1, 2. (a) Nawẹ kinklan fọ́n bo to jijideji to aihọn lọ mẹ gbọn? (b) Kanbiọ tẹlẹ wẹ na mọ gblọndo to nupinplọn ehe whenu?

MẸMẸYỌNNU de to hùwaji Europe tọn lẹnnupọndo nuhe ko jọ wayi to gbẹzan etọn mẹ lẹ ji bo dọmọ: “Mawadodo kẹdẹ wẹ n’nọ mọ sọn ovu whenu. Enẹwutu, n’gbẹ́ tito tonudidọ tọn otò ṣie tọn dai, podọ n’nọ nọgodona linlẹn he mẹsusu nọ pọnhlan taidi gufinfọn tọn lẹ. Na nugbo tọn, na owhe susu, n’nọ họntọn mẹ hẹ danuwatọ akonka de.” Mẹmẹsunnu de to hùwaji Aflika tọn lọsu ko suwhẹna danuwiwa to ojlẹ de mẹ wayi. E dọmọ: “To dai, n’kudeji dọ akọ̀ ṣie wẹ pọnte hú akọ̀ he pò lẹpo, podọ n’biọ ogbẹ́ tonudidọ tọn de mẹ. Mí nọ yin pinplọn nado yí owhán do hù agọjẹdomẹtọ mítọn lẹ—etlẹ yin mẹhe wá sọn akọ̀ mítọn titi mẹ bo ka nọ nọgodona tonudọgbẹ́ devo lẹ.” Mẹmẹyọnnu de he nọ nọ̀ ṣẹnṣẹn Europe tọn yigbe dọmọ: “To dai, n’do nuvẹun bo nọ gbẹwanna mẹdepope he wá sọn otò devo mẹ kavi he to sinsẹ̀n he gbọnvona ṣie mẹ.”

² Pọndohlan he omẹ atọ̀n enẹlẹ tindo to ojlẹ de mẹ wayi yin nudopolọ hẹ dehe to gbigbayipe to aihọn egbezangbe tọn mẹ lẹ. Pipli he nọ wadanu nado dín mẹdekannujẹ lẹ to gbigbayipe, kinklan to tonudidọ-liho sọ to sinsinyẹn deji, podọ to otò susu mẹ, wangbẹna he jonọ lẹ nọ pehẹ fọ́n bo to jijideji. Dile Biblu dọ dọdai etọn  do, gbẹtọ wunmẹ lẹpo wẹ yin “gbigbọ gbekọndopọ tọn matindotọ” to azán godo tọn ehelẹ mẹ. (2 Tim. 3:1, 3) Nawẹ Klistiani lẹ sọgan basi hihọ́na pọninọ yetọn dile kinklan to jijideji to aihọn lọ mẹ gbọn? Mí sọgan plọn nususu eyin mí gbadopọnna aliho he mẹ Jesu didẹ ninọmẹ de te to owhe kanweko tintan whenu, to whenue hunyanhunyan tonudidọ tọn to núgbà to otò lọ mẹ. Mì gbọ mí ni gbadopọnna nuagokun titengbe atọ̀n delẹ: Naegbọn Jesu do gbẹ́ ma nado tindo mimá depope to pipli he nọ hẹn kinklan wá lẹ mẹ? Nawẹ ewọ dohia dọ nujọnu wẹ e yin na devizọnwatọ Jiwheyẹwhe tọn lẹ nado nọ nọ̀ kada to whẹho tonudidọ tọn lẹ mẹ gbọn? Podọ nawẹ Jesu plọn mí dọ whẹwhinwhẹ́n de ma tin nado nọ wadanu do mẹdevo lẹ go gbọn?

3, 4. (a) Etẹlẹ wẹ Juvi susu to nukundo to azán Jesu tọn gbè? (b) Nawẹ pọndohlan enẹlẹ yinuwado devi Jesu tọn lẹ ji gbọn?

³ Ju susu he Jesu dọyẹwheho na lẹ wẹ to jijlo vẹkuvẹku nado tlọ́n aṣẹpipa Lomu tọn glọ. Ju zohunhun agọ̀nọ lẹ kavi he yiwanna otò yetọn titi lẹ nọ fọ́n numọtolanmẹ ehelẹ dote to ahun gbẹtọ lẹ tọn mẹ. Susu hẹngogonọ enẹlẹ tọn hodo linlẹn Juda Galilinu lọ tọn lẹ. Ewọ yin mẹsia lalo de to owhe kanweko tintan whenu he hẹn mẹsusu buali. Whenuho-kantọ Ju lọ Josèphe dọ dọ Juda “nọ dotuhomẹna Ju lẹ nado fọngu do Lomu ji bo nọ dọ dọ yé yin butọnọ, na yé yigbe nado sú takuẹ na Lomunu lẹ wutu.” Lomunu lẹ wá hù Juda to godo mẹ. (Owalọ 5:37) Delẹ to Ju zohunhun agọ̀nọ enẹlẹ mẹ tlẹ yí danuwiwa zan nado jẹ yanwle yetọn lẹ kọ̀n.

⁴ Gbọnvona zohunhun agọ̀nọ enẹlẹ, Ju he pò lẹ to nukundo wiwá Mẹsia tonudọtọ de tọn vẹkuvẹku. Yé to nukundo dọ whenue Mẹsia lọ na sọawuhia, ewọ na hẹn gigo wá na akọta yetọn bo na tún yé dote sọn kọgbidinamẹ Lomu tọn glọ. (Luku 2:38; 3:15) Mẹsusu yise dọ Mẹsia lọ na do ahọluduta de ai do aigba ji to Islaeli. Eyin enẹ jọ, Ju livi susu he gbàpe gbọn ofi voovo lẹ na lẹkọwa otò yetọn mẹ. Flindọ Johanu Baptizitọ kanse Jesu to gbèdopo dọmọ: “Be hiẹ wẹ Mẹhe ja lọ ya, kavi be mí dona donukun mẹdevo wẹ?” (Mat. 11:2, 3) Johanu sọgan ko jlo nado yọnẹn eyin vlavo mẹdevo de wẹ na wá nado hẹn nuhe Ju lẹ to nukundo lẹpo di. Devi awe he pé Jesu he yin finfọnsọnku lọ to aliho Emausi tọn ji lẹ lọsu, tindo todido delẹ gando Mẹsia lọ go he ma ko mọ hẹndi. (Hia Luku 24:21.) Ojlẹ vude to enẹgodo, apọsteli Jesu tọn lẹ kanse e dọmọ: “Oklunọ, be hiẹ na gọ̀ ahọluduta jo na Islaeli to ojlẹ ehe mẹ lo ya?”—Owalọ 1:6.

5. (a) Naegbọn omẹ Galili tọn lẹ do jlo dọ Jesu ni yin ahọlu yetọn? (b) Nawẹ Jesu jla pọndohlan yetọn do gbọn?

⁵ Matin ayihaawe, nuhe omẹ Galili tọn lẹ to nukundo gando Mẹsia lọ go enẹlẹ wẹ na ko zọ́n bọ yé do jlo dọ Jesu ni lẹzun ahọlu yetọn. Yé sọgan to linlẹn dọ Jesu na yin nukọntọ dagbe hugan lọ. Ewọ yin hodọtọ ayidego tọn de; e sọgan gbọazọ̀nna awutunọ lẹ; e tlẹ penugo nado na núdùdù mẹhe huvẹ to hùhù lẹ. To whenue Jesu na núdùdù nudi sunnu 5 000 godo, e doayi e go dọ awuji gbẹtọ lọ lẹ taun. “Na Jesu yọnẹn dọ yé na wá bo wle e nado yí i do duahọlu wutu, e sọ vọ́ họnyi osó ji edeṣo.” (Joh. 6:10-15) To wunkẹngbe to awà awetọ Ohù Galili tọn ji, jeje he to yé ji lọ sọgan ko depò jẹ obá de mẹ. To whenẹnu, Jesu basi zẹẹmẹ nuhe azọ́n etọn bẹhẹn nugbo tọn na gbẹtọgun lọ. Ewọ wá nado hẹn ale wá na akọta lọ to gbigbọ-liho, e ma yin to agbasa-liho gba. E dọna yé dọmọ: “Mì wazọ́n, e ma yin na núdùdù he nọ gble gba, ṣigba na núdùdù he nọ gbọṣi aimẹ kakajẹ ogbẹ̀ madopodo.”—Joh. 6:25-27.

6. Nawẹ Jesu hẹn ẹn họnwun dọ emi ma dín aṣẹpipa tonudidọ tọn to aigba ji gbọn? (Pọ́n yẹdide he tin to bẹjẹeji hosọ ehe tọn.)

⁶ Ojlẹ vude jẹnukọnna okú Jesu tọn, ewọ doayi e go dọ delẹ to hodotọ etọn lẹ mẹ to nukundo dọ ewọ ni do ahọluduta aigba ji tọn de ai to Jelusalẹm. E vọ́ linlẹn yetọn jlado  gbọn apajlẹ mina lẹ tọn nina yé dali. Apajlẹ lọ dohia dọ Jesu, yèdọ “dawe de he tọ́n sọn whẹndo he diyin de mẹ” lọ dona tọ́nwhẹ̀n na ojlẹ dindẹn. (Luku 19:11-13, 15) Humọ, Jesu ma whlá kadaninọ etọn do aṣẹpatọ Lomu tọn lẹ. Pọntiu Pilati kanse Jesu dọmọ: “Be hiẹ wẹ Ahọlu Ju lẹ tọn ya?” (Joh. 18:33) Vlavo ayimatẹn-gán lọ dibu dọ Jesu sọgan fọ́n hunyanhunyan tonudidọ tọn dote, yèdọ ahunmẹdunamẹnu titengbe de to gandudu Pilati tọn blebu whenu. Jesu gblọn dọmọ: “Ahọluduta ṣie ma yin sọn aihọn ehe mẹ.” (Joh. 18:36) E ma doalọ to tonudidọ mẹ, na Ahọluduta etọn yin olọn mẹ tọn wutu. E dọna Pilati dọ azọ́n emitọn to aigba ji wẹ nado “dekunnu gando nugbo lọ go.”—Hia Johanu 18:37.

7. Naegbọn e sọgan vẹawu nado dapana godoninọna pipli he nọ dín mẹdekannujẹ lẹ, etlẹ yin to aliho he ma yin tlọlọ tọn mẹ?

⁷ Eyin mí mọnukunnujẹ azọ́ndenamẹ mítọn mẹ hezeheze dile Jesu mọnukunnujẹ etọn mẹ do, mí na dapana godoninọna pipli tonudidọ tọn he nọ dín mẹdekannujẹ lẹ, etlẹ yin to aliho he ma yin tlọlọ tọn mẹ. Ehe sọgan nọma bọawu. Nugopọntọ tomẹyitọ de dọmọ: “To lẹdo mítọn mẹ, gbẹtọ lẹ fọ́n bo to linlẹn gufinfọn tọn lẹ tindo dogọ. Gbigbọ wanyina otò mẹtọn titi tọn ko gbayipe, podọ mẹsusu kudeji dọ mẹdekannujẹ to tonudidọ-liho wẹ na hẹn gbẹzan yetọn pọnte. Mí dopẹ́ dọ mẹmẹsunnu lẹ ko basi hihọ́na pọninọ Klistiani tọn yetọn gbọn ayidonugo nina yẹwheho wẹndagbe Ahọluduta lọ tọn didọ dali. Yé nọ dejido Jiwheyẹwhe go dọ ewọ na didẹ mawadodo po nuhahun devo he mí nọ pehẹ lẹ po.”

8. Donù dopo to agbàn he yin dido do kọ̀ji na Ju lẹ to owhe kanweko tintan whenu lẹ mẹ go.

⁸ Mawadodo nọ saba hẹn ojlo gbẹtọ lẹ tọn na tonudidọ jideji. Takuẹ súsú yin whẹho tonudidọ tọn sinsinyẹn de to ojlẹ Jesu tọn mẹ. Na taun tọn, gufinfọn Juda Galilinu he yin nùdego wayi lọ tọn bẹjẹeji to whenue e yin bibiọ dọ gbẹtọ lẹ ni ze yinkọ dai nado hẹn ẹn diun dọ yé sú takuẹ na Lomu. E nọ yin bibiọ to mẹjidugando Lomu tọn lẹ si, ehe bẹ todoaitọ Jesu tọn lẹ hẹn, nado sú takuẹ susu na nudelẹ taidi nutindo lẹ, aigba po owhé lẹ po. Podọ, mẹhodu tòkuẹ-ṣinyantọ lẹ tọn nọ zọ́n bọ gbẹtọ lẹ nọ mọdọ yè to agbàn he ko to kọ̀ji na emi lẹ hẹn pẹ̀n dogọ. To whedelẹnu, tòkuẹ-ṣinyantọ lẹ nọ sú akuẹ na gandutọ lẹ nado mọ otẹn de, bo nọ wá yí aṣẹpipa yetọn zan nado jẹ adọkun. Zaṣe he yin ogán tòkuẹ-ṣinyantọ lẹ tọn to Jẹliko, lẹzun adọkunnọ gbọn akuẹ gbẹtọ lẹ tọn hihodu dali. (Luku 19:2, 8) E yọnbasi dọ, nuyiwa etọn do nuhe tòkuẹ-ṣinyantọ susu nọ wà hia.

9, 10. (a) Nawẹ kẹntọ Jesu tọn lẹ tẹnpọn nado hẹn ẹn nado dádo whẹho tonudidọ tọn de mẹ gbọn? (b) Etẹwẹ gblọndo Jesu tọn plọn mí? (Pọ́n yẹdide he tin to bẹjẹeji hosọ ehe tọn.)

 ⁹ Kẹntọ Jesu tọn lẹ tẹnpọn nado domọwle e gbọn hinhẹn ẹn nado dádo whẹho takuẹ súsú tọn de mẹ dali. “Takuẹ” he yin nùdego tofi yin takuẹ denali dopo tọn he nọ yin gbigbò na mẹjidugando Lomu tọn lẹ. (Hia Matiu 22:16-18.) Takuẹ ehe súsú nọ hẹn homẹgble Ju lẹ taun. E nọ dohia dọ yé yin mẹmẹglọ na Lomu. “Mẹhe tin to ogbẹ́ Hẹlọdi tọn mẹ lẹ,” yèdọ mẹhe ze whẹho ehe donukọnna Jesu lẹ donukun dọ eyin ewọ gblewhẹdo takuẹ lọ súsú, yè sọgan sawhẹdokọna ẹn dọ e to bẹwlu hẹnwa. Eyin Jesu dọ dọ takuẹ súsú yin whẹho dandan tọn de, ehe sọgan zọ́n bọ hodotọ etọn lẹ ma nasọ nọgodona ẹn ba.

¹⁰ Jesu yí zinzin do hẹn kadaninọ go na nuhe dù whẹho takuẹ súsú tọn. E dọmọ: “Mì yí nuhe yin Sesali tọn lẹ na Sesali, ṣigba nuhe yin Jiwheyẹwhe tọn lẹ na Jiwheyẹwhe.” (Mat. 22:21) Na nugbo tọn, Jesu yọnẹn dọ aṣa tòkuẹ-ṣinyantọ lẹ tọn wẹ nado hòmẹdu. Ṣigba, Jesu ma jlo dọ enẹ ni fẹayihasẹna ẹn sọn whẹho he yin nujọnu hugan de ji. Enẹ wẹ Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn, he na yin pọngbọ nujọnu tọn lọ. Gbọnmọ dali, e ze apajlẹ dai na hodotọ etọn lẹpo. Yé dona dapana mahẹ tintindo to whẹho tonudidọ tọn lẹ mẹ, mahopọnna lehe whẹwhinwhẹ́n lọ sọgan taidi nuhe yọ́n kavi sọgbe sọ. Klistiani lẹ nọ dín Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn po dodowiwa etọn po. Yé nọ wàmọ kakati nado wleawuna pọndohlan sinsinyẹn lẹ gando nuwiwa mawadodo tọn delẹ go kavi nado nọ dọ nuhe yé lẹn gandego lẹ tọ́n to gbangba.—Mat. 6:33.

11. Etẹwẹ yin aliho dagbe dopo nado deanana ojlo mítọn na dodowiwa?

¹¹ Susu to Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ mẹ ko penugo nado jo pọndohlan sinsinyẹn he yé tindo gando tonudidọ go to ojlẹ de mẹ wayi lẹ do. Mẹmẹyọnnu de to Grande-Bretagne dọmọ: “Whenue n’plọnnu to wehọmẹ alavọ tọn gando haṣinṣan gbẹtọvi tọn lẹ go godo, n’wá tindo pọndohlan gufinfọn tọn lẹ. N’jlo na yiavùnlọna jlọjẹ mẹyuu lẹ tọn, na mí ko jiya mawadodo tọn gbau. Dile etlẹ yindọ n’yọ́n lehe yè nọ dọho nado duto nudindọn lẹ ji do, flumẹjijẹ mẹ wẹ e gbẹ́ nọ wá dekọtọn do na mi. N’ma mọnukunnujẹemẹ dai dọ adọ̀ nuyiwa mawadodo sọta akọ̀ lẹ tọn dona yin hinhọ̀n sẹ̀ sọn ahun gbẹtọvi lẹ tọn mẹ. Ṣigba, whenue n’jẹ Biblu plọn ji, n’mọnukunnujẹemẹ dọ ahun ṣie titi ji wẹ n’dona bẹsọn. Podọ mẹmẹyọnnu yovo de wẹ yí homẹfa do gọalọna mi nado basi diọdo ehelẹ. Todin, n’to sinsẹ̀n taidi gbehosọnalitọ whepoponu tọn to agun tókunọ-gbè tọn de mẹ, podọ n’to pinplọn nado jẹ gbẹtọ wunmẹ lẹpo dè.”

12. “Otọ́n” wunmẹ tẹwẹ Jesu dọna devi etọn lẹ nado dapana?

¹² To azán Jesu tọn gbè, sinsẹ̀n nọ saba yin kinkọndopọ hẹ tonudidọ. Owe de na linlin dọ: “Sinsẹ̀n klandovo voovo he mẹ Ju lẹ tin te lẹ dibla yin nudopolọ hẹ nuhe mí nọ ylọdọ pipli tonudidọ tọn lẹ.” (Daily Life in Palestine at the Time of Christ) Enẹwutu, Jesu na avase devi etọn lẹ dọmọ: “Mì hùn nukun mìtọn lẹ dote; mì payi otọ́n Falesi lẹ tọn po otọ́n Hẹlọdi tọn po go.” (Malku 8:15) E yọnbasi dọ yinkọ lọ Hẹlọdi he yin nùdego tofi to alọdlẹndo mẹhe tin to ogbẹ́ Hẹlọdi tọn mẹ lẹ. To tonudidọ-liho, Falesi lẹ nọ jlo dọ Juvi lẹ ni jẹ yedekannu sọn Ahọluigba Lomu tọn si. Kandai Matiu tọn dohia dọ Jesu sọ donù Sadusi lẹ go to hodọdopọ ehe whenu ga. Yé ma jlo dọ ninọmẹ nulẹ tọn ni diọ. Susu hagbẹ yetọn lẹ tọn wẹ tin to otẹn aṣẹpipa tọn lẹ mẹ to gandudu Lomu tọn glọ. Jesu na avase sinsinyẹn devi etọn lẹ nado nọla pete na nuplọnmẹ kavi otọ́n he pipli atọ̀n ehelẹ nọ nọgodona lẹ. (Mat. 16:6, 12) E jẹna ayidego dọ hodọdopọ ehe wá aimẹ ojlẹ vude poun to whenue gbẹtọ lẹ jlo na yí Jesu do doahọlu godo.

13, 14. (a) Nawẹ whẹho tonudidọ tọn po sinsẹ̀n tọn lẹ po dekọtọn do danuwiwa po mawadodo po mẹ gbọn? (b) Naegbọn mawadodo ma nọ suwhẹna danuwiwa? (Pọ́n yẹdide he tin to bẹjẹeji hosọ ehe tọn.)

 ¹³ Eyin sinsẹ̀n yin kinkọndopọ hẹ tonudidọ, ehe sọgan fọ́n danuwiwa dote po awubibọ po. Jesu plọn devi etọn lẹ dọ yé dona hẹn kadaninọ go to ninọmẹ ehelẹ mẹ. Ehe yin dopo to whẹwhinwhẹ́n he wutu yẹwhenọgán lẹ po Falesi lẹ po do basi tito nado hù Jesu lẹ mẹ. Yé nọ pọ́n ẹn hlan di mẹde he to agbàwhlẹn hẹ yé to tonudidọ-liho podọ to sinsẹ̀n-liho, bo to otẹn yetọn ze do owù mẹ. Yé dọmọ: “Eyin mí jo e do domọ, yemẹpo na tindo yise to ewọ mẹ, Lomunu lẹ nasọ wá bo yí nọtẹn mítọn po akọta mítọn po.” (Joh. 11:48) Enẹwutu, Yẹwhenọ Daho Kaifa nọ nukọnna yé bọ yé blasé nado hù Jesu.—Joh. 11:49-53; 18:14.

¹⁴ Kaifa do ponọ lẹ hlan nado wle Jesu to zánmẹ. Na Jesu ko yọ́n ayiha gigẹdẹ he kàn yé te wutu, to núdùdù godo tọn etọn hẹ apọsteli etọn lẹ whenu, e biọ to yé si nado hẹn ohí delẹ. Awe poun na ko pé nado na yé nuplọnmẹ titengbe de. (Luku 22:36-38) To godo mẹ to ozán enẹ mẹ, Pita yí ohí do gbleawuna mẹde to gbẹtọgun lọ mẹ. Matin ayihaawe, nuyiwa mawadodo tọn yetọn nado wle Jesu to zánmẹ wẹ na ko doadán nukun na ẹn. (Joh. 18:10) Ṣigba, Jesu dọna Pita dọmọ: “Gọ̀ ohí towe do otẹn etọn mẹ, na mẹhe ze ohí do mẹdevo ji lẹpo wẹ na dọ̀n gbọn ohí dali.” (Mat. 26:52, 53) Nuplọnmẹ huhlọnnọ ehe sọgbe hẹ nuhe go Jesu hodẹ̀ gando ojlẹ de jẹnukọn to ozán enẹ mẹ—dọ yé ma dona yin apadewhe aihọn tọn. (Hia Johanu 17:16.) Avùnhiho sọta mawadodo yin whẹho de he dona yin jijodo na Jiwheyẹwhe.

15, 16. (a) Nawẹ Ohó Jiwheyẹwhe tọn ko gọalọna Klistiani lẹ nado dapana kinklan gbọn? (b) Vogbingbọn tẹwẹ Jehovah nọ mọ eyin e pọ́n aihọn egbezangbe tọn hlan?

¹⁵ Mẹmẹyọnnu he to hùwaji Europe tọn he go mí donù to bẹjẹeji lọ wá mọnukunnujẹ nuplọnmẹ dopolọ mẹ. E dọmọ: “N’wá mọdọ danuwiwa ma nọ hẹn whẹdida dodo wá. N’doayi e go dọ okú mẹ wẹ e nọ saba wá fó do na mẹhe nọ yí danuwiwa zan lẹ. Podọ mẹsusu devo lẹ nọ lẹzun kàndutọ. Homẹ ṣie hùn taun nado plọn to Biblu mẹ dọ Jiwheyẹwhe kẹdẹ wẹ sọgan hẹn whẹdida dodo nujọnu tọn wá aigba ji. To owhe 25 he wayi lẹ gblamẹ, yẹwheho owẹ̀n enẹ tọn wẹ n’to didọ.” Mẹmẹsunnu he to hùwaji Aflika tọn lọ ko yí “ohí gbigbọ tọn,” yèdọ Ohó Jiwheyẹwhe tọn do diọ owhán etọn. (Efe. 6:17) Todin, e nọ dọyẹwheho owẹ̀n jijọho tọn na kọmẹnu etọn lẹ mahopọnna akọ̀ depope he mẹ yé wá sọn. Podọ to whenue mẹmẹyọnnu he to ṣẹnṣẹn Europe tọn lọ ko lẹzun Kunnudetọ Jehovah tọn de godo, e wlealọ hẹ mẹmẹsunnu de he wá sọn akọ̀ he e gbẹwanna dai de mẹ. Yé omẹ atọ̀n lẹpo basi diọdo enẹlẹ na yé jlo na taidi Klisti wutu.

¹⁶ Lehe diọdo enẹlẹ yin nujọnu do sọ! Biblu yí gbẹtọvi lẹ jlẹdo ohù de go, he nọ to zingidi ji bo nọ to mimlin, yèdọ ohù de he nọ to adán ji. (Isa. 17:12; 57:20, 21; Osọ. 13:1) Dile etlẹ yindọ whẹho tonudidọ tọn lẹ nọ doadán nukun na gbẹtọ lẹ, nọ klan yé, bo nọ hẹn yé nado wadanu matin lẹnpọn, míwlẹ gbẹ́ nọ hẹn jijọho po pọninọ mítọn po go. Podọ eyin Jehovah pọ́n aihọn mítọn he klan ehe hlan, homẹ etọn dona nọ hùn taun nado mọ pọninọ he tin to omẹ etọn lẹ ṣẹnṣẹn.—Hia Zefania 3:17.

17. (a) Aliho atọ̀n tẹlẹ mẹ wẹ mí sọgan yidogọna pọninọ te? (b) Etẹwẹ mí na gbadopọnna to hosọ he bọdego mẹ?

¹⁷ Mí ko mọdọ mí sọgan yidogọna pọninọ Klistiani tọn to aliho voovo atọ̀n mẹ: (1) Mí nọ dejido Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn he to olọn mẹ lọ go nado jla nuhe mawadodo hẹngble lẹ do, (2) mí nọ gbẹ́ nado dádo whẹho tonudidọ tọn lẹ mẹ, podọ (3) mí nọ gbẹ́ danuwiwa dai. Ṣigba to whedelẹnu, nuvẹun sọgan ze pọninọ mítọn do owù mẹ. Hosọ he bọdego na do lehe mí sọgan pehẹ avùnnukundiọsọmẹnu ehe po kọdetọn dagbe po do hia, dile Klistiani owhe kanweko tintan whenu tọn lẹ wà do.