Owhe kleun delẹ to whenue whẹndo mítọn sẹtẹn yì tòpẹvi Roodepoort tọn mẹ to Afrique du Sud godo, baba ṣie kú. To 1947 whenue n’do owhe 16, n’jẹ azọ́n whenu-gigọ́ tọn wà ji to azọ́nwhé alokan tọn tohọluduta tọn de mẹ nado penukundo whẹndo mítọn go. To gbèdopo he n’to whégbè, dawe mẹhomẹ de wá họntonu mítọn bo biọ to mí si nado basi nuzinzọn Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ lọ Tọn bosọ nọ mọ ẹn yí to gbesisọ mẹ. Mí kẹalọyi nuzinzọn lọ, na mí jlo na jọmẹ hẹ ẹ poun wutu.

 Amọ́, e ma dẹn kaka de bọ mí jẹ ojlo tindo ji to oyọnẹn he pegan Biblu tọn mẹ. Iya ṣie he ko nọ yì ṣọṣi Eglise Réformée Hollandaise to ovu whenu etọn, wá mọ vogbingbọn to nuhe Biblu plọnmẹ po nuhe ṣọṣi lẹ nọ plọnmẹ po ṣẹnṣẹn. Mí kẹalọyi plọnmẹ Biblu de podọ e ma dẹn bọ mí jẹ opli agun tọn lẹ yì ji. To 1949, yẹn wẹ yin omẹ tintan he yí baptẹm to whẹndo mítọn mẹ. N’zindonukọn to agbasazọ́n ṣie mẹ na owhe delẹ, amọ́ n’jlo na wà nususu to sinsẹ̀nzọn Jehovah tọn mẹ.

 N’bẹ gbehosọnalitọ whepoponu tọn jẹeji to 1954, podọ n’kanhose alahọ Afrique du Sud tọn nado yọ́n fie n’sọgan yọ́n-na-yizan te hugan. Wekantẹn alahọ tọn dọ ma yì tòdaho Pretoria tọn mẹ bosọ basi tito hẹ mẹmẹyọnnu gbehosọnalitọ devo nado wá gọna mi. Adọtẹn mítọn ma ylan, podọ n’gbẹ́ nọ flin núdùdù dagbedagbe he yè nọ ylọdọ koeksisters—he yè nọ sà sẹpọ fie mí nọ nọ̀.

 Whenue gbehosọnalitọ-gbẹ́ ṣie wlealọ godo, Mẹmẹsunnu George Phillips he yin devizọnwatọ alahọ tọn, kanse mi eyin n’jlo nado sẹ̀n di gbehosọnalitọ titengbe de. Po homẹhunhun daho po wẹ n’do kẹalọyi nuzedonukọnnamẹ lọ.

 N’bẹ azọ́ndenamẹ ṣie tintan taidi gbehosọnalitọ titengbe jẹeji to 1955, to tòpẹvi Harrismith tọn mẹ. E vẹawunna yẹn po gbehosọnalitọ-gbẹ́ ṣie yọyọ lọ po taun nado mọ adọtẹn dagbe de. Di apajlẹ, ṣọṣi lẹdo lọ tọn doayi mí go, bo biọ to whétọ mítọn si gánnugánnu nado yàn mí tọ́n sọn owhé etọn gbè.

 To nukọn mẹ, yè de azọ́n na mi nado yì Parkhurst, to Johannesburg. Mẹmẹyọnnu mẹdehlan awe devo lẹ wá gọna mi to finẹ. To ojlẹ de godo, dopo to yé mẹ wlealọ bọ yè deazọ́nna omẹ awetọ yì fidevo. Mẹmẹyọnnu vivẹ́ de he nọ yin Eileen Porter yí mi do apá, mahopọnna dọ ewọ po whẹndo etọn po ma do abò susu to owhé yetọn gbè. Tẹnmẹ pẹvi de he yè yí avọ̀ do gbò to ohọ̀ lọ mẹ wẹ n’nọ mlọnai do. Eileen nọ jọmẹ taun bosọ nọ namẹ tuli, podọ n’nọ voawu hẹ ẹ taun. Mahopọnna nususu he e dona wà nado penukundo whẹndo etọn go, e hẹn zohunhun etọn na nugbo lọ go, podọ ehe yinuwado ji e taun.

 E ma dẹn bọ yè deazọ́nna mi yì Aliwal North, yèdọ tòpẹvi de to lẹdo Cap-Oriental tọn mẹ nado wazọ́n dopọ hẹ mẹmẹyọnnu de he nọ yin Merlene Laurens, he yè sù-yinkọ na dọ Merle. Mí omẹ awe lẹpo wẹ to gblagbla owhe 20 lẹ tọn mẹ to whenẹnu, podọ apajlẹ mẹmẹyọnnu mẹhomẹ de he nọ yin Dorothy, he mílẹ nọ saba ylọdọ Auntie Dot tọn na mí tuli taun. To whenue e gbẹ́ yin jọja avún lẹ dlí do e ji to kunnudegbe bo gbleawuna ẹn, amọ́ enẹ ma dekanpona zohunhun etọn.

 To 1956, Merle yì klasi 28​tọ Giliadi tọn. E jlo mi taun nado hodo e yì! Amọ́, Auntie Dot penukundo go e ganji, podọ mí lẹzun họntọn vivẹ́ mahopọnna dọ e yin mẹho na mi.

 Pọ́n lee homẹ ṣie na ko hùn do sọ, whenue yè basi oylọna mi nado yì Wehọmẹ Giliadi tọn, dile e yin do na Merle! Whẹpo n’do yì, n’yí nudi osun ṣinatọ̀n zan to tòpẹvi de he nọ yin Nigel mẹ, bo wazọ́n dopọ hẹ Kathy Cooke, he ko yí gbedewema Giliadi tọn. Kathy gọalọna mi bọ n’to jejeji na nuhe n’jlo na yì mọ to Giliadi lẹ, podọ to janvier 1958, n’dedo New York.

 To Giliadi, n’nọ abò dopolọ mẹ hẹ mẹmẹyọnnu Tia Aluni he wá sọn Samoa, podọ hẹ mẹmẹyọnnu Ivy Kawhe he wá sọn Maorie. Whenue n’to Afrique du Sud, gandudu akọ̀ kinklan tọn lọ nọ klan yovo lẹ dovo na akọ̀ devo lẹ, enẹwutu nuyọyọ taun de wẹ e yin na mi nado nọ abò dopolọ mẹ hẹ mẹmẹyọnnu ehelẹ. N’yawu jẹakọ hẹ yé, podọ e vivi na mi nado yin dopo to klasi he bẹ akọ̀ voovo lẹ hẹn enẹ tọn mẹ.

 Mẹmẹsunnu Maxwell Friend yin dopo to mẹplọntọ mítọn lẹ mẹ to Giliadi. E nọ plọnnumẹ to aliho ayidego tọn mẹ to whedelẹnu. Miyọ́ngbán lẹtliki tọn atọ̀n delẹ to klasi etọn mẹ, he go yè kàn “Kọnugbè,” “Awuyiya,” po “Zohunhun” po do. Eyin wehọmẹvi de to hodidọ de na kavi to wadohia de basi, Mẹmẹsunnu Friend nọ tá dopo to miyọ́ngbán lọ lẹ mẹ eyin e mọdọ nude jẹdò to nuzedonukọnnamẹ lọ mẹ. Na n’nọ kuwinyan wutu, e nọ saba tá miyọ́n lọ lẹ eyin n’to adà de yiwà to klasi, ehe nọ zọ́n bọ n’nọ viavi to whedelẹnu! Etomọṣo, n’yiwanna Mẹmẹsunnu Friend taun. Whedelẹnu eyin n’to azọ́n wiwejininọ tọn he yè de na mi wà, e nọ hẹn kafe kleun de wá na mi po homẹdagbe po.

 Dile osun lẹ to yìyì, n’nọ to nukanse dee gando fie yè na do mi hlan go. Merle he yin gbehosọnalitọ-gbẹ́ ṣie dai tọn ko mọ gbedewema Giliadi tọn etọn yí bo yin azọ́ndena yì Pérou. E na mi ayinamẹ nado kanhose Mẹmẹsunnu Nathan Knorr, he yin nukọntọ na azọ́n lọ to ojlẹ lọ mẹ, eyin n’sọgan diọtẹnna mẹdehlan-gbẹ́ emitọn he jlo na wlealọ to madẹnmẹ. Sọn ojlẹ de mẹ jẹ devo mẹ, Mẹmẹsunnu Knorr nọ wá fie mí to wehọmẹ lọ bayi te, enẹwutu e bọawu nado mọ ẹn bo dọho hẹ ẹ. Whenue n’mọ gbedewema ṣie yí godo, n’yin azọ́ndena yì Pérou!

 Homẹ ṣie hùn taun nado gọ̀ Merle mọ to Lima, to Pérou! Sọn bẹjẹeji wẹ n’ko do plọnmẹ Biblu he to nukọnyi taun lẹ, dile etlẹ yindọ n’gbẹ́ to Espagne-gbè plọn. To nukọn mẹ, yẹn po Merle po yin azọ́ndena yì Ayacucho, to osó lẹ ji aga. Nado dọ hójọhó, azọ́ndenamẹ ehe kàn dẹpẹ biọ. Nugbo wẹ dọ n’ko plọn Espagne-gbè pẹẹde, amọ́ Quechua-gbè kẹdẹ wẹ susu mẹhe nọ nọ̀ finẹ lẹ tọn nọ do, podọ e yí whenu to mí si nado jẹakọ hẹ lẹdo lọ, yèdọ fie jẹhọn dagbe Oxygène ma sù sọmọ te.

 N’mọdọ n’ma wá nukaka de to Ayacucho, podọ n’nọ kanse dee eyin nugbo lọ na wá hẹnai to lẹdo enẹ mẹ. Amọ́ to egbehe, hugan wẹnlatọ 700 wẹ to tòdaho Ayacucho tọn mẹ, podọ azọ́nwatẹn lẹdogbedevomẹ tọn he to olá de to Quechua-gbè (Ayacucho) tọn mẹ to finẹ ga.

 To nukọn mẹ, Merle wlealọ hẹ nugopọntọ lẹdo tọn de he nọ yin Ramón Castillo, podọ to 1964, Ramón yì Giliadi na nuplọnmẹ osun 10 tọn de. Dẹpẹ jọja de he nọ yin Fu-lone Liang he po yẹn po yì klasi dopolọ to Giliadi bo ko yin azọ́ndena nado sẹ̀n to Hong Kong wá yin oylọ-basina nado mọ azọ́nplọnmẹ dogọ yí gando azọngban alahọ tọn lẹ go, to klasi dopolọ mẹ hẹ Ramón. a Fu-lone kanhose Ramón gando lehe nulẹ to yìyì do na mi to Pérou go, podọ to ojlẹ kleun de godo yẹn po Fu-lone po jẹ wekanhlan mídelẹ ji.

 Sọn bẹjẹeji wẹ Fu-lone hẹn ẹn họnwun na mi dọ wekinkan hlan ode awetọ whẹwhẹ dohia dọ mí ko to họntọn mẹ. To Hong Kong, mẹdehlan hatọ de he nọ yin Harold King, nọ yì posu whẹwhẹ, enẹwutu e yigbe nado nọ do wekanhlanmẹ Fu-lone tọn lẹ hlan na ẹn. Harold nọ de yẹdide kleunkleun delẹ kavi kàn hogbe kleun de do godo na wepo he mẹ wekanhlanmẹ Fu-lone tọn te lẹ, hogbe delẹ taidi, “N’na hẹn ẹn diun dọ ni nọ yawu kanwehlan we!”

 To whenue mí ko kanwehlan míde na nudi osun 18 godo, yẹn po Fu-lone po de nado wlealọ. N’tlọ́n Pérou to whenue n’ko sẹ̀n to finẹ na nudi owhe ṣinawe godo.

 Yẹn po Fu-lone po wlealọ to 17 novembre 1965. N’yiwanna gbẹzan yọyọ ṣie to Hong Kong. Yẹn po asu ṣie po nọ nọ̀ alahọ mẹ hẹ asu po asi po awe devo lẹ. Eyin Fu-lone to azọ́n lẹdogbedevomẹ tọn bayi to alahọ mẹ, yẹn nọ tọ́n nado yì dekunnu. Cantonais-gbè pinplọn ma bọawu paali, amọ́ mẹmẹyọnnu mẹdehlan diẹ lẹ po asu vivẹ́ ṣie po yí homẹfa do gọalọna mi. Biblu pinplọn hẹ yọpọvu lẹ to ogbè lọ mẹ sọ gọalọna mi taun nado voawu dogọ.

 Owhe delẹ godo, yẹn po Fu-lone po sẹtẹn yì owhé mẹdehlan lẹ tọn de gbè to Kwun Tong, yèdọ lẹdo devo de mẹ to Hong Kong, na Fu-lone nido sọgan plọn Cantonais-gbè mẹdehlan he ṣẹṣẹ sẹtẹn wá lẹ. b N’duvivi lizọnyizọn lọ tọn to lẹdo enẹ mẹ sọmọ bọ to whedelẹnu e ma tlẹ nọ jlo mi nado lẹkọwa whé!

 To 1968, e vivi na mi taun nado mọ nuplọnmẹwe yọyọ lọ Nugbo He Nọ Planmẹ Sọyi Ogbẹ̀ Mavọmavọ Mẹ yí. E bọawu nado mọnukunnujẹemẹ hugan nuplọnmẹwe hoho lọ “Que Dieu soit reconnu pour vrai,” titengbe na nuplọntọ he ma jẹakọ hẹ Biblu po sinsẹ̀n Klistiani tọn po lẹ.

 Etomọṣo, n’gbọn nuṣiwa dali lẹndọ nuplọntọ lẹ to alọkẹyi nugbo lọ na n’mọdọ yé nọ na gblọndo kanbiọ he to zinjẹgbonu lọ mẹ lẹ tọn wutu. Di apajlẹ, dopo to plọnmẹ Biblu ṣie lẹ mẹ plọn owe Nugbo blebu fó ṣogan n’ma yọnẹn dọ e ma ko yise to Jiwheyẹwhe mẹ! N’ko plọn nado nọ dọhodopọ hẹ nuplọntọ lẹ ganji nado yọ́n numọtolanmẹ yetọn gando nuhe plọn yé te go.

 To whenue mí ko zan owhe delẹ to Kwun Tong godo, mí lẹkọwa alahọ mẹ bọ Fu-lone jẹ sinsẹ̀n ji taidi dopo to Wedegbẹ́ Alahọ Hong Kong tọn lẹ mẹ. To owhe lẹ gblamẹ, n’wazọ́n họmẹ jijlado tọn podọ to azọ́nwatẹn he nọ dokuavọ na mẹlẹ. Fu-lone nọ tọ́nwhẹ̀n sọn ojlẹ de mẹ jẹ devo mẹ na azọ́ndenamẹ yewhehọluduta tọn he gando whẹho aṣli sinsinyẹn tọn go lẹ, enẹwutu n’ma gán nọ hodo e yì, etomọṣo lẹblanulọkẹyi de wẹ e yin na mi nado nọgodona ẹn dile e to nukunpedo azọngban etọn lẹ go.

 E blawu dọ to 2008 gbẹzan ṣie diọ to zánto dopo mẹ. Asu vivẹ́ ṣie Fu-lone kú to ajiji mẹ to gbejizọnlin de whenu, ojlẹ vude jẹnukọnna Oflin okú Jesu tọn. N’jẹflumẹ pete. Mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu lẹ po wá alọgọ na mi taun, podọ to hodidọ Oflin tọn lọ whenu n’tẹnpọn nado duto dee ji ma nado viavi, gbọn alọgigọna jlodotọ de nado hùn wefọ he to yinyin hihia lẹ dali. N’mọ huhlọn yí sọn dopo to wefọ he Fu-lone yiwanna hugan lẹ mẹ, he dọ: “Yẹn, Jehovah Jiwheyẹwhe towe, yẹn na hẹn adusilọ towe go . . . ‘N’na gọalọna we.’”—Isaia 41:13.

 Owhe ṣinawe to okú Fu-lone tọn godo, mẹmẹsunnu he to Hong Kong lẹ mọdọ e na yọ́n hugan dọ ma sẹtẹn yì alahọ he klo de mẹ, na yè nido penukundo agbasalilo ṣie go ganji. Enẹwutu, to 2015, n’sẹtẹn yì alahọ Afrique du Sud tọn mẹ, yèdọ fie ma dẹn kaka de do fie n’mọ nugbo lọ te jẹnukọn to 1947.

 N’ko duvivi ayajẹ susu tọn to sinsẹ̀nzọn Jehovah tọn mẹ to owhe lẹ gblamẹ, podọ n’mọdọ Jehovah ko dona ojlo dagbe ṣie taun. N’gbẹ́ nọ dọho hẹ plọnmẹ Biblu ṣie hoho he to Jehovah sẹ̀n po nugbonọ-yinyin po lẹ, podọ n’ko mọ lehe Jehovah gán dona nuhe taidi onú pẹvi he mí nọ wà to azọ́n yẹwhehodidọ tọn lọ mẹ lẹ do. Di apajlẹ, wẹnlatọ he to Pérou lẹ ko jideji sọn nudi 760 to 1958 yì nudi 133 000 to 2021, podọ wẹnlatọ he to Hong Kong lẹ ko jideji sọn nudi 230 to 1965 yì 5 565 to 2021.

 Na owhe ṣie ko sẹyi wutu, n’ma gán sọ nọ wà nuhe n’nọ wà dai lẹ ba. Ṣigba, n’gbẹ́ tindo ojlo dagbe lọ, podọ n’to nukọnpọnhlan nado do gbigbọ enẹ dopolọ hia to aihọn yọyọ lọ mẹ, yèdọ whenue azọ́n susu na tin nado wà bọ n’na yí jejejininọ do dọ: “E jlo mi nado yì.”