɛlɛ to hinhɔ̀n jɛgbě húgǎn gbeɖe kpɔ́n.” Gbɛtɔ́ livi 68 linlán wɛ ko hɔ̀n jo oxwé yětɔn dó, titewungbe ná ahwàn kpó xomɛkɛn kpó wutu. Linlin lɔ yidógɔ́ ɖɔ, “To nukúnxwixwe ɖokpó gblamɛ, nǔɖi gbɛtɔ́ 30 wɛ nɔ hɔ̀njɛgbě.”

  • LƐ̌DÓ HINHƐNGBLE: Linlin ɖé dóxya ɖɔ “Jɔwamɔnu [kanlin kpó ogbé kpó] susu wɛ to bubusɛ̀ to egbexe,” kpóɖɔ “jɛhɔn kpó oxù kpó hinhɛnflǔ ko lɛzun owùnu ɖaxo ná agbasalilo gbɛtɔ́ tɔn.” (The Global Risks Report 2018) Húmɔ̌, wǎnvú ɖélɛ to bubusɛ̀ kpó awuyiyá kpó to otò ɖélɛ mɛ. Ná wǎnvú lɛ wɛ nɔ zɔ́n bɔ ogbé lɛ nɔ gbàkún wutu, wenywɛtɔ́ lɛ to avase ná ɖɔ lɛ̌do mǐtɔn lɛ ná wá nyí hinhɛngblé kpéte. Acákpán xùmɛ tɔn lɛ to bubusɛ̀ ga. Wenywɛtɔ́ lɛ ná linlin ɖɔ nǔɖi madó awe acákpán lɛ tɔn wɛ kú to oxwe 30 xe wayi lɛ gblamɛ.

Be gbɛtɔ́vi lɛ gǎn basí ɖyɔ̌dó xe é ná byɔ́ lɛ ná xixɔ́ nidó tíin dógɔ́ to ayihɔ́n mɛ ya? Mɛɖélɛ nɔ lɛnɖɔ onywɛ tintindó wɛ gǎn gɔ́alɔ. Enyí mɔ wɛ, onywɛ wunmɛ tɛ́wɛ? Xósɔ́ xe bɔdego lɛ ná ɖɔxódó kanbyɔ́ enɛlɛ jí.